2705149647

KSZTAŁCENIE PODYPLOMOWE

KURS PT.: DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA W GASTROENTEROLOGII

WCHŁANIANIE JELITOWE

Mechanizmy wchłaniania jelitowego zostały poznane bliżej w ostatnich 15 latach a znajomość przedmiotu, nadal pogłębiana, warunkuje właściwą interpretację klinicznych testów wchłaniania.

Wchłanianie substancji pokarmowych zachodzi prawie wyłącznie w górnych odcinkach jelita cienkiego. Nie znaczy to aby dystalne odcinki jelita pozbawione były zdolności wchłaniania, ale tu wykorzystywane są jedynie wtedy gdy wchłanianie w odcinkach górnych jest zahamowane. W tym zrozumieniu jelito biodrowe stanowi rezerwę czynnościową uruchamianą jedynie w szczególnych okolicznościach. Tylko nieliczne substancje jak np. witamina B_l2 i kwasy żółciowe wchłaniane są prawie wyłącznie w ileum terminale.

Sprawność wchłaniania zależy od następujących czynników:

1)    zachowanej struktury anatomicznej błony śluzowej jelita,

2)    swoistych właściwości nabłonka jelitowego, głównie od prawidłowego zestawu enzyma-tcyznego komórek tego nabłonka,

3)    prawidłowej motoryki, unaczynienia i ukrwienia jelita,

4)    prawidłowych stosunków anatomicznych i czynnościowych w zakresie układu naczyń chłonnych ściany jelitowej,

5)    prawidłowego przebiegu procesów trawienia.

Nieprawidłowość każdego z wymienionych czynników prowadzić może do zaburzenia wchłaniania jelitowego.

Struktura anatomiczna błony śluzowej jelita cienkiego jest przystosowana do wchłaniania przede wszystkim przez ukształtowanie znacznie zwiększające przestrzeń kontaktu z treścią jelitową. Tak więc fałdy Kerkringa zwiększają tę powierzchnię trzykrotnie, a kosmki jelitowe trzydziestokrotnie. Ostateczne 600-krotne zwiększenie powierzchni chłonnej, osiągającej 200 m², uzyskuje jelito na poziomie enterocyta, którego błona zwrócona do światła jelita wytwarza około 1700 mikrokosmków.

Spłaszczenie lub zanik kosmków względnie mikrokosmków łączy się z reguły z upośledzeniem procesu wchłaniania.

Tylko bardzo nieliczne składniki pokarmowe (niektóre witaminy, cukry proste) mogą być wchłaniane bez uprzedniego ich trawienia. Większość substancji pokarmowych przechodzi do jelita w postaci dużych cząsteczek, które ulegają pod wpływem zaczynów trawiennych hydrolitycznemu rozkładowi do związków prostszych, zdolnych do przechodzenia przez barierę jelitową. Tak więc trawienie przygotowuje substrat dla procesu wchłaniania. Sród-jelitowe przygotowanie substratu łączy się niekiedy, jak np. w przypadku tłuszczów, ze zmianą stanu fizycznego substancji wchłanianej, a w szczególnych przypadkach, jak np. przy wchłanianiu witaminy Bj₂, z tworzeniem połączeń kompleksowych.

Trawienie i wchłanianie jelitowe wykazują ścisłe wzajemne powiązania. Przy upośledzonym trawieniu zahamowaniu ulega wchłanianie w związku z brakiem właściwego substratu. Mówimy w tym przypadku o wtórnym zespole upośledzonego wchłaniania. Z drugiej strony pierwotne zahamowanie wchłaniania prowadzi do gromadzenia się w świetle jelita produktów trawienia co oczywiście wstrzymuje ten proces.

Anatomiczne i czynnościowe powiązanie obu procesów jest cechą charakterystyczną tzw. „trawienia błonowego”. W mikrokosmkach komórek jelitowych umiejscowione są pewne enzymy trawienne, których składowe aktywne zwrócone są do światła jelita. Są to przede wszystkim oligosacharydazy i peptydazy rozkładające oligosacharydy do cukrów prostych oraz drobnocząsteczkowe peptydy do aminokwasów. Trawienie błonowe prowadzone jest przez wspomniane enzymy mikrokosmków. Struktura brzeżka szczoteczkowego stwarza szczególnie korzystne warunki dla trawienia i wchłaniania. Substrat dostający się w wąskie szczeliny międzymikrokosmkowe (100—200 A) znajduje tu środowisko jałowe, w którym drobnoustroje nie mogą konkurować z gospodarzem w jego wykorzystaniu. Dochodzi przy tym do wyłączenia substratu z prądu treści jelitowej, co uniezależnia trawienie i wchłanianie od szybkości pasażu jelitowego a więc od czynnika czasu.

Wchłanianie jelitowe przebiega w kilku fazach. W pierwszej substancja wchłaniana przenika przez błonę komórkową do wnętrza enterocyta, w drugiej fazie transportowana jest ona śródkomórkowo w kierunku błony komórkowej stykającej się z podścieliskiem kosmka i przebiegającymi w nim naczyniami. W tej fazie niektóre substancje ulegają pewnym przemianom chemicznym. W trzeciej fazie substancja wchłonięta opuszcza komórkę i przechodzi do naczyń krwionośnych lub limfatycznych kosmka.

Rozróżniamy trzy podstawowe mechanizmy wchłaniania: transport bierny czyli dyfuzję

616

PRZEGLĄD LEKARSKI 1975 32 Nr 7