2910490029

270

RECENZJE

nej oraz warunków materialnych drukarzy. Opracowanie zewnętrznych elementów hebrajskich druków pozostaje natomiast jeszcze nietknięte albo jest poruszane bardzo ogólnikowo (zob. BAŁABAN: Zabytki historyczne Żydów w Polsce). Reprodukcje zaś znajdują się w znikomej ilości tylko we wspomnianej monografii Friedberga i w cytowanym artykule Bałabana. Jeden sygnet drukami z Nowego Dworu reprodukują K. HAŁACIŃSKI i K. PIEKARSKI w wydawnictwie Sygnety polskich drukarzy, księgarzy i nakladcóio. Kraków 1926.

Książka Yaari‘ego wkracza na teren historii druku, ale wyłącznie od strony charakterystyki i dziejów sygnetu. Omawia ona okres od 1487 r., w którym ukazał się pierwszy hebrajski znak drukarski, aż po koniec XIX-go wieku. Na zawartość jej składa się przedmowa oraz 208 reprodukcji najbardziej charakterystycznych lub reprezentujących najważniejsze drukarnie sygnetów. Autor rozróżnia szereg ich typów, przy czym nie poprzestaje na omówieniu pojedynczego przykładu każdego typu, lecz obserwuje zmiany jego w ciągu wieków. Ustala możliwie ściśle datę pojawienia się i zniknięcia danego typu; stara się określić, w jakich rodzajach książek dany sygnet występował i do jakiego stopnia naśladowali go późniejsi drukarze. W wypadkach wątpliwych ustala, czy sygnet odnosi się do samego drukarza, czy też do autora dzieła lub dzierżawcy oficyny. Reprodukcje potwierdzają te wytyczne autora, który grupuje znaki posiadające pewien wspólny, niezmienny motyw, pojawiający się stale w ciągu wieków, podczas gdy zewnętrzna forma sygnetu ulegała zmianie.

Najdawniejsze znaki (koniec XV-go i początek XVI-go wieku) oznaczały pochodzenie rodowe lub społeczne drukarza. W ciągu XVI-go w. pojawiają się emblematy, symbolizujące jego imię lub nazwisko albo zawód, który uprawiał poza drukarstwem. Niektóre z nich przeszły do drukarstwa nowszego, jak np. znak jelenia, który zjawia się znów w wieku XIX-ym jako symbol kraju Izraela, na książkach wydawanych w Palestynie. Zawód drukarski wyobrażały książki, prasa lub inne narzędzia drukarskie. Do innych ważniejszych motywów, pojawiających się w ciągu XVI-go wieku, należą motyw zodiaku, oznaczający miesiąc urodzenia drukarza, oraz herby, panoramy lub poszczególne budowle miast (np. świątynia w Jerozolimie)', które wskazywały miejsce wydrukowania danej książki. Wreszcie wymienić należy wersety z biblii, które często drukarze obierali za swój emblemat.

Cechą ograniczającą w dużym stopniu korzystanie z książki jest to, że wszystkie indeksy (z wyjątkiem indeksu miejscowości, w których znajdowały się drukarnie hebrajskie) oraz tekst, omawiający