Uchwała nr 38/2007

Zespołu
Komitetu do Spraw Monitorowania Programu SAPARD

z dnia 14 czerwca 2007 r.



w sprawie zaakceptowania Raportu końcowego z realizacji Programu SAPARD w Polsce w
latach 2000-2006.



Zespół
Komitet do Spraw Monitorowania Programu SAPARD uchwala, co następuje:



ż 1



Komitet Monitorujący akceptuje Raport końcowy z realizacji Programu SAPARD w Polsce w
latach 2000-2006 stanowiący załącznik do uchwały.



ż 2



Komitet Monitorujący upoważnia MRiRW do skorygowania tekstu ww. raportu w
uzgodnieniu z Komisją Europejską.





ż 3

Uchwała wchodzi w życie z dniem przyjęcia.

















Przewodniczący



Zespołu
Komitetu do Spraw
Monitorowania Programu SAPARD




1
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Raport końcowy z realizacji
Programu SAPARD w Polsce
w latach 2000 - 2006
przygotowany na podstawie Artykułu 8, rozdział B
Wieloletniej Umowy Finansowej
ZATWIERDZAM
.
Warszawa, czerwiec 2007 r. 
2
SPIS SKRÓTÓW
ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
BK Beneficjent Końcowy
BKM Biuro Kontroli na Miejscu
BOW Biuro Obsługi Wniosków
BOW Biuro Obsługi Wniosków
DROW Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich
DWSiFS Departament Wsparcia SAPARD i Funduszy Strukturalnych
ETO Europejski Trybunał Obrachunkowy
EFOiGR Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
FAPA Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa
KCDRRiOW Krajowe Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
KE Komisja Europejska
KKS Krajowy Komitet Sterujący
KM Komitet Monitorujący (dokładnie Zespół
Komitet ds. Monitorowania Programu
SAPARD)
Komitet STAR Komitet ds. Struktury Agrarnej i Rozwoju Obszarów Wiejskich
KP Książka Procedur
MF Ministerstwo Finansów
MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
NF Narodowy Fundusz
ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego
OR ARiMR Oddział Regionalny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
OLAF Europejskie Biuro ds. Zwalczania Oszustw
PAOW Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich
PHARE Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies - bezzwrotna pomoc
przedakcesyjna
PKD Polska Klasyfikacja Działalności
PKWiU Polski Katalog Wyrobów i Usług
PROW Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich
RKS Regionalny Komitet Sterujący
RM Rada Ministrów
SAPARD Specjalny Przedakcesyjny Program na Rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich
SKT Sekcja Kontroli Technicznej
SKW Sekcja Kontroli Wewnętrznej
SPO ROL Sektorowy Program Operacyjny "Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 - 2006"
UE Unia Europejska
UKIE Urząd Komitetu Integracji Europejskiej
UOKiK Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
US Urząd Skarbowy
WE Wspólnota Europejska
WoP Wniosek o płatność
WoPF Wniosek o pomoc finansową
WUF Wieloletnia Umowa Finansowa
ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych
ZPORR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 
3
SPIS TREŚCI
STRESZCZENIE RAPORTU.................................................................................................... 4
ROZDZIAŁ I. PROGRAM SAPARD W POLSCE ................................................................ 15
1.1. Podstawowe informacje o Programie........................................................................ 15
1.2. Koordynacja Programu SAPARD z innymi, międzynarodowymi instrumentami
wsparcia..................................................................................................................... 19
1.3. Opis zmian sytuacji społeczno
ekonomicznej, politycznej i ich wpływ
na realizację Programu .............................................................................................. 21
ROZDZIAŁ II. ZARZĄDZANIE I WDRAŻANIE PROGRAMU......................................... 29
2.1. Działania Organu Zarządzającego ............................................................................ 29
2.2. Działania Agencji SAPARD ..................................................................................... 30
2.3. Przegląd działalności Zespołu - Komitetu ds. Monitorowania Programu
SAPARD................................................................................................................... 34
2.4. Podsumowanie zmian tabel finansowych programu oraz dokonanych alokacji
pomiędzy działaniami ............................................................................................... 37
2.5. Opis zmian w systemie zarządzania i monitorowania Programu.............................. 42
2.6. Wykorzystanie Pomocy Technicznej
opis projektów, rezultaty, realizacja
finansowa .................................................................................................................. 45
2.7. Kroki podjęte w celu zapewnienia większego udziału partnerów lokalnych we
wdrażaniu Programu ................................................................................................. 49
2.8. Informacja i promocja Programu SAPARD.............................................................. 50
2.9. Przedstawienie danych wskazujących, że fundusze Wspólnoty nie zastąpiły
środków dostępnych w ramach istniejącej pomocy krajowej ................................... 53
ROZDZIAŁ III. PODSUMOWANIE REZULTATÓW KONTROLI .................................... 57
3.2. Podsumowanie rezultatów kontroli........................................................................... 58
3.3. Lista wykrytych i zgłoszonych nieprawidłowości do Europejskiego Biura ds.
Zwalczania Oszustw (OLAF).................................................................................... 69
3.4. Opis działań podjętych w wyniku rekomendacji zgłoszonych po kolejnych
wizytach kontrolnych ze strony Komisji Europejskiej ............................................. 70
ROZDZIAŁ IV. WDRAŻANIE PROGRAMU....................................................................... 71
4.1. Realizacja finansowa Programu ................................................................................ 71
4.1.1. Podsumowanie wydatków Programu, w tym realizacji finansowej projektów
w ramach Programu SAPARD sfinansowanych ze środków Planu Rozwoju
Obszarów Wiejskich ........................................................................................ 71
4.1.2. Kwoty przekazane przez Komisję Europejską na realizację Programu
SAPARD w latach 2002-2006 ......................................................................... 75
4.1.3. Odsetki niewykorzystane na finansowanie projektów, które podlegają
zwrotowi do Komisji Europejskiej.................................................................. 77
4.2. Podsumowanie rezultatów realizacji poszczególnych Działań Programu ................ 77
4.2.1. Ilościowe i jakościowe podsumowanie rezultatów Programu ......................... 77
4.2.2. Ocena realizacji celów Programu................................................................... 105
4.2.3. Wstępna ocena ekonomicznego, społecznego i środowiskowego wpływu
Programu ........................................................................................................ 111
4.2.4. Odniesienie się do głównych wyników oceny średniookresowej.................. 115
ROZDZIAŁ V. OCENA DOŚWIADCZEŃ Z WDRAŻANIA PROGRAMU SAPARD .... 127
ZAŁĄCZNIK 1. TABELE MONITOROWANIA PROGRAMU
ZAŁĄCZNIK 2. ZESTAWIENIE NIEPRAWIDŁOWOŚCI ZGŁOSZONYCH DO OLAF.
ZAŁĄCZNIK 3. WDROŻENIE REKOMENDACJI PO WIZYTACH KE I ETO.
ZAŁĄCZNIK 4. LISTA PROJEKTÓW FINANSOWANYCH Z DZ. 10 PROW 2004-2006 
4
STRESZCZENIE RAPORTU
Specjalny Przedakcesyjny Program na Rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich
(Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development - SAPARD) powstał
jako instrument pomocy dla dziesięciu krajów starających się o członkostwo w Unii
Europejskiej. W założeniu miał służyć procesom przekształceń strukturalnych na wsi
w krajach kandydujących. Realizacja Programu miała również przygotować instytucje
i beneficjentów w tych krajach do korzystania z instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej po
przystąpieniu do Unii Europejskiej. Podstawę prawną dla Programu stanowiły akty prawne
UE: Rozporządzenie Rady (WE) nr 1268/99 z dnia 21 czerwca 1999 r. oraz Rozporządzenie
KE (WE) nr 2222/2000 z dnia 7 czerwca 2000 r.
W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno-spożywczym
Program Operacyjny SAPARD w Polsce opiera się na dwóch zrównoważonych osiach
priorytetowych: Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego oraz Poprawa warunków
prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy. Planowane działania,
zgodnie z priorytetami Rozporządzenia Rady (WE) nr 1268/99, mają służyć realizacji celów
strategicznych programu SAPARD w Polsce, które określono jako:
� poprawa ekonomicznej konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego, na
rynku krajowym i rynku międzynarodowym;
� dostosowanie sektora rolno-spożywczego do standardów acquis communautaire
w zakresie jakości, higieny i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska;
� stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez wspieranie
rozwoju infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania
pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.
Proponowana strategia była zgodna zarówno ze Spójną polityką strukturalną rozwoju
obszarów wiejskich i rolnictwa, jak i Narodowym Programem Przygotowania
do Członkostwa w UE (NPPC).
Powyższe cele w zamierzeniu realizowane miały być poprzez siedem głównych działań
Programu, uszczegółowionych w schematach pomocy.
Działanie 1: "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych" dotyczyło
przetwórstwa produktów pochodzenia zwierzęcego oraz owoców i warzyw. Uwzględniono
też wsparcie inwestycji dokonywanych przez grupy producentów rolnych oraz przez grupy
producentów owoców i warzyw. W ramach tego działania wyróżniono 2 schematy:
� Schemat 1.1. "Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu artykułów
pochodzenia zwierzęcego",
� Schemat 1.2. "Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu owoców
i warzyw".
Działanie 2: "Inwestycje w gospodarstwach rolnych" obejmuje modernizację gospodarstw
specjalizujących się w produkcji mleka i zwierząt rzeźnych w celu restrukturyzacji, poprawy
jakości oraz różnicowania produkcji rolniczej a także minimalizacji jej niekorzystnego
oddziaływania na środowisko naturalne. W ramach Działania 2 wprowadzono następujące
schematy i komponenty:
� Schemat 2.1. "Restrukturyzacja produkcji mleka",
� Schemat 2.2. "Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt
rzeźnych":
� Komponent 2.2.1. "Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji
bydła mięsnego", 
5
� Komponent 2.2.2. "Odbudowa produkcji owczarskiej",
� Komponent 2.2.3. "Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu".
� Schemat 2.3. "Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych",
Działanie 3: "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich" przewiduje wsparcie
poprawy i rozwoju podstawowych elementów infrastruktury technicznej na obszarach
wiejskich. W ramach Działania 3 wdrożono 5 schematów:
� Schemat 3.1. "Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem",
� Schemat 3.2. "Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych",
� Schemat 3.3. "Gospodarka odpadami stałymi",
� Schemat 3.4. "Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich",
Schemat 3.5. "Zaopatrzenie w energię".
Działanie 4: "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich", obejmuje
wsparcie inwestycji związanych z tworzeniem źródeł dodatkowego dochodu
w gospodarstwach rolnych, tworzenia miejsc pracy poza rolnictwem na obszarach wiejskich
oraz rozwojem publicznej infrastruktury turystycznej na obszarach wiejskich.
W ramach Działania 4 realizowano 3 schematy pomocy:
� Schemat 4.1. "Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu w gospodarstwach rolnych",
� Schemat 4.2. "Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich",
� Schemat 4.3. "Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich".
Działanie 5: "Programy rolnośrodowiskowe i zalesianie (projekty pilotażowe)"
mimo
dużego zainteresowania nie zostało akredytowane ze względu na krótki okres pozostający na
przeprowadzenie akredytacji i uruchomienie Działania 4 " Wspieranie przedsięwzięć
rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt" w ramach Planu Rozwoju Obszarów
Wiejskich, 2004-2006"
Działanie 6: "Szkolenia zawodowe", którego celem jest promowanie rozwoju rolnictwa
i obszarów wiejskich poprzez wzmacnianie kapitału ludzkiego.
Działanie 7: "Pomoc techniczna".
Komisja Europejska decyzją z dnia 18 października 2000 r. zatwierdziła Program
Operacyjny SAPARD dla Polski.
Polska podpisała z Komisją Europejską cztery Roczne Umowy Finansowe:
� na rok 2000 w dniu 29 marca 2001- na kwotę 171 570 075 EUR,
� na rok 2001 w dniu 6 czerwca 2002
na kwotę 175 057 271 EUR,
� na rok 2002 w dniu 3 kwietnia 2003 - na kwotę 179 874 468 EUR,
� na rok 2003 w dniu 4 czerwca 2003 - na kwotę 181 658 615 EUR, którą
Rozporządzeniem KE Nr 1419/2004 zwiększono o 1 249 357 euro do kwoty 182 907 972
EUR.
W dniu 9 lipca 2002 roku ukazało się ogłoszenie prasowe Prezesa Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa informujące potencjalnych beneficjentów
o pierwszych terminach przyjmowania wniosków o pomoc finansową.
W oparciu o decyzję Komisji Europejskiej z dnia 2 lipca 2002 r. o przekazaniu Polsce
zarządzania Programem SAPARD, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
rozpoczęła z dniem 17 lipca 2002 roku przyjmowanie pierwszych wniosków o pomoc
finansową w Działaniach:
1. "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych",
2. "Inwestycje w gospodarstwach rolnych"
3. "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich"

6
W dniu 14 listopada 2003 r. Komisja Europejska wydała decyzję o przekazaniu Polsce
zarządzania Programem SAPARD w zakresie Działania 4. "Różnicowanie działalności
gospodarczej na obszarach wiejskich" (Official Journal 2003/301/EC z dnia 19.11.2003 r.).
W dniu 3 grudnia 2003 roku ukazało się ogłoszenie Prezesa Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa informujące o terminach przyjmowania wniosków o pomoc
finansową w Działaniu 4.
Zmiany warunków społeczno
ekonomicznych i ich wpływ na realizację programu
Na realizację Programu SAPARD większy wpływ miał czas trwania właściwego
przygotowania instytucjonalnego oraz czas trwania procesu akredytacji Agencji SAPARD
niż zmiany warunków społeczno-ekonomicznych. W latach poprzedzających uruchomienie
Programu SAPARD oraz w początkowym okresie realizacji programu (lata 2002-2003)
niekorzystne uwarunkowania gospodarcze wpływały negatywnie na zdolność rolników,
samorządów lokalnych oraz zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego do inwestowania.
Nabór wniosków o pomoc w ramach Programu SAPARD zakończono ostatecznie 20 lutego
2004 r (Działanie 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych). W związku z tym napływ
środków pochodzących z Unii Europejskiej po wstąpieniu przez Polskę do Unii Europejskiej
w maju 2004 roku; przede wszystkim płatności bezpośrednich, a także płatności
uzupełniających w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006 miał korzystny
wpływ na kondycję finansową beneficjentów Programu (przynajmniej w przypadku
projektów znajdujących się w końcowej fazie realizacji zwiększenie dochodów np. rolników
ułatwiło zakończenie inwestycji) i tym samym proces realizacji projektów SAPARD, których
realizacja przypadła na okres poakcesyjny.
Realizacja programu SAPARD
Zgodnie z ustaleniami z Komisją Europejską w dniu 30 września 2004 r. Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zakończyła zawieranie umów z beneficjentami
Programu SAPARD.
W dniu 10.08.2006 r. ARiMR zakończyła przyjmowanie wniosków o płatność, które
musiały być zweryfikowane i zrealizowane do końca 2006 r. Spowodowało to konieczność
znacznego skrócenia przewidzianego procedurami okresu na rozpatrywanie Wniosku o
Płatność i zrealizowanie płatności dla Beneficjenta przez ARiMR.
ARiMR z dniem 30.11.2006 r. zakończyła płatności w ramach RUF 2000-2003,
natomiast płatności, których źródłem były odsetki bankowe zgromadzone na rachunku
bankowym SAPARD w euro Narodowego Funduszu zostały zrealizowane w styczniu 2006 r.
W ramach Działania 10 Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, ARiMR dokonała ostatecznych
płatności z dniem 31.12.2006 r.
Podsumowanie wydatków Programu
W ramach Programu SAPARD, do końca 2006 r., zrealizowano łącznie 22 775 projektów,
które otrzymały refundację na łączną kwotę 4 511 135 077,39 PLN (w tym ze środków UE
3 383 587 013,54), czego 1 238 projektów zostało sfinansowanych ze środków Działania 10
Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004
2006
Projekty w ramach Rozporządzenia
1268/1999. Ponadto w ramach 22 775 projektów zrealizowanych w ramach Programu
SAPARD, część projektów została sfinansowana zarówno ze środków SAPARD jak i
Działania 10 PROW (tj. pierwsza płatność częściowa ze środków SAPARD, druga ze
środków Działania 10 PROW). Należy też podkreślić, że część projektów w ramach Działania 
7
3 została sfinansowana z odsetek zgromadzonych na rachunku SAPARD Narodowego
Funduszu.
Płatności dla beneficjentów Programu SAPARD według danych na dzień
31-12-20061
PLN
Nazwa działania
UE PL Razem
SAPARD RUF 2000-2003
Działanie 1 890 732 156,53 296 910 716,62 1 187 642 873,15
Działanie 2 424 439 813,96 141 479 929,78 565 919 743,74
Działanie 3 1 470 897 872,04 490 299 284,16 1 961 197 156,20
Działanie 4 218 806 119,73 72 935 369,07 291 741 488,80
Działanie 6 18 396 819,00 6 132 273,00 24 529 092,00
Działanie 7 3 801 564,21 950 391,05 4 751 955,26
Razem RUF 3 027 074 345,47 1 008 707 963,68 4 035 782 309,15
Płatności, których źródłem finansowania były odsetki bankowe zgromadzone na rachunku
bankowym SAPARD Narodowego Funduszu
Działanie 1 0,00 0,00 0,00
Działanie 2 0,00 0,00 0,00
Działanie 3 6 792 017,87 2 264 005,92 9 056 023,79
Działanie 4 0,00 0,00 0,00
Działanie 6 0,00 0,00 0,00
Działanie 7 0,00 0,00 0,00
Razem rachunek 6 792 017,87 2 264 005,92 9 056 023,79
PROW 2004-2006 - Działanie 10
Działanie 1 253 057 491,63 84 352 496,85 337 409 988,48
Działanie 2 16 943 556,09 5 647 851,61 22 591 407,70
Działanie 3 33 205 338,71 11 068 446,16 44 273 784,87
Działanie 4 37 886 069,27 12 628 689,13 50 514 758,40
Działanie 6 9 692 121,93 3 230 707,31 12 922 829,24
Działanie 7 81,98 20,50 102,48
Razem Dz. 10 350 784 659,61 116 928 211,56 467 712 871,17
RAZEM
CAŁKOWITE
WYDATKI:
3 384 651 022,95 1 127 900 181,16 4 512 551 204,11
1 Źródło danych: Departament Księgowości ARiMR. Tabela nie zawiera kwot środków odzyskanych. 
8
Komisja Europejska w latach 2002
2006 przekazała na realizację Programu SAPARD
673 939 074,59 EUR, jako refundację poniesionych wydatków po dostarczeniu przez stronę
polską kolejnych deklaracji wydatków.
Podsumowanie rezultatów realizacji poszczególnych Działań Programu
W Działaniu 1 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych do dnia
31 grudnia 2006 r. zrealizowano 1 268 projektów na kwotę dotacji 1 525 052 861,63 PLN
(z wkładu UE 1 143 789 648,16 PLN).
Największy udział pod względem liczby i kwoty refundacji
w ramach zrealizowanych projektów stanowi sektor mięsny, zaś najmniejszy sektor rybny.
Natomiast w przypadku sektora mleczarskiego odnotowano największy odsetek realizacji
płatności w stosunku do zawartych umów (blisko 96%), najmniejszy zaś
w sektorze przetwórstwa owoców i warzyw (blisko 86%).
W ramach Działania 1, na poszczególnych etapach oceny wniosków o pomoc
finansową2, do dnia 31 grudnia 2006 r. odrzucono 436 wniosków, z czego większość w
Schemacie 1.1
328 wniosków (przetwórstwo mleka
60 wniosków; przetwórstwo mięsa

240 wniosków; przetwórstwo ryb
28 wniosków). W Schemacie 1.2. łącznie odrzucono 108
wniosków.
W ramach sektora mleczarskiego zrealizowano 315 projektów, dla których wypłacono
wsparcie w łącznej wysokości 387 711 098,57 PLN (z wkładu UE 290 783 324,24 PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: mazowieckim (44) oraz
wielkopolskim (41) a najmniej w województwach: zachodniopomorskim (5), dolnośląskim
(8) i świętokrzyskim (8).
Do końca 2006 r.:
- 147 zakładów zrealizowało projekty, dzięki czemu, wskutek wsparcia SAPARD spełniają
standardy sanitarne i weterynaryjne UE;
- 127 zakładów zrealizowało projekty w ramach, których wdrożony został system HACCP;
- 154 zakładów wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania do
standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia do eksportu do
UE wyniosła 1 386 mln litrów. W ramach zrealizowanych projektów zakupiono 320 cystern
do transportu mleka surowego.
W ramach sektora mięsnego zrealizowano 649 projektów w ramach, których wypłacono
wsparcie w łącznej wysokości 781 718 393,67 PLN (z wkładu UE 586 288 796,43 PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: wielkopolskim (128), śląskim (66),
oraz mazowieckim (62) a najmniej w województwach: zachodniopomorskim (13), opolskim
(16) i świętokrzyskim (17).
Do końca 2006 r.:
- 407 zakładów zrealizowało projekty, dzięki czemu, wskutek wsparcia SAPARD
spełniają standardy sanitarne i weterynaryjne UE;
- 300 zakładów zrealizowało projekty w ramach, których wdrożony został system
HACCP;
- 412 zakładów wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania
do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
2 Informacje nt. odrzuconych wniosków o płatność w poszczególnych działaniach Programu SAPARD znajdują
się w Rozdziale 3.2. Podsumowanie rezultatów kontroli 
9
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów, które otrzymały wsparcie w ramach
Programu SAPARD, posiadających uprawnienia do eksportu do UE, wynosi około 1 373 176
ton. Natomiast ponad 6 040 tys. szt. skupowanego przez zakłady żywca jest skupowane w
oparciu o system klasyfikacji EUROP.
W ramach sektora rybnego zrealizowano najmniejszą liczbę projektów 81, dla których
łączna kwota refundacji wyniosła 112 424 223,38 PLN (z wkładu UE 84 318 167,66 PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: pomorskim (26), oraz
zachodniopomorskim (21), natomiast w województwach: lubelskim, lubuskim i opolskim, w
tym sektorze, nie zrealizowano żadnego projektu.
Do końca 2006 r.:
- 56 zakładów zrealizowało projekty, które dzięki wsparciu SAPARD spełniają
standardy sanitarne i weterynaryjne UE;
- 52 zakłady zrealizowały projekty w ramach, których wdrożony został system HACCP;
- 51 zakładów wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania
do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów, które otrzymały wsparcie w ramach
Programu SAPARD, posiadających uprawnienia do eksportu do UE wyniosła około 168 597
ton.
W ramach sektora owocowo - warzywnego zrealizowano 223 projekty, które otrzymały
wsparcie w wysokości 243 199 146,01 PLN (z wkładu UE 182 399 359,83 PLN). Najwięcej
projektów zrealizowano w województwach: wielkopolskim (35), oraz mazowieckim (35) a
najmniej w województwach: lubuskim (2), opolskim (5) i podlaskim (17).
Do końca 2006 r.:
- 148 zakładów zrealizowało projekty, które wskutek wsparcia SAPARD spełniają
standardy sanitarne UE;
- 102 zakłady zrealizowały projekty w ramach, których wdrożony został system HACCP;
- 130 wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania do
standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów, które otrzymały wsparcie w ramach SAPARD,
posiadających uprawnienia do eksportu do UE wyniosło 740 339 ton.
W Działaniu 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych do dnia 31 grudnia 2006 r.
zrealizowanych zostało 12 927 projektów na kwotę 588 511 151,44 PLN (z wkładu UE
441
383 370,05 PLN).
Największy udział pod względem kwoty refundacji wypłaconej w ramach
zrealizowanych projektów w Działaniu 2 posiada Schemat 2.3. ( blisko 76%) dotyczący
zwiększenia różnorodności działalności rolniczej, zaś najmniejszy Komponent 2.2.2.
dotyczący odbudowy produkcji owczarskiej (0,19%).
W ramach Działania 2, na poszczególnych etapach oceny wniosków, odrzucono 1 844
wniosków o pomoc finansową, z czego 141 wniosków w Schemacie 2.1, 177 wniosków
w Schemacie 2.2. (2.2.1.
24; 2.2.2.
17; 2.2.3.
136) i 1 526 wniosków w Schemacie 2.3.
W ramach Schematu 2.1. Restrukturyzacja produkcji mleka ".zrealizowano 1 017
projektów na łączną kwotę 77 604 725,04 PLN (z wkładu UE 58 203 544,36 PLN). W
ramach w/w schematu najwięcej zakupiono maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji
rolnej ponad 2 tys. szt. oraz urządzeń do produkcji, zbioru i przygotowania pasz ponad 600
szt.. Ponadto zakupiono:
- 1 566 szt. zwierząt;
- 252 szt. urządzeń do udoju mleka; 
10
- 177 szt. urządzeń do schładzania mleka.
Urządzono także 15 pastwisk. Wybudowano 203 płyty obornikowe o łącznej
powierzchni 35 650 m2 oraz wykonano 206 zbiorników na gnojówkę o łącznej pojemności
23 254 m2 i 40 zbiorników na gnojowicę o łącznej pojemności 11 070 m2.
W przypadku inwestycji, które obejmowały budowę, rozbudowę lub remont budynków,
największa ilość budynków została wyremontowana (97), natomiast wybudowano 31 nowych
budynków, a rozbudowano 29 budynków. Około 42% beneficjentów zrealizowanych
projektów w ramach Schematu 2.1. to osoby w wieku poniżej 40 lat.
Schemat 2.2. Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt
rzeźnych. cieszył się najmniejszą popularnością wśród beneficjentów Działania 2, z
wyjątkiem Komponentu 2.2.3. (768 zrealizowanych projektów), który dotyczył modernizacji
produkcji trzody chlewnej lub drobiu.
W sumie zrealizowano 834 projektów, dla których wypłacono 64 170 574,66 PLN,
głównie dotyczących inwestycji w zakresie hodowli trzody chlewnej i drobiu rzeźnego.
W ramach Komponentu 2.2.1 Restrukturyzacja gospodarstw specjalizujących się w
produkcji bydła mięsnego zrealizowano 40 projektów, dla których łączna kwota wsparcia
wyniosła 1 898 717,10 PLN (z wkładu UE 1 424 037,83 PLN).
Projekty w ramach Komponentu 2.2.1. głównie dotyczyły zakupu zwierząt. W ramach tych
projektów zakupiono 435 jałówek, 83 krowy mamki i 16 buhajów. Ponadto zakupiono także
10 urządzeń do produkcji, zbioru i przygotowania pasz oraz 28 maszyn do produkcji rolnej.
Zbudowano 3 budynki, wyremontowano 4 budynki oraz rozbudowano 1 budynek.
Zbudowano 5 płyty obornikowych i zainstalowano 5 zbiorników na gnojówkę, 1 na
gnojowicę. Dwunastu beneficjentów, którzy zrealizowali projekty to osoby w wieku poniżej
40 lat.
W ramach Komponentu 2.2.2. Odbudowa produkcji owczarskiej zrealizowano 26
projektów na łączną kwotę 1 107 116,47 PLN (z wkładu UE 830 337,36 PLN).
W ramach zrealizowanych projektów zakupiono 348 sztuk zwierząt oraz urządzono 5
pastwisk. Zakupiono także 20 maszyn do produkcji i zbioru pasz oraz 51 maszyn, urządzeń
i wyposażenia do produkcji rolnej 8 osób spośród beneficjentów tego komponentu to osoby
w wieku powyżej 40 roku życia.
W ramach Komponentu 2.2.3. Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu
zrealizowano 768 projektów dla których wypłacono 61 164 741,09 PLN (z wkładu UE 45 873
556,37 PLN).
W ramach zrealizowanych inwestycji wyremontowano 208 budynków, wybudowano 155 płyt
obornikowych o łącznej powierzchni 18 958 m2 oraz zakupiono ponad 2,1 tys. maszyn,
urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej. Ponadto zainstalowano 161 zbiorniki na
gnojówkę o łącznej pojemności 8 614 m3 i 51 zbiorników na gnojowicę o łącznej pojemności
7 473 m3.
Schemat 2.3. Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych. cieszył się
największym zainteresowaniem rolników. Ponad czterokrotnie została przekroczona
zaplanowana liczba gospodarstw, które miały skorzystać, ze wsparcia w ramach tego
schematu. W ramach Schematu 2.3. do dnia 31 grudnia 2006 r. zrealizowano 11 076
projektów, na łączną kwotę refundacji 446 735 851,74 PLN (z wkładu UE 335 051 894,13
PLN).
Zdecydowana większość projektów zrealizowanych dotyczyła "produkcji ogrodniczej"
(8 249), "innej produkcji roślinnej" (1 536), "przygotowania produktów do sprzedaży" (711),
"innej produkcji zwierzęcej" (273) i "rozszerzania profilu produkcji rolnej wraz z pierwszym
przetwórstwem w gospodarstwie"
(200). Najmniej projektów zrealizowano w ramach
"pozostały rodzaj produkcji/działalności" (83) oraz "pierwsze przetwórstwo produktów
rolnych w gospodarstwie" (24). 
11
Duża liczba inwestycji dotyczyła zakupu maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji
rolnej, zwłaszcza dla sadownictwa i warzywnictwa. Liczba zakupionych maszyn, urządzeń i
wyposażenia do pierwszego przetwórstwa, przechowywania albo magazynowania oraz
przygotowania do sprzedaży produktów rolnych wyniosła blisko 4,7 tys. szt., natomiast liczba
zakupionych maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej wyniosła blisko 19,5 tys.
szt.
Ponadto należy wspomnieć o dużej ilości przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym
dotyczącym budynków. W ramach tego schematu wybudowano 198 budynków,
wyremontowano 489 i rozbudowano 47 budynków.
W przypadku Działanie 3: Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich
zainteresowanie samorządów Programem SAPARD było od już od samego początku bardzo
duże; zrealizowano w sumie 4 483 projektów na kwotę dotacji 2 014 526 964,86 PLN (z
wkładu UE 1 510 895 228,62 PLN).
Na poszczególnych etapach oceny odrzucono 1 741 wniosków o pomoc finansową,
z czego 296 wniosków w Schemacie 3.1., 566 wniosków w Schemacie 3.2, 20 wniosków
w Schemacie 3.3., 852 wnioski w Schemacie 3.4. i 7 wniosków w Schemacie 3.5.
W ramach Schematu 3.1. Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z
uzdatnianiem zrealizowano 986 projektów, dla których łączna kwota refundacji wyniosła
340 833 118,53 PLN (z wkładu UE 255 624 839,96 PLN). Zbudowanych zostało ponad 6 188
km sieci wodociągowej. Wykonano 57 031 przyłączy wodociągowych. Ponadto zbudowano
191 stacji uzdatniania wody o łącznej wydajności nominalnej 6 193 m3/h. Łączna liczba
użytkowników przedsięwzięć zrealizowanych w ramach tego schematu przekracza 1 486 tys.
osób.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: mazowieckim (129),
wielkopolskim (100) oraz lubelskim (84). Najmniej projektów zrealizowano
w województwach: podkarpackim (43), zachodniopomorskim (41) i opolskim (26).
W ramach Schematu 3.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych
zrealizowano 1 302 projekty, dla których łączna kwota refundacji wyniosła 964 761 390,48
PLN (z wkładu UE 723 571 044,40 PLN). Zbudowano ponad 6 197 km sieci kanalizacyjnej.
Wykonano 94 958 przyłączy kanalizacyjnych. Zbudowano również 189 oczyszczalni ścieków
o wydajności nominalnej 106 792 m3. Ponadto wybudowano 2 403 zagrodowych
oczyszczalni ścieków. Łączna liczba użytkowników przedsięwzięć w ramach tego schematu
przekracza 2 569 tys. osób.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: podkarpackim (173),
małopolskim (155) oraz wielkopolskim (145). Najmniej projektów zrealizowano w
województwach: opolskim (41), lubuskim (40) i warmińsko-mazurskim (39).
W ramach Schematu 3.3. Gospodarka odpadami stałymi zrealizowano 25 projektów, dla
których łączna kwota refundacji wyniosła 18 526 365,19 PLN (z wkładu UE 13 894 773,94
PLN).
Zbudowano 23 składowiska odpadów stałych. Odpady były pobierane od blisko 8,5 tys.
podmiotów i osób fizycznych. Łączna liczba użytkowników korzystających z przedsięwzięć
w ramach tego schematu wyniosła około 533 tys. osób.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: wielkopolskim (6),
podkarpackim (4) oraz kujawsko-pomorskim (3). Po jednym projekcie zrealizowano w
województwach: lubelskim, lubuskim, mazowieckim, śląskim, świętokrzyskim oraz
warmińsko-mazurskim. W województwach: łódzkim, opolskim, pomorskim
i zachodniopomorskim nie zrealizowano żadnego projektu w ramach schematu 3.3.
W Schemacie 3.4. zrealizowano najwięcej projektów, bo aż 2 132 , dla których łączna
kwota refundacji wyniosła 683 542 782,60 PLN (z wkładu UE 512 657 089,23 PLN). 
12
W ramach Schematu 3.4. Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich
zmodernizowano lub wybudowano ponad 3 734 km dróg powiatowych i gminnych. W
ramach zakończonych inwestycji ich zasięg objął blisko 152 tys. gospodarstw domowych.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: podkarpackim (258),
mazowieckim (254) oraz wielkopolskim (251). Najmniej projektów zrealizowano w
województwach: lubuskim (47), zachodniopomorskim (35) i opolskim (31).
W ramach Schematu 3.5. Zaopatrzenie w energię zrealizowano 38 projektów, dla
których łączna kwota refundacji wyniosła 6 863 308,06 PLN (z wkładu UE 5 147 481,09
PLN). Wśród zrealizowanych projektów zbudowano i zmodernizowano niemal 8,5 km sieci
energetycznych, a moc wytwarzana przy wykorzystaniu niekonwencjonalnych źródeł energii
przekracza 8 435 kW.
Najwięcej, po 10 projektów zrealizowano w województwach: małopolskim oraz
podlaskim. Po jednym projekcie zrealizowano w województwach: łódzkim, podkarpackim,
pomorskim oraz zachodniopomorskim. W województwach: kujawsko-pomorskim,
świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim oraz wielkopolskim nie zrealizowano żadnego
projektu w ramach schematu 3.5.
W Działaniu 4: Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich do dnia
31 grudnia 2006 r. beneficjenci zrealizowali (otrzymali płatność końcową) 4 071 projektów,
dla których wypłacono 340 840 120,48 PLN (z wkładu UE 255 628 179,59 PLN).
W ramach Działania 4 odrzucono największą ilość wniosków o pomoc finansową wśród
wszystkich Działań Programu SAPARD. Na poszczególnych etapach oceny odrzucono 2 650
wniosków o pomoc finansową, z czego 899 wniosków w Schemacie 4.1., 1 513 wniosków w
Schemacie 4.2 i 238 wniosków w Schemacie 4.3.
W rozpatrywanym okresie w ramach Schematu 4.1. Tworzenie źródeł dodatkowego
dochodu na obszarach wiejskich zrealizowano 1 490 projektów, które otrzymały wsparcie w
wysokości 45 709 776,55 PLN (z wkładu UE 34 282 333,65 PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwie podkarpackim 188 płatności
końcowych, następnie w województwie podlaskim 160 zrealizowanych projektów,
małopolskim 143 zakończone projekty. Najmniej projektów zrealizowano w województwie
opolskim 29 projektów, następnie w woj. lubuskim 46 projektów oraz w woj.
zachodniopomorskim 47 zrealizowanych projektów.
Rolnicy i domownicy, beneficjenci tego schematu, którzy dzięki inwestycjom
skorzystali z możliwości tworzenia dodatkowych źródeł dochodu na obszarach wiejskich,
najczęściej realizowali projekty w zakresie usług turystycznych i agroturystyki (1 028
zrealizowanych projektów), usług dla gospodarstw rolnych (174) i usług transportowych
(145)
W przypadku Schematu 4.2. Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich
przedsiębiorcy działający na obszarach wiejskich zrealizowali 2 154 projektów, dla których
kwota wsparcia wyniosła 261 300 722,82 PLN (z wkładu UE 195 973 629,68 PLN).
Beneficjenci tworząc nowe miejsca pracy na obszarach wiejskich najchętniej korzystali
ze wsparcia w ramach następujących typów projektów:
� drobna wytwórczość, usługi dla ludności, rzemiosło i rękodzielnictwo
986
zrealizowanych projektów, w ramach którego stworzono 584 miejsc pracy.
� usługi transportowe w zakresie przewozu osób lub towarów
429 zrealizowanych
projektów, w ramach którego stworzono 536 miejsc pracy.
� usługi turystyczne
293 zrealizowanych projektów, w ramach którego stworzono 120
miejsc pracy.
� roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne - 211 zrealizowanych projektów, w
ramach którego stworzono 205 miejsc pracy. 
13
usługi dla gospodarstw rolnych - 129 zrealizowane projektów, w ramach którego stworzono
132 miejsc pracy.
W Schemacie 4.3. Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich w
rozpatrywanym okresie zrealizowano 427 projektów w ramach, których wypłacono
33 829 621,11 PLN (z wkładu UE 25 372 216,26 PLN).
Najwięcej projektów w ramach schematu 4.3 zrealizowano w woj. małopolskim 87
projekty, następnie w woj. podkarpackim 49 zrealizowanych projektów oraz w woj. lubelskim
41 projektów Najmniej projektów zrealizowano w woj. mazowieckim 6, następnie
dolnośląskim 12 zrealizowanych projektów oraz w woj. zachodniopomorskim 16 projektów.
W ramach Działania 6 Szkolenia zawodowe, do dnia 31 grudnia 2006 r. zawarto 14
umów z wykonawcami szkoleń na kwotę 37 452 932,90 PLN (z wkładu UE
28 089 699,68
PLN)
patrz Załącznik. Tabela T.5. Natomiast do końca 2006 r. zakończono realizację 14
projektów szkoleniowych, dla których wypłacono łącznie 37 451 921,24 PLN (z wkładu UE

28 088 940,93). 2 projekty otrzymały płatność w 2003 r., 6 projektów
w 2004 r., 2 projekty

w 2005 r., a 4 projekty w 2006 r. Sześć ze zrealizowanych szkoleń dotyczyło zdobywania
umiejętności niezbędnych do prowadzenia rentownego gospodarstwa, trzy
rozwoju
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz cztery
stosowania praktyk produkcyjnych
zgodnych z zasadami zachowania krajobrazu, ochroną środowiska, standardami higieny i
dobrostanu zwierząt. Przeprowadzono również jeden kurs multidyscyplinarny
W ramach zrealizowanych szkoleń przeszkolono około 13,7 tys. Rolników
Najwięcej osób przeszkolono w ramach szkoleń w zakresie zdobywania umiejętności
niezbędnych do prowadzenia rentownego gospodarstwa (ponad 6,5 tys. osób). Średnia liczba
dni szkoleniowych przypadająca na jednego słuchacza wyniosła 6 (wahała się od 5 do 9 dni).
Natomiast średnia liczba osób przypadająca na jeden projekt szkoleniowy wyniosła 976 osób,
a największa była w przypadku szkolenia pt. "Usługi na obszarach wiejskich (socjalne,
komunalne, transportowe, produkcyjne, itp.)", gdzie przeszkolono ponad 1,5 tys. osób.
Ocena realizacji celów programu SAPARD
Można stwierdzić, że cele ogólne założone dla Programu SAPARD w Polsce zostały
zrealizowane w stopniu na jaki pozwoliła skala dostępnych środków finansowych. W
szczególnie dużym zakresie realizacja Programu przyczyniła się do dostosowania sektora
rolno-spożywczego do wymagań Jednolitego Rynku w zakresie wymagań sanitarnych,
higienicznych oraz jakościowych zawartych w acquis communautaire. szczegółowe założone
dla poszczególnych działań programu SAPARD w Polsce były realizowane w sposób
zauważalny na poziomie realizowanych projektów. W skali kraju, ze względu na pulę
dostępnych środków finansowych i związaną z tym liczbę sfinansowanych projektów w
odniesieniu do potrzeb w zakresie całego sektora rolnego, rolno-spożywczego oraz obszarów
wiejskich w Polsce założone cele nie były możliwe do zrealizowania w wysokim stopniu.
Działalność Zespołu - Komitetu ds. Monitorowania Programu SAPARD
Od momentu powołania Zespołu
Komitetu do Spraw Monitorowania Programu
SAPARD tj. 2 maja 2001 r. do 31.12.2006 r. odbyło się 9 posiedzeń:
� 28 czerwca 2001 r.
� 7 lutego 2002 r.
� 21 czerwca 2002 r.
� 18 grudnia 2002 r.
� 4 czerwca 2003 r. 
14
� 9 grudnia 2003 r.
� 23 czerwca 2004 r.
� 9 czerwca 2005 r.
� 20 czerwca 2006 r.,
Komitet podjął łącznie 37 uchwał (w tym 7 w trybie obiegowym), z czego 19 uchwał
dotyczących zmian w Programie Operacyjnym SAPARD.
Wykryte i zgłoszone nieprawidłowości do Europejskiego Biura ds. Zwalczania
Oszustw (OLAF)
W latach 2003-2006 skierowano do Europejskiego Biura ds. Zwalczania Oszustw (OLAF)
96 spraw. W zależności od stwierdzonej nieprawidłowości Departament Audytu i Kontroli
ARiMR zakończył postępowania w następujący sposób:
� skierowanie pisma do Departamentu Prawnego w celu przygotowania zawiadomienia
do organów ścigania
� przeprowadzono postępowanie windykacyjne
� zmniejszono wysokość pomocy
� odmówiono przyznania płatności
� odmówiono zawarcia umowy
Informacje zawierające szczegółowe dane na temat nieprawidłowości zgłoszonych do
Europejskiego Biura ds. Zwalczania Oszustw (OLAF) znajdują się w załączniku 2 do
niniejszego raportu. 
15
ROZDZIAŁ I. PROGRAM SAPARD W POLSCE
1.1. Podstawowe informacje o Programie
Specjalny Przedakcesyjny Program na Rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich
(Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development - SAPARD) powstał
jako instrument pomocy dla dziesięciu krajów starających się o członkostwo w Unii
Europejskiej. W założeniu miał służyć procesom przekształceń strukturalnych na wsi
w krajach kandydujących. Realizacja Programu miała również przygotować instytucje
i beneficjentów w tych krajach do korzystania z instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej po
przystąpieniu do Unii Europejskiej. Podstawę prawną dla Programu stanowiły akty prawne
UE: Rozporządzenie Rady (WE) nr 1268/99 z dnia 21 czerwca 1999 r. oraz Rozporządzenie
KE (WE) nr 2222/2000 z dnia 7 czerwca 2000 r.
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1268/99 Program Operacyjny SAPARD
realizowany ma być w latach 2000-2006 lub do daty akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Wsparcie przedakcesyjne Wspólnoty skierowane jest głównie na działania związane
z wdrożeniem acquis communautaire związanego ze wspólną polityką rolną i politykami
pokrewnymi jak również rozwiązaniem priorytetowych oraz specyficznych problemów
stojących na drodze zrównoważonego dostosowania rolnictwa oraz obszarów wiejskich
w krajach kandydujących.
W okresie przedakcesyjnym program koncentrował się na działaniach
przygotowujących sektor rolno-spożywczy do przyjęcia acquis communautaire. Po akcesji,
część działań planowanych w ramach niniejszego programu, została uwzględniona w ramach
programów operacyjnych funduszy UE, głównie Sekcji Orientacji Funduszu EFOiGR
(Sektorowy Program Operacyjny "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego
oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 - 2006") oraz programu finansowanego z Sekcji
Gwarancji Funduszu EFOiGR (Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich), a działanie 3 w nieco
zmienionej formie znalazło się w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwój
Regionalny współfinansowanym z EFRR.
Komisja Europejska decyzją z dnia 18 października 2000 r. zatwierdziła Program
Operacyjny SAPARD dla Polski.
Polska podpisała z Komisją Europejską cztery Roczne Umowy Finansowe:
� na rok 2000 w dniu 29 marca 2001- na kwotę 171 570 075 EUR,
� na rok 2001 w dniu 6 czerwca 2002
na kwotę 175 057 271 EUR,
� na rok 2002 w dniu 3 kwietnia 2003 - na kwotę 179 874 468 EUR,
� na rok 2003 w dniu 4 czerwca 2003 - na kwotę 181 658 615 EUR, którą
Rozporządzeniem KE Nr 1419/2004 zwiększono o 1 249 357 euro do kwoty 182 907 972
euro.
W dniu 20 września 2001 roku Krajowy Urzędnik Zatwierdzający, Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Finansów wydał, wymagany przepisami UE, krajowy akt akredytacji Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, jako Agencji Płatniczej Programu SAPARD. Po
przeprowadzeniu przez służby audytorskie Komisji Europejskiej trzech misji sprawdzających
Komisja Europejska w dniu 2 lipca 2002 roku wydała decyzję o przekazaniu Polsce
zarządzania Programem SAPARD (Official Journal 2002/539/EC z dnia 03.07.2002) dla 5 z
7 Działań stanowiących 87% dostępnej pomocy. 
16
W Dzienniku Ustaw Nr 102, poz. 928 z dnia 9 lipca br. opublikowane zostało
rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań
oraz sposobów realizacji zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie
gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej, będące podstawowym
krajowym aktem prawnym regulującym zasady udzielania pomocy finansowej w Programie
SAPARD.
W dniu 9 lipca 2002 roku ukazało się ogłoszenie prasowe Prezesa Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa informujące potencjalnych beneficjentów
o pierwszych terminach przyjmowania wniosków o pomoc finansową.
W oparciu o decyzję Komisji Europejskiej z dnia 2 lipca 2002 r. o przekazaniu Polsce
zarządzania Programem SAPARD, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
rozpoczęła z dniem 17 lipca 2002 roku przyjmowanie pierwszych wniosków o pomoc
finansową w Działaniach:
Działanie 1. "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych",
Działanie 2. "Inwestycje w gospodarstwach rolnych"
Działanie 3. "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich"
W dniu 14 listopada 2003 r. Komisja Europejska wydała decyzję o przekazaniu Polsce
zarządzania Programem SAPARD w zakresie Działania 4. "Różnicowanie działalności
gospodarczej na obszarach wiejskich" (Official Journal 2003/301/EC z dnia 19.11.2003 r.).
W dniu 3 grudnia 2003 roku ukazało się ogłoszenie Prezesa Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa informujące o terminach przyjmowania wniosków o pomoc
finansową w Działaniu 4.
Zespół-Komitet ds. Monitorowania Programu SAPARD na posiedzeniu w dniu
9 grudnia 2003 r. przyjął uchwałę w sprawie rezygnacji z dalszych działań zmierzających
do akredytacji Działania 5. "Program rolnośrodowiskowy (projekt pilotażowy)" w ramach
Programu SAPARD.
W dniu 4 sierpnia 2004 r. KE wydała Rozporządzenie Nr 1419/2004 w sprawie
kontynuacji stosowania Wieloletnich Umów Finansowych i Rocznych Umów Finansowych
zawartych pomiędzy Komisją Europejską reprezentującą Wspólnotę Europejską z jednej
strony a Republiką Czeską, Estonią, Litwą, Łotwą, Polską, Słowacją, Słowenią i Węgrami z
drugiej strony, ustanawiające określone odstępstwa od Wieloletnich Umów Finansowych i od
rozporządzenia Rady (WE) nr 1266/1999 oraz rozporządzenia (WE) nr 2222/2000, w którym
obok przepisów regulujących dalsze stosowanie (po akcesji Polski do UE) Wieloletniej
Umowy Finansowej i Rocznych Umów Finansowych zwiększono kwotę RUF 2003
o 1 249 357 EUR. W związku z tym łączna kwota środków przeznaczonych przez Unię
Europejską na współfinansowanie projektów realizowanych w ramach Programu SAPARD
z RUF 2000-2003 wzrosła do kwoty 709 409 786 euro, której odpowiada krajowe
współfinansowanie w wysokości 236 239 294 EUR (razem 945 649 080 EUR).
W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno-spożywczym
Program Operacyjny SAPARD w Polsce opiera się na dwóch zrównoważonych osiach
priorytetowych: Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego oraz Poprawa warunków
prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy. Planowane działania,
zgodnie z priorytetami Rozporządzenia Rady (WE) nr 1268/99, mają służyć realizacji celów
strategicznych programu SAPARD w Polsce, które określono jako:
� poprawa ekonomicznej konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego, na
rynku krajowym i rynku międzynarodowym;
� dostosowanie sektora rolno-spożywczego do standardów acquis communautaire
w zakresie jakości, higieny i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska; 
17
� stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez wspieranie
rozwoju infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania
pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.
Proponowana strategia była zgodna zarówno ze Spójną polityką strukturalną rozwoju
obszarów wiejskich i rolnictwa, jak i Narodowym Programem Przygotowania
do Członkostwa w UE (NPPC).
Powyższe cele w zamierzeniu realizowane miały być poprzez siedem głównych działań
Programu, uszczegółowionych w schematach pomocy.
Działanie 1: "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych" dotyczyło
przetwórstwa produktów pochodzenia zwierzęcego oraz owoców i warzyw. Uwzględniono
też wsparcie inwestycji dokonywanych przez grupy producentów rolnych oraz przez grupy
producentów owoców i warzyw. W ramach tego działania wyróżniono 2 schematy:
� Schemat 1.1. "Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu artykułów
pochodzenia zwierzęcego",
� Schemat 1.2. "Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu owoców
i warzyw".
Działanie 2: "Inwestycje w gospodarstwach rolnych" obejmuje modernizację gospodarstw
specjalizujących się w produkcji mleka i zwierząt rzeźnych w celu restrukturyzacji, poprawy
jakości oraz różnicowania produkcji rolniczej a także minimalizacji jej niekorzystnego
oddziaływania na środowisko naturalne. W ramach Działania 2 wprowadzono następujące
schematy i komponenty:
� Schemat 2.1. "Restrukturyzacja produkcji mleka",
� Schemat 2.2. "Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt
rzeźnych":
� Komponent 2.2.1. "Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji
bydła mięsnego",
� Komponent 2.2.2. "Odbudowa produkcji owczarskiej",
� Komponent 2.2.3. "Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu".
� Schemat 2.3. "Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych",
Działanie 3: "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich" przewiduje wsparcie
poprawy i rozwoju podstawowych elementów infrastruktury technicznej na obszarach
wiejskich. W ramach Działania 3 wdrożono 5 schematów:
� Schemat 3.1. "Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem",
� Schemat 3.2. "Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych",
� Schemat 3.3. "Gospodarka odpadami stałymi",
� Schemat 3.4. "Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich",
� Schemat 3.5. "Zaopatrzenie w energię".
W Programie Operacyjnym SAPARD przewidziano także wdrożenie w ramach
Działania 3 Schematu 3.6. "Telekomunikacja", które po podjęciu stosownej uchwały
Komitetu Monitorującego i wydaniu decyzji Komisji Europejskiej z dnia 22 kwietnia 2002 r.,
zostało usunięte z Programu jeszcze przed jego uruchomieniem.
Działanie 4: "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich", obejmuje
wsparcie inwestycji związanych z tworzeniem źródeł dodatkowego dochodu
w gospodarstwach rolnych, tworzenia miejsc pracy poza rolnictwem na obszarach wiejskich
oraz rozwojem publicznej infrastruktury turystycznej na obszarach wiejskich.
W ramach Działania 4 realizowano 3 schematy pomocy:
� Schemat 4.1. "Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu w gospodarstwach rolnych",
� Schemat 4.2. "Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich", 
18
� Schemat 4.3. "Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich".
Działanie 5: "Programy rolnośrodowiskowe i zalesianie (projekty pilotażowe)"
mimo
dużego zainteresowania nie zostało akredytowane ze względu na krótki okres pozostający na
przeprowadzenie akredytacji i uruchomienie Działania 4 " Wspieranie przedsięwzięć
rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt" w ramach Planu Rozwoju Obszarów
Wiejskich, 2004-2006"
Działanie 6: "Szkolenia zawodowe", którego celem jest promowanie rozwoju rolnictwa
i obszarów wiejskich poprzez wzmacnianie kapitału ludzkiego.
Działanie 7: "Pomoc techniczna".
Wnioskodawcy mogli ubiegać się o pomoc w ramach poszczególnych działań Programu
w następujących terminach:
Działanie 1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych:
� I tura - od 17 lipca do 16 października 2002 r.,
� II tura - od 6 stycznia do 7 lutego 2003 r.,
� III tura - od 26 maja do 27 czerwca 2003 r.,
� IV tura - od 30 lipca do 29 września 2003 r.,
� V tura - od 29 października do 1 grudnia 2003 r.,
� VI tura - od 2 grudnia 2003 r. do 2 stycznia 2004 r.,
� VII tura - od 5 stycznia do 5 lutego 2004 r.
Działanie 2. Inwestycje w gospodarstwach rolnych, od 17 lipca 2002 r. do 20 lutego 2004 r.,
Działanie 3. Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich:
� I tura od 17 lipca do 16 września 2002 r.,
� II tura od 30 lipca do 15 września 2003 r.
Działanie 4. Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich:
� I tura od 3 grudnia do 22 grudnia 2003 r.,
� II tura od 23 grudnia 2003 r. do 12 stycznia 2004 r., która w schematach 4.1 i 4.2
została przedłużona do 26 stycznia 2004 r.
W związku z tym łączna kwota środków przeznaczonych przez Unię Europejską na
współfinansowanie projektów realizowanych w ramach Programu SAPARD z RUF 2000-
2003 wzrosła do kwoty 709 409 786 euro, której odpowiada krajowe współfinansowanie w
wysokości 236 402 954 euro (razem 945 812 740).
Komisja Europejska na wniosek Polski wyraziła zgodę na finansowanie działań w
Programie SAPARD dodatkową kwotą w wysokości 140 mln euro3 środków w ramach
PROW 2004-2006, z czego 105 mln euro ze środków UE i 35 mln euro ze współfinansowania
krajowego. Powyższa kwota umożliwiła zawarcie umów dla wszystkich pozytywnie
ocenianych projektów w ramach:
.. Działania 1 "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych",
.. Działania 2 "Inwestycje w gospodarstwach rolnych",
.. Działania 4 "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich".
Niestety ww. kwota w ramach PROW była za mała do zawarcia umów dla wszystkich
pozytywnie ocenionych projektów w Działaniu 3 "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów
3 MRiRW wnioskowało o przeznaczenie w ramach PROW na podstawie Rozporządzenia KE Nr 447/2004 z dnia 10 marca
2004 r. na projekty SAPARD kwoty 375 mln euro.

19
wiejskich". Kwota dostępna w Działaniu 3 pozwoliła na sfinansowanie w skali kraju około
80% inwestycji pozytywnie ocenionych w tym działaniu. Na finansowanie projektów w
ramach Działania 3 zostały przeznaczone także odsetki narosłe od środków Programu
SAPARD, w kwocie 2,36 mln EUR.
Zgodnie z ustaleniami z Komisją Europejską w dniu 30 września 2004 r. Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zakończyła zawieranie umów z beneficjentami
Programu SAPARD.
W dniu 10.08.2006 r. ARiMR zakończyła przyjmowanie wniosków o płatność, które
musiały być zweryfikowane i zrealizowane do końca 2006 r. Spowodowało to konieczność
znacznego skrócenia przewidzianego procedurami okresu na rozpatrywanie Wniosku o
Płatność i zrealizowanie płatności dla Beneficjenta przez ARiMR.
ARiMR z dniem 30.11.2006 r. zakończyła płatności w ramach RUF 2000-2003,
natomiast płatności, których źródłem były odsetki bankowe zgromadzone na rachunku
bankowym SAPARD w euro Narodowego Funduszu zostały zrealizowane w styczniu 2006 r.
W ramach Działania 10 Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, ARiMR dokonała
ostatecznych płatności z dniem 31.12.2006 r.
1.2. Koordynacja Programu SAPARD z innymi, międzynarodowymi
instrumentami wsparcia
W założeniach Narodowej strategii rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich
uwzględniono działania przewidziane w sektorowych strategiach przygotowywanych przez
Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Ministerstwo Infrastruktury oraz Ministerstwo Środowiska.
Zintegrowane programy zawierające działania przewidziane w poszczególnych strategiach
sektorowych są realizowane na poziomie regionalnym. Otrzymują one dofinansowanie ze
środków ISPA, SAPARD i PHARE, a także z krajowych funduszy celowych oraz z pożyczki
Banku Światowego finansującego Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich.
W ramach Programu SAPARD nie jest dozwolone finansowanie projektów z innych
(poza dostępnymi w ramach programu) środków w ramach pomocy publicznej.
Koordynacja Programu SAPARD z Programem PHARE jest zapewniona poprzez
zgodność Programu z dwoma głównymi dokumentami strategicznymi Rządu Polskiego, to
znaczy z Narodowym Programem Przygotowania dla Członkostwa (NPPC)
oraz propozycją Wstępnego narodowego planu rozwoju do roku 2002.
W dniu 20 kwietnia 2004 roku została przyjęta ustawa o Narodowym Planie Rozwoju,
która zakończyła kilkuletni okres przygotowywania strategii rozwoju poszczególnych
sektorów gospodarki. Ustawa ta ustala zasady koordynacji i współdziałania organów
administracji rządowej i samorządowej oraz partnerów społecznych i gospodarczych przy
realizacji programów współfinansowanych z funduszy Unijnych. Ustawa ta reguluje również
zasady współdziałania z instytucjami Wspólnot Europejskich oraz organizacjami
międzynarodowymi.
Bardzo istotnym elementem koordynacji udzielania wsparcia w ramach Programu
SAPARD z innymi instrumentami wsparcia było zapewnienie zakończenia podejmowania
zobowiązań wobec beneficjentów Programu SAPARD przed rozpoczęciem podejmowania
zobowiązań w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego "Restrukturyzacja i
modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004
2006". W tym
celu Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w uzgodnieniu z Komisją Europejską ustaliło
ostateczną datę zakończenia podpisywania umów z beneficjentami Programu SAPARD na
dzień 30 września 2004 roku. Po upływie tej daty można było rozpocząć podpisywanie umów
z beneficjentami w ramach SPO "Restrukturyzacja ....". 
20
Koordynację pomiędzy SAPARD i Sektorowym Programem Operacyjnym "Restrukturyzacja
i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004
2006"
zapewniają dodatkowo umiejscowione przy urzędach marszałkowskich Regionalne Komitety
Sterujące. W skład Komitetów, utworzonych w każdym regionie (16) wchodzą
przedstawiciele lokalnych władz samorządowych i państwowych, partnerów społecznoekonomicznych
oraz organizacji pozarządowych. Komitety te zapewniają, aby
wyselekcjonowane do realizacji w ramach SAPARD projekty nie powielały projektów SPO,
PHARE i projektów realizowanych w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich.
Horyzontalna koordynacja zapewniona jest poprzez pracę Krajowego Komitetu
Sterującego. W skład Komitetu wchodzą ministrowie odpowiedzialni za działy, do których
odnosi się Program SAPARD (podstawa prawna Ustawa o działach administracji rządowej)
oraz przedstawiciele władz regionalnych i organizacji pozarządowych.
Ze względu na zakres wsparcia i typ beneficjentów zarówno projekty PHARE (rozwój
instytucjonalny) jak i działania finansowane ze środków ISPA (duże infrastrukturalne
projekty ponadregionalne) nie istnieje zagrożenie nakładania się ze wsparciem udzielanym
w ramach Programu SAPARD.
Sektorowy Program Operacyjny "Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 - 2006" oraz Planu Rozwoju Obszarów
Wiejskich 2004 - 2006 zostały uruchomione po wstąpieniu Polski do UE. Lista działań,
współfinansowanych z obu tych programów, składa się z 25 pozycji. Łączny zakres obu
programów jest zatem znacznie szerszy niż Programu SAPARD, przy czym ich cechą
charakterystyczną jest okoliczność, że wśród 25 działań znajdują się wszystkie, które były
współfinansowane ze środków Programu SAPARD (poza Działaniem 3, które w zmienionej
formie znalazło się w ZPORR). Zachowanie wszystkich działań Programu SAPARD
(inwestycje infrastrukturalne zostały przeniesione do Zintegrowanego Programu Rozwoju
Regionalnego) wynika z chęci utrzymania ciągłości programowej, zwłaszcza, że w Programie
SAPARD trafnie określono najważniejsze problemy polskiego rolnictwa
i terenów wiejskich.
Działania te są kontynuacją, rozszerzeniem lub uzupełnieniem działań realizowanych
w ramach SAPARD. Bardzo często beneficjenci Programu SAPARD, po otrzymaniu środków
finansowych, decydują się na korzystanie również z funduszy dostępnych w ramach SPO.
Również środki dostępne w ramach działań Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich są istotnym
wsparciem gospodarstw, szczególnie tych mniejszych, położonych na obszarach
o niekorzystnych warunkach gospodarowania lub na obszarach podlegających ograniczeniom
działalności rolniczej. W przypadku Programu SAPARD, szczególnie w przypadku
Schematów 2.1. (produkcja mleka) i 2.2. (produkcja żywca rzeźnego) istotnym problemem
były większe wymagania związane z koniecznością dostosowania do standardów
weterynaryjnych UE. Konieczność zbudowania urządzeń do zagospodarowania odchodów
zwierzęcych (w przypadku, gdy gospodarstwo takiego nie posiada), niejednokrotnie
stanowiło koszt ponad połowy wartości całej inwestycji. Obecnie rolnicy korzystający z
programów finansowanych ze środków UE mają większą możliwość sfinansowania tego typu
inwestycji. Przykładem może tu być Działanie 6 Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004 -
2006 "Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej", gdzie
niewymagany jest udział własny beneficjenta w realizacji inwestycji.
Niektóre z nowych działań PROW odbiegają swym charakterem od
współfinansowanych z Programu SAPARD. Wszystkie działania "sapardowskie" służyły
rozwojowi i miały charakter działań inwestycyjnych w szerokim rozumieniu tego terminu.
Natomiast, co najmniej dwa z działań PROW (Wspieranie gospodarstw znajdujących się w
regionach o niekorzystnych warunkach gospodarowania oraz Uzupełnienie płatności 
21
obszarowych) są działaniami, w których formie otrzymanie wsparcia nie jest uwarunkowane
podjęciem działań mających na celu rozwój lub modernizację gospodarstwa.
Z programów SPO i PROW korzystają w zasadzie jedynie rolnicy i przedsiębiorcy
przemysłu rolno
spożywczego. Od tej zasady istnieją dwa wyjątki: z Działania 2.3. SPO
"Restrukturyzacja" "Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego" są
finansowane projekty samorządów gminnych a z Działania 2.1. "Przywracanie produkcji
leśnej zniszczonej naturalną katastrofą lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich
instrumentów zapobiegawczych" projekty lasów państwowych oraz właścicieli lasów
prywatnych. Ponadto środki pilotażowego programu Leader+ są przeznaczone dla lokalnych
grup działania).
Ogólna kwota środków, które zostały postawione do dyspozycji beneficjentów w
ramach obu programów, wynosi w latach 2004
2006 w cenach stałych ponad 5 362 mln
euro podczas, gdy środki uruchomione w latach 2000
2003 w Programie SAPARD w
ramach Rocznych Umów Finansowych 2000
2003 wyniosły w cenach bieżących około 945
mln euro (środki te wypłacono w okresie 2002
2006). Wsparcie rolnictwa i regionów
wiejskich (środki z budżetu UE i krajowe środki publiczne) ze środków SAPARD wyniosło
więc przeciętnie około 235 mln euro rocznie, natomiast w trzyleciu 2004
2006 programy
PROW i SPO "Restrukturyzacja" dysponują na rozwój rolnictwa i regionów wiejskich
kwotą około 1 755 mln euro rocznie, czyli przeszło siedmiokrotnie wyższą. Skala
przedsięwzięcia, jakim jest administrowanie programami PROW i SPO jest więc dla polskich
instytucji, zajmujących się ich obsługą, przede wszystkim dla agencji płatniczej
nieporównanie większym wyzwaniem organizacyjnym niż SAPARD. Programy te ze
względu na swą skalę umożliwiają przyspieszenie modernizacji polskiej gospodarki
żywnościowej, również wówczas, gdy uzna się, że niektóre z działań PROW nie są
działaniami, z których współfinansuje się projekty modernizujące i restrukturyzujące
gospodarstwa rolne. Na działania te przeznaczono w latach 2004
2006 2,7 mld euro, czyli
około połowy przewidzianych w obu programach środków. Ich wspólną cechą jest
okoliczność, że uzyskanie wsparcia wymaga od beneficjenta jedynie złożenia wniosku, który
jest akceptowany, jeśli są spełnione określone warunki.
Najbardziej powszechnym wsparciem gospodarstw rolnych są płatności obszarowe,
które przysługują wszystkim rolnikom posiadającym, co najmniej 1 ha użytków rolnych.
Pieniądze z płatności są często istotne dla tych spośród rolników, którzy planują inwestycje
współfinansowane ze środków wspólnotowych. W latach 2004-2005 wypłacono łącznie dla
beneficjentów 11,3 miliarda PLN w ramach jednolitej i uzupełniającej płatności obszarowej.
1.3. Opis zmian sytuacji społeczno
ekonomicznej, politycznej i ich wpływ na
realizację Programu
Sytuacja makroekonomiczna kraju w istotny sposób wpływa na sytuację gospodarstw
rolnych i przedsiębiorstw sektora rolno-spożywczego, ich możliwości i skłonność do
inwestowania. W okresie niskiego poziomu wzrostu gospodarczego wzrost cen produktów
żywnościowych, co za tym idzie wzrost poziomu dochodów gospodarstw rolnych i
przedsiębiorstw ograniczony jest niskim poziomem dochodów ludności.
Przegląd ogólnych uwarunkowań makroekonomicznych Polski w latach 2000-2006
prowadzi do wniosku, iż początek realizacji Programu SAPARD w Polsce przypadł na lata
szczególnie niekorzystne dla rolnictwa. Tempo wzrostu gospodarczego było w 2001 najniższe
w całym okresie transformacji. W wyniku spadku dochodów ludności i wzrostu bezrobocia
zmniejszył się popyt wewnętrzny. Lata 2001 i 2002 były okresem dalszego znaczącego
osłabienie dynamiki wzrostu gospodarczego (mającego miejsce od roku 1998, kiedy to tempo 
22
wzrostu PKB spadło z 6,8% do 4,8%). Z kolei w latach 2003 i 2004 nastąpiła wyraźna
poprawa koniunktury. W 2004 PKB wyniósł 5,3% i był najwyższy od siedmiu lat. W 2005
roku nastąpiło obniżenie tempa wzrostu do 3,5% PKB. W 2006 roku ponownie nastąpiło
ożywienie i PKB zwiększył się do 5,4%. Poziom PKB (według parytetu siły nabywczej) w
poszczególnych województwach na jednego mieszkańca przedstawia Tabela 1.
Tabela 1. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne w latach 2000-2006
Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dynamika (rok poprzedni=100)
PKB 104,2 101,1 101,4 103,8 105,3 103,5 105,8
Wartość dodana brutto w:
� przemyśle 106,3 99,2 99,5 107,8 110,5 103,9 107,7
� budownictwie 99,6 92,5 91,0 97,1 101,8 107,2 114,6
� usługach rynkowych 104,5 102,3 103,2 102,4 104,2 103,6 105,0
Popyt krajowy 103,1 98,6 100,9 102,7 106,0 102,4 105,9
W tym:
� spożycie indywidualne 103,0 102,2 103,3 101,9 104,3 101,8 105,2
� nakłady brutto na środki trwałe 102,7 90,3 93,7 99,9 106,4 106,5 116,7
Eksport towarówa w EUR 133,9 116,9 108,2 109,3 125,6 119,6 122,6
Import towarówa w EUR 123,3 105,6 104,4 103,2 118,2 113,8 123,6
Ceny towarów i usług
konsumpcyjnych:
� XII w realcji do XII 108,5 103,6 100,8 101,7 104,4 100,7 101,4
� średnio w roku 110,1 105,5 101,9 100,8 103,5 102,1 101,0
Przeciętne wynagrodzenie realne 101,0 102,5 100,7 103,4 100,7 102,6 104,0
%
Saldo rachunku bieżącegob w
%PKB -5,8 -2,8 -2,6 -2,1 -4,3 -1,7 -2,1
Stopa bezrobocia (31.XII) c 15,1 17,5 18,0 18,0
19,4 20,0 20,0 19,0 17,7 14,9
Wynik sektora finansów
publicznychd); w % PKB -0,7 -3,7 -3,2 -4,7 -3,9 -2,5 -1,9
Dług publicznyd); w % PKB 36,8 36,7 39,8 43,9 41,8 41,9 42,0
a na podstawie statystyki rzeczowej GUS; b na podstawie bilansu płatniczego na bazie transakcji; c
uwzględniając pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie - w liczniku wg Powszechnego
Spisu Rolnego 1996, w mianowniku wg Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002; d) wg
ESA95
Źródło: GUS, NBP, Ministerstwo Finansów
Koniunktura i dochody w rolnictwie i w przemyśle rolno-spożywczym
Sytuacja gospodarstw rolnych w Polsce w okresie poprzedzającym uruchomienie
Programu SAPARD w Polsce była niekorzystna. Okres transformacji gospodarki polskiej był
czasem zapaści dochodów rolniczych i stagnacji produkcji w sektorze rolnym. Dochody z
działalności rolniczej spadały systematycznie od 1995 roku. Większy wzrost cen środków do
produkcji rolnej niż cen produktów rolnych (zmiany w latach 1995-2000 180,1% i 138,0% i
odpowiednio) powodował pogorszenie się wskaźnika "nożyc cenowych". Niekorzystne
nożyce cenowe powodowane były również przez nadwyżkę podaży produktów rolnych oraz 
23
negatywny bilans handlu zagranicznego. Co prawda wskaźnik "nożyc cen" nieznacznie się
poprawił w 2000 r. jednak nie rekompensowało to kilkuletniego spadku. W 2002 roku w
sektorze gospodarstw rolnych występował również niekorzystny udział dochodów z
działalności rolniczej w dochodach gospodarstw rolnych. Z działalności rolniczej pochodziło
tylko 30% dochodów; pozostałe dochody pochodziły z pracy najemnej (23,6%) oraz emerytur
i rent (24,9%). Tylko 2,4 % rolników stać było na zakup ziemi a zakup ciągników mogło
sfinansować tylko 1,8%. Stopa inwestycji (stosunek nakładów inwestycyjnych w sektorze
prywatnym rolnictwa do nominalnych dochodów do dyspozycji brutto) mająca bardzo duże
znaczenie dla koniunktury rolniczej oraz zdolności gospodarstw do odnowy majątku
produkcyjnego w 2001 roku była niska i wynosiła 11,6 % (podczas gdy dla porównania w
1991 roku wynosiła 21,2 %).
W analizowanym okresie istotnym czynnikiem osłabiającym w skali
makroekonomicznej pozycję polskiego rolnictwa było jego rozdrobnienie. W strukturze
obszarowej gospodarstw największy odsetek (32, 6%) reprezentowały gospodarstwa małe,
w przedziale od 2-5 ha (tabela 2).
Tabela 2. Struktura obszarowa gospodarstw powyżej 1 ha
Gospodarstwa
O powierzchni użytków rolnych w odsetkach
Lata
W tys.
1,01-
1,99 ha
2,00-
4,99 ha
5,00-
9,99 ha
10,00-
14,99
15,00-
19,99
20,00-
49,99
50 ha
i więcej
2000 1 881 23,8 32,6 23,8 9,9 4,5 4,7 0,7
2004 1 852 26,1 32,1 21,8 9,6 4,3 5,1 1,0
2005 1 782 25,1 32,8 21,8 9,4 4,3 5,5 1,1
Źródło:GUS
Ponadto czynnikiem osłabiającym w skali makroekonomicznej pozycję polskiego
rolnictwa był również niski stopień zorganizowania się rolników oraz słabość organizacji
rolniczych. Polskie gospodarstwa rolne charakteryzował bardzo niski udział własności
wspólnej grupowej, co jest powszechnością w większości krajów Unii Europejskiej, w
szczególności w zakresie wykorzystania maszyn droższych, które ze względu na sezonowość
ich wykorzystania nie mogą być należycie spożytkowane w jednym gospodarstwie. Bardzo
słabo rozwinięty był sektor usług dla rolnictwa. W roku 2001 było 19,6 tys. zarejestrowanych
placówek usługowych, co oznacza iż na jedną firmę przypadało 80 gospodarstw4.
Polski rynek rolny był w okresie przed akcesją rynkiem mało stabilny i słabo
przewidywalny. Występowały duże wahania sezonowe i koniunkturalne, które w istotny
sposób wpływały na decyzje inwestycyjne producentów rolnych. Rok 2004 był szczególny,
jeśli chodzi o sytuację w polskim rolnictwie, które włączone zostało wówczas do systemu
Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Polscy rolnicy oraz sektor rolno-spożywczy stali
się beneficjentami Wspólnej Polityki Rolnej oraz objęci zostali mechanizmami i regułami
wspólnego rynku, wpływającymi w istotny sposób na poziom i strukturę produkcji oraz na
ceny rolne. Po akcesji nastąpiła wyraźna stabilizacja na rynkach rolnych, w szczególności na
rynku zbóż oraz owoców i warzyw. Stabilizacja na rynku zbóż wpłynęła pośrednio na
stabilizację na rynku wieprzowiny i drobiu. W latach 90
tych obserwowano w Polsce
spadek produkcji wołowiny spowodowany głównie niskimi cenami oraz niskim popytem na
4 A. Klementowski: Rynek usług dla rolnictwa (w:) Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa
i gospodarki żywnościowej w 2001 roku. IERiGŻ, Warszawa 2002, s. 276-277. 
24
rynku wewnętrznym. Wejście Polski do Unii Europejskiej spowodowało zwiększenie
opłacalności chowu bydła w produkcji wołowiny i cielęciny. Głównym pozytywnym
aspektem był znaczny wzrost cen skupu oraz wsparcie produkcji wołowiny poprzez skup
interwencyjny i dopłaty bezpośrednie. Atrakcyjna oferta cenowa na rynkach unijnych
spowodowała znaczący (43%) wzrost eksportu. Wystąpiło zahamowanie spadku produkcji.
Uzyskanie członkostwa w UE przez Polskę wpłynęło korzystnie na sytuację
większości gospodarstw w Polsce. Największe korzyści odniosły gospodarstwa duże
obszarowo i wyspecjalizowane, które były w stanie poczynić wcześniej inwestycje
dostosowawcze5.
Na podstawie realnie istniejących gospodarstw, stworzono symulacje modelowe określające
ich sytuację w 2004 r. i 2005 r. względem sytuacji w 2003 r6.(tabela 3).
Tabela 3. Ocena sytuacji dochodowej wybranych modelowych gospodarstw rolnych w
warunkach akcesji z UE w 2004 r. i 2005 r.
Nr
Obszar

ha
użytków
rolnych
Profil gospodarstwa
Przyrost dochodu
rolniczego w 2004 i
2005 r. (2003 = 100)
Możliwości
zaspokojenia
parytetowego
poziomu konsumpcji
z dochodu rolniczego
(%)
Możliwości
akumulacji z
dochodu rolniczego,
przy założeniu
priorytetu dla
konsumpcji na
poziomie
parytetowym
2004 2005 2004 2005
I 8,5 ogólny gospodarstwo przed
akcesją notowało
stratę, po akcesji
wypracowało
niewielki dochód
13
2
brak
II 15 produkcja mleka (10
szt. krów) i buraków
cukrowych (2ha)
226 176
. 100
92
brak
III 15 produkcja trzody (200
szt. rocznie) i
ziemniaków
167 141 . 100 . 100 niewielkie
IV 30 produkcja mleka (25
szt. krów) i pszenicy
ozimej (8 ha) 164 158 . 100
. 100
umiarkowane
V 50 produkcja trzody (1000
szt.)
212 183 . 100 . 100 znaczące
VI 50 produkcja wołowiny na
użytkach zielonych (50
szt. rocznie)
gospodarstwo przed
akcesją notowało
stratę, po akcesji
wypracowało
niewielki dochód
4
10
brak
VII 300 towarowa produkcja
roślinna (zboża, rzepak,
buraki cukrowe) 223 160 . 100
. 100
Bardzo duże
5 M. Chmielewska Polskie gospodarstwa rolne w aspekcie integracji z Unią Europejską-korzyści i zagrożenia.
Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Roczniki naukowe tom VIII zeszyt 1
6 W. Poczta, Przemiany w rolnictwie, w: red. Polska Wieś 2006. Raport o stanie wsi, red: J. Wilkin, I.
Nurzyńska, Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Warszawa 2006, s. 57-59. 
25
Nr
Obszar

ha
użytków
rolnych
Profil gospodarstwa
Przyrost dochodu
rolniczego w 2004 i
2005 r. (2003 = 100)
Możliwości
zaspokojenia
parytetowego
poziomu konsumpcji
z dochodu rolniczego
(%)
Możliwości
akumulacji z
dochodu rolniczego,
przy założeniu
priorytetu dla
konsumpcji na
poziomie
parytetowym
2004 2005 2004 2005
VIII 1000 towarowa produkcja
roślinna (zboża,
rzepak)
187 125 . 100 . 100 Bardzo duże
Źródło: Obliczenia mgr P. Siemiński, obliczenia własne.
Wyniki ekonomiczne analizowanych gospodarstw potwierdzają tendencje obserwowane w
rachunkach dochodu sektora rolniczego:
- warunki akcesji wywołały istotną lub w niektórych przypadkach diametralną poprawę
sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych,
- poprawa dochodowości gospodarstw jako całości nie oznacza, że uzyskane dochody we
wszystkich przypadkach zapewniają parytetowy fundusz konsumpcji lub są wystarczające
dla realizacji akumulacji (inwestycji)
możliwości takie pojawiają się dopiero w
gospodarstwach o dużej lub bardzo dużej skali produkcji,
- w gospodarstwach średnich występują już możliwości realizacji parytetowego funduszu
konsumpcji, ale nie występują możliwości modernizacji gospodarstw ze środków
własnych,
- w 2005 r. nastąpił wyraźny spadek uzyskiwanego dochodu, szczególnie znaczący był on
w gospodarstwach prowadzących tylko produkcję roślinną, a głównie uprawę zbóż i
rzepaku (nadal uzyskiwane dochody znacząco przewyższały ich poziom z 2003 r.),
- na sytuację ekonomiczną miała wpływ poprawa relacji cenowo-kosztowych i lepsze
wyniki produkcyjne.
- Należy podkreślić, że instrumenty WPR nigdy nie będą w stanie zniwelować skutków
małej skali produkcji i niskiej produktywności czynników produkcji, szczególnie pracy.
Konieczna jest zarówno poprawa skali i efektywności wytwarzania, jak i poszukiwanie
dochodów z innych źródeł.
Infrastruktura na obszarach wiejskich
Pogorszenie sytuacji makroekonomicznej w latach 2000
2002 miało wpływ na
wysokość dochodów własnych niektórych gmin, a zatem niektóre samorządy mogły mieć
zbyt mało środków własnych, aby zdecydować się na inwestycje infrastrukturalne, jednakże
nie spowodowało to zagrożenia niewykorzystania środków finansowych SAPARD-u. Z
pomocy korzystały przede wszystkim samorządy sprawniejsze organizacyjnie, a przy tym
bogatsze, gdyż łatwiej im było zgromadzić niezbędny wkład własny i ewentualnie uzyskać
kredyty przejściowe. Tak więc od samego początku programu samorządy lokalne uznały go
za niezwykle korzystny, a środki przeznaczone na poprawę infrastruktury na obszarach
wiejskich zostały szybko zaabsorbowane.

26
Handel zagraniczny produktami rolno-spożywczymi.
Handel zagraniczny produktami rolno-spożywczymi w Polsce nie stanowi ważnego
czynnika wpływającego na bilans handlowy ogółem, ma natomiast istotne znaczenie dla
sytuacji w rolnictwie i sektorze przedsiębiorstw tej branży. W okresie transformacji
ustrojowej następował systematyczny spadek udziału produktów rolno-spożywczych w
handlu eksporcie i imporcie ogółem. Dopiero w roku 2003 po raz pierwszy od wielu lat
wystąpiło dodatnie saldo w obrocie produktami rolno-spożywczymi. W roku 2004 nastąpiła
istotna poprawa sytuacji w handlu zagranicznym produktami rolno-spożywczymi. Wejście
Polski do Unii Europejskiej otworzyło nowe szanse eksportowe. Z dniem 1 maja 2004
zniesione zostały wszelkie, istniejące do dnia akcesji ograniczenia celne i ilościowe,
jedynymi ograniczeniem od tej chwili była konieczność spełniania przez krajowe zakłady
przetwórstwa mleka, mięsa, i ryb standardów weterynaryjno-sanitarnych. O dobrych
wynikach w eksporcie towarów rolno-spożywczych niewątpliwie zadecydowało dobre
przygotowanie przedsiębiorstw i inwestycje poczynione w zakresie wypełniania standardów
jakościowych w okresie przedakcesyjnym7. Pomimo otwarcia granic Polski nie odnotowano
również nadmiernego napływu produktów z innych krajów UE.
Przemysł rolno-spożywczy należał w ostatnich latach do najszybciej rozwijających
się dziedzin gospodarki w Polsce. Po przyjęciu Polski do Unii Europejskiej sytuacja polskich
przedsiębiorstw rolno-spożywczych uległa poprawie. Jak przedstawiono w tabeli 4 zysk netto
przemysłu spożywczego zwiększył się z 216 mln PLN w 2000r. do 4650 mln PLN w 2004 r.,
by znowu nieco się obniżyć w 2005 r. Nastąpiła znacząca poprawa wskaźników rentowności,
co spowodowane było głównie wzrostem sprzedaży do krajów UE oraz wzrostem cen.
Tabela 4 Wyniki finansowe przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w latach 2000-2005
Wyszczególnienie
Wskaźniki rentowności
(w % przychodów
netto)
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Zysk brutto 1,32 2,58 3,03 2,58 4,77 4,41
Zysk netto 0,24 1,19 1,,99 1,56 3,87 3,54
Akumulacja kapitału
(zysk netto +
amortyzacja)
3,58 5,2 5,47 5,11 7,18 7,05
Nadwyżka operacyjna(a) 8,08 10,75 8,87 8,47 9,59 9,25
Zysk netto w mln zł 216 967 1926 1599 4650 4366
Koszty finansowe w %
przychodów netto
3,42 4,2 2,36 2,34 1,5 1,33
Współczynnik płynności
(b)
1,19 1,2 1,19 1,19 1,22 1,27
Stopa inwestowania (c) 1,39 1,28 1,15 1,36 1,63 1,37
Udział przedsiębiorstw
(zatrudnienie powyżej 50
osób) osiągających zysk
netto w %
W ogólnej liczbie firm
65,3
69,4
72,1
74,4
78,9
78,4
7 Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki żywnościowej w 2004 roku. IERiGŻ. 2005.
Warszawa 
27
Wyszczególnienie
Wskaźniki rentowności
(w % przychodów
netto)
2000 2001 2002 2003 2004 2005
W przychodach
przemysłu
70,9 73,6 78,3 79 83,3 85,8
a zysk brutto + amortyzacja + koszty finansowe
b aktywa obrotowe/zobowiązania krótkoterminowe
c nakłady inwestycyjne/amortyzacja
Źródło: Rolnictwo i Gospodarka Żywnościowa w Polsce, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2006
Duże znaczenie na tempo ubiegania się o wsparcie w ramach Programu w pierwszym
i drugim roku realizacji miała opinia społeczna na temat integracji Polski z Unią Europejską.
Podlegała ona zmianom w toku realizacji Programu w miarę pojawiania się widocznych
efektów realizacji inwestycji oraz w miarę wzrostu świadomości na temat korzyści
wynikających ze zbliżającego się przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.
Jeszcze w roku 1999, który był kolejnym rokiem spadku dochodów realnych w
rolnictwie; na wsi dominował pesymizm i krytyczna ocena transformacji systemowej.
Nastroje te rzutowały silnie na stosunek rolników i mieszkańców wsi do
przybliżającego się członkostwa w Unii Europejskiej. W roku 1999 rozpoczęły się także
negocjacje w sprawie akcesji Polski do UE, zakończone porozumieniem w Kopenhadze w
grudniu2002 r. w początkowym okresie rolnicy wyrażali obawy, że wejście Polski do UE
będzie bardzo bolesnym doświadczeniem dla polskich rolników, nastąpi pogorszenie ich
sytuacji finansowej, wyeliminowane zostaną drobne gospodarstwa rolne, polski rynek
zostanie zalany produktami żywnościowymi z innych krajów UE, a ziemia rolnicza będzie
podlegała masowemu wykupowi przez obcokrajowców.
W kolejnych latach zachodziły ważne zmiany w różnych dziedzinach funkcjonowania
rolnictwa, polityki rolnej i postaw rolników, których zwieńczeniem było przystąpienie Polski
do UE 1 maja 2004 r. rozwój sytuacji w sektorze rolnym i na obszarach wiejskich po akcesji
do unii Europejskiej nie potwierdził obaw rolników.
Zmianę nastawienia opinii rolników obrazuje Tabela 5.
Tabela 5 . Odsetek rolników popierających członkostwo Polski w Unii Europejskiej
Rok 1999 2002 2003 2005
% popierających 23 38 66 72
Źródło: Dla lat 1999 i 2002 badania Instytutu Spraw Publicznych, dla roku 2003 odsetek dotyczy poparcia mieszkańców wsi dla
członkostwa w UE wyrażonego w referendum, dla roku 2005 (luty) dane CBOS.
Dane pochodzą z raportu "Polska Wieś 2006. Raport o stanie wsi" - Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa
(FDPA)
Można zauważyć duży stopień zgodności zmian opinii rolników z tempem składania
wniosków o pomoc w ramach Programu SAPARD w kolejnych latach. Przedstawione ono
zostało na wykresie 1.

28
Wykres 1. Wzrost liczby składanych wniosków o pomoc w ramach Programu SAPARD
w okresie 17 lipca 2002
20 lutego 2004 r.
0
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
14 000
16 000
17.07.2002
lipiec 02'
sierpień 02'
wrzesień 02'
październik 02'
listopad 02'
grudzień 02'
styczeń 03'
luty 03'
marzec 03'
kwiecień 03'
maj 03'
czerwiec 03'
lipiec 03'
sierpień 03'
wrzesień 03'
październik 03'
listopad 03'
grudzień 03'
January 04'
February 04'
miesiące
Liczba złożonych wniosków
Działanie 1
Działanie 2
Działanie 3
Działanie 4
Źródło: Dane ARiMR
Reasumując, na realizację Programu SAPARD większy wpływ miał czas trwania
właściwego przygotowania instytucjonalnego oraz czas trwania procesu akredytacji Agencji
SAPARD niż zmiany warunków społeczno-ekonomicznych. W latach poprzedzających
uruchomienie Programu SAPARD oraz w początkowym okresie realizacji programu (lata
2002-2003) niekorzystne uwarunkowania gospodarcze wpływały negatywnie na zdolność
rolników, samorządów lokalnych oraz zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego do
inwestowania. Nabór wniosków o pomoc w ramach Programu SAPARD zakończono
ostatecznie 20 lutego 2004 r (Działanie 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych). W związku
z tym napływ środków pochodzących z Unii Europejskiej po wstąpieniu przez Polskę do
Unii Europejskiej w maju 2004 roku; przede wszystkim płatności bezpośrednich, a także
płatności uzupełniających w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006 miał
korzystny wpływ na kondycję finansową beneficjentów Programu (przynajmniej w
przypadku projektów znajdujących się w końcowej fazie realizacji zwiększenie dochodów
np. rolników ułatwiło zakończenie inwestycji) i tym samym proces realizacji projektów
SAPARD, których realizacja przypadła na okres poakcesyjny.

29
ROZDZIAŁ II. ZARZĄDZANIE I WDRAŻANIE PROGRAMU.
2.1. Działania Organu Zarządzającego
Od początku trwania Programu podejmowane były działania zmierzające do jego
udoskonalenia, stąd zmiany wprowadzone do Programu Operacyjnego, które opisane zostały
na stronie 42.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi pełni rolę Organu Zarządzającego w ramach
Programu SAPARD. MRiRW we współpracy z ARiMR oraz innymi instytucjami
zaangażowanymi w realizację Programu SAPARD oraz partnerami społecznymi
przygotowywało projekty zmian Programie, które miały na celu m.in. zapewnienie pełnego
finansowania złożonych wniosków. Zadaniem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi było
również negocjowanie proponowanych zmian z Komisją Europejską.
Kolejnym z zadań wykonywanych przez MRiRW była obsługa Zespołu
Komitetu ds.
Monitorowania Programu SAPARD i Krajowego Komitetu Sterującego, na których MRiRW
przedstawiało w celu zaopiniowania lub zatwierdzenia proponowane zmiany związane
z Programem.
Ponadto MRiRW prowadziło wraz z ARiMR stały monitoring realizacji Programu
SAPARD, co pozwalało m.in. na dokonanie koniecznych realokacji środków pomiędzy
poszczególne działania i województwa w celu jak najpełniejszego ich wykorzystania.
W celu relokacji środków w tabelach finansowych oraz zabezpieczenia środków
finansowych na realizację pozytywnie ocenionych projektów w marcu 2004 r. Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi wysłało do Komisji Europejskiej wniosek, aby na realizację
projektów z Programu SAPARD, można było przeznaczyć dodatkową kwotę 375 mln euro
w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004
2006 (PROW). Na podstawie
Rozporządzenia Komisji Europejskiej Nr 447/2004 z dnia 10 marca 2004 r. Komisja
Europejska wyraziła zgodę na finansowanie działań w Programie SAPARD dodatkową kwotą
w wysokości 140 mln euro środków w ramach PROW, z czego 105 mln euro ze środków UE
i 35 mln euro ze współfinansowania krajowego. Powyższa kwota pozwoliła zabezpieczyć
finansowanie wszystkich pozytywnie ocenionych wniosków w ramach Działań 1, 2 i 4 oraz
80% w przypadku Działania 3.
W związku z potrzebą wydatkowania w pierwszej kolejności środków z Rocznych
Umów Finansowych w ramach Programu SAPARD a dopiero potem ze środków Działania 10
PROW 2004
2006 "Projekty w ramach Rozporządzenia 1268" (zgodnie z Rozporządzeniem
KE Nr 447/2004 z dnia 10 marca 2004 roku ustanawiającego zasady ułatwiające przejście
między wsparciem na mocy rozporządzenia (WE) nr 1268/1999 a wsparciem przewidzianym
w rozporządzeniach (WE) nr 1257/1999 i 1260/1999 dla Republiki Czeskiej, Estonii, Łotwy,
Litwy, Węgier, Polski, Słowenii i Słowacji), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
przygotowało odpowiedni projekt zmiany tablic finansowych dla Programu SAPARD, który
uzyskał akceptację Komitetu Monitorującego na posiedzeniu w dniu 23 czerwca 2004 r. i w
dniu 22.09.2004 r. został pozytywnie zaopiniowany przez Komitet STAR, grupujący
przedstawicieli krajów członkowskich UE a następnie został zaakceptowany przez Komisję
Europejską.
W dniu 30 stycznia 2006 r. zostały opublikowane Rozporządzenie Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi zmieniające rozporządzenie w sprawie podziału środków Specjalnego
Programu Akcesyjnego na Rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w ramach
Rocznej Umowy Finansowej na 2001 oraz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju
Wsi zmieniającego rozporządzenie w sprawie podziału środków Specjalnego Programu 
30
Akcesyjnego na Rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w ramach Rocznych
Umów Finansowych na lata 2002 i 2003 ( Dz.U. Nr 15, poz. 106 i 107). Nowelizacja ww.
rozporządzeń miała na celu zagospodarowanie środków niewykorzystanych w Działaniu 6
i Działaniu 7 oraz umożliwienie ARiMR wypłacenia ostatnich środków z RUF w tym samym
miesiącu, przed uruchomieniem środków PROW, zgodnie z Rozporządzeniem KE 447/04
oraz Uchwały nr 16/2002 Zespołu Komitetu do Spraw Monitorowania Programu SAPARD
z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie przesunięcia środków finansowych pomiędzy
działaniami Programu SAPARD.
W celu umożliwienia wydatkowania środków z PROW na projekty PO SAPARD
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w porozumieniu z Agencją Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa oraz Ministerstwem Finansów przygotowało zarys procedury
uruchamiania środków PROW 2004-2006 na finansowanie projektów SAPARD. Dokument
ten został w lipcu 2005 r. przesłany do Komisji Europejskiej z prośbą o opinię, w celu
wypracowania ostatecznej wersji procedur uruchomienia środków PROW oraz określenia
zakresu akredytacji. Komisja Europejska przekazała swoją pozytywną opinię wraz
z zaleceniami do przesłanego zarysu procedur uruchamiania środków PROW 2004-2006 na
finansowanie projektów SAPARD w piśmie z dnia 17 października 2005 r. W dniu
28 października 2005 r. Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, na prośbę
Ministerstwa Finansów z dnia 18.10.2005 r., przekazał pakiet akredytacyjny do obsługi
projektów programu SAPARD planowanych do finansowania ze środków PROW (Działanie
10 PROW "Projekty w ramach Rozporządzenia 1268"). Przedmiotowy pakiet zawiera zestaw
dokumentacji z zakresu Pionu Programu SAPARD i Funduszy Strukturalnych oraz Pionu
Finansowo-Księgowego (w tym książki procedur). W dniu 25 listopada 2005 r., po
przeprowadzeniu zamówienia publicznego na wyłonienie audytora Działania 10 PROW,
została podpisana umowa o wykonanie badania potwierdzającego spełnianie przez Agencję
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa kryteriów akredytacyjnych w odniesieniu do
Działania 10 PROW. W dniu 21 grudnia 2005 r. Minister Finansów wydał rozporządzenie w
sprawie ustanowienia Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa agencją płatniczą
(Dz.U. z 2005 r., Nr 257, poz. 2157), w którym udzielił pełnej i bezwarunkowej akredytacji,
w tym do obsługi pomocy finansowej w zakresie wszystkich działań PROW.
2.2. Działania Agencji SAPARD
Przyjęte w Programie SAPARD zasady i procedury ubiegania się o pomoc stawiały
beneficjentom wysokie wymagania zarówno formalne, jak i merytoryczne. Brak
doświadczenia w korzystaniu ze wsparcia unijnego oraz obawa przed nowymi, nieznanymi
formami pomocy finansowej, były przyczyną stosunkowo niskiego zainteresowania
Programem w początkowej fazie jego realizacji. Dlatego też Agencja we współpracy z
MRiRW podejmowała stosowne inicjatywy i działania mające na celu ułatwienie
zainteresowanym podmiotom uczestnictwo w Programie. W pierwszej kolejności dotyczyły
one ułatwień w zasadach i kryteriach ubiegania się o pomoc i były zróżnicowane w zależności
od Działania. Ważnym elementem motywacyjnym i edukacyjnym były także przykłady
pomyślnego sięgania po środki unijne przez rolników z najbliższego otoczenia beneficjentów.
Opis działań podjętych przez Agencję w procesie interpretacji przepisów oraz udzielania
odpowiedzi na skargi beneficjentów w Programie SAPARD
W całym okresie realizacji Programu SAPARD do zadań ARiMR należała
interpretacja obowiązujących procedur wdrożeniowych w kwestiach zgłaszanych przez
Oddziały Regionalne. Jednocześnie Beneficjentom przekazywane były informacje w zakresie 
31
obowiązujących zasad i kryteriów ubiegania się o pomoc. Informacje i interpretacje były
przekazywane w formie pisemnej lub telefonicznej.
W okresie 2002-2006 roku do ARiMR wpłynęło i zostało załatwionych 81 skarg
i wniosków związanych z realizacją Programu SAPARD.
Problematyka skarg w powyższym zakresie dotyczyła w szczególności:
� nieprawidłowego rozpatrzenia wniosku oraz wykorzystania środków finansowych
z Programu SAPARD,
� nieprawidłowej realizacji inwestycji,
� nieprawidłowego naliczenia płatności, w tym pomniejszenia kwoty dofinansowania,
� nieprawidłowego działania pracowników Agencji w zakresie rozpatrywanych spraw
wnoszonych przez beneficjentów,
� ponownego rozpatrzenia wniosku o pomoc finansową lub wniosku o płatność z Programu
SAPARD,
� ponownego rozpatrzenia sprawy zwrotu nienależnie pobranych środków finansowych lub
odstąpienia od żądania ich zwrotu.
Większość skarg w powyższym zakresie nie znajdywała uzasadnienia i została
rozpatrzona negatywnie. W ww. okresie na 81 załatwionych skarg i wniosków jedynie 7
zostało załatwionych pozytywnie w szczególności w wyniku rozpatrzenia skarg
anonimowych na nieprawidłową realizację inwestycji przez beneficjenta Programu SAPARD.
Przyczyny powstawania skarg i wniosków w szczególności dotyczyły:
� słabej znajomości obowiązujących przepisów, zasad i warunków udzielenia pomocy
finansowej,
� odwołań beneficjentów Programu SAPARD od decyzji Oddziałów Regionalnych bądź
Prezesa ARiMR,
� niezadowolenia beneficjentów z rozstrzygnięcia przez pracowników Agencji spraw na
niekorzyść zainteresowanych (np. odrzucenie przez OR wniosków o pomoc finansową lub
wniosków o płatność z Programu SAPARD).
W celu pełnego i obiektywnego wyjaśnienia problematyki poruszanej w skargach
Agencja podejmowała kontrolę bezpośrednią, zwracała się do właściwych miejscowo struktur
terenowych Agencji o przekazanie materiałów źródłowych, opinii, informacji i wyjaśnień.
W przypadku skarg na nieprawidłowe rozpatrzenie wniosków i realizowanie inwestycji
zwracano się do Sekcji Kontroli Wewnętrznej utworzonych w Oddziałach Regionalnych
o uruchomienie działań wyjaśniających, przeprowadzenie kontroli na miejscu, sprawdzenie
prawdziwości danych przedstawionych w skargach bezpośrednio u beneficjentów.
W wyniku rozpatrzenia skarg zainteresowanym udzielono wyczerpujących
odpowiedzi i wyjaśnień zawierających informacje i porady o sposobie postępowania w
zaistniałych sytuacjach oraz możliwościach rozwiązania problemów. Analiza wnoszonych
skarg i problemów w nich poruszanych była powodem sukcesywnego wzmacniania kadr
kontrolnych w Centrali Agencji i Oddziałach Regionalnych, nasilenia programów
informacyjnych i szkoleniowych. Podejmowano również działania usprawniające pracę,
dokonywano wzmocnienia kadrowego w biurach terenowych, gdzie skupia się najwięcej
problemów zawartych w kierowanych do Agencji skargach.

32
Zmiany w Książkach Procedur
Zmiany w procedurach wynikały początkowo przede wszystkim z modyfikacji zasad
i kryteriów ubiegania się o pomoc oraz z potrzeby ich uproszczenia. W okresie późniejszym
głównym powodem dokonywanych zmian były zmiany w przepisach powszechnie
obowiązującego prawa, rekomendacje audytorów krajowych i unijnych.
Zmiany w Książkach Procedur zatwierdzanych w 2003 r. dotyczyły:
� usunięcia konieczności podawania lub przedstawiania w postaci załączników do Wniosku
o Pomoc Finansową (WoPF) informacji, które nie są weryfikowane w toku oceny
Wniosku, bądź nie stanowią kryterium dostępności do pomocy finansowej lub są
informacjami wielokrotnie powielanymi,
� rezygnacji z konieczności podawania we WoPF szeregu informacji, które nie wpływają na
jego ocenę albo są informacjami dublującymi się z tymi podawanymi
w biznes planie lub załącznikach do Wniosku,
� doprecyzowania zapisów w dokumentach, aby były one bardziej czytelne dla
Wnioskodawcy/Beneficjenta,
� wprowadzenia zmian, które doprecyzowały zapisy ułatwiające poprawne wypełnienie
Wniosków,
� poprawienia funkcjonalności karty weryfikacji Wniosku o Płatność (WoP),
� rezygnacji z konieczności posiadania przez Wnioskodawcę odrębnego rachunku
bankowego przeznaczonego wyłącznie na środki finansowe pochodzące z Programu
SAPARD,
� umożliwienia zmiany terminu wizytacji terenowej,
� zastąpienia w Działaniu 1 wymogu dołączenia na etapie składania WoPF wieloletnich
umów przedwstępnych z zakładem produkcyjnym na zbyt produkcji oraz kopii umów na
dostawy surowca krajowego przedstawieniem "Zbiorczego zestawienia umów
długoterminowych" wraz z oświadczeniem Beneficjenta o co najmniej 25 % udziale tych
umów w strukturze wielkości zakupu/sprzedaży na etapie składania Wniosku
o Płatność,
� zmiany w Działaniu 1 zasad składania dokumentów będących prawnym zabezpieczeniem
zobowiązań w przypadku inwestycji dwuetapowych (gwarancja bankowa, gwarancja
ubezpieczeniowa, dokument ubezpieczenia), które składano na etapie WoP a nie w ciągu
7 dni od podpisania umowy. Dodatkowo zmieniono wielkość kwoty, na którą opiewa
gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa (zmniejszenie kwoty do wysokości nominalnej
kwoty wypłaconej pomocy) oraz określono termin zwrotu dokumentu (30 dni
kalendarzowych od dokonania przez ARiMR drugiej płatności),
� usunięcia w Działaniu 1 wymogu umieszczenia na wykazie faktur dodatkowej informacji
dotyczącej klasyfikacji PKD i PKWiU, wprowadzenie wymogu przypisywania fakturze
tylko 1 kategorii kosztów,
� rezygnacji w Działaniu 2 z konieczności zamieszczania w miejscu realizacji inwestycji
tablic informacyjnych,
� rezygnacji z konieczności corocznego przez 5 lat przekazywania ankiet na rzecz
jednorazowego ich składania,
� zmiany formy składanych wraz z WoPF załączników z oryginałów na kopie (np. dowód
osobisty).

33
Zmiany w Książkach Procedur zatwierdzanych w 2004 r. dotyczyły:
� zwiększenia efektywności wdrażania Programu SAPARD i ułatwienia ubiegania się
o pomoc przez Wnioskodawców poprzez:
- rezygnację z konieczności przeprowadzenia procedury wizytacji terenowej na etapie
aneksowania umowy w sytuacji, gdy zmianie ulegają jedynie źródła finansowania
inwestycji,
- poprawę czytelności formuł, uproszczenia zapisów, usunięcia niejasności
występujących w formularzu Wniosku o Pomoc Finansową w Działaniu 1,
- modyfikację umowy poprawiając jej czytelność i przejrzystość,
- rezygnację w Działaniu 3 z konieczności podawania danych dotyczących kosztów
niekwalifikowanych,
- rezygnację z konieczności przedstawiania wraz z Wnioskiem o Pomoc
Finansową/Wnioskiem o Płatność niektórych oryginałów na rzecz kopii dokumentów.
� dostosowania do znowelizowanych aktów prawnych tj. Ustawy o rachunkowości, Ustawy
o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, Prawa budowlanego,
� dostosowania procedur do nowej wykładni Ministerstwa Finansów z 29 lipca 2004 roku
w sprawie zaliczenia podatku VAT do kosztów kwalifikowanych,
� poprawienia przejrzystości Karty oceny techniczno - ekonomicznej Wniosku
o Pomoc Finansową oraz Karty oceny końcowej w Działaniu 1,
� wydłużenia terminu wyznaczonego na przeprowadzenie przez KCDRRiOW oceny
ekonomicznej i technicznej Wniosku o Pomoc Finansową,
� uproszczenia w zakresie monitorowania terminów składania dokumentów
z przeprowadzonych przetargów w Działaniu 3,
� rozszerzenia procedury o dodatkową weryfikację spełnienia warunku tworzenia nowych
miejsc pracy w Działaniu 4 (na podstawie deklaracji ZUS składanych wraz z Wnioskiem
o Płatność) w celu racjonalnego dokonania oceny w tym zakresie.
Zmiany w Książkach Procedur zatwierdzanych w 2005 r. dotyczyły:
� dostosowania procedur do Ustawy o usługach turystycznych (Dz. U. 2001 r., nr 55, poz.
578 z późniejszymi zmianami),
� umożliwienia przekazania kwoty pomocy na rachunek bankowy pełnomocnika w
przypadku, gdy Beneficjentem jest spółka cywilna, dla której został ustanowiony
pełnomocnik,
� zmodyfikowania zapisów w dokumentach KP pod kątem uzyskanej wykładni Pana
Mirosława Gronickiego, Ministra Finansów, dotyczącej dopuszczalności zaliczania
podatku VAT do kosztów kwalifikowanych przedsięwzięć realizowanych w ramach
Programu SAPARD,
� wprowadzenia możliwości zawierania Aneksu do umowy na wniosek Agencji,
� wprowadzenia uniwersalnego formularza Aneksu,
� wprowadzenia informacji dotyczących zakwestionowanych kosztów do wzoru pisma do
Beneficjenta o dokonaniu płatności.
Ponadto w wyniku działań podejmowanych w ramach Agencję Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa:
� uzyskano zgodę Ministerstwa Finansów oraz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na
zwiększanie (poprzez zawieranie aneksu do umowy) wskaźnika procentowego 
34
dofinansowania pomocy do maksymalnego określonego w Programie Operacyjnym
SAPARD, bądź w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 maja 2002 roku,
� wdrożono postępowanie uwzględniające możliwość wydłużenia okresu na uzupełnienie
dokumentów z Urzędów Skarbowych dotyczących odzyskiwania podatku VAT,
� uzyskano interpretację MRiRW umożliwiającą beneficjentom Działania 2, ubiegającym
się kilkakrotnie o pomoc finansową (w przypadku przesunięcia wypłaty środków nie z ich
winy), wypłatę pomocy dwukrotnie w ciągu roku poprzez uznawanie za dzień "udzielenia
pomocy" daty złożenia Wniosku o Płatność.
Zmiany w Książkach Procedur zatwierdzanych w 2006 r. dotyczyły:
� wprowadzenia procedury Kontroli administracyjnej wywiązania się Beneficjentów
Działania 4, Schemat 4.2 z obowiązku utrzymania określonej w umowie liczby miejsc
pracy, celem weryfikacji obowiązku wynikającego z umowy,
� wprowadzenia obowiązku dostarczenia wraz z Wnioskiem o Płatność zaświadczenia
wydanego przez organ udzielający licencji potwierdzającego dokonanie aktualizacji
licencji związanych z zakupem nowych pojazdów samochodowych współfinansowanym
z Programu SAPARD (dotyczy obszarów działalności, gdzie było to wymagane prawem).
2.3. Przegląd działalności Zespołu - Komitetu ds. Monitorowania Programu
SAPARD
Od momentu powołania Zespołu
Komitetu do Spraw Monitorowania Programu
SAPARD tj. 2 maja 2001 r. do 31.12.2006 r. odbyło się 9 posiedzeń:
� 28 czerwca 2001 r.
� 7 lutego 2002 r.
� 21 czerwca 2002 r.
� 18 grudnia 2002 r.
� 4 czerwca 2003 r.
� 9 grudnia 2003 r.
� 23 czerwca 2004 r.
� 9 czerwca 2005 r.
� 20 czerwca 2006 r.,
Komitet podjął łącznie 37 uchwał (w tym 7 w trybie obiegowym), z czego 19 uchwał
dotyczących zmian w Programie Operacyjnym SAPARD.
Poniżej przedstawiony został chronologiczny wykaz uchwał podjętych dotychczas
przez Zespół
Komitet do Spraw Monitorowania Programu SAPARD:
I. Posiedzenie KM w dniu 28 czerwca 2001 roku
1. Uchwała Nr 1/2001 z dnia 28 czerwca 2001 roku w sprawie przyjęcia regulaminu
Zespołu-Komitetu do Spraw Monitorowania Programu SAPARD,
2. Uchwała Nr 2/2001 z dnia 28 czerwca 2001 roku w sprawie zaopiniowania kryteriów
wyboru oraz rankingu projektów w ramach programu SAPARD.
II. Posiedzenie KM w dniu 7 lutego 2002 roku
3. Uchwała Nr 3/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie zmiany Regulaminu Zespołu-
Komitetu do Spraw Monitorowania Programu SAPARD z dnia 28 czerwca 2001 roku,
4. Uchwała Nr 4/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie przyjęcia nowej wersji Działania
4 Programu SAPARD i akceptacji kryteriów wyboru projektów dla Działania 4, 
35
5. Uchwałą Nr 5/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie przyjęcia zmian ogólnych w
Programie Operacyjnym SAPARD,
6. Uchwała Nr 6/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie przyjęcia zmian w Działaniu 1
Programu SAPARD,
7. Uchwała Nr 8/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie zmian w Działaniu 3 Programu
Operacyjnego SAPARD,
8. Uchwała Nr 9/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie zmian w Działaniu 6 Programu
Operacyjnego SAPARD,
9. Uchwała Nr 10/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie przyjęcia nowej wersji
Działania 7 Programu Operacyjnego SAPARD,
10. Uchwała Nr 11/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie określenia kierunku zmian w
Działaniu 5 Programu Operacyjnego SAPARD,
11. Uchwała Nr 12/2002 z dnia 7 lutego 2002 roku w sprawie przesunięcia środków
finansowych pomiędzy działaniami w ogólnej tabeli finansowej Programu Operacyjnego
SAPARD.
Tryb obiegowy
12. Uchwała Nr 13/2002 z dnia 15 marca 2002 roku w sprawie przyjęcia nowej wersji tablic
finansowych dla programu Operacyjnego SAPARD.
III. Posiedzenie KM w dniu 21 czerwca 2002 roku
13. Uchwała Nr 7/2002 z dnia 21 czerwca 2002 roku w sprawie zmian w Działaniu 2
Programu Operacyjnego SAPARD,
14. Uchwała Nr 14/2002 z dnia 21 czerwca 2002 roku w sprawie określenia kierunku zmian
w działaniu 5 programu Operacyjnego SAPARD,
15. Uchwała Nr 15/2002 z dnia 21 czerwca 2002 roku w sprawie przyjęcia zmian w Działaniu
6 Programu Operacyjnego SAPARD.
Tryb obiegowy
16. Uchwała Nr 16/2002 z dnia 5 listopada 2002 roku w sprawie przesunięcia środków
finansowych pomiędzy działaniami Programu SAPARD.
IV. Posiedzenie KM w dniu 18 grudnia 2002 roku
17. Uchwała Nr 17/2002 z dnia 18 grudnia 2002 roku w sprawie przyjęcia zmian w
Działaniach 1, 2, 3, 4 oraz w Rozdziale 3 Programu Operacyjnego SAPARD,
18. Uchwała Nr 18/2002 z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie przywrócenia realizacji
schematu "Pilotażowe programy rolnośrodowiskowe" w ramach działania 5 Programu
Operacyjnego SAPARD,
19. Uchwała Nr 19/2002 z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie przesunięcia środków
finansowych pomiędzy działaniami programu SAPARD.
V. Posiedzenie KM w dniu 4 czerwca 2003 roku
20. Uchwała Nr 20/2003 z dnia 4 czerwca 2003 roku w sprawie przyjęcia opisu Działania 5
PO SAPARD "Program rolnośrodowiskowy (projekt pilotażowy)",
21. Uchwała Nr 21/2003 z dnia 4 czerwca 2003 roku w sprawie zmiany definicji beneficjenta
Działania 1 Programu SAPARD,
22. Uchwała Nr 22/2003 z dnia 4 czerwca 2003 roku w sprawie przyjęcia nowej wersji tablic
finansowych dla Programu Operacyjnego SAPARD,

36
Tryb obiegowy
23. Uchwała Nr 23/2003 z dnia 30 czerwca 2003 roku w sprawie zmiany maksymalnego
poziomu pomocy w Działaniu 1 Programu SAPARD,
24. Uchwała Nr 24/2003 z dnia 30 czerwca 2003 roku w sprawie podwyższenia limitu wieku
rolników ubiegających się o pomoc finansową w ramach Działania 2 Programu SAPARD,
25. Uchwała nr 25/2003 z dnia 30 czerwca 2003 roku w sprawie zwiększenia liczby płatności
na rzecz beneficjentów w Działaniu 1 i 2 Programu SAPARD.
VI. Posiedzenie KM w dniu 9 grudnia 2003 roku
26. Uchwała Nr 26/2003 z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie projektu "Średniookresowej
oceny realizacji Programu SAPARD w Polsce w latach 2000
2003",
27. Uchwała Nr 27/2003 z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie wykorzystania odsetek
zgromadzonych na rachunku Programu SAPARD,
28. Uchwała Nr 28/2003 z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie przesunięcia środków
finansowych pomiędzy działaniami Programu SAPARD w celu zwiększenia finansowania
Działania 3,
29. Uchwała Nr 29/2003 z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie przyjęcia nowej wersji tablic
finansowych dla Programu Operacyjnego SAPARD,
30. Uchwała Nr 30/2003 z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie rezygnacji z dalszych prac
zmierzających do akredytacji Działania 5 "program rolnośrodowiskowy" (projekt
pilotażowy) w ramach Programu SAPARD.
Tryb obiegowy
31. Uchwała Nr 31/2004 z dnia 12 stycznia 2004 roku w sprawie przesunięcia środków
finansowych pomiędzy działaniami Programu SAPARD,
32. Uchwała Nr 32/2004 z dnia 12 stycznia 2004 roku korygująca tablice finansowe dla
programu Operacyjnego SAPARD.
VII. Posiedzenie KM w dniu 23 czerwca 2004 roku
33. Uchwała Nr 33/2004 z dnia 23 czerwca 2004 roku w sprawie nowych tablic finansowych
dla Programu Operacyjnego SAPARD,
34. Uchwała nr 34/2004 z dnia 23 czerwca 2004 r. w sprawie zaakceptowania Rocznego
Raportu z realizacji Programu SAPARD za okres od 17.07.2002 r. do 31.12.2003 r.
VIII. Posiedzenie KM w dniu 9 czerwca 2005 roku
35. Uchwała Nr 35/2005 z dnia 9 czerwca 2005 roku w sprawie zaakceptowania Rocznego
Raportu z realizacji Programu SAPARD za okres od 1.01.2004 do 31.12.2004 r.
IX. Posiedzenie KM w dniu 20 czerwca 2006 roku
36. Uchwała nr 36/2006 z dnia 20 czerwca 2006 r. w sprawie zmiany Regulaminu Zespołu

Komitetu do Spraw Monitorowania Programu SAPARD,
37. Uchwała nr 37/2006 z dnia 20 czerwca 2006 r. w sprawie zaakceptowania Rocznego
Raportu z realizacji Programu SAPARD za okres od 1.01.2005 do 31.12.2005 r.
Zgodnie z Wieloletnią Umową Finansową, MRiRW zobowiązane jest do przygotowania
i przedłożenia Komisji Europejskiej następujących dokumentów:
.. Raportu końcowego z realizacji Programu SAPARD, który zgodnie z art. 8, ust. 4 i 5
Rozdziału B, WUF, "winno być przedłożone Komisji najpóźniej sześć miesięcy po
ostatecznym terminie dopuszczalności wydatków w ramach Programu".
.. Oceny ex-post , która zgodnie z art. 11 Rozdziału B WUF, "winna zostać zakończona nie
później niż na koniec czwartego roku następującego po zawarciu końcowej Rocznej 
37
Umowy Finansowej". Wyniki oceny ex-post zostaną przedstawione na posiedzeniu
Zespołu-Komitetu do Spraw Monitorowania Programu SAPARD na przełomie listopada i
grudnia 2007 r.
2.4. Podsumowanie zmian tabel finansowych programu oraz dokonanych
alokacji pomiędzy działaniami
W dniu 18.10.2000 r. Komisja Europejska zatwierdziła Program Operacyjny SAPARD
dla Polski, wraz z przedstawioną poniżej ogólną tabelą finansową (kwoty podano w euro)

Tabela Nr 6. Decyzją z dnia 3.11.2004 r. Komisja zatwierdziła ostateczną tabelę finansową
dla Programu SAPARD
Tabela Nr 7.
Według pierwotnego podziału środków publicznych pochodzących z UE (do 75%
całkowitych środków publicznych), procentowy udział poszczególnych działań
w ogólnodostępnej puli środków kształtował się następująco:
Działanie 1
37,32 %
Działanie 2
17,32 %
Działanie 3
27,29 %
Działanie 4
11,33 %
Działanie 5
1,91 %
Działanie 6
2,13 %
Działanie 7
2,70 %
Natomiast według ostatecznej tabeli finansowej, podział środków wygląda
następująco:
Działanie 1
32,65 %
Działanie 2
15,29 %
Działanie 3
39,28 %
Działanie 4
10,42 %
Działanie 5
0 %
Działanie 6
1,97 %
Działanie 7
0,40 % 
38
Tabela Nr 6
Maksymalny udział środków publicznych pochodzących z UE
Priorytety i działania (do 75% całkowitych środków publicznych)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
2000-2006
Priorytet 1: Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego
Działanie 1: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych 57 060 000 65 210 000 65 210 000 65 210 000 65 210 000 65 210 000 65 210 000 448 320 000
Działanie 2: Inwestycje w gospodarstwach rolnych 28 064 648 27 802 000 30 422 000 30 582 000 30 514 500 30 399 500 30 299 500 208 084 148
Priorytet 2: Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy
Działanie 3: Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich 66 920 000 57 060 000 40 760 000 40 760 000 40 760 000 40 760 000 40 760 000 327 780 000
Działanie 4: Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich 11 240 000 10 960 000 22 820 000 23 210 000 22 620 000 22 620 000 22 260 000 136 040 000
Oś komplementarna (2)
Działanie 5: Programy rolno-środowiskowe i zalesianie (projekty pilotażowe) 0 2 340 000 4 910 000 3 820 000 3 990 000 3 990 000 4 030 000 22 920 000
Działanie 6: Szkolenia zawodowe 2 700 000 2 970 000 3 270 000 3 600 000 4 330 000 4 330 000 4 780 000 25 610 000
Pomoc techniczna (3)
Działanie 7: Pomoc techniczna * 2 406 402 1 828 464 778 464 988 464 860 964 860 964 830 964 8 659 686
Działania ogółem: ** 168 391 050 168 170 464 168 170 464 168 170 464 168 170 464 168 170 464 168 170 464 1 177 413 834
Pomoc techniczna zgodnie z art. 7 *** Rozp. Nr.1268/1999. wkład UE- 100% 3 211 464 3 432 050 3 432 050 3 432 050 3 432 050 3 432 050 3 432 050 23 803 764
Działania ogółem **** 171 602 514 171 602 514 171 602 514 171 602 514 171 602 514 171 602 514 171 602 514 1 201 217 598
* W przypadku tego działania udział środków pochodzących z Unii Europejskiej może stanowić do 100% sumy kwalifikowanych kosztów
** Ilość środków na dany rok będzie określona w rocznej umowie finansowej zawieranej na ten rok
*** Przy założeniu posiadania zgody Komitetu Monitorującego oraz zawiadomieniu o tym Komisji Europejskiej, oraz odniesieniu do sum środków dla działań znajdujących się w rubryce "Działania ogółem" zagregowana kwota dla każdego działania (od 1 do
7) może być przekroczona o 10% odpowiedniej sumy ogółem w dowolnym momencie w latach 2000-2006.
**** Rocznie z Sekcji Gwarancji Funduszu FEOGA planuje się w ramach Programu SAPARD przeznaczenie 520 milionów euro dla 10 krajów kandydujących. Decyzją KE z dnia 20.07.1999 r., z tej sumy dla Polski przewidziano 168 683 000 euro. Kwota ta
po waloryzacji w roku 2000 wynosi 171 602 512 euro rocznie.
Tabela Nr 7
Maksymalny udział środków Wspólnoty Europejskiej (1)
Priorytety i działania wartości w euro dla lat 2002-2006 według ceny dla roku 2003.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
2000-2006
Priorytet 1: Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego
Działanie 1: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych 22 625 286 67 880 437 68 553 393 46 053 393 68 553 393 68 553 393 68 553 393 410 772 688
Działanie 2: Inwestycje w gospodarstwach rolnych 28 594 476 17 801 111 12 157 628 37 974 015 32 049 796 32 005 690 31 834 148 192 416 864
Priorytet 2: Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy
Działanie 3: Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich 116 985 603 74 396 684 71 515 521 70 631 025 53 549 025 53 549 025 53 549 025 494 175 908
Działanie 4: Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich 0 11 408 827 23 990 008 24 400 004 24 105 648 23 779 754 23 401 296 131 085 537
Oś komplementarna (2)
Działanie 5: Programy rolno-środowiskowe i zalesianie (projekty pilotażowe) 0 0 0 0 0 0 0 0
Działanie 6: Szkolenia zawodowe 2 700 000 2 947 540 2 867 808 3 159 425 3 960 000 4 330 000 4 780 000 24 744 773
Pomoc techniczna (3)
Działanie 7: Pomoc techniczna 664 710 622 672 790 110 690 110 690 110 690 110 790 110 4 937 932
Działania ogółem: 171 570 075 175 057 271 179 874 468 182 907 972 182 907 972 182 907 972 182 907 972 1 258 133 702
Pomoc techniczna na podstawie Art. 7(4) Rozp. Nr.1268/1999 (4) 0 0 0 0 0 0 0 0
SUMA (5) 171 570 075 175 057 271 179 874 468 182 907 972 182 907 972 182 907 972 182 907 972 1 258 133 702
(1): W przypadku wyrażenia przez Komitet Monitorujący zgody i powiadomienia Komisji Europejskiej możliwe jest zwiększenie dla dowolnego z działań od 1 do 7 kwoty przewidzianej na dane działanie o 10% odpowiedniej kwoty przewidzianej na to
działanie w latach 2000-2006, w dowolnym momencie tego okresu z zachowaniem bez zmian udziału WE zgodnie z zawartą roczną umową finansową na dany rok wskazaną w wierszu "Działania ogółem".
(2): udział finansowy WE stanowi 75% całkowitych wydatków publicznych.
(3): wskazana kwota jest wyłącznie szacunkowa i nie rozstrzyga jakiejkolwiek ostatecznej alokacji, jaką Komisja Europejska może przeznaczyć dla Polski w ramach tej pozycji.
(4): ostateczna kwota dla każdego roku zostanie określona w rocznej umowie finansowej na dany rok. 
39
Zespół-Komitet do Spraw Monitorowania Programu SAPARD wyraził zgodę na
dokonywanie szeregu przesunięć w tabeli finansowej Programu Operacyjnego SAPARD.
Każda ze zmian została zaakceptowana przez Komisję Europejską. Przesunięć dokonywano w
celu możliwie jak najlepszego wykorzystania środków i sfinansowania jak największej liczby
złożonych wniosków w danych działaniach.
Ponadto w celu możliwie najpełniejszego wykorzystania środków finansowych
przyznanych w ramach Programu SAPARD zaistniała potrzeba dokonywania realokacji
środków pomiędzy poszczególnymi działaniami Programu. Na podstawie uchwały Nr
16/2002 z dnia 15 listopada 2002 r. w sprawie przesunięcia środków finansowych pomiędzy
działaniami Programu SAPARD, Zespół-Komitet do Spraw Monitorowania Programu
SAPARD wyraził zgodę na dokonywanie przesunięć środków finansowych pomiędzy
działaniami programu z zastosowaniem zawartej w Programie Operacyjnym SAPARD
formuły, dopuszczającej zwiększenie o 10% odpowiedniej kwoty przypadającej na dane
działanie w latach 2000-2006, z zachowaniem bez zmian kwot środków UE zawartych w
poszczególnych rocznych umowach finansowych.
Uzgodniono, że przesunięć środków finansowych z danego działania można dokonać,
gdy łączna kwota na którą opiewają złożone w tym działaniu wnioski o pomoc finansową,
jest niższa niż przeznaczony na nie limit środków. Dodatkowe środki mogły być
przeznaczone na finansowanie projektów w działaniu, dla którego kwota wynikająca ze
złożonych wniosków o pomoc finansową przewyższa limit przeznaczonych na nie środków.
Na podstawie uchwały Nr 16/2002 z dnia 15 listopada 2002 r. w sprawie przesunięcia
środków finansowych pomiędzy działaniami Programu SAPARD podjęte zostały następujące
uchwały:
� w dniu 18 grudnia 2002 r. - uchwała Nr 19/2002 w sprawie przesunięcia środków
finansowych pomiędzy działaniami Programu SAPARD,
� w dniu 9 grudnia 2003 r. - uchwała nr 28/2003 w sprawie przesunięcia środków
finansowych pomiędzy działaniami Programu SAPARD w celu zwiększenia
finansowania Działania 3,
� w dniu 12 stycznia 2004 r. - uchwała nr 31/2004 z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie
przesunięcia środków finansowych pomiędzy działaniami Programu SAPARD.
Wyszczególnienie dat decyzji Komisji Europejskiej dotyczących zmian w tabelach
finansowych Programu SAPARD
1) Uchwała Nr 12/2002 z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie przesunięcia środków pomiędzy
działaniami w ogólnej tabeli finansowej Programu Operacyjnego SAPARD.
Została pozytywnie zaopiniowana przez Komitet STAR w dniu 20 marca 2002 roku
i zaakceptowane przez Komisję Europejską w dniu 22 kwietnia 2002 r.
2) Uchwała Nr 13/2002 z dnia 15 marca 2002 r. w sprawie przyjęcia nowej wersji tablic
finansowych dla PO SAPARD
3) Uchwała Nr 22/2003 z dnia 4 czerwca 2003 r. w sprawie przyjęcia nowej wersji tablic
finansowych dla PO SAPARD.
Zmiany dotyczące nowych tablic finansowych, zostały pozytywnie zaopiniowane przez
Komitet STAR w dniu 23 lipca 2003 roku i zaakceptowane przez Komisję Europejską
decyzją z dnia 1 sierpnia 2003 r.
4) Uchwała Nr 29/2003 z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie przyjęcia nowej wersji tablic
finansowych dla PO SAPARD oraz uchwała Nr 32/2004 z dnia 12 stycznia 2004 r. w
trybie obiegowym korygująca tablice finansowe dla Programu Operacyjnego SAPARD. 
40
W dniu 28 stycznia 2004 r. zmiany dotyczące nowych tablic finansowych, zostały
pozytywnie zaopiniowane przez Komitet STAR w Brukseli, a następnie zaakceptowane
przez Komisję Europejską.
5) Uchwała Nr 33/2004 z dnia 23 czerwca 2004 r. w sprawie nowych tablic finansowych dla
PO SAPARD.
Nowe tablice finansowe zostały zaaprobowane przez Komisję Europejską w dniu
3 listopada 2004 r.
Ostateczna tabela finansowa Programu SAPARD
Tabela 8. Ogólna tabela finansowa (kwoty podano w euro)
Środki publiczne
Rok
Całkowity koszt
kwalifikowany Ogółem Udział UE Udział krajowy
Środki prywatne
EUR EUR % EUR % EUR % EUR %
1 2=3+9 3=5+7 4=3/2 5 6=5/3 7 8=7/3 9 10=9/2
2000 300 181 005 228 704 707 76% 171 570 075 75% 57 134 632 25% 71 476 298 24%
2001 364 836 037 233 357 805 64% 175 057 271 75% 58 300 534 25% 131 478 232 36%
2002 381 314 153 239 766 781 63% 179 874 468 75% 59 892 313 25% 141 547 372 37%
2003 390 311 603 243 819 787 62% 182 907 972 75% 60 911 815 25% 146 491 816 38%
2004 411 555 350 243 819 786 59% 182 907 972 75% 60 911 814 25% 167 735 564 41%
2005 411 062 018 243 819 787 59% 182 907 972 75% 60 911 815 25% 167 242 231 41%
2006 410 320 352 243 811 454 59% 182 907 972 75% 60 903 482 25% 166 508 898 41%
Suma 2 669 580 517 1 677 100 107 63% 1 258 133 702 75% 418 966 405 25% 992 480 410 37%
Źródło: Opracowanie własne
Decyzja z dnia 3.11.2004 r. (C(2004) 4316) zmieniająca decyzję Komisji nr C (2000)
3040 wersję ostateczna z dnia 18 października 2000 r. zatwierdzającą Program na Rzecz
Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Polsce (SAPARD).

41
Tabela 9. Maksymalny wkład środków z Unii Europejskiej w latach 2000-2006 (w EUR)
Maksymalny udział środków Wspólnoty Europejskiej (1)
Priorytety i działania wartości w euro dla lat 2002-2006 według ceny dla roku 2003.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
2000-2006
Priorytet 1: Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego
Działanie 1: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów
rolnych i rybnych 22 625 286 67 880 437 68 553 393 46 053 393 68 553 393 68 553 393 68 553 393 410 772 688
Działanie 2: Inwestycje w gospodarstwach rolnych 28 594 476 17 801 111 12 157 628 37 974 015 32 049 796 32 005 690 31 834 148 192 416 864
Priorytet 2: Poprawa warunków prowadzenia działalności
gospodarczej i tworzenie miejsc pracy
Działanie 3: Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów
wiejskich 116 985 603 74 396 684 71 515 521 70 631 025 53 549 025 53 549 025 53 549 025 494 175 908
Działanie 4: Różnicowanie działalności gospodarczej na
obszarach wiejskich 0 11 408 827 23 990 008 24 400 004 24 105 648 23 779 754 23 401 296 131 085 537
Oś komplementarna (2)
Działanie 5: Programy rolno-środowiskowe i zalesianie
(projekty pilotażowe) 0 0 0 0 0 0 0 0
Działanie 6: Szkolenia zawodowe 2 700 000 2 947 540 2 867 808 3 159 425 3 960 000 4 330 000 4 780 000 24 744 773
Pomoc techniczna (3)
Działanie 7: Pomoc techniczna 664 710 622 672 790 110 690 110 690 110 690 110 790 110 4 937 932
Działania ogółem: 171 570 075 175 057 271 179 874 468 182 907 972 182 907 972 182 907 972 182 907 972 1 258 133 702
Pomoc techniczna na podstawie Art. 7(4) Rozp. Nr.1268/1999 (4) 0 0 0 0 0 0 0 0
SUMA (5) 171 570 075 175 057 271 179 874 468 182 907 972 182 907 972 182 907 972 182 907 972 1 258 133 702
(1): W przypadku wyrażenia przez Komitet Monitorujący zgody i powiadomienia Komisji Europejskiej możliwe jest zwiększenie dla dowolnego z działań od 1 do 7 kwoty przewidzianej na dane działanie o 10% odpowiedniej
kwoty przewidzianej na to działanie w latach 2000-2006, w dowolnym momencie tego okresu z zachowaniem bez zmian udziału WE zgodnie z zawartą roczną umową finansową na dany rok wskazaną w wierszu "Działania
ogółem".
(2): Udział finansowy WE stanowi 75% całkowitych wydatków publicznych.
(3): Wskazana kwota jest wyłącznie szacunkowa i nie rozstrzyga jakiejkolwiek ostatecznej alokacji, jaką Komisja Europejska może przeznaczyć dla Polski w ramach tej pozycji.
(4): Ostateczna kwota dla każdego roku zostanie określona w rocznej umowie finansowej na dany rok. 
42
2.5. Opis zmian w systemie zarządzania i monitorowania Programu
Wyszczególnienie głównych zmian Programu SAPARD
Od dnia 30.07.2003 r. obowiązują zmiany w Programie SAPARD zatwierdzone przez
Zespół-Komitet do Spraw Monitorowania Programu SAPARD w dniu 18.12.2002 r. uchwałą
Nr 17/2002 w sprawie przyjęcia zmian w Działaniach 1, 2, 3, 4 i Rozdziale 3 Programu
Operacyjnego SAPARD. Komisja Europejska zatwierdziła zmiany decyzją z 11.07.2003 r.
Zmiany w Programie SAPARD zostały ujęte w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia
15.04.2003 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków
działań oraz sposobów realizacji zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w
zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej,
opublikowanym w dniu 22.07.2003 r. (Dz. U. Nr 129, poz. 1177). Do najważniejszych zmian
ujętych w rozporządzeniu należą:
W Działaniu 1 "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych":
� wprowadzenie jednolitego poziomu finansowania na poziomie 50% kosztów
kwalifikowanych, bez podziału na kategorie inwestycji (dotychczas istniały 3 rozdzielne
kategorie inwestycji o różnym poziomie pomocy, od 30% do 50%),
� korekta przepisów dotyczących możliwości budowy nowych budynków, które wejdą w
skład istniejących przedsiębiorstw przetwórstwa artykułów pochodzenia zwierzęcego lub
owoców i warzyw;
W Działaniu 2 "Inwestycje w gospodarstwach rolnych":
� podwyższenie górnych limitów produkcji mleka z 350 000 l/rok do 550 000 l/rok i trzody
chlewnej z 250 na 600 stanowisk dla tuczników (w cyklu zamkniętym z 25 na 60
stanowisk dla macior)
limity te stanowiły jeden z warunków uzyskania pomocy
finansowej w Programie SAPARD,
� podwyższenie limitów pomocy finansowej przeliczonych proporcjonalnie do zwiększenia
górnych limitów produkcji:

z 85 000 do 130 000 PLN dla gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka,

z 110 000 do 170 000 PLN w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji
mleka, w przypadku gdy elementem inwestycji jest budowa urządzeń do
przechowywania odchodów zwierzęcych,

z 65 000 do 150 000 PLN dla inwestycji w sektorze trzody chlewnej;
� umożliwienie ubiegania się o wsparcie finansowe także rolnikom ubezpieczonym w ZUS
(dotychczas odbiorcami pomocy mogli być wyłącznie rolnicy ubezpieczeni w KRUS),
� umożliwienie udzielania rolnikom pomocy finansowej raz w roku na realizację jednego z
przedsięwzięć w zakresie:

restrukturyzacji produkcji mleka;

modernizacji gospodarstw rolnych specjalizujących się w produkcji bydła mięsnego;

odbudowy produkcji owiec;

modernizacji produkcji trzody chlewnej;

modernizacji produkcji drobiu mięsnego;
W Działaniu 3. "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich":
� umożliwienie jednostkom samorządu terytorialnego składania maksymalnie 5 wniosków
o pomoc finansową w terminie ogłaszanym przez Prezesa Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa, jednak nie więcej niż 3 wniosków w ramach jednego ze 
43
schematów pomocy (podczas poprzedniej tury zbierania wniosków w 2002 r. możliwe
było złożenie 1 wniosku w każdym ze schematów).
Kolejne zmiany w Programie SAPARD przyjęte w czerwcu 2003 roku przez Zespół

Komitet do Spraw Monitorowania Programu SAPARD, zostały zaakceptowane przez Komisję
Europejską decyzją z dnia 1.08.2003 r. Zmiany te obowiązywały od dnia 24.10.2003r., tj. od
dnia wejścia w życie rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie
szczegółowego zakresu i kierunków działań oraz sposobów realizacji zadań Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarowania środkami
pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej, opublikowanego w dniu 16.10.2003 r. (Dz. U. Nr
178, poz. 1739). Do najważniejszych zmian ujętych w rozporządzeniu należą:
W Działaniu 1:
� poszerzenie kręgu beneficjentów o przedsiębiorców prowadzących działalność związaną
z usługowym przechowywaniem towarów zamrożonych lub schłodzonych pochodzących
z przetwórstwa mleka, ryb, uboju, rozbioru i przetwórstwa mięsa a także owoców
i warzyw (uchwała Nr 21/2003 w sprawie zmiany definicji beneficjenta Działania 1
Programu SAPARD);
� zwiększenie maksymalnego limitu pomocy w Działaniu 1 "Poprawa przetwórstwa
i marketingu artykułów rolnych i rybnych" do 10 000 000 zł w okresie trwania Programu
(uchwała Nr 23/2003 w sprawie zmiany maksymalnego poziomu pomocy w Działaniu 1
Programu SAPARD).
W Działaniu 2:
� podniesienie limitu wieku rolników mogących ubiegać się o wsparcie z 50 lat do 55 lat
(uchwała Nr 24/2003 w sprawie podwyższenia limitu wieku rolników ubiegających się o
pomoc finansową w ramach Działania 2 Programu SAPARD).
Opis rozwiązań przyjętych w ARiMR w celu gromadzenia danych i informacji dla celów
monitorowania realizacji Programu SAPARD
Monitorowanie Programu SAPARD jest realizowane przez sporządzanie okresowych
raportów z realizacji Programu SAPARD (w formatach raportów finansowo - rzeczowych
określonych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi) i przesyłane do MRiRW.
Uzgodniono przekazywanie następujących raportów:
1. Raporty półroczne,
2. Raporty roczne,
3. Raporty na potrzeby oceny średniookresowej,
4. Raport na potrzeby oceny końcowej.
Źródłem danych służących monitorowaniu realizacji Programu SAPARD są dane
pochodzące z dokumentów źródłowych takich jak: wniosek o pomoc finansową wraz
załącznikami, wniosek o płatność wraz z załącznikami oraz umowy zawierane pomiędzy
ARiMR i Beneficjentem. Ponadto, dla niektórych wskaźników rezultatu, źródłem danych są
ankiety przekazywane przez beneficjentów wraz z wnioskiem o płatność. Dane wprowadzane
są przez uprawnionych pracowników Oddziałów Regionalnych do aplikacji komputerowej
SaPro. Raporty rzeczowe generowane z systemu podlegają dwustopniowej weryfikacji: na
szczeblu OR i Centrali Agencji SAPARD. W przypadku zidentyfikowania jakichkolwiek
błędów nanoszone są ręczne korekty. 
44
Realizacja projektów monitorowana jest na zasadzie rejestracji odchyleń od
harmonogramów i zakresów realizacji projektów. W przypadku jakichkolwiek zmian zakresu
umowy Beneficjent pomocy zobowiązany jest do złożenia w Agencji prośby o zawarcie aneksu
do umowy. Zmiany wprowadzone aneksami do umów są odnotowywane w systemie. Ponadto,
zgodnie z art. 14 pkt 2.13 Rozdz. A Wieloletniej Umowy Finansowej został utworzony System
Informacji Zarządczej Agencji SAPARD, którego celem jest dostarczanie informacji
niezbędnych do sprawnego zarządzania programem. Zasady funkcjonowania systemu zostały
zawarte w książce procedur "System Informacji Zarządczej Agencji SAPARD" KP-700-20-
ARiMR. 
45
2.6. Wykorzystanie Pomocy Technicznej
opis projektów, rezultaty, realizacja finansowa
Głównym celem Działania 7 Programu SAPARD "Pomoc Techniczna" jest zwiększenie efektywności wdrażania, monitorowania i kontroli
Programu SAPARD na poziomie centralnym i lokalnym oraz rozpowszechnianie informacji o dostępności i promocja efektów pomocy w ramach
Programu SAPARD wśród społeczeństwa. W ramach Działania 7 "Pomoc techniczna" przewidziane zostało przeprowadzenie szeregu
konferencji, seminariów, realizacja filmów nt. efektów wdrażania Programu SAPARD w Polsce a także mniejsze projekty związane z drukiem
broszur czy obsługą posiedzeń Zespołu - Komitetu ds. Monitorowania Programu SAPARD. Beneficjentem Działania 7 jest Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Tabela 10. Wykorzystanie Pomocy Technicznej
opis projektów, rezultaty, realizacja finansowa [PLN].
L.p. Nr umowy Nr projektu
Kwota ze
wstępnej
karty
zgłoszeniowej
Kwota z karty
zgłoszeniowej
Kwota z
wniosku o
płatność
Kwota
wypłacona Opis projektu Rezultaty
1 7701/3/03 DAu-7790-4/05 500,00 102,48 102,48 102,48
W ramach projektu przewidziano tłumaczenie z
języka polskiego na język tekstu dotyczącego
zagadnień związanych z Programem SAPARD.
2 7701/2/02 DAu-7790-3/05 3 000,00 1 947,12 1 947,12 1 947,12
W ramach projektu przewidziano tłumaczenie z
języka polskiego na język angielski zmian do
projektu Raportu rocznego z realizacji
Programu SAPARD w Polsce za okres 01.01-
31.12.2004 r.
Przetłumaczono projekt Raportu Rocznego z
realizacji Programu SAPARD w Polsce za
okres 01.01-31.12.2004 r. ze zmianami
wynikającymi ze zgłoszonych w trybie
roboczym uwag KE.
3 7701/2/02 DAu-7790-2/05 12 500,00 3 578,70 3 578,70 3 578,70
W ramach projektu przewidziano obsługę
posiedzenia Zespołu-Komitetu do Spraw
Monitorowania Programu SAPARD.
Odbyło się 1 posiedzenie Komitetu w dniu 9
czerwca 2005 r. Wynajęto salę, zorganizowano
wyżywienie oraz przetłumaczono na język
angielski materiały związanych z
posiedzeniem. 
46
L.p. Nr umowy Nr projektu
Kwota ze
wstępnej
karty
zgłoszeniowej
Kwota z karty
zgłoszeniowej
Kwota z
wniosku o
płatność
Kwota
wypłacona Opis projektu Rezultaty
4 7701/2/02 DROW-7790-4/04 7 000,00 4 307,50 4 307,50 3 803,24
W ramach projektu przewidziano obsługę
posiedzenia Zespołu-Komitetu do Spraw
Monitorowania Programu SAPARD.
Odbyło się 1 posiedzenie Komitetu w dniu 23
czerwca 2004 r. Zorganizowano wyżywienie,
przetłumaczono na język angielski materiały
związane z posiedzeniem oraz zapewniono
tłumaczenie symultaniczne na język angielski
podczas posiedzenia.
5 7701/2/02 ZROW/700/00021/03 12 800,03 6 417,53 6 417,53 6 417,53
W ramach projektu przewidziano obsługę
posiedzenia Zespołu-Komitetu do Spraw
Monitorowania Programu SAPARD.
Odbyło się 1 posiedzenie Komitetu w dniu 9
grudnia 2003 r. Zorganizowano wyżywienie i
noclegi dla członków Komitetu, ,
przetłumaczono na język angielski materiały
związane z posiedzeniem oraz zapewniono
tłumaczenie symultaniczne na język angielski
podczas posiedzenia a także rozdystrybuowano
materiały.
6 7701/2/02 ZROW/700/00020/03 20 500,00 6 394,56 4 051,16 4 051,16
W ramach projektu przewidziano obsługę
spotkań Zespołu-Komitetu do Spraw
Monitorowania SAPARD.
Odbyły się 3 posiedzenia Komitetu: w dniu 28
października 2003 r., w dniu 25 listopada 2003
r. oraz w dniu 17 grudnia 2003 r. Zapewniono
wyżywienie podczas posiedzenia oraz noclegi
dla członków Komitetu, zwrócono koszty
dojazdu oraz przetłumaczono materiały na ww.
spotkanie.
7 7701/1/02 ZROW/700/00019/03 19 923,84 19 923,00 19 916,00 19 916,00 W ramach projektu przewidziano druk
materiałów informacyjnych o Programie.
Wydrukowano i rozdystrybuowano 50 000
sztuk materiałów. 
47
L.p. Nr umowy Nr projektu
Kwota ze
wstępnej
karty
zgłoszeniowej
Kwota z karty
zgłoszeniowej
Kwota z
wniosku o
płatność
Kwota
wypłacona Opis projektu Rezultaty
8 7701/1/02 ZROW/700/00017/03 6 394,56 6 394,56 6 394,56 6 394,56
W ramach projektu przewidziano obsługę
posiedzenia Zespołu-Komitetu do Spraw
Monitorowania Programu SAPARD.
Odbyło się 1 posiedzenie Komitetu w dniu 4
czerwca 2003 r. Zapewniono wyżywienie
podczas posiedzenia, przetłumaczono
materiały związane z posiedzeniem oraz
zapewniono tłumaczenie symultaniczne
podczas spotkania.
9 7701/2/02 ZROW/700/00015/02 (PL-7-
05/00) 733 700,00 730 000,00 729 999,95 729 999,95
W ramach projektu przewidziano
przeprowadzenie oceny średniookresowej
wdrażania Programu SAPARD w Polsce
włączając analizę podstawowych elementów
związanych z przygotowaniem Programu
SAPARD, ocenę średniookresowych rezultatów
wdrażania oraz ewentualnych odddziaływań
Programu, przegląd jakości programowania w
odniesieniu do wskazówek oceny ex-ante,
procedur wdrażania i monitoringu Programu.
Wykonano ocenę średniookresową Programu
SAPARD w Polsce za okres 2000-2003
10 7701/1/02 i
7701/2/02
ZROW/700/00014/02 (PL-7-
01/00) 1 070 000,00 1 070 000,00 1 070 000,00 1 070 000,00
W ramach projektu przewidziano
przeprowadzenie cyklu seminariów dla
potencjalnych beneficjentów Programu
SAPARD.
Zrealizowano 89 seminariów dla
potencjalnych beneficjentów Działania 1, 2 i 4
w ramach Programu SAPARD, w których
uczestniczyły 2 963 osoby. Ponadto
wydrukowano 1 500 egzemplarzy "Poradnika
dla ubiegających się o pomoc finansową w
ramach Programu SAPARD
Działanie 1",
2000 egzemplarzy "Poradnika dla
ubiegających się o pomoc finansową w ramach
Programu SAPARD
Działanie 2" oraz 1 500
egzemplarzy "Poradnika dla ubiegających się
o pomoc finansową w ramach Programu
SAPARD
Działanie 4".
11 7701/1/02 ZROW/700/00013/02 (PL-7-
03/01) 1 796 000,00 1 796 000,00 1 796 000,00 1 796 000,00
W ramach projektu przewidziano
przeprowadzenie cyklu konferencji dot.
wdrażania Programu SAPARD.
W ramach projektu zrealizowano cykl 16
dwudniowych konferencji. W cyklu 16
konferencji przeszkolono około 1 740 osób. 
48
L.p. Nr umowy Nr projektu
Kwota ze
wstępnej
karty
zgłoszeniowej
Kwota z karty
zgłoszeniowej
Kwota z
wniosku o
płatność
Kwota
wypłacona Opis projektu Rezultaty
12 7701/2/02 ZROW/700/00012/02 (PL-7-
02/01) 1 109 847,00 1 109 847,00 1 109 847,00 1 109 847,00 W ramach projektu przewidziano
przeprowadzenie kampanii informacyjnej.
Przeprowadzono seminaria wynikające z
pełnienia obowiązków przez Komitet
Monitorujący oraz kampanię informacyjną.
RAZEM 20 039 413,85 4 705 847,00 4 752 562,00 4 752 057,74
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Biura Pomocy Technicznej (MRiRW).

49
2.7. Kroki podjęte w celu zapewnienia większego udziału partnerów lokalnych
we wdrażaniu Programu
W celu zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron w proces programowania
i wdrażania, na przełomie marca i kwietnia 1999 roku, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju
Wsi we współpracy z urzędami marszałkowskimi zorganizowało w każdym województwie
konsultacje dotyczące kierunków wykorzystania w Polsce środków pochodzących z Programu
SAPARD. Ponadto do wszystkich województw zostały rozesłane kwestionariusze, w których
władze samorządowe, w porozumieniu z samorządami powiatowymi i gminnymi,
z samorządem zawodowym oraz organizacjami społeczno-zawodowymi, oficjalnie
wypowiedziały się na temat kierunków wykorzystania środków pochodzących z Programu
SAPARD. Jednocześnie zorganizowano konferencję dotyczącą wstępnej wersji Programu
Operacyjnego SAPARD, w której udział wzięli przedstawiciele urzędów centralnych,
regionalnych i lokalnych oraz przedstawiciele grup społeczno-zawodowych. W drugim
półroczu 1999 roku MRiRW przeprowadziło cykl spotkań z władzami regionalnymi, których
celem była prezentacja zapisów PO SAPARD i podczas których zaproszeni goście mieli
możliwość wypowiadania swoich uwag na temat Programu.
W trakcie przygotowywania PO SAPARD każde z województw opracowujących
strategie rozwoju regionu przeprowadziło konsultacje na obszarze województwa ze swoimi
partnerami społecznymi, regionalnymi i lokalnymi. Wynikiem tych konsultacji były m.in.
propozycje wyboru działań dla PO SAPARD, jak również założenia Narodowej Strategii
Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich.
Zgodnie z zapisami PO SAPARD w celu oceny efektywności ww. Programu oraz oceny
zgodności rezultatów ze zdefiniowanymi celami, wsparcie dla działań objętych ww.
Programem będzie przedmiotem oceny wstępnej i średniookresowej, a także stałego
monitorowania i oceny końcowej. Na podstawie przepisów Wieloletniej Umowy Finansowej
(Rozdział B, art. 3) Program realizowany i monitorowany jest w ścisłej współpracy z
właściwymi instytucjami regionalnymi i lokalnymi oraz z innymi kompetentnymi władzami
publicznymi, partnerami gospodarczymi oraz społecznymi.
Zgodnie z art. 35 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/99, na podstawie art.12 ustawy
z dnia 8 sierpnia 1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania
ministrów, Prezes Rady Ministrów Zarządzeniem Nr 27 z dnia 2 maja 2001 roku w sprawie
Zespołu
Komitetu do Spraw Monitorowania Programu SAPARD powołał Zespół
Komitet
do Spraw Monitorowania Programu SAPARD jako organ pomocniczy Prezesa Rady
Ministrów. Zgodnie z zasadą partnerstwa skład Zespołu-Komitetu do Spraw Monitorowania
Programu SAPARD obok przedstawicieli strony rządowej, reprezentowany jest przez
społecznych i ekonomicznych przedstawicieli samorządu wojewódzkiego, powiatowego
i gminnego oraz przez partnerów na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym
reprezentujących zaangażowane instytucje i organizacje pozarządowe, w tym:
� przedstawicieli wskazanych przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu
Terytorialnego,
� przedstawiciela Krajowej Rady Izb Rolniczych,
� Prezesa Krajowego Stowarzyszenia Mleczarzy, przedstawiciela organizacji
przetwórstwa rolno-spożywczego,
� Sekretarza Rady Federacji Związków Producentów Rolnych, Prezes Polskiego Związku
Producentów Kukurydzy, przedstawiciela związków branżowych producentów rolnych,
� przedstawiciela Polskiego Klubu Ekologicznego "Koalicja na Rzecz Rozwoju
Rolnictwa Ekologicznego", przedstawiciela pozarządowych organizacji ekologicznych
o zasięgu ogólnopolskim, 
50
� przedstawiciela Centrum Edukacji Lokalnej, przedstawiciela organizacji
pozarządowych o zasięgu ogólnopolskim działających na rzecz rozwoju obszarów
wiejskich,
� przedstawiciela Fundacji Wspomagania Wsi, przedstawiciela organizacji
pozarządowych o zasięgu ogólnopolskim działających na rzecz rozwoju obszarów
wiejskich,
� przedstawiciela Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego,
� przedstawiciela Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej,
� przedstawiciela Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa przy Polskiej Akademii Nauk.
2.8. Informacja i promocja Programu SAPARD
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Działania promocyjne Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na rzecz Programu
SAPARD polegały głównie na:
� Opracowaniu i dystrybucji broszur informacyjnych dotyczących Programu SAPARD

łącznie 500 000 sztuk,
� Podawaniu aktualnej informacji na stronie internetowej MRiRW o stanie realizacji
Programu SAPARD w Polsce, informacji o uchwałach Komitetu Monitorującego,
wszelkich zmianach w Programie Operacyjnym SAPARD,
� Prowadzeniu punktu informacyjnego na temat korzystania z Programu SAPARD;
odpowiedzi telefoniczne, za pomocą poczty elektronicznej i pisemne (około 30 000
zapytań pisemnych otrzymanych w okresie 2002 - 2006 r. oraz 40 000 zapytań drogą
telefoniczna i elektroniczną w okresie 2000-2006.),
� Udziale MRiRW w różnego rodzaju targach i wystawach rolniczych (np. POLAGRA)
przy okazji, których promowany był Program SAPARD.
� Publikacji informacji o stanie realizacji Programu SAPARD w Biuletynie
Informacyjnym MRiRW ( 10 artykułów),
� Interpretacji zapisów PO SAPARD oraz przepisów rozporządzeń dotyczących
wdrażania Programu,
� Przygotowaniu odpowiedzi dotyczących odwołań i skarg w zakresie PO SAPARD.
� Organizacji seminariów i konferencji informacyjnych o Programie SAPARD. W
latach 2002-2006 łącznie zorganizowano 80 seminariów i 16 konferencji, w których
uczestniczyło około 15 000 osób.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Działania informacyjno-promocyjne podejmowane przez ARiMR przed uruchomieniem
Programu SAPARD (2000 r.
I połowa 2002 r.)
Jednym z ważniejszych zadań ARiMR w ramach realizacji Programu SAPARD było
prowadzenie akcji informacyjnej dotyczącej możliwości i zasad składania wniosków przez
zainteresowanych otrzymaniem pomocy i zapewnienia bieżącej informacji o Programie.
Zgodnie z zasadami przyjętymi w przygotowanym przez ARiMR "Systemie informacji
dla beneficjentów Programu SAPARD" stosowane były różne formy przekazu informacji o
programie, w tym przekaz za pośrednictwem mediów, plakaty, ulotki i broszury,
wydawnictwa własne i publikacje prasowe, działania edukacyjno-wystawiennicze, informacja 
51
bezpośrednia (telefoniczna, internet) oraz spotkania informacyjno-szkoleniowe. Informacja
była zróżnicowana pod względem zakresu szczegółowości, stosownie do grupy odbiorców.
Pod koniec 2000 roku i w 2001 roku przekazywane były już bardziej szczegółowe
informacje o Programie SAPARD:
� na seminariach przeprowadzonych w okresie październik-listopad 2000 r. z udziałem
ARiMR i MRiRW, które objęły wszystkie województwa,
� podczas Targów Polagra 2000 oraz Polagra Farm i Polagra Food w 2001 r.,
� w prasie i RTV np. w formie wywiadów z przedstawicielami ARiMR,
� w formie informacji telefonicznej,
� na stronie internetowej (www.arimr.gov.pl),
� na spotkaniach informacyjno-szkoleniowych.
Ze względu na znaczenie znajomości procedur przetargowych przez przyszłych
beneficjentów Działania 3 "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich" dla
sprawnej implementacji programu SAPARD w okresie lipiec
grudzień 2001 r.
przeprowadzony został przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) na
zlecenie ARiMR cykl 75 szkoleń z zakresu procedur (przetargowych) zawierania umów na
wykonanie robót, realizację dostaw i usług. Szkolenia te odbyły się w wybranych
miejscowościach (siedzibach starostw) i przeznaczone były dla pracowników samorządów:
gminnych i powiatowych, potencjalnych odbiorców pomocy w ramach Działania 3. W
każdym spotkaniu brali udział przedstawiciele gmin i starostw z terenu od 3 do 5 powiatów.
Łącznie w szkoleniach uczestniczyło 2 250 osób. W końcu maja 2002 roku rozpoczęła się
druga tura szkoleń dla samorządów.
Mając na uwadze wysokie wymagania proceduralne związane z ubieganiem się o pomoc,
przeprowadzono cykl spotkań informacyjno-szkoleniowych z rolnikami zainteresowanymi
uzyskaniem pomocy finansowej z Programu SAPARD na inwestycje w gospodarstwie
rolnym, tj. w ramach Działania 2. Cykl spotkań rozpoczął się w połowie stycznia 2002 roku
i trwał do końca marca 2002 roku. Celem spotkań było ułatwienie rolnikom przygotowania
się do udziału w programie SAPARD, a tym samym zapewnienie jak najlepszego
wykorzystania środków pomocowych. Spotkania odbyły się w każdym z powiatów we
wszystkich województwach. W trakcie spotkań pracownicy Agencji zapoznali uczestników
szczegółowo z zasadami i procedurami związanymi z udziałem w programie. Łącznie odbyło
się 566 spotkań, w których uczestniczyło 19 440 osób.
W okresie maj - czerwiec.2002 r. roku przeprowadzone zostały szkolenia dla przyszłych
Beneficjentów z Działania 1 (Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych
i rybnych). Odbyły się łącznie 54 szkolenia, w których uczestniczyli przedstawiciele 890
podmiotów, z których 546 wyraziło chęć uczestniczenia w programie SAPARD.
Oprócz szkoleń Agencja przygotowała materiały informacyjne w postaci ulotek i
plakatów. Materiały te zostały rozesłane do ponad 3 tys. podmiotów uczestniczących w akcji
informacyjnej oraz 16 Oddziałów Regionalnych ARiMR. Wydrukowane zostały i przekazane
do OR formularze wniosków o pomoc i płatność z instrukcjami wypełniania oraz zasadami
ubiegania się o pomoc.

52
Działania informacyjno-promocyjne w okresie wdrażania Programu SAPARD (17 lipca
2002 r. - 31 grudnia 2006 r.)
W okresie wdrażania Programu SAPARD działania Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w zakresie informacji i promocji Programu SAPARD polegały
głównie na:
� Opracowaniu i dystrybucji broszur informacyjnych dotyczących Programu SAPARD

ponad 17 tys. sztuk,
� Uruchomieniu strony internetowej z działem Pytania i odpowiedzi, zawierającym
zestawienie najczęściej zadawanych pytań i odpowiedzi. Na stronie internetowej
Agencji znajdowały się również formularze wniosków o pomoc finansową dla Działań
1, 2 i 3, formularz Biznes planu dla Działania 2, szczegółowe informacje o zasadach
przyznawania pomocy finansowej w ramach Programu SAPARD oraz podręczniki
procedur przetargowych dotyczące zawierania umów na realizację usług, wykonanie
robót i wykonanie dostaw,
� Publikacji dotyczących Programu SAPARD. Publikacje, w tym artykuły
sponsorowane przez ARiMR na ten temat prezentowały zarówno tytuły prasy
ogólnopolskiej, jak i prasa regionalna oraz branżowa (np. w roku 2004 ukazało się ok.
1,7 tys. publikacji na temat Programu SAPARD),
� Promocji Programu SAPARD za pomocą mediów (telewizja, radio). Niejednokrotnie
w programach studyjnych telewizji ogólnopolskiej i regionalnej o tematyce rolniczej
gośćmi byli przedstawiciele Agencji, którzy przybliżali telewidzom zasady
skorzystania z tej formy pomocy oraz pełnili dyżury telefoniczne podczas lub po
programie. Promocja Programu SAPARD na antenie radiowej przeprowadzana była
przez m.in. cykl audycji emitowanych w Programie 1 Polskiego Radia. We
współpracy z radiową Redakcją Rolną Agencja przygotowała 35 odcinkowy cykl
kilkuminutowych audycji "Czas na SAPARD", nadawanych 3 razy w tygodniu.
Tematyka ta była także często obecna w formie reportaży radiowych lub rozmów z
pracownikami Agencji w "Sygnałach Dnia" w Programie 1 Polskiego Radia oraz w
rozgłośniach komercyjnych (np. Tok FM),
� Działaniach edukacyjno-wystawienniczych (targi, wystawy, konferencje, seminaria,
spotkania informacyjno-szkoleniowe). W latach 2002-2006 ARiMR uczestniczyła w
najważniejszych targach, wystawach i imprezach wystawienniczych, dotyczących
problematyki rolnictwa i obszarów wiejskich, które stanowiły okazję do
przekazywania wiedzy o programie SAPARD poszukiwanej przez beneficjentów.
Dotyczyło to przede wszystkim Targów Polagra Food i Polagra Farm. Imprezy o
charakterze wojewódzkim organizowały Oddziały Regionalne. Podczas konferencji i
seminariów organizowanych przez instytucje zewnętrzne ARiMR współpracowała w
zakresie obsługi merytorycznej oraz zapewniała materiały informacyjne. Jednym z
działań informacyjnych o Programie SAPARD była organizacja konferencji
prasowych. Podczas organizowanych przez ARIMR konferencji prezentowano
bieżącą działalność Agencji. W latach 2002-2004 jednym z głównych tematów
konferencji prasowych było najpierw przygotowanie, a w kolejnych etapach realizacja
Programu SAPARD. W 2004 roku odbyły się trzy konferencje poświęcone aktualnej
liczbie złożonych wniosków, płatnościom w ramach SAPARD oraz realizacji
Programu. Ponadto na potrzeby konferencji były przygotowywane materiały
informacyjne i publikacje ARiMR. Oprócz konferencji prasowych w okresie
największego zainteresowania mediów Programem SAPARD Agencja
przygotowywała komunikaty prasowe rozsyłane do przedstawicieli telewizji, radia,
prasy, agencji prasowych i mediów elektronicznych, 
53
� Uruchomieniu infolinii, która w okresie wdrażania Programu SAPARD znacznie
ułatwiała potencjalnym Beneficjentom korzystanie z tego programu pomocowego.
Pracownicy Agencji
eksperci udzielali informacji i odpowiadali na pytania osób
zainteresowanych. Od 2004 roku obsługą infolinii zajęła się profesjonalna firma
telemarketingowa. Poszerzono wówczas zakres tematyczny obsługiwany przez
operatorów. Najczęściej poruszane zagadnienia dotyczyły: VAT-u jako kosztu
kwalifikowanego, zakupu używanych maszyn i sprzętu, możliwości równoczesnego
korzystania z innych programów inwestycyjnych, opóźnień w realizacji płatności oraz
sprzedaży lub przekazania gospodarstwa modernizowanego przy wsparciu z
SAPARD,
� Prowadzeniu działań informacyjnych np. tzw. "informowanie na życzenie". Odbywało
się ono na poziomie centrali i oddziałów regionalnych. Za pośrednictwem kontaktów
osobistych, drogą listową, elektroniczną oraz telefoniczną osoby zainteresowane
otrzymywały interesujące je informacje z zakresu wdrażania i realizacji Programu
SAPARD. Na potrzeby informowania podczas spotkań z potencjalnymi
beneficjentami, o możliwości dofinansowania inwestycji z Programu SAPARD został
zrealizowany film informacyjno-promocyjny pt. "Droga do SAPARD-u". Film był
dystrybuowany przez centralę i oddziały regionalne.
� Interpretacji zapisów PO SAPARD oraz przepisów rozporządzeń dotyczących
wdrażania Programu,
� Przygotowaniu odpowiedzi dotyczących odwołań i skarg w zakresie PO SAPARD.
2.9. Przedstawienie danych wskazujących, że fundusze Wspólnoty nie zastąpiły
środków dostępnych w ramach istniejącej pomocy krajowej
Działania podejmowane w ramach programu SAPARD, towarzysząc programom
krajowym, skupiały się na dziedzinach szczególnie istotnych z punktu widzenia procesu
integracji Polski z UE. Zgodnie z zasadami Programu SAPARD, nie było możliwe
korzystanie w ramach tej samej inwestycji zgłaszanej w celu uzyskania wsparcia z Programu
SAPARD i jednocześnie z innych źródeł pomocy krajowej.
W Polsce w ramach dotacji przedmiotowych Państwo udziela wsparcia do: postępu
biologicznego w produkcji roślinnej i zwierzęcej, rolnictwa ekologicznego i ochrony roślin.
W związku z akcesją Polski do UE zostały wygaszone następujące formy dotacji
przedmiotowych:
� Dopłata do nawozów wapniowych
do 30.04.2004 r.,
� Monitorowanie dostępu polskich artykułów rolno
spożywczych do rynków
zagranicznych i wielkości importu
do 30.04.2004 r.,
� Upowszechnianie doradztwa rolniczego
do końca 2003 r.,
� Monitoring jakości surowców rolnych i produktów spożywczych
do końca 2003 r.
Poniższa tabela pokazuje przeznaczenie i wysokość wsparcia wybranych elementów
oferowanej pomocy krajowej.
Tabela 11. Kwoty krajowych dotacji przedmiotowych (tys. PLN).
Lp. Przeznaczenie dotacji 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r.
1 Postęp biologiczny w produkcji roślinnej 71 142 55 474 38 026 32 606 32 814
2 Postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej 97 618 104 577 101 604 87 178 87 440
3 Dopłata do nawozów wapniowych 53 658 54 216 19 840 0 0
4 Monitorowanie dostępu polskich artykułów rolno
313 322 305 0 0 
54
Lp. Przeznaczenie dotacji 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r.
spożywczych do rynków zagranicznych i wielkości
importu
5 Upowszechnianie doradztwa rolniczego 2 669 3 043 0 0 0
6 Rolnictwo ekologiczne 4 019 7 082 7 029 6 573 8 284
7 Ochrona roślin 4 981 6 359 7 238 6 969 5 778
8 Monitoring jakości surowców rolnych i produktów
spożywczych 2 750 2 840 0 0 0
Razem 237 150 233 913 174 042 133 326 134 316
Źródło: Departament Finansów
MRiRW.
Ponadto realizowane są inne formy pomocy finansowej realizowane przez Agencję
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Obejmują one:
� dopłaty do oprocentowania kredytów na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych
w rolnictwie, przetwórstwie rolno - spożywczym, usługach dla rolnictwa oraz na
wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji
rolnej znajdujących się na obszarach dotkniętych klęską suszy, gradobicia, nadmiernych
opadów atmosferycznych, wymarznięcia, powodzi, huraganu, pożaru, osuwisk ziemi
i plagi gryzoni;
� dopłaty do oprocentowania kredytów obrotowych na wznowienie produkcji
w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej znajdujących się na
obszarach dotkniętych klęską suszy, gradobicia, nadmiernych opadów atmosferycznych,
wymarznięcia, powodzi, huraganu, pożaru, osuwisk ziemi i plagi gryzoni;
� gwarancje kredytowe oraz poręczenia spłaty kredytów na realizację przedsięwzięć
inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno
spożywczym oraz usługach dla
rolnictwa;
� poręczenia spłaty kredytów studenckich udzielanych studentom zamieszkującym
obszary wiejskie;
� poręczenia lub gwarancje spłaty kredytów przeznaczonych na usuwanie skutków klęsk
żywiołowych.
Producenci rolni oraz podmioty przetwórstwa rolno
spożywczego realizujący
przedsięwzięcia inwestycyjne ze środków powyższych kredytów preferencyjnych nie mogą
równocześnie z tytułu realizacji tych przedsięwzięć ubiegać się o inne formy pomocy ze
środków publicznych. W ramach pomocy krajowej możliwe jest uzyskanie dopłat do
oprocentowania kredytów na m.in.: zakup ziemi, zakup maszyn i urządzeń dla rolnictwa,
przetwórstwa rolno
spożywczego oraz usług dla rolnictwa, modernizację budynków
służących prowadzonej działalności gospodarczej.
Poniższa tabela obrazuje przeznaczenie i wysokość wsparcia wybranych elementów
oferowanej pomocy.
Tabela 12. Dopłaty ARiMR do oprocentowania kredytów inwestycyjnych wg rodzajów linii
kredytowych (w tys. PLN)
Lp. Nazwa linii kredytowej 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r.
1 Kredyty inwestycyjne podstawowe 78 548 45 844 46 658 49 157 34 795
2 Kredyty branżowe i regionalne 121 227 82 081 92 772 87 980 50 386
3 Kredyty na zakup gruntów 58 773 37 467 40 077 50 131 45 108
4 Kredyty dla młodych rolników 365 890 237 851 264 139 285 580 220 708 
55
Lp. Nazwa linii kredytowej 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r.
5 Kredyty na miejsca pracy
udzielane do
30.04.2004 r. 8 348 3 430 2 340 1 546 570
6 Kredyty na rozpoczęcie lub zwiększenie
produkcji - udzielane do 30.04.2004 r. 51 15 9 3 0
7 Kredyty na wznowienie produkcji 1 0 0 0 0
8 Stosowanie i zwiększanie dopłat do
oprocentowania kredytów 877 190 89 62 27
9 Kredyty na osadnictwo rolnicze 287 192 172 161 120
10 Pomoc dla grup producentów - 42 343 603 521
11
Zasady stosowania i zwiększania dopłat w
przetwórstwie mięsa oraz kredytów na
realizację inwestycji w gospodarstwach
rolnych
- 3 89 436 230
12
Kredyty na zakup nieruchomości rolnych
przeznaczonych na utworzenie lub urządzenie
gospodarstwa rodzinnego w rozumieniu
Ustawy z dnia 11 kwietnia o kształtowaniu
ustroju rolnego
- - 361 2 955 4 496
13
Kredyty na realizację przedsięwzięć
inwestycyjnych w zakresie nowych technologii
w rolnictwie
- - 1 843 8 090 13 808
R A Z E M 634 002 407 115 448 892 486 704 370 770
Źródło: Departament Finansów
MRiRW.
Tabela 13. Kwoty pomocy krajowej oraz kwoty udziału krajowego w finansowaniu Programu
SAPARD8 (w tys. PLN)
Forma wsparcia 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r.
Kwota dotacji przedmiotowych 237 150 233 913 174 042 133 326 134 316
Dopłaty ARiMR do oprocentowania
kredytów inwestycyjnych 634 002 407 115 448 892 486 704 370 770
Dopłaty ARiMR do oprocentowania
kredytów obrotowych
udzielane do
30.04.2004 r.
292 397 90 813 117 531 0 0
Środki krajowe w ramach współfinansowania
Programu SAPARD 25 201 251 336 031 458 739 131 855
RAZEM środki krajowe 1 163 574 933 092 1 076 496 1 078 769 636 941
Środki UE na realizację Programu SAPARD 74 603 756 1 009 039 1 376 217 395 565
Źródło: Opracowanie na podstawie danych z Tabeli 11 i 12 oraz wydatków w ramach PO SAPARD.
Kwota wsparcia krajowego (której formy zostały opisane w tym rozdziale)
w latach 2002
2003 ulegała zmniejszeniu (wskutek rezygnacji Państwa z niektórych
instrumentów wsparcia polskiego rolnictwa w związku z akcesją Polski do UE), jednak w
okresie 2003
2006 wzrosła.
8 Zgodnie z danymi ARiMR. 
56
Pomoc finansowa ze środków krajowych udzielana będzie przez Agencję Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa na warunkach dostosowanych do przepisów Unii Europejskiej.
Reguluje to przyjęte przez Radę Ministrów 26 kwietnia 2007 r. rozporządzenie w sprawie
szczegółowego zakresu i kierunków działań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa oraz sposobów ich realizacji,(Dz. U. Nr 77, poz., 514).
Nowe rozporządzenie daje podstawę do udzielania przez ARiMR ze środków krajowych
pomocy finansowej na:
� realizację inwestycji w gospodarstwach rolnych, działach specjalnych produkcji rolnej
lub przetwórstwie produktów rolnych,
� wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych lub działach specjalnych produkcji
rolnej, znajdujących się na obszarach, gdzie szkody powstały w związku z klęską
suszy, gradobicia, nadmiernych opadów atmosferycznych, wymarznięcia, powodzi,
huraganu, pożaru spowodowane wyładowaniami atmosferycznymi lub usuwisk ziemi,
� kształcenie mieszkańców wsi w szkołach wyższych, poprzez udzielanie poręczeń
kredytów studenckich,
� zbiór, transport i utylizację zwłok padłych zwierząt gospodarskich (bydło, owce, kozy,
świnie lub konie).
Pomoc zostanie uruchomiona po wdrożeniu przepisów dostosowujących warunki jej
udzielania do wymogów Unii Europejskiej i podpisaniu odpowiednich umów z Bankami
współpracującymi z ARiMR, które będą oferowały kredyty niżej oprocentowane
zainteresowanym rolnikom i firmom.
Trwają intensywne prace nad uproszczeniem zasad ubiegania się o kredyty preferencyjne
i dostosowanie ich do wymogów UE. 
57
ROZDZIAŁ III. PODSUMOWANIE REZULTATÓW KONTROLI
3.1. Opis najważniejszych zmian w systemie kontroli
Zmiany w systemie kontroli dotyczące procedur Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa m.in. w zakresie oceny wniosków o pomoc finansową (WoPF) i wniosków
o płatność (WoP) wynikały ze zmian w Programie Operacyjnym, Rozporządzeniu RM z dnia
14 maja 2002 roku, jak również z rekomendacji i zaleceń unijnych i krajowych audytorów.
W rozpatrywanym okresie były to następujące zmiany:
Działanie 1 "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych"
� Zastąpienie wcześniej stosowanych dokumentów takich jak: Karta weryfikacji formalnej
wniosku o pomoc finansową, Karta weryfikacji wniosku o płatność nowymi kartami
uwzględniającymi kontrole w ramach dostosowania do zmian w PO SAPARD w zakresie
zasad i kryteriów dostępu do pomocy,
� Wprowadzenie obowiązku uzasadnienia wyboru konkretnej oferty spośród trzech
składanych wraz z wnioskiem o pomoc finansową w celu zapewnienia przestrzegania
zasad odpowiedniego zarządzania finansowego, w szczególności efektywności
ekonomicznej/kosztowej jako elementu kontroli.
Działanie 2 "Inwestycje w gospodarstwach rolnych"
� Rozszerzenie w Karcie weryfikacji wniosku o pomoc finansową kontroli zaświadczeń
o dokumenty z ZUS ze względu na dopuszczenie możliwości ubiegania się o pomoc także
przez osoby ubezpieczone w ZUS,
� Wprowadzenie w Karcie weryfikacji odpowiedniej zmiany w kontroli w związku
z dopuszczeniem zwiększonego poziomu produkcji wyjściowej i docelowej
w gospodarstwie rolnym Wnioskodawcy,
� Zmiana w zakresie kontroli wielokrotności udzielonej pomocy tj. umożliwienie udzielania
rolnikom pomocy finansowej raz w roku zamiast raz w czasie trwania Programu,
� Wprowadzenie obowiązku uzasadniania wyboru konkretnej oferty spośród trzech
składanych wraz z wnioskiem o płatność w celu zapewnienia przestrzegania zasad
odpowiedniego zarządzania finansowego, w szczególności efektywności
ekonomicznej/kosztowej jako elementu kontroli,
� Doprecyzowanie załączników do WoPF i WoP wymaganych w celu potwierdzenia
możliwości zakwalifikowania podatku VAT do refundacji z Programu. Uwzględnienie
kontroli ww. załączników w kartach weryfikacji.
Działanie 3 "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich"
� Uwzględnienie w Karcie Weryfikacji WoPF kontroli zmienionego w PO SAPARD
kryterium dotyczącego możliwości składania, co najwyżej 5 WoPF w danym terminie,
i nie więcej niż 3 wniosków w ramach jednego schematu,
� Doprecyzowanie załączników do WoPF i WoP wymagane w celu potwierdzenia
możliwości zakwalifikowania podatku VAT do refundacji z Programu. Uwzględniono
kontrole ww. załączników w kartach weryfikacji.

58
Działanie 4 "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich"
� Doprecyzowanie załączników do WoPF i WoP wymagane w celu potwierdzenia
możliwości zakwalifikowania podatku VAT do refundacji z Programu. Uwzględniono
kontrole ww. załączników w kartach weryfikacji,
� Wprowadzenie procedury kontroli administracyjnej wywiązania się beneficjentów
Schematu 4.2. z obowiązku utrzymania określonej w umowie ilości miejsc pracy w
ramach wdrażania rekomendacji zaleceń audytu ARiMR.
Zmiany dotyczące wszystkich działań
� Zaprzestanie kontroli posiadania przez Wnioskodawcę odrębnego rachunku bankowego,
na który ma być przekazana pomoc finansowa z SAPARD,
� Dopuszczenie przelewu środków z Programu SAPARD na rachunek wierzyciela. W tym
celu kontroli podlegała kopia umowy cesji wraz z załącznikami tj. "Oświadczeniem
beneficjenta wskazującym właściwy rachunek do przelania wierzytelności" oraz
"Zawiadomieniem o dokonaniu przelewu wierzytelności".
Ponadto dokonano korekt zapisów procedur wizytacji terenowych dotyczących:
� zmian w strukturze organizacyjnej ARiMR
� wprowadzenia rekomendacji audytu wewnętrznego i zewnętrznego
Wprowadzono wizytacje terenowe po dokonaniu płatności
ex post (Oddziały Regionalne
zaczęły przeprowadzać takie kontrole od 2005 roku). Wdrożenie nastąpiło Książką Procedur
wizytacji terenowych KP-700-09-ARiMR/10/z z dnia 9 marca 2005r.
3.2. Podsumowanie rezultatów kontroli
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Zgodnie z ustawą z dnia 29 grudnia 1993r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. z dnia 4 stycznia 1994 r.) nadzór nad Agencją sprawuje
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w zakresie gospodarki finansowej Minister Finansów.
W związku ze sprawowaniem tego nadzoru oraz odpowiedzialnością, jaką Minister RiRW
ponosi za zarządzanie Programem SAPARD przeprowadzane były kontrole w Agencji
SAPARD oraz u wykonawców projektów realizowanych w ramach działania 6 i 7 Programu
SAPARD.
W rozpatrywanym okresie MRiRW przeprowadziło następujące kontrole:
� W dniach od 24 czerwca do dnia 5 lipca 2002 r. przeprowadzono kontrolę w zakresie
przygotowania centrali i oddziałów regionalnych do akcji informowania o programie
SAPARD oraz w zakresie przygotowania Agencji do obsługi klientów tego Programu.
Poza Centralą kontrolą objęto Oddziały Regionalne w Toruniu, Lublinie i Warszawie.
W wyniku kontroli stwierdzono między innymi zbyt małą powierzchnię lokalową w
niektórych OR dla obsługi równocześnie więcej niż kilka osób bez powstania
niedogodności zarówno dla klientów jak i pracowników; brak w niektórych OR spójnej
procedury działania w przypadku zgłoszenia się jednocześnie dużej liczby klientów;
nadmierne obciążenie obowiązkami pracownika kancelaryjno
finansowego; możliwość 
59
uzyskania informacji dotyczącej Programu SAPARD z infolinii w godzinach pracy
Agencji.
Zgodnie z pismem Prezesa ARiMR, będącym odpowiedzią na zalecenia pokontrolne
Ministerstwa, zostały wprowadzone następujące zmiany:
� zwiększono powierzchnię lokalową w niektórych Oddziałach Regionalnych,
� rozwiązano stwierdzone problemy organizacyjne,
� przygotowano jednolitą instrukcję organizacji pracy, oraz
� zatrudniono dodatkowe osoby (sekretarki oraz księgowych) by odciążyć pracowników
kancelaryjno-finansowych.
Jednakże, ze względu na szczegółową informację dotyczącą Programu SAPARD
podawaną w różnych mediach zdecydowano, by nie poszerzać informacji na infolinii.
� W dniach od 11 do 24 września 2002 r. przeprowadzono kontrolę w zakresie obsługi
klienta w OR oraz poprawności dokonywania rejestracji, oceny i wyboru wniosków
w
oparciu o wizytację OR Agencji. Skontrolowano OR w Poznaniu i Warszawie.
Podczas przeglądu dokumentacji stwierdzono przypadki niezgodności z procedurą dot.
prowadzenia dokumentacji oraz jej uporządkowania. Ponadto stwierdzono brak obsady
części stanowisk i części zakresów obowiązków na stanowiskach związanych z obsługą
Programu SAPARD.
Z pisma Prezesa Agencji wynika, że w reakcji na zalecenia pokontrolne Ministerstwa,
podjęto następujące działania:
� Centrala wystosowała odpowiednie pismo do Oddziałów Regionalnych nakazujące
weryfikację i ocenę sposobu tworzenia dokumentacji w celu zapewnienia
efektywniejszego funkcjonowania Oddziałów Regionalnych, oraz
� zobligowano dyrektorów Oddziałów Regionalnych do terminowego i rzetelnego
przygotowania zakresów obowiązków podległych im pracowników.
Ponadto wyjaśniono, iż trwa intensywny proces rekrutacji pracowników w celu
wyeliminowania stwierdzonych problemów kadrowych.
� Kontrola przeprowadzona w okresie 30.12.2002 r.
31.01.2003 r. w Centrali Agencji
oraz w Podlaskim i Warmińsko-Mazurskim Oddziale Regionalnym
Kontrola objęła okres sierpień 2002 r.
styczeń 2003 r. i miała na celu sprawdzenie:
� Działaniu 1 - sposobu postępowania Centrali Agencji i oddziałów regionalnych na
wszystkich etapach oceny wniosków oraz podczas przygotowywania list
rankingowych,
� W Działaniu 3
sposobu postępowania Oddziałów Regionalnych ARiMR na
wszystkich etapach oceny wniosków oraz podczas przygotowywania list
rankingowych,
� Przyczyn odrzucenia wniosków oraz sposobu rozpatrywania odwołań od decyzji
o odrzuceniu wniosków.
W wyniku tej kontroli zalecono m.in. przypisanie funkcji koordynacji udzielania
odpowiedzi na pytania oddziałów regionalnych jednemu z zespołów, zapewnienie,
aby potencjalni wnioskodawcy posiadali jednolitą informację, co do zakresu i zasad
udzielanej pomocy, wprowadzenie jednolitej interpretacji lub korekty zapisów procedur
(procedura odwoławcza) w celu zapewnienia jednolitego postępowania przez
poszczególne oddziały regionalne i pracowników Centrali Agencji.
W odpowiedzi na zalecenia MRiRW, Prezes Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa poinformował, że ARiMR opracowała m.in. Instrukcję 
60
do obiegu pytań i odpowiedzi dotyczących problematyki SAPARD z wykorzystaniem
bazy elektronicznej zamieszczonej na serwerze Agencji. Ponadto odpowiedzialność za
koordynację udzielania odpowiedzi na pytania Oddziałów Regionalnych ARiMR oraz za
opracowanie jednolitej informacji dla pracowników OR ARiMR
i potencjalnych beneficjentów o zmianach w PO SAPARD przekazana została
Departamentowi Analiz Działalności i Rozwoju (w ramach ARiMR). Natomiast w celu
zapewnienia jednolitej informacji w zakresie procedur odwoławczych ARiMR
przygotowała projekt procedury odwoławczej, który po zatwierdzeniu, został
zamieszczony w książce procedur jako obowiązująca procedura.
Ponadto zgodnie z procedurami uruchamiania środków na współfinansowanie Programu
SAPARD z budżetu Państwa, co miesiąc kontrolowano dokumenty związane
z zapotrzebowaniem na środki przekazywane przez ARiMR oraz kwartalnymi
sprawozdaniami finansowymi z wydatkami środków w ramach Programu SAPARD.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Opis i zestawienie wyników kontroli poprawności wykonywania wizytacji terenowych
Zgodnie z zatwierdzonymi procedurami wizytacji terenowych poprawność wykonywania
wizytacji terenowych nadzoruje i kontroluje Sekcja Kontroli Technicznej (SKT)
Departamentu Wsparcia SAPARD i Funduszy Strukturalnych (DWSFS) w ARiMR. W całym
okresie realizacji Programu SAPARD (2002-2006) corocznie kontrolę prawidłowości
wykonywania wizytacji terenowych przeprowadzało od 3 do 5 pracowników SKT. Wyboru
miejsca i czasu przeprowadzenia kontroli dokonywano na podstawie harmonogramówrejestrów
wizytacji terenowych, otrzymywanych, co tydzień z poszczególnych Oddziałów
Regionalnych. Przy wyborze wizytacji terenowych do kontroli kierowano się następującymi
czynnikami:
1. Liczba wizytacji terenowych planowanych do przeprowadzenia w ciągu jednego dnia
przez pracownika Oddziału Regionalnego (przyjęto założenie, że przy wykonywaniu
trzech lub więcej wizytacji dziennie będzie przeprowadzana kontrola SKT)
2. Przeprowadzenie kontroli w każdym Oddziale Regionalnym, w różnych Działaniach
i na różnych etapach rozpatrywania wniosku (rozpatrywanie wniosku o pomoc
finansową, w trakcie realizacji-wizytacja wyrywkowa, płatność częściowa/końcowa,
a od 2005 roku ex post)
3. Przeprowadzanie kontroli w danym Oddziale Regionalnym przemiennie przez
poszczególnych pracowników SKT
4. Kontrolowanie różnych pracowników OR przez różnych pracowników SKT. Dzięki
temu rocznie kontrolowano od 32 do 165 różnych pracowników OR. W latach 2002-
2006 skontrolowano łącznie 410 pracowników OR. Zestawienie liczby
kontrolowanych pracowników w poszczególnych latach przedstawia tabela nr 19.
5. Zachowanie proporcji pomiędzy liczbą wykonywanych wizytacji terenowych przez
poszczególne OR a liczbą przeprowadzanych kontroli
Wyniki kontroli poprawności wykonywania wizytacji terenowych w roku 2002
Kontrolą poprawności wykonywania wizytacji terenowych objęto wizytacje terenowe
przeprowadzane we wszystkich Oddziałach Regionalnych, obejmujące wszystkie działania
i wnioski na następujących etapach: 
61
� rozpatrywanie wniosku o pomoc finansową,
� płatność końcowa.
W 2002 roku przeprowadzono 34 kontrole. Zestawienie kontroli z podziałem na Oddziały
Regionalne i Działania zawiera tabela nr 14. Wynikiem negatywnym zakończyło się 5
kontroli, co stanowi 14,7 % wszystkich przeprowadzonych kontroli. Stwierdzono następujące
naruszenie obowiązujących zapisów procedur wizytacji terenowych:
� brak identyfikatora osobistego
5 przypadków
� brak parafek na dokumentach
3 przypadki
� częściowe wypełnienie druku raportu przed wizytacją
1 przypadek
� nieokazanie upoważnienia do przeprowadzania wizytacji
3 przypadki
� niesprawdzenie tożsamości beneficjenta przed rozpoczęciem wizytacji
terenowej
2 przypadki
� niewykonanie lub niezgodne z procedurami wykonanie pomiarów
sprawdzających
1 przypadek
Tab. nr 14. Zestawienie kontroli wizytacji terenowych przeprowadzonych w 2002 r.
L.p. Oddział Regionalny Działanie 1 Działanie 2 Działanie 3 Działanie 4 RAZEM
1 Dolnośląski - 1 - - 1
2 Kujawsko - Pomorski 1 1 - - 2
3 Lubelski - - 3 - 3
4 Lubuski - 1 - - 1
5 Łódzki 1 - 1 - 2
6 Małopolski 1 - 1 - 2
7 Mazowiecki 1 2 - - 3
8 Opolski - 1 1 - 2
9 Podkarpacki 1 - 1 - 2
10 Podlaski - 1 1 - 2
11 Pomorski - 2 - - 2
12 Śląski 1 - 1 - 2
13 Świętokrzyski - 2 1 - 3
14 Warmińsko - Mazurski 1 1 - - 2
15 Wielkopolski - 1 2 - 3
16 Zachodniopomorski 1 - 1 - 2
OGÓŁEM 8 13 13 - 34
Źródło: Dane ARiMR.
Wyniki kontroli poprawności wykonywania wizytacji terenowych w roku 2003
Kontrolą poprawności wykonywania wizytacji terenowych objęto wizytacje terenowe
przeprowadzane we wszystkich Oddziałach Regionalnych, obejmujące wszystkie działania
i wnioski na następujących etapach:
� rozpatrywanie wniosku o pomoc finansową,
� w trakcie realizacji - wyrywkowa
� płatność częściowa/końcowa.
W 2003 roku przeprowadzono 145 kontroli. Zestawienie kontroli z podziałem na
Oddziały Regionalne i działania zawiera tabela nr 15. Wynikiem negatywnym zakończyło się 
62
7 kontroli, co stanowi 4,82 % wszystkich przeprowadzonych kontroli. Stwierdzono
następujące naruszenie obowiązujących zapisów procedur wizytacji terenowych:
� brak identyfikatora osobistego
7 przypadków
� brak parafek na dokumentach
2 przypadki
� nieokazanie upoważnienia do przeprowadzania wizytacji
4 przypadki
� niesprawdzenie tożsamości beneficjenta przed rozpoczęciem wizytacji
terenowej
3 przypadki
� niewykonanie lub niezgodne z procedurami wykonanie pomiarów
sprawdzających
3 przypadki
� akceptacja dokumentów zawierających błędne dane
1 przypadek
� niewłaściwe sporządzenie dokumentów
3 przypadki
� niesprawdzenie kraju pochodzenia zakupionych materiałów
1 przypadek
Tab. nr 15. Zestawienie kontroli wizytacji terenowych przeprowadzonych w 2003 r.
L.p. Oddział Regionalny Działanie 1 Działanie 2 Działanie 3 Działanie 4 Działanie 6 RAZEM
1 Dolnośląski 1 6 2 - - 9
2 Kujawsko - Pomorski 1 4 1 - - 6
3 Lubelski 3 3 3 - - 9
4 Lubuski 1 6 1 - - 8
5 Łódzki 2 4 1 - - 7
6 Małopolski 2 6 4 - - 12
7 Mazowiecki 2 6 5 - 2 15
8 Opolski 1 4 2 - - 7
9 Podkarpacki 3 3 2 - - 8
10 Podlaski - 9 4 - - 13
11 Pomorski 1 6 2 - - 9
12 Śląski 1 2 6 - - 9
13 Świętokrzyski - 5 - - - 5
14 Warmińsko -
Mazurski 2 5 4 - - 11
15 Wielkopolski 2 7 - - - 9
16 Zachodniopomorski - 5 3 - - 8
OGÓŁEM 22 81 40 - 2 145
Źródło: Dane ARiMR.
Wyniki kontroli poprawności wykonywania wizytacji terenowych w roku 2004
Kontrolą poprawności wykonywania wizytacji terenowych objęto wizytacje terenowe
przeprowadzane we wszystkich Oddziałach Regionalnych, obejmujące wszystkie działania
i wnioski na następujących etapach:
� rozpatrywanie wniosku o pomoc finansową,
� w trakcie realizacji - wyrywkowa
� płatność częściowa/końcowa.
W 2004 roku przeprowadzono 462 kontrole. Zestawienie kontroli z podziałem na
Oddziały Regionalne i działania zawiera tabela nr 16. Wynikiem negatywnym zakończyło się
26 kontroli, co stanowi 5,62 % wszystkich przeprowadzonych kontroli. Stwierdzono
następujące naruszenie obowiązujących zapisów procedur wizytacji terenowych:
� brak identyfikatora osobistego
7 przypadków
� brak parafek na dokumentach
2 przypadki 
63
� nieokazanie upoważnienia do przeprowadzania wizytacji
4 przypadki
� niesprawdzenie tożsamości beneficjenta przed rozpoczęciem wizytacji
terenowej
3 przypadki
� niewykonanie lub niezgodne z procedurami wykonanie pomiarów
sprawdzających
3 przypadki
� akceptacja dokumentów zawierających błędne dane
1 przypadek
� niewłaściwe sporządzenie dokumentów
3 przypadki
� niesprawdzenie kraju pochodzenia zakupionych materiałów
1 przypadek
Tab. nr 16. Zestawienie kontroli wizytacji terenowych przeprowadzonych w 2004 r.
L.p. Oddział Regionalny Działanie 1 Działanie 2 Działanie 3 Działanie 4 RAZEM
1 Dolnośląski 1 10 2 3 16
2 Kujawsko - Pomorski - 19 - 5 24
3 Lubelski 2 23 2 - 27
4 Lubuski 1 6 3 8 18
5 Łódzki 6 13 1 4 24
6 Małopolski - 17 5 9 31
7 Mazowiecki 4 26 1 9 40
8 Opolski 1 5 - 5 11
9 Podkarpacki - 6 6 23 35
10 Podlaski 2 6 4 13 25
11 Pomorski - 14 2 9 25
12 Śląski 1 9 8 14 32
13 Świętokrzyski - 50 1 1 52
14 Warmińsko - Mazurski 1 19 1 8 29
15 Wielkopolski - 38 1 8 47
16 Zachodniopomorski 2 10 4 10 26
OGÓŁEM 21 271 41 129 462
Źródło: Dane ARiMR.
Wyniki kontroli poprawności wykonywania wizytacji terenowych w roku 2005
Kontrolą poprawności wykonywania wizytacji terenowych objęto wizytacje terenowe
przeprowadzane we wszystkich Oddziałach Regionalnych, obejmujące wszystkie działania
i wnioski na następujących etapach:
� rozpatrywanie wniosku o pomoc finansową
� w trakcie realizacji projektu - wyrywkowa
� płatność częściowa/końcowa
� po dokonaniu płatności
ex post
W 2005 roku przeprowadzono 269 kontroli. Zestawienie kontroli z podziałem na
Oddziały Regionalne i działania zawiera tabela nr 17. Wynikiem negatywnym zakończyło się
20 kontroli, co stanowi 7,43 % wszystkich przeprowadzonych kontroli. Stwierdzono
następujące naruszenie obowiązujących zapisów procedur wizytacji terenowych:
� brak identyfikatora osobistego
1 przypadek
� nieokazanie upoważnienia do przeprowadzania wizytacji
4 przypadki
� niesprawdzenie tożsamości beneficjenta przed rozpoczęciem wizytacji terenowej
4
przypadki
� niewykonanie lub niezgodne z procedurami wykonanie pomiarów sprawdzających
7
przypadków
� niewłaściwe sporządzenie dokumentów
5 przypadków 
64
� niesprawdzenie kraju pochodzenia zakupionych materiałów
2 przypadki
� niesprawdzenie całego zakresu rzeczowego
8 przypadków
� nieostemplowanie oryginałów faktur
1 przypadek
Tab. nr 17. Zestawienie kontroli wizytacji terenowych przeprowadzonych w 2005 r.
L.p. Oddział Wdrożenie i płatność Ex-post
Regionalny Dz. 1 Dz. 2 Dz. 3 Dz. 4 Dz. 6 Dz. 7 Dz. 1 Dz. 2 Dz. 3 Dz. 4 Razem
1 Dolnośląski - 4 5 2 - - - - - - 11
2 Kujawsko-
Pomorski 1 9 4 2 - - - - - - 16
3 Lubelski - 4 3 4 - - - 1 - - 12
4 Lubuski 1 1 5 5 - - - 2 - - 14
5 Łódzki 1 10 - 3 - - - 3 - - 17
6 Małopolski 1 3 4 11 - - - - - 1 20
7 Mazowiecki 3 32 4 2 1 2 - 10 - - 54
8 Opolski 1 - 2 2 - - - - - - 5
9 Podkarpacki - - 2 12 - - - - - 2 16
10 Podlaski - 1 2 5 - - - - - - 8
11 Pomorski 2 6 1 2 - - - 2 - - 13
12 Śląski 5 2 2 9 - - - - - - 18
13 Świętokrzyski 1 17 3 3 - - - - - - 24
14 Warmińsko-
Mazurski 1 - - 2 - - - - - - 3
15 Wielkopolski 4 18 - 5 - - - 4 - - 31
16 Zachodniopomorski 1 3 - 2 - - - - - 1 7
Ogółem 22 110 37 71 1 2 - 22 - 4 269
Źródło: Dane ARiMR.
Wyniki kontroli poprawności wykonywania wizytacji terenowych w roku 2006
Kontrolą poprawności wykonywania wizytacji terenowych objęto wizytacje terenowe
przeprowadzane we wszystkich Oddziałach Regionalnych, obejmujące wszystkie działania
i wnioski na następujących etapach:
� płatność częściowa/końcowa
� po dokonaniu płatności
ex post
W 2006 roku przeprowadzono 84 kontrole. Zestawienie kontroli z podziałem na Oddziały
Regionalne i działania zawiera tabela nr 18. Wynikiem negatywnym zakończyło się 6
kontroli, co stanowi 7,14 % wszystkich przeprowadzonych kontroli. Stwierdzono następujące
naruszenie obowiązujących zapisów procedur wizytacji terenowych:
� nie parafowanie wszystkich stron dokumentów
1 przypadek
� nieokazanie upoważnienia do przeprowadzania wizytacji
1 przypadek
� niewłaściwe sporządzenie dokumentów
2 przypadki
� niesprawdzenie kraju pochodzenia zakupionych materiałów
2 przypadki
� niesprawdzenie całego zakresu rzeczowego
3 przypadki
� niewłaściwe sprawdzenie minimalnych standardów higieny, ochrony środowiska i
dobrostanu utrzymania zwierząt
2 przypadki
W wyniku stwierdzonych uchybień nakazano natychmiastowe wydanie identyfikatorów
osobistych oraz upoważnień do przeprowadzania wizytacji terenowych. Kierownicy BOW
oraz kierownicy sekcji zostali zobowiązani do wzmocnienia nadzoru służbowego. We
wszystkich przypadkach
na wniosek pracowników Sekcji Kontroli Technicznej,
kontrolujących przeprowadzanie wizytacji terenowych
Biura Obsługi Wniosków 
65
przeprowadziły dodatkowe szkolenia całego personelu z zakresu procedur wizytacji
terenowych, a kierownicy sekcji zwiększyli liczbę swoich wyjazdów na wizytacje terenowe
wspólnie z pracownikami merytorycznymi. W ekstremalnych przypadkach, kiedy
stwierdzone uchybienia mogły wpłynąć na udzielenie lub nie udzielenie pomocy finansowej,
polecono powtórne przeprowadzenie wizytacji terenowych przez innego pracownika i przy
obowiązkowym udziale kierownika sekcji. Wszystkie wydane zalecenia pokontrolne zostały
wykonane przez BOW, a ich wykonanie sprawdzone przez SKT. Żaden przypadek
stwierdzonych uchybień nie spowodował negatywnych konsekwencji dla Wnioskodawców i
Beneficjentów, u których przeprowadzano kontrolowane przez SKT wizytacje terenowe.
Tab. nr 18. Zestawienie kontroli wizytacji terenowych przeprowadzonych w 2006 r.
L.p. Oddział Wdrożenie i płatność Ex-post
Regionalny Dz. 1 Dz. 2 Dz. 3 Dz. 4 Dz. 1 Dz. 2 Dz. 3 Dz. 4 Razem
1 Dolnośląski 2 1 - 3 - 1 - - 7
2 Kujawsko-
Pomorski - 1 - 1 - 2 - - 4
3 Lubelski - - - 1 - - - - 1
4 Lubuski 1 - - - - 1 - - 2
5 Łódzki - 3 - 1 - 3 - - 7
6 Małopolski - 3 - 2 - 6 - - 11
7 Mazowiecki 1 9 - 1 - 2 - 1 14
8 Opolski 1 - - 1 - - - - 2
9 Podkarpacki - - - 3 - - - 1 4
10 Podlaski 1 - - 2 - 1 - - 4
11 Pomorski - 2 - - - - - - 2
12 Śląski 1 - 1 1 - - - 1 4
13 Świętokrzyski - 3 1 1 - 4 - - 9
14 Warmińsko-
Mazurski - - - 2 - 2 - - 4
15 Wielkopolski 1 - - 1 - 3 - - 5
16 Zachodniopomorski - 1 - 1 - - - 2 4
Ogółem 8 23 2 21 - 25 - 5 84
Źródło: Dane ARiMR.
Tab. nr 19. Zestawienie ilości kontrolowanych pracowników w latach 2002-2006
L.p. Oddział Regionalny 2002 2003 2004 2005 2006 Razem
1 Dolnośląski 1 5 8 5 4 23
2 Kujawsko-Pomorski 2 5 10 7 1 25
3 Lubelski 2 5 9 2 1 19
4 Lubuski 1 2 5 4 2 14
5 Łódzki 2 5 13 6 2 28
6 Małopolski 2 4 11 7 3 27
7 Mazowiecki 3 7 18 17 8 53
8 Opolski 2 4 5 4 2 17
9 Podkarpacki 2 7 11 4 2 26
10 Podlaski 2 5 11 3 2 23
11 Pomorski 2 6 11 5 1 25
12 Śląski 1 3 12 6 2 24
13 Świętokrzyski 3 6 11 4 4 28
14 Warmińsko-Mazurski 2 5 8 2 3 20
15 Wielkopolski 3 6 13 11 3 36
16 Zachodniopomorski 2 6 9 3 2 22
OGÓŁEM 32 81 165 90 42 410
Źródło: Dane ARiMR. 
66
Podsumowanie rezultatów przeprowadzonych kontroli w podziale na działania, a na
poziomie działania określenie udziału (%) beneficjentów, u których w ramach kontroli
stwierdzono częściową lub pełną niezgodność z wymogami Programu
W ramach Programu SAPARD złożonych zostało 23 479 wniosków o płatność (WoP).
Po dokonaniu weryfikacji formalnej i merytorycznej złożonych wniosków oraz
przeprowadzeniu wymaganych kontroli w celu sprawdzenia, czy wnioski są zgodne
z zasadami Wieloletniej Umowy Finansowej i warunkami Programu SAPARD, a także
umową zawartą z ARiMR dokonano 23 253 płatności. Odrzuconych zostało 226 wniosków
o płatność, co stanowi niespełna 1 % wszystkich złożonych wniosków o płatność. W wyniku
przeprowadzonych kontroli pomniejszono kwoty płatności dla 6 443 wniosków.
Działanie 1 "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych"
Liczba złożonych WoP
1 346
Liczba odrzuconych WoP
10
Liczba zrealizowanych płatności
1 336
Liczba WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności
856
Udział odrzuconych WoP w liczbie WoP złożonych
0,75 %.
Udział WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności w liczbie WoP złożonych
63,60
%.
Działanie 2 "Inwestycje w gospodarstwach rolnych"
Liczba złożonych WoP
12 962
Liczba odrzuconych WoP
33
Liczba zrealizowanych płatności
12 929
Liczba WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności
3 473
Udział odrzuconych WoP w liczbie WoP złożonych
0,26 %.
Udział WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności w liczbie WoP złożonych
26,80
%.
Działanie 3 "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich"
Liczba złożonych WoP
4 640
Liczba odrzuconych WoP
3
Liczba zrealizowanych płatności
4 637
Liczba WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności
258
Udział odrzuconych WoP w liczbie WoP złożonych
0,07 %.
Udział WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności w liczbie WoP złożonych
5,56
%.
Działanie 4 "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich"
Liczba złożonych WoP
4 505
Liczba odrzuconych WoP
180
Liczba zrealizowanych płatności
4 325
Liczba WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności
1 855
Udział odrzuconych WoP w liczbie WoP złożonych
4 %.
Udział WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności w liczbie WoP złożonych
41,18
%.

67
Działanie 6 "Szkolenia zawodowe"
Liczba złożonych WoP - 14
Liczba odrzuconych WoP
brak odrzuceń
Liczba zrealizowanych płatności
14
Liczba WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności
brak
Działanie 7 "Pomoc techniczna"
Liczba złożonych WoP - 12
Liczba odrzuconych WoP
brak odrzuceń
Liczba zrealizowanych płatności
12
Liczba WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności
1
Udział WoP, dla których dokonano korekty kwoty płatności w ogólnej liczbie WoP złożonych

8,34 %.
Wyszczególnienie głównych przyczyn odrzucenia wniosków na poszczególnych etapach
oceny wniosków i w rozbiciu na poszczególne działania Programu
Tabela 20. Odrzucone WoP w Działaniu 1 "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych
i rybnych"
Etap Nazwa etapu
Liczba
odrzuconych
WoP
Główne przyczyny odrzucenia Wniosku
o Płatność/WoP/
1
Rejestracja WoP
(nadanie numeru
kancelaryjnego)
Brak wniosków odrzuconych
2 Weryfikacja
formalna WoP
7
� Nie uzupełnienie lub nieprawidłowe uzupełnienie
WoP w wyznaczonym terminie;
3
Weryfikacja
merytoryczna WoP
2
� Brak możliwości przeprowadzenia wizytacji
terenowej z uwagi na nieobecność Beneficjenta/osoby
upoważnionej;
� Inwestycja zrealizowana niezgodnie z umową;
4 Wizytacja
terenowa Brak wniosków odrzuconych
5 Ocena końcowa
WoP Brak wniosków odrzuconych
6
Końcowa
autoryzacja WoP
1
� Przedstawienie wyłącznie kosztów
niekwalifikowanych (leasing finansowy)
niepotwierdzających przeniesienia prawa własności
przedmiotu przedsięwzięcia na Beneficjenta;
Tabela 21. Odrzucone WoP w Działaniu 2 "Inwestycje w gospodarstwach rolnych"
Etap Nazwa etapu
Liczba
odrzuconych
WoP
Główne przyczyny odrzucenia WoP
1
Rejestracja WoP
(nadanie numeru
kancelaryjnego)
Brak wniosków odrzuconych
2
Weryfikacja formalna
WoP
22
� Nie uzupełnienie lub nieprawidłowe uzupełnienie
WoP w wyznaczonym terminie;
� Rezygnacje Beneficjentów; 
68
Etap Nazwa etapu
Liczba
odrzuconych
WoP
Główne przyczyny odrzucenia WoP
3
Weryfikacja
merytoryczna WoP
2
� Nie złożenie uzupełnień/wyjaśnień do WoP w
wyznaczonym terminie;
� Brak możliwości przeprowadzenia wizytacji
terenowej z uwagi na nieobecność Beneficjenta/osoby
upoważnionej;
4
Wizytacja terenowa
2
� Negatywny wynik wizytacji terenowej:
- brak zakupionych zwierząt;
- zakupiono używane ule;
5
Ocena końcowa WoP
6
� Beneficjent podrobił faktury podwajając wartość
dokonanych zakupów;
6
Końcowa autoryzacja
WoP
1
� Inwestycja zrealizowana niezgodnie z umową;
Tabela 22. Odrzucone WoP w Działaniu 3 "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich"
Etap Nazwa etapu
Liczba
odrzuconych
WoP
Główne przyczyny odrzucenia WoP
1
Rejestracja WoP
(nadanie numeru
kancelaryjnego)
Brak wniosków odrzuconych
2 Weryfikacja formalna
WoP Brak wniosków odrzuconych
3 Weryfikacja
merytoryczna WoP Brak wniosków odrzuconych
4
Wizytacja terenowa
2
� Negatywny wynik wizytacji terenowej:
- Beneficjent nie udostępnił do wglądu zakupionych
urządzeń,
- niezrealizowanie zakresu inwestycji objętej umową z
ARiMR;
5
Końcowa autoryzacja
WoP
1
� Niezgodność przedmiotu inwestycji w zakresie
pomocy określonym w RM z 14.05.2002 r.
Tabela 23. Odrzucone WoP w Działaniu 4 "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach
wiejskich"
Etap Nazwa etapu
Liczba
odrzuconych
WoP
Główne przyczyny odrzucenia WoP
1
Rejestracja WoP
(nadanie numeru
kancelaryjnego)
Brak wniosków odrzuconych
2
Weryfikacja formalna
WoP
71
� Nie uzupełnienie lub niepełne/nieprawidłowe
uzupełnienie WoP w wyznaczonym terminie,
� Brak prawomocnych dokumentów pozwalających na
realizację/odbiór inwestycji budowlanej;
� Brak pozwolenia na użytkowanie obiektu;
� Rezygnacje Beneficjentów;
� Nie utworzenie miejsca pracy w wyniku realizacji
inwestycji;
(Wystąpił również przypadek współfinansowania inwestycji
przez Urząd Pracy. W jednym przypadku nie uwzględniono
wystąpienia siły wyższej przy braku zachowania terminu
złożenia WoP)

69
Etap Nazwa etapu
Liczba
odrzuconych
WoP
Główne przyczyny odrzucenia WoP
3
Weryfikacja
merytoryczna WoP
64
� Nie złożenie lub niepełne/nieprawidłowe złożenie
uzupełnień/wyjaśnień do WoP w wyznaczonym terminie;
� Nie zakończenie inwestycji;
� Nie wykonanie inwestycji zgodnie z umową;
� Nie utworzenie nowych miejsc pracy (brak przyrostu
zatrudnienia);
� Rezygnacje Beneficjentów;
(Pojawiły się również dwa przypadki zaprzestania
prowadzenia działalności gospodarczej, oraz w przypadku
jednego WoP została wypowiedziana umowa z powodu
okoliczności, które podważyły pełną jawność i bezstronność
w postępowaniu przetargowym (naruszenie ż 9 lit. H umowy)
4
Wizytacja terenowa
41
� Realizacja inwestycji niezgodnie z umową, w tym
niezrealizowanie etapu/inwestycji lub większej części
zakresu rzeczowo-finansowego;
� Nie utworzenie nowych miejsc pracy (brak przyrostu
zatrudnienia);
� Nie ukończenie inwestycji;
� Rozpoczęcie inwestycji przed podpisaniem umowy
� Stwierdzenie braku realizacji inwestycji lub braku
osiągnięcia celu przedsięwzięcia, np. nie utworzenie
nowych miejsc pracy, nierozpoczęcie prowadzenia usług
agroturystycznych);
(Pojedyncze przypadki odrzucenia WoP dotyczyły: zmiany
miejsca realizacji inwestycji z terenu wiejskiego do
miejskiego, braku zgodności pomiędzy danymi znajdującymi
się na urządzeniu a zawartymi w fakturze, kraju pochodzenia
przedmiotu inwestycji (nie pochodził z kraju UE lub
kandydującego).
5
Ocena końcowa WoP
4
� Zakupione towary pochodziły z krajów nienależących do
UE lub krajów kandydujących;
6 Końcowa autoryzacja
WoP Brak wniosków odrzuconych
W Działaniu 6 "Szkolenia zawodowe" i 7 "Pomoc techniczna" nie odrzucono żadnego
Wniosku o Płatność.
3.3. Lista wykrytych i zgłoszonych nieprawidłowości do Europejskiego Biura
ds. Zwalczania Oszustw (OLAF)
W latach 2003-2006 skierowano do Europejskiego Biura ds. Zwalczania Oszustw (OLAF)
96 spraw. W zależności od stwierdzonej nieprawidłowości Departament Audytu i Kontroli
ARiMR zakończył postępowania w następujący sposób:
� skierowanie pisma do Departamentu Prawnego w celu przygotowania zawiadomienia
do organów ścigania
� przeprowadzono postępowanie windykacyjne
� zmniejszono wysokość pomocy
� odmówiono przyznania płatności 
70
� odmówiono zawarcia umowy
Informacje zawierające szczegółowe dane na temat nieprawidłowości zgłoszonych do
Europejskiego Biura ds. Zwalczania Oszustw (OLAF) znajdują się w załączniku 2 do
niniejszego raportu.
3.4. Opis działań podjętych w wyniku rekomendacji zgłoszonych po kolejnych
wizytach kontrolnych ze strony Komisji Europejskiej
Zestawienie podjętych działań i sposobu uwzględnienia rekomendacji zgłoszonych przez
służby Komisji Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Obrachunkowego zestawiono w
załączniku 3 do raportu. 
71
ROZDZIAŁ IV. WDRAŻANIE PROGRAMU
4.1. Realizacja finansowa Programu
4.1.1. Podsumowanie wydatków Programu, w tym realizacji finansowej projektów
w ramach Programu SAPARD sfinansowanych ze środków Planu Rozwoju
Obszarów Wiejskich
W ramach Programu SAPARD, do końca 2006 r., zrealizowano łącznie 22 775 projektów,
które otrzymały refundację na łączną kwotę 4 511 135 077,39 PLN (w tym ze środków UE
3 383 587 013,54), czego 1 238 projektów zostało sfinansowanych ze środków Działania 10
Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004
2006
Projekty w ramach Rozporządzenia
1268/1999. Ponadto w ramach 22 775 projektów zrealizowanych w ramach Programu
SAPARD, część projektów została sfinansowana zarówno ze środków SAPARD jak
i Działania 10 PROW (tj. pierwsza płatność częściowa ze środków SAPARD, druga ze
środków Działania 10 PROW). Należy też podkreślić, że część projektów w ramach Działania
3 została sfinansowana z odsetek zgromadzonych na rachunku SAPARD Narodowego
Funduszu.
Tabela nr 249. Informacja o dokonanych wypłatach dla beneficjentów
Programu SAPARD według danych na dzień 31-12-2006
PLN
Nazwa działania
UE PL Razem
SAPARD RUF 2000-2003
Działanie 1 890 732 156,53 296 910 716,62 1 187 642 873,15
Działanie 2 424 439 813,96 141 479 929,78 565 919 743,74
Działanie 3 1 470 897 872,04 490 299 284,16 1 961 197 156,20
Działanie 4 218 806 119,73 72 935 369,07 291 741 488,80
Działanie 6 18 396 819,00 6 132 273,00 24 529 092,00
Działanie 7 3 801 564,21 950 391,05 4 751 955,26
Razem RUF 3 027 074 345,47 1 008 707 963,68 4 035 782 309,15
Płatności, których źródłem finansowania były odsetki bankowe zgromadzone na rachunku
bankowym SAPARD Narodowego Funduszu
Działanie 1 0,00 0,00 0,00
Działanie 2 0,00 0,00 0,00
Działanie 3 6 792 017,87 2 264 005,92 9 056 023,79
Działanie 4 0,00 0,00 0,00
Działanie 6 0,00 0,00 0,00
9 Źródło danych: Departament Księgowości ARiMR. Tabela nie zawiera kwot środków odzyskanych. 
72
Działanie 7 0,00 0,00 0,00
Razem rachunek 6 792 017,87 2 264 005,92 9 056 023,79
PROW 2004-2006 - Działanie 10
Działanie 1 253 057 491,63 84 352 496,85 337 409 988,48
Działanie 2 16 943 556,09 5 647 851,61 22 591 407,70
Działanie 3 33 205 338,71 11 068 446,16 44 273 784,87
Działanie 4 37 886 069,27 12 628 689,13 50 514 758,40
Działanie 6 9 692 121,93 3 230 707,31 12 922 829,24
Działanie 7 81,98 20,50 102,48
Razem Dz. 10 350 784 659,61 116 928 211,56 467 712 871,17
RAZEM
CAŁKOWITE
WYDATKI:
3 384 651 022,95 1 127 900 181,16 4 512 551 204,11
Wykres 2. Kwota wydatkowanych środków (część PL + UE) dla projektów
zrealizowanych w ramach Programu SAPARD w podziale na źródła
finansowania
1 187,64
565,92 1 961,20
291,74
24,53
4,75
0,00
0,00 9,06
0,00
0,00
0,00
337,41 22,59 44,27 50,51 12,92 0,0001
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Działanie
Struktura wydatków
Środki - Dz.10
PROW
Odsetki z
konta
SAPARD
Środki z RUF
2000 - 2003
Jak przedstawiono na wykresie 2 największy udział środków Dz. 10 PROW w finansowaniu
projektów SAPARD zanotowano w przypadku Działania 6 (blisko 35% kwoty wsparcia)
i Działaniu 1 (ponad 20% kwoty wsparcia), zaś najmniejszy w przypadku Działania 7
i Działania 3 (mniej niż 5% kwoty wsparcia).

73
Biorąc pod uwagę same wydatki ze środków Rocznych Umów Finansowych 2000
2003
najwięcej środków zostało wydane w ramach Działania 3
1 961 mln PLN (w tym ze
środków 1 471 mln PLN)
patrz wykres poniżej, co stanowiło blisko 49% środków
wydatkowanych z RUF. Drugim pod względem kwoty wydatkowanych środków z RUF było
Działanie 1, w ramach którego wydatkowano 1 187 mln PLN (w tym ze środków 891 mln
PLN)
ponad 29% środków wydatkowanych z RUF. 566 mln PLN (z czego 424 mln PLN to
środki UE)
to kwota wydatkowanych środków w ramach Działania 2. Mniejszą kwotą
wydatkowanych środków w ramach RUF charakteryzowały się działania; odpowiednio:
Działanie 4
blisko 292 mln PLN (z czego ze środków UE
blisko 209 mln PLN); Działanie
6 - 24,5 mln PLN (z czego ponad 18 mln to środki UE) oraz Działanie 7
blisko 5 mln PLN
(blisko 4 mln PLN ze środków UE).
Najwięcej środków RUF (patrz Tabela 25) w ramach wszystkich działań Programu SAPARD
wydatkowano w województwach wielkopolskim (13,3%) i mazowieckim (12,8%), zaś
najmniej w województwie opolskim (2%) i lubuskim (2,4%).
Wykres 3. Struktura wydatków dla projektów SAPARD sfinansowanych ze
środków RUF 2000 - 2003
[kwoty w mln PLN]
Działanie 1
1 187,64
Działanie 2
565,92
Działanie 7
Działanie 4 4,75
291,74
Działanie 3
1 961,20
Działanie 6
24,53
Tabela 25. Wydatki w ramach RUF 2000 - 2003 w podziale na województwa
(na podstawie raportów finansowych Rs-1 - ARiMR)
PLN
Województwo
UE PL RAZEM
Udział % w
stosunku do
wszystkich
wydatkowanych
środków
Dolnośląskie 101 605 833,82 33 868 610,57 135 474 444,39 3,4%
Kujawsko -
Pomorskie 192 769 391,80 64 256 462,37 257 025 854,17 6,5%
74
Tabela 25. Wydatki w ramach RUF 2000 - 2003 w podziale na województwa
(na podstawie raportów finansowych Rs-1 - ARiMR)
PLN
Województwo
UE PL RAZEM
Udział % w
stosunku do
wszystkich
wydatkowanych
środków
Lubelskie 229 771 736,56 76 590 577,18 306 362 313,74 7,7%
Lubuskie 70 280 116,98 23 426 705,31 93 706 822,29 2,4%
Łódzkie 205 263 339,66 68 421 111,90 273 684 451,56 6,9%
Małopolskie 243 451 538,87 81 150 511,30 324 602 050,17 8,2%
Mazowieckie 381 048 784,83 127 016 258,47 508 065 043,30 12,8%
Opolskie 58 423 694,47 19 474 564,36 77 898 258,83 2,0%
Podkarpackie 218 682 498,62 72 894 164,70 291 576 663,32 7,4%
Podlaskie 162 262 183,93 54 087 393,81 216 349 577,74 5,5%
Pomorskie 129 512 786,35 43 170 927,70 172 683 714,05 4,4%
Śląskie 201 545 063,85 67 181 686,65 268 726 750,50 6,8%
Świętokrzyskie 161 554 595,41 53 851 530,30 215 406 125,71 5,4%
Warmińsko -
Mazurskie 128 595 386,74 42 865 128,23 171 460 514,97 4,3%
Wielkopolskie 393 716 336,82 131 238 776,35 524 955 113,17 13,3%
Zachodniopomorskie 88 404 705,63 29 468 234,77 117 872 940,40 3,0%
Razem 2 966 887 994,34 988 962 643,97 3 955 850 638,31 100,0%
Źródło: dane ARiMR
Natomiast analizując strukturę wydatków dla projektów SAPARD sfinansowanych ze
środków Działania 10 PROW 2004-2006 (patrz Wykres 4), na uwagę zasługuję fakt, iż ponad
72% wydatkowanych środków stanowią wydatki dla projektów w ramach Działania 1, które
wyniosły ponad 337 mln PLN (z czego ponad 253 mln PLN to środki UE). Zdecydowanie
mniejszy udział wydatkowanych środków PROW stwierdzono w przypadku Działania 4

blisko 11% wydatkowanych środków PROW (blisko 51 mln PLN, z czego blisko 38 mln
PLN to środki UE), Działania 3
ponad 9% wydatkowanych środków PROW (ponad 44 mln
PLN, z czego ponad 33 mln to środki UE) oraz Działania 2
blisko 5% wydatkowanych
środków PROW (niespełna 23 mln PLN, w tym blisko 17 mln stanowiły środki UE).
W przypadku Działania 6 kwota wydatkowanych środków PROW była dużo niższa
i wyniosła odpowiednio
blisko 13 mln PLN, w tym niespełna 10 mln środków UE. 
75
Wykres 4. Struktura wydatków dla projektów SAPARD sfinansowanych ze
środków Działania 10 PROW 2004 - 2006
[kwoty w mln PLN]
Działanie 1
337,41
Działanie 2
22,59
Działanie 3
44,27
Działanie 4
50,51 Działanie 7
0,0001
Działanie 6
12,92
Ze względu na różny sposób sfinansowania projektów ze środków Działania 10 PROW 2004-
2006 (występowały projekty sfinansowane w całości ze środków PROW lub częściowo z
SAPARD tzn. pierwsza płatność częściowa ze środków SAPARD, druga ze środków
Działania 10 PROW) pełną listę projektów sfinansowanych w całości lub części ze środków
Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich przedstawiono w załączniku 4 do raportu.
4.1.2. Kwoty przekazane przez Komisję Europejską na realizację Programu SAPARD
w latach 2002-2006
Tabela 26. Zestawienie kwot przekazanych przez Komisję Europejską na realizację
Programu SAPARD w latach 2002
2006.
Lp.
Data wpływu
środków na
rachunek NF
SAPARD
Kwota środków
otrzymanych z KE
[EUR]
Tytuł płatności
1 26.07.2002 42 034 668,00 Zaliczka
2 24.09.2003 42 034 668,00 Zaliczka
3 21.10.2003 18 584,34 Deklaracja wydatków nr I/2002
4 20.102003 449 316,46 Deklaracja wydatków nr I/2003
5 20.10.2003 1 553 650,64 Deklaracja wydatków nr II/2003
6 20.10.2003 5 141 259,22 Deklaracja wydatków nr ID/2003
7 11.12.2003 18 280 590,74 Deklaracja wydatków nr III/2003 (przy realizacji
płatności KE potrąciła kwotę 2 058 226,32 EUR)
8 11.12.2003 52 068 015,44 Deklaracja wydatków nr IID/2003
9 20.04.2004 12 201 104,52 Deklaracja wydatków nr IIID/2003
10 20.04.2004 40 791 527,04 Deklaracja wydatków nr IV/2003
11 13.08.2004 32 760 221,87 Deklaracja wydatków nr I/2004
12 08.10.2004 13 297 601,11 Deklaracja wydatków nr ID/2004
13 13.10.2004 11 653 199,39 Deklaracja wydatków nr II/2004
14 13.10.2004 18 578 008,00 Deklaracja wydatków nr IID/2004
15 26.11.2004 20 965 347,00 Deklaracja wydatków nr IIID/2004
16 22.12.2004 20 976 375,00 Deklaracja wydatków nr III/2004 
76
Lp.
Data wpływu
środków na
rachunek NF
SAPARD
Kwota środków
otrzymanych z KE
[EUR]
Tytuł płatności
17 15.02.2005 24 890 738,00 Deklaracja wydatków nr IVD/2004
18 25.02.2005 18 736 407,00 Deklaracja wydatków nr VD/2004
19 04.04.2005 65 695 894,00 Deklaracja wydatków nr IV/2004
20 23.05.2005 78 425 310,00 Deklaracja wydatków nr ID/2005
21 13.06.2005 45 133 285,00 Deklaracja wydatków nr I/2005
22 02.08.2005 43 451 795,00 Deklaracja wydatków nr IID/2005
23 10.08.2005 28 846 129,00 Deklaracja wydatków nr IIID/2005
24 10.10.2005 7 879 407,00 Deklaracja wydatków nr II/2005 (płatność
częściowa)
25 16.12.2005 16 016 574,00 Deklaracja wydatków nr II/2005 (płatność
uzupełniająca)
26 20.12.2005 10 001 393,00 Deklaracja wydatków nr IVD/2005 (refundacja
częściowa)
RAZEM 671 881 068,77
Źródło: Narodowy Fundusz.
Tabela 27. Windykacja kwoty 2 058 226,32 EUR potrąconej przez KE przy refundacji
wydatków z Deklaracji nr III/2003.
Lp.
Data wpływu
środków na
rachunek NF
SAPARD
Kwota środków
otrzymanych z KE
[EUR]
Tytuł płatności
1 22.12.2003 1 112 492,11 Zwrot środków z Komisji Europejskiej
2 22.12.2003 390 058,00 Zwrot środków z Komisji Europejskiej
3 23.01.2004 471 228,85 Zwrot środków z Komisji Europejskiej
4 16.02.2004 4 653,74 Zwrot środków z Komisji Europejskiej
5 05.04.2004 4 385,85 Zwrot środków z Komisji Europejskiej
6 13.08.2004 21 469,26 Zwrot środków z Komisji Europejskiej
7 08.09.2004 18 622,38 Zwrot środków przez beneficjenta krajowego
8 30.09.2004 10 312,06 Zwrot środków z Komisji Europejskiej
9 21.12.2004 12 302,47 Zwrot środków przez beneficjenta krajowego
10 13.03.2006 12 481,10
Zwrot środków z Komisji Europejskiej
zrealizowany w listopadzie 2005 r. na niewłaściwy
rachunek programowy
RAZEM 2 058 005,82
RAZEM (kwoty z tabel 26 i
27). 673 939 074,59
Źródło: Narodowy Fundusz.
Tabela 28. Podsumowanie przekazanych przez Komisję Europejską kwot na rachunek
Narodowego Funduszu w podziale na lata
Rok Kwota
[EUR]
2002 42 034 668,00
2003 121 048 634,95
2004 171 766 358,54
2005 339 076 932,00
2006 12 481,10
RAZEM 673 939 074,59
Źródło: Narodowy Fundusz.

77
4.1.3. Odsetki niewykorzystane na finansowanie projektów, które podlegają zwrotowi
do Komisji Europejskiej
Według stanu na dzień 31 grudnia 2006 r., na rachunku bankowym Narodowego
Funduszu saldo końcowe wyniosło 3 789,27 EUR. Zgodnie z zasadami programu,
niewykorzystane odsetki zostały postawione do dyspozycji Komisji Europejskiej.
4.2. Podsumowanie rezultatów realizacji poszczególnych Działań Programu
4.2.1. Ilościowe i jakościowe podsumowanie rezultatów Programu
Działanie 1: "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych"
W ramach Działania 1 Programu SAPARD pomoc udzielana była przedsiębiorcom
prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie:
� przetwórstwa mleka, uboju zwierząt rzeźnych, rozbioru mięsa lub jego
przetwórstwa, ryb i innych organizmów wodnych (Schemat 1.1),
� przetwórstwa owoców i warzyw (Schemat 1.2).
Pomoc w ramach Działania 1 była udzielana na wspieranie przedsięwzięć, które były
ściśle związane z dostosowaniem do wymogów sanitarnych i weterynaryjnych UE,
zwiększeniem wartości dodanej, poprawą jakości, wprowadzeniem nowych technologii
i innowacji i redukcją kosztów oraz ograniczeniem negatywnego oddziaływania na
środowisko. Położenie nacisku na te wymogi miało ścisły związek z potrzebą wzmocnienia
polskich firm, tak by mogły funkcjonować na Jednolitym Rynku.
Maksymalny poziom pomocy w Działaniu 1 wynosił do 50% kwalifikowanych
kosztów. Wysokość pomocy dla jednego zakładu nie mogła przekroczyć kwoty 10 mln PLN
(kwota ta została wprowadzona w wyniku zmian w październiku 2003, wcześniej wynosiła
6 mln PLN dla Schematu 1.1 oraz 1,1 mln PLN dla Schematu 1.2) oraz wynosić nie mniej niż
125 tys. PLN. Dodatkowo, jeżeli zakład inwestował na rzecz grupy producentów rolnych
mógł uzyskać 1,1 mln PLN. Grupy producentów rolnych, rybnych oraz ich związki mogły
uzyskać 1,1 mln PLN na inwestycje w zakresie przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych
i rybnych o ile prowadziły działalność w tym zakresie.
W Działaniu 1 wnioski można było składać w turach ogłaszanych wcześniej przez
Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do publicznej wiadomości
w następujących terminach:
� od 17 lipca do 16 października 2002 roku
� od 6 stycznia do 7 lutego 2003 roku
� od 26 maja do 27 czerwca 2003 roku
� od 30 lipca do 29 września 2003 roku
� od 29 października do 1 grudnia 2003 roku
� od 2 grudnia 2003 roku do 2 stycznia 2004 roku
� od 5 stycznia do 5 lutego 2004 roku
W Działaniu 1 do dnia 31 grudnia 2006 r. zrealizowano 1 268 projektów na kwotę
dotacji 1 525 052 861,63 PLN (z wkładu UE 1 143 789 648,16 PLN).
Jak wynika z Tabeli 29 największy udział pod względem liczby i kwoty refundacji
w ramach zrealizowanych projektów stanowi sektor mięsny, zaś najmniejszy sektor rybny.
Natomiast w przypadku sektora mleczarskiego odnotowano największy odsetek realizacji 
78
płatności w stosunku do zawartych umów (blisko 96%), najmniejszy zaś
w sektorze przetwórstwa owoców i warzyw (blisko 86%).
Tabela 29. Wnioski złożone, odrzucone, zawarte umowy oraz projekty zakończone w ramach
Działania 1
Schemat/
Sektor
Liczba
złożonych
wniosków
Liczba
zawartych
umów
Zobowiązania w
ramach zawartych
umów
(PLN)
Liczba
projektów
zakończonych
Suma środków
wypłaconych dla
projektów
zakończonych
(PLN)
% wypłaconych
środków
publicznych
względem
zobowiązań
Całkowita
liczba
odrzuconych
wniosków
Schemat 1.1. 1 429 1 101 1 379 748 768,64 1 045 1 281 853 715,62 92,90% 328
Przetwórstwo
mleka 385 325 405 484 861,23 315 387 711 098,57 95,62% 60
Przetwórstwo
mięsa 929 689 855 802 474,23 649 781 718 393,67 91,34% 240
Przetwórstwo
ryb 115 87 118 461 433,18 81 112 424 223,38 94,90% 28
Schemat 1.2. 349 241 283 871 886,15 223 243 199 146,01 85,67% 108
Przetwórstwo
owoców i
warzyw
349 241 283 871 886,15 223 243 199 146,01 85,67% 108
Razem 1 778 1 342 1 663 620 654,79 1 268 1 525 052 861,63 91,67% 436
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli b.1. (Załącznik1) oraz danych ARiMR.
W ramach Programu przewidziano dodatkowe wsparcie dla inwestycji dokonywanych
przez zakłady przetwórcze na rzecz grup producentów rolnych oraz grup producentów
owoców i warzyw, jednakże zakończyło się ono niepowodzeniem. Jako przyczynę można
tutaj wskazać mała liczbę grup producentów w Polsce. Nie spełniła oczekiwań Ustawa z 15
września 2000 roku o grupach producentów rolnych i ich związkach, która doprowadziła do
założenia w ciągu prawie 4 lat zaledwie 87 grup. Należy zaznaczyć, że grupy producentów
mogły się ubiegać samodzielnie o wsparcie na takich zasadach jak zakłady przetwórstwa
rolno-spożywczego. Do końca 2006 r., (mimo, że grupy producenckie złożyły 2
wnioski o pomoc finansową w ramach sektora mleczarskiego i owocowo
warzywnego,
z czego do 31 grudnia 2004 r. podpisano 1 umowę z grupą producencką (sektor mleczarski)
na kwotę 1 082 840,00 PLN) nie zrealizowano żadnego projektu przez zakłady przetwórcze
na rzecz grup producentów rolnych oraz grup producentów owoców i warzyw.
W okresie objętym sprawozdaniem Program SAPARD przyczynił się poprawy
bezpieczeństwa i jakości produkowanej żywności w sektorach, w których występują
największe potrzeby w tym zakresie. Największy udział w łącznej kwocie refundacji
w ramach Działania 1 zanotowano w przypadku sektora mięsnego, gdzie kwota wsparcia
stanowiła ponad połowę (dokładnie 51,3%) kwoty wypłaconych środków dla całego
Działania 1, a najmniejszy w sektorze rybnym
7,3% łącznej kwoty refundacji SAPARD
w ramach Działania 1.
Tabela 30. Procentowy udział kwoty wypłaconej w ramach poszczególnych sektorów w ogólnej
kwocie refundacji dla zrealizowanych projektów w Działaniu 1.
Sektor % udział
Mleczarski 25,4%
Mięsny 51,3%
Rybny 7,3%
Owocowo - warzywny 16,0%
Źródło: Opracowanie na podstawie danych monitorowania. 
79
Wnioski odrzucone w ramach Działania 1
W ramach Działania 1, na poszczególnych etapach oceny wniosków o pomoc
finansową10, do dnia 31 grudnia 2006 r. odrzucono 436 wniosków (patrz Tabela 29), z czego
większość w Schemacie 1.1
328 wniosków (przetwórstwo mleka
60 wniosków;
przetwórstwo mięsa
240 wniosków; przetwórstwo ryb
28 wniosków). W Schemacie 1.2.
łącznie odrzucono 108 wniosków.
Najczęstszymi przyczynami odrzucenia wniosków w ramach Działania 1 były:
� niekompletność wniosku o pomoc finansową i obecność beneficjenta na liście
dłużników ARiMR,
� negatywna ocena ekonomiczna wniosku o pomoc finansową,
� niezgodność wniosku o pomoc finansową z PO SAPARD,
� niespełnienie wymogów Programu przez beneficjenta,
� błędy rachunkowe, nieważne załączniki.
Rodzaje inwestycji realizowanych w ramach Działania 1
291,2
91,2
5,4
684,9
81,9
14,9
92,2
19,2
1,0
133,9
108,4
0,9
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Sektor
mleczarski
Sektor mięsny Sektor rybny Sektor
ow ocow o -
w arzyw ny
Wykres 5. Działanie 1. Kwota w sparcia SAPARD wg poszczególnych typów
inwestycji - na podstawie Tabeli b.2. - Załącznik1
[w mln PLN]
Inw estycje ściśle
zw iązane z
ograniczeniem
negatyw nego
oddziaływ ania na
środow isko
Inw estycje mające na
celu zw iększenie
wartości dodanej,
popraw ę jakości,
w prow adzenie now ych
technologii i innow acji,
redukcje kosztów
Inw estycje ściśle
zw iązane z
dostosow aniem do
w ymogów sanitarnych i
w eterynaryjnych UE
Większość inwestycji realizowanych w ramach projektów w Działaniu 1 związana była
z dostosowaniem do wymogów sanitarnych i weterynaryjnych UE11, co potwierdza właściwy
kierunek w realizacji głównego celu tego działania. Szczególnie duży udział kwoty wsparcia
SAPARD w ramach tego typu inwestycji jest widoczny w przypadku sektora mięsnego
i wynosi blisko 88% (patrz Wykres 5) całej kwoty środków wypłaconej dla projektów
realizowanych w tym sektorze (sektor mleczarski
75%, sektor rybny
blisko 82%, sektor
owocowo
warzywny
55%). Kolejnym typem inwestycji pod względem udziału w kwocie
10 Informacje nt. odrzuconych wniosków o płatność w poszczególnych działaniach Programu SAPARD znajdują
się w Rozdziale 3.2. Podsumowanie rezultatów kontroli
11 W przypadku sektora owocowo
warzywnego dotyczy tylko wymogów sanitarnych 
80
wsparcia SAPARD jest kategoria zawierająca takie inwestycje jak: zwiększenie wartości
dodanej, poprawa jakości produktów, wprowadzenie nowych technologii i innowacji oraz
redukcja kosztów produkcji. Udział tego typu inwestycji był największy w przypadku sektora
owocowo
warzywnego (45%) i mleczarskiego (24%), zaś mniejszy w sektorze rybnym
(17%) i mięsnym (ponad 10%). Natomiast udział inwestycji ściśle związanych
z ograniczeniem negatywnego oddziaływania na środowisko był niski i wahał się
w przedziale 0,38% (sektor owocowo
warzywny) do 1,91% (sektor mięsny).
Podział inwestycji ze względu na rodzaj ponoszonych kosztów
167,8
621,1
7,0
5,8
751,7
865,1
18,8
14,1
113,5
121,7
0,5
2,3
202,9
303,1
10,6
4,2
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Sektor
mleczarski
Sektor mięsny Sektor rybny Sektor
owocowo -
warzywny
Wykres 6. Działanie 1. Całkowita kwota kosztów kwalifikowanych
wg kategorii kosztów
na podstawie Tabeli b.3. - Załącznik1
[dane w mln PLN]
G.4. Koszty ogólne
G.3. Koszty robót budowlanych,
transportu, instalacji, materiałów i
wyposażenia, które są związane z
grupami kosztów G.1 i G.2 i są
niezbędne do osiągnięcia celu
przedsięwzięcia
G.2. Koszty zakupu i instalacji
nowych maszyn i sprzętu włącznie z
oprogramowaniem komputerowym i
specjalistycznym sprzętem do
transportu
G.1. Koszty budowy i modernizacji
budynków
Z kolei dokonując podziału projektów zrealizowanych w ramach Działania 1 wg rodzaju
kosztów kwalifikowanych, największy udział w całkowitych kosztach kwalifikowanych tych
projektów stanowiły koszty zakupu i instalacji nowych maszyn i sprzętu włącznie
z oprogramowaniem komputerowym i specjalistycznym sprzętem do transportu (patrz
Wykres 6). Udział ten był największy w przypadku sektora mleczarskiego (ponad 77%)
zaś nieco mniejszy w ramach sektora owocowo
warzywnego (58%), mięsnego (52%) i
rybnego (51%). Drugą pod względem udziału w całkowitych kosztach kwalifikowanych
kategorią kosztów były koszty budowy i modernizacji budynków. Największy ich udział
zanotowano w przypadku sektora rybnego (blisko 48%), mięsnego (blisko 46%), owocowo

warzywnego (blisko 39%) i najmniejszy w sektorze mleczarskim (blisko 21%). Pozostałe
kategorie kosztów (wymienione w Wykresie 6) miały nikły udział w całkowitych kosztach
kwalifikowanych projektów zrealizowanych w ramach Działania 1 (0,2-2,04%).

81
Rezultaty realizacji Działania 1.
Schemat 1.1. Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu artykułów
pochodzenia zwierzęcego
Sektor mleczarski
Tabela 31. Sektor mleczarski - wskaźniki rezultatu (projekty zakończone).
Lp. Wskaźniki
Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
1 Liczba zakładów, spełniających standardy sanitarne i weterynaryjne UE po
zrealizowaniu inwestycji współfinansowanych w ramach Programu SAPARD 147 100
2 Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia do
eksportu do UE (mln litrów) 1 386 2 700
3 Liczba zakładów, które wdrożyły system HACCP 127 -
4 Liczba zakładów, które wdrożyły/ wdrażają dostosowania do standardów
sanitarnych i weterynaryjnych UE 154 -
5
Liczba zakładów spełniających minimalne wymagania krajowe odnośnie
higieny produkcji i dobrostanu zwierząt (o ile realizowały program
dostosowawczy)
155 -
6 Ilość zakupionych cystern do transportu mleka surowego (szt.) 320 -
7 Ilość przerabianego surowca ( mln litrów) 8 530 -
8 Wielkość produkcji (mln litrów) 3 838 -
9 Ilość surowca skupowanego na podstawie umów długoterminowych (w mln
litrów) 4 928 -
10 Średnia wielkość grupy producentów (liczba członków grupy) 0 -
11 % mleka skupowanego w klasie E 80 -
12 % redukcji zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady12 -8,8 -
13 % zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady 68,2 -
14 Ilość zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady (w
tonach) 954 221 -
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
W ramach sektora mleczarskiego zrealizowano 315 projektów, dla których wypłacono
wsparcie w łącznej wysokości 387 711 098,57 PLN (z wkładu UE 290 783 324,24 PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: mazowieckim (44) oraz
wielkopolskim (41) a najmniej w województwach: zachodniopomorskim (5), dolnośląskim
(8) i świętokrzyskim (8).
Do końca 2006 r.:
- 147 zakładów zrealizowało projekty, dzięki czemu, wskutek wsparcia SAPARD spełniają
standardy sanitarne i weterynaryjne UE;
- 127 zakładów zrealizowało projekty w ramach, których wdrożony został system
HACCP13;
12 Wartości ujemne oznaczają wzrost emisji zanieczyszczeń.
13 Zakłady, które spełniają standardy sanitarne i weterynaryjne UE powinny mieć wdrożony system HACCP.
Jednakże wskaźnik rezultatu w ramach każdego ze wspieranych sektorów: "liczba zakładów, które wdrożyły
"system HACCP" oznacza liczbę zakładów, które wdrożyły ten system w ramach Programu SAPARD.
Wskaźnik ten nie uwzględnia tych zakładów, które wcześniej wdrożyły ten system. Różnica pomiędzy tym
wskaźnikiem a wskaźnikiem "Liczba zakładów, które wdrożyły/ wdrażają program dostosowania do standardów
sanitarnych i weterynaryjnych UE" wynika z faktu, iż wskaźnik "liczba zakładów, które wdrożyły/wdrażają
program dostosowania do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE" dotyczy tych zakładów, które na
koniec realizacji projektu mają zakończony program dostosowawczy zakładu lub posiadają okres przejściowy, a
inwestycja realizowana w ramach Programu SAPARD spełnia wymagania sanitarne i weterynaryjne UE.
Analogiczna sytuacja występuje w pozostałych sektorach. 
82
- 154 zakładów wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania do
standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia do eksportu do
UE wyniosła 1 386 mln litrów. W ramach zrealizowanych projektów zakupiono 320 cystern
do transportu mleka surowego.
W przypadku zakładów mleczarskich nastąpił wzrost ilości emitowanych
zanieczyszczeń i wyniósł on 8,8%.
Powodem wzrostu emisji zanieczyszczeń nie była stosowana niewłaściwa metoda lub
technologia ograniczenia zanieczyszczenia środowiska. Zgodnie z polskim prawem, każdy z
projektów zanim uzyska pozwolenie na budowę, jest przedmiotem oceny oddziaływania na
środowisko przeprowadzonej przez odpowiednie służby. Powodem wzrostu objętości
zanieczyszczeń był zwykle wzrost produkcji, zwiększenie powierzchni hal produkcyjnych i
magazynowych oraz budowa nowych linii produkcyjnych, wskutek czego m.in. wzrosło
zużycie wody w procesie mycia, a co za tym idzie objętość powstających ścieków.
Wzrost ilości odpadów stałych występuje szczególnie w sektorze mięsnym. Rozbudowa
hali uboju oraz zakup linii uboju powoduje zwiększenie ilości odpadów.
W przypadku emisji gazów uruchomienie nowoczesnych instalacji dopalania gazów
wędzarniczych spowodowało ograniczenie emisji szkodliwych substancji rakotwórczych
obecnych w dymie wędzarniczym kosztem zwiększenia emisji mniej szkodliwych pyłów.
Budowa oczyszczalni, podczyszczalni ścieków, spalarni gazów często była efektem
wzrostu produkcji, który bezpośrednio powodował wzrost objętości zanieczyszczeń.
Natomiast ww. oczyszczalnie spełniają swoje zadanie, czyli poprawiają jakość
zanieczyszczeń. Ponadto ilość (objętość) tych zanieczyszczeń w odniesieniu do wielkości
produkcji jest mniejsza niż przed realizacją inwestycji. Wskaźnik ten jest odbiciem wzrostu
objętości emisji a nie jakości emitowanych zanieczyszczeń. Wprawdzie objętość
emitowanych zanieczyszczeń wzrosła, lecz ich skład uległ poprawie, gdyż w przeciwnym
wypadku zakłady nie uzyskałyby zezwolenia na dalsze prowadzenie działalności.
Sektor mięsny
Tabela 32. Sektor mięsny - wskaźniki rezultatu (projekty zakończone).
Lp. Wskaźniki Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
1 Liczba zakładów spełniających standardy sanitarne i weterynaryjne UE) po
zrealizowaniu inwestycji współfinansowanych w ramach Programu SAPARD 407 200
2 Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia do
eksportu do UE (tony) 1 373 176 200 000
3 Liczba zakładów, które wdrożyły system HACCP 300 -
4 Liczba zakładów, które wdrożyły/ wdrażają dostosowania do standardów
sanitarnych i weterynaryjnych UE 412 -
5
Liczba zakładów spełniających minimalne wymagania krajowe odnośnie
higieny produkcji i dobrostanu zwierząt (o ile realizowały program
dostosowawczy)
410 -
Ilość surowca skupowanego w oparciu o system klasyfikacji EUROP
(w sztukach) - dotyczy rzeźni 6 040 697 -
6 trzoda chlewna 5 775 762 -
bydło 264 935 -
7 Ilość przerabianego surowca (w tonach) 3 671 053 -
8 Wielkość produkcji (w tonach) 3 992 465 -
9 Ilość surowca skupowanego na podstawie umów długoterminowych
(w tonach) 2 660 066 -

83
Lp. Wskaźniki Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
10 Średnia wielkość grupy producentów (liczba członków grupy) 0 -
11 % redukcji zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady -19,1 -
12 % zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady 54,6 -
13 Ilość zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady
(w tonach) 325 922 -
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
W ramach sektora mięsnego zrealizowano 649 projektów w ramach, których wypłacono
wsparcie w łącznej wysokości 781 718 393,67 PLN (z wkładu UE 586 288 796,43 PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: wielkopolskim (128), śląskim (66),
oraz mazowieckim (62) a najmniej w województwach: zachodniopomorskim (13), opolskim
(16) i świętokrzyskim (17).
Do końca 2006 r.:
- 407 zakładów zrealizowało projekty, dzięki czemu, wskutek wsparcia SAPARD
spełniają standardy sanitarne i weterynaryjne UE;
- 300 zakładów zrealizowało projekty w ramach, których wdrożony został system
HACCP;
- 412 zakładów wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania
do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów, które otrzymały wsparcie w ramach
Programu SAPARD, posiadających uprawnienia do eksportu do UE, wynosi około 1 373 176
ton. Natomiast ponad 6 040 tys. szt. skupowanego przez zakłady żywca jest skupowane w
oparciu o system klasyfikacji EUROP.
W przypadku zakładów przetwórstwa mięsnego, które zrealizowały inwestycje
w ramach Programu SAPARD w 2006 r. nastąpił największy wzrost emisji zanieczyszczeń,
bo aż o 19,09%; głównie wskutek wzrostu produkcji (patrz wyjaśnienie Sektor mleczarski).
Sektor rybny
Tabela 33. Sektor rybny - wskaźniki rezultatu (projekty zakończone).
Lp. Wskaźniki Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
1
Liczba zakładów spełniających standardy sanitarne i weterynaryjne UE, po
zrealizowaniu inwestycji współfinansowanych w ramach Programu
SAPARD
56 150
2 Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia do
eksportu do UE (tony) 168 596 600 000
3 Liczba zakładów, które wdrożyły system HACCP 52 -
4
Liczba zakładów, które wdrożyły/ wdrażają dostosowania do standardów
sanitarnych i weterynaryjnych UE
51 -
5
Liczba zakładów spełniających minimalne wymagania krajowe odnośnie
higieny produkcji i dobrostanu zwierząt (o ile realizowały program
dostosowawczy)
47 -
6 Ilość przerabianego surowca (w tonach) 373 513 -
7 Wielkość produkcji (w tonach) 389 808 -
8 Wielkość produkcji lodu (w tonach) 27 154 -
9 Ilość skrzyń przechodzących przez myjnie (w sztukach) 3 711 560 -
10 Ilość surowca skupowanego na podstawie umów długoterminowych (w
tonach) 401 748 -
11 Średnia wielkość grupy producentów (liczba członków grupy) 0 -
12 % redukcji zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady -4,4 - 
84
Lp. Wskaźniki Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
13 % zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady 71,0 -
14 Ilość zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady
(w tonach) 142 436 -
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
W ramach sektora rybnego zrealizowano najmniejszą liczbę projektów 81, dla których
łączna kwota refundacji wyniosła 112 424 223,38 PLN (z wkładu UE 84 318 167,66 PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: pomorskim (26), oraz
zachodniopomorskim (21), natomiast w województwach: lubelskim, lubuskim i opolskim, w
tym sektorze, nie zrealizowano żadnego projektu.
Do końca 2006 r.:
- 56 zakładów zrealizowało projekty, które dzięki wsparciu SAPARD spełniają
standardy sanitarne i weterynaryjne UE;
- 52 zakłady zrealizowały projekty w ramach, których wdrożony został system HACCP;
- 51 zakładów wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania
do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów, które otrzymały wsparcie w ramach
Programu SAPARD, posiadających uprawnienia do eksportu do UE wyniosła około 168 597
ton.
Zakłady przetwórstwa rybnego, które zrealizowały inwestycje w ramach Programu
SAPARD w 2006 r. zwiększyły emisję zanieczyszczeń o około 4%.
Uwzględniając fakt, że w okresie przedakcesyjnym i obecnie ma miejsce
restrukturyzacja tej gałęzi przetwórstwa, co spowodowało m.in. zmniejszenie liczby
potencjalnych beneficjentów, wynik ten można uznać za zadowalający. Ponadto na wynik ten
miała wpływ perspektywa możliwości skorzystania ze wsparcia w ramach Działania 3.4.
"Przetwórstwo i rynek rybny" SPO "Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004
2006". Pomoc
w ramach Programu SAPARD była raczej skierowana do zakładów przetwórstwa rybnego,
które musiały się dostosować do norm sanitarnych i weterynaryjnych UE, zaś pomoc w
ramach SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb2004-2006 oferuje szerszy zakres pomocy,
przez co była bardziej atrakcyjna dla potencjalnych beneficjentów (kwota dofinansowania nie
była ograniczona tak jak w przypadku Programu SAPARD, wobec czego niektórzy
beneficjenci nie składali wniosków w ramach Programu SAPARD czekając na rozpoczęcie
wdrażania SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb).
Schemat 1.2. Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu owoców
i warzyw
Sektor owocowo
warzywny
Tabela 34. Sektor owocowo - warzywny - wskaźniki rezultatu (projekty zakończone).
Lp. Wskaźniki Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
1 Liczba zakładów spełniających standardy sanitarne UE po zrealizowaniu
inwestycji współfinansowanych w ramach programu SAPARD 148 100
2 Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia
do eksportu do UE (tony) 740 338 -
3 Liczba zakładów, które wdrożyły system HACCP 102 -
4 Liczba zakładów, które wdrożyły/ wdrażają dostosowania do standardów
sanitarnych UE 130 -
5 Liczba zakładów spełniających minimalne wymagania krajowe odnośnie
higieny produkcji 119 - 
85
6 Ilość przerabianego surowca (w tonach) 2 199 193 -
7 Wielkość produkcji (w tonach) 1 772 148 -
8 Ilość surowca skupowanego na podstawie umów długoterminowych (w
tonach) 898 804 -
9 Średnia wielkość grupy producentów (liczba członków grupy) 0 -
10 % redukcji zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady -0,3 -
11 % zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady 56,1% -
12 Ilość zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez
zakłady (w tonach) 925 460 -
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
W ramach sektora owocowo - warzywnego zrealizowano 223 projekty, które otrzymały
wsparcie w wysokości 243 199 146,01 PLN (z wkładu UE 182 399 359,83 PLN). Najwięcej
projektów zrealizowano w województwach: wielkopolskim (35), oraz mazowieckim (35) a
najmniej w województwach: lubuskim (2), opolskim (5) i podlaskim (17).
Do końca 2006 r.:
- 148 zakładów zrealizowało projekty, które wskutek wsparcia SAPARD spełniają
standardy sanitarne UE;
- 102 zakłady zrealizowały projekty w ramach, których wdrożony został system HACCP;
- 130 wdrożyło lub znajduje się w trakcie wdrażania programu dostosowania do
standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE.
Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów, które otrzymały wsparcie w ramach SAPARD,
posiadających uprawnienia do eksportu do UE wyniosło 740 339 ton.
W ramach przedsiębiorstw sektora owocowo
warzywnego, które już zrealizowały
inwestycje finansowane z Programu SAPARD do końca 2006, odnotowano wzrost
emitowanych zanieczyszczeń 0,3 %.
Działanie 2: "Inwestycje w gospodarstwach rolnych"
W ramach Działania 2 Programu SAPARD pomoc udzielana była osobom fizycznym
prowadzącym na własny rachunek działalność rolniczą jako posiadacz gospodarstwa rolnego
albo prowadzącym dział specjalny produkcji rolnej. Inwestycje mogły dotyczyć:
� restrukturyzacji produkcji mleka (Schemat 2.1),
� modernizacji gospodarstw rolnych specjalizujących się w produkcji bydła mięsnego

(Schemat. 2.2, Komponent 2.2.1),
� odbudowy produkcji owiec (Schemat. 2.2, Komponent 2.2.2),
� modernizacji produkcji trzody chlewnej i drobiu mięsnego (Schemat 2.2, Komponent
2.2.3),
� zwiększenia różnorodności produkcji w gospodarstwach rolnych (Schemat 2.3).
Możliwa do uzyskania wysokość pomocy finansowej w Działaniu 2 wynosiła 50 %
kosztów kwalifikowanych, lecz nie więcej niż 130 000 zł i 170 000 zł (Schemat 2.1.)
w przypadku inwestycji związanych z przechowywaniem odchodów zwierzęcych.
Wnioski w ramach Działania 2 składane było w sposób ciągły od 17 lipca 2002 do 20
lutego 2004.
W Działaniu 2 do dnia 31 grudnia 2006 r. zrealizowanych zostało 12 927 projektów na
kwotę 588 511 151,44 PLN (z wkładu UE
441 383 370,05 PLN).
Z danych ARiMR wynika, iż przeciętna wysokość nakładów inwestycyjnych dla
projektów zakończonych ramach jednego przedsięwzięcia wyniosła odpowiednio w
Schemacie 2.1 - 165 804,4 PLN, w Schemacie 2.2. Komponencie 2.2.1.
116 425,17 PLN, w
Komponencie 2.2.2.
98 413,96 PLN, w Komponencie 2.2.3.- 172 022,3 PLN oraz 91 
86
771,97 PLN w Schemacie 2.3. Oznacza to, iż średnia wartość dotacji była niższa niż
maksymalna przewidziana w Programie Operacyjnym SAPARD. Możliwość wielokrotnego
uzyskania pomocy w Programie SAPARD spowodowała, iż beneficjenci składali pierwszy
raz wniosek na mniejsze wartości inwestycji lub inwestycje możliwe do szybkiej realizacji
(przeważnie zakup sprzętu), traktując ten pierwszy wniosek "na próbę", zaś w kolejnych
wnioskach realizowano już dłuższe i o większej wartości inwestycje.
Tabela 35. Wnioski złożone, odrzucone, zawarte umowy oraz projekty zakończone w ramach
Działania 2
Schemat/
Komponent
Liczba
złożonych
wniosków
Liczba
zawartych
umów
Zobowiązania w
ramach zawartych
umów
(PLN)
Liczba
projektów
zakończonych
Suma środków
wypłaconych dla
projektów
zakończonych
(PLN)
%
wypłaconych
środków
publicznych
względem
zobowiązań
Całkowita
liczba
odrzuconych
wniosków
Schemat 2.1. 1 178 1 037 81 287 894,52 1 017 77 604 725,04 95,47% 141
Schemat 2.2. 1 049 872 68 172 896,26 834 64 170 574,66 94,13% 177
Komponent 2.2.1. 68 44 2 139 955,68 40 1 898 717,10 88,73% 25
Komponent 2.2.2. 44 27 1 168 786,07 26 1 107 116,47 94,72% 17
Komponent 2.2.3. 937 801 64 864 154,51 768 61 164 741,09 94,30% 136
Schemat 2.3. 13 359 11 833 487 079 346,12 11 076 446 735 851,74 91,72% 1 526
Razem 15 586 13 742 636 540 136,90 12 927 588 511 151,44 92,45% 1 844
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli a.1. (Załącznik) oraz danych ARiMR.
Jak wynika z Tabeli 36 największy udział pod względem kwoty refundacji wypłaconej
w ramach zrealizowanych projektów w Działaniu 2 posiada Schemat 2.3. ( blisko 76%)
dotyczący zwiększenia różnorodności działalności rolniczej, zaś najmniejszy Komponent
2.2.2. dotyczący odbudowy produkcji owczarskiej (0,19%).
Tabela 36. Procentowy udział kwoty wypłaconej w ramach poszczególnych sektorów w ogólnej
kwocie refundacji dla zrealizowanych projektów w Działaniu 2.
Schemat/Komponent % udział
Schemat 2.1. "Restrukturyzacja produkcji mleka ". 13,19%
Schemat 2.2: Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt
rzeźnych
w tym 10,90%
Komponent 2.2.1: Restrukturyzacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji bydła mięsnego 0,32%
Komponent 2.2.2: Odbudowa produkcji owczarskiej 0,19%
Komponent 2.2.3: Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu 10,39%
Schemat 2.3: Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych 75,91%
Źródło: Opracowanie na podstawie danych monitorowania.
Wnioski odrzucone w ramach Działania 2.
W ramach Działania 2, na poszczególnych etapach oceny wniosków, odrzucono 1 844
wniosków o pomoc finansową, z czego 141 wniosków w Schemacie 2.1, 177 wniosków
w Schemacie 2.2. (2.2.1.
24; 2.2.2.
17; 2.2.3.
136) i 1 526 wniosków w Schemacie 2.3.
(patrz Tabela 35).

87
Najczęstszymi przyczynami odrzucenia wniosków w ramach Działania 2 były:
� niekompletność wniosku o pomoc finansową i obecność beneficjenta na liście
dłużników ARiMR,
� negatywna ocena ekonomiczna wniosku o pomoc finansową,
� niezgodność pomiędzy złożonym wnioskiem a stanem faktycznym (na etapie
wizytacji terenowej),
� niezgodność wniosku o pomoc finansową z PO SAPARD,
� niespełnienie wymogów Programu przez beneficjenta,
� błędy rachunkowe, nieważne załączniki.
Rezultaty realizacji Działania 2.
W Działaniu 2 Programu SAPARD kosztami kwalifikowanymi mogły być koszty
budowy i rozbudowy oraz modernizacji budynków gospodarczych do produkcji rolniczej
wraz z zakupem wyposażenia i infrastrukturą, koszty zakupu maszyn i urządzeń do produkcji
rolnej, przechowalnictwa i podstawowego przetwórstwa, urządzeń przygotowania do
sprzedaży, kosztów związanych z poprawą warunków ochrony środowiska naturalnego i
wykorzystania energii, kosztów urządzania i wyposażania pastwisk oraz koszty zakupu stada
podstawowego.
Jak widać, na Wykresie 7 oraz w Tabeli a.2. w Załączniku 1, największym
zainteresowaniem beneficjentów cieszyły się inwestycje dotyczące zakupu maszyn, urządzeń
oraz wyposażenia do produkcji rolnej (inwestycje te stanowiły około 82% kwoty
zrealizowanych projektów). Tego typu inwestycje, oprócz zakupu ciągników rolniczych,
maszyn, urządzeń do produkcji rolnej, zawierały również zakup urządzeń do produkcji,
zbioru i przechowywania pasz, maszyn, urządzeń i wyposażenia do pierwszego przetwórstwa,
przechowywania albo magazynowania oraz przygotowania do sprzedaży produktów rolnych,
zakup wyposażenia budynków (zarówno inwentarskich jak i magazynowych), pastwisk,
szklarni, sadów, zakup urządzeń i wyposażenia do zagospodarowania odchodów zwierzęcych
itp. Jednym z powodów tej sytuacji jest przeciętny wiek parku maszynowego w Polsce oraz
niewystarczające wyposażenie techniczne w gospodarstwach rolników. Dla przykładu

przeciętny wiek ciągnika rolniczego w Polsce oscyluje w granicy 20 lat. Poza tym często
pozostałe maszyny są nienowoczesne, wymagające większych nakładów pracy oraz bardziej
kapitałochłonne w ramach codziennego użytkowania. Nowoczesny agregat uprawowo

siewny potrafi zastąpić pracę kilku narzędzi i maszyn rolniczych. Wskutek tego inwestycje
dotyczące zakupu maszyn i wyposażenia do produkcji rolnej miały wpływ m.in. na
zmniejszenie nakładów pracy w gospodarstwach rolnych (maszyny i urządzenia do produkcji
rolnej oraz przygotowania pasz), poprawę jakości produktów (urządzenia i wyposażenie do
pierwszego przetwórstwa, przechowywania albo magazynowania oraz przygotowania do
sprzedaży produktów rolnych) a także ochronę środowiska (urządzenia i wyposażenie do
zagospodarowywania odchodów zwierzęcych).
Kolejnym typem inwestycji (dominującym pod względem kosztów) był zakup zwierząt
(możliwy w ramach Schematu 2.1. i Schematu 2.2. z wyjątkiem Komponentu 2.2.3.
"Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu"), który stanowił około 10,4% udziału
wartościowego tego typu inwestycji w ramach zrealizowanych projektów w Działaniu 2.
Następnym typem inwestycji pod względem udziału w łącznej kwocie refundacji były
inwestycje dotyczące budowy, rozbudowy lub modernizacji budynków i stanowiły one 4,9%
udziału wartościowego tego typu inwestycji w ramach zrealizowanych projektów w Działaniu
2. W większości dotyczyły one budowy pomieszczeń magazynowych lub przebudowy innych
budynków na magazyny lub chłodnie (Schemat 2.3.), a także budowy lub modernizacji
budynków inwentarskich (dostosowanie warunków produkcji do wymogów dobrostanu 
88
zwierząt, zmniejszenie niekorzystnego oddziaływania produkcji rolniczej na środowisko
naturalne).
Najmniejszą kategorią inwestycji pod względem udziału w ogólnej kwocie wszystkich
zrealizowanych projektów w Działaniu 2 były projekty, gdzie wiodącym typem inwestycji był
zakup nasion, roślin, sadzonek i zakładanie plantacji wieloletnich (ponad 1,9%) oraz
kategoria "inne" (ponad 0,9%), zawierająca inwestycje, które nie można było zaliczyć do
żadnej z ww. kategorii inwestycji.
Wykres 7. Udział (%) kwoty refundacji dla poszczególnych typów inwestycji zrealizowanych
w ramach Działania 2 w ogólnej kwocie refundacji dla Działania 2
- na podstawie Tabeli a.2. - Załącznik (wg stanu na dzień 31.12.2006 r.)
Zakup nasion, roślin
oraz zakładanie
plantacji rolniczych
1,93%
Zakup inwentarza
10,37%
Budowa, rozbudowa
lub modernizacja
budynków
4,85%
Inne
0,94%
Zakup maszyn,
urządzeń oraz
wyposażenia do
produkcji rolnej
81,91%
Schemat 2.1. "Restrukturyzacja produkcji mleka ".
W ramach Schematu 2.1. zrealizowano 1 017 projektów na łączną kwotę 77 604 725,04
PLN (z wkładu UE 58 203 544,36 PLN). W ramach w/w schematu najwięcej zakupiono
maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej ponad 2 tys. szt. oraz urządzeń do
produkcji, zbioru i przygotowania pasz ponad 600 szt.. Ponadto zakupiono:
- 1 566 szt. zwierząt;
- 252 szt. urządzeń do udoju mleka;
- 177 szt. urządzeń do schładzania mleka.
Urządzono także 15 pastwisk. Wybudowano 203 płyty obornikowe o łącznej
powierzchni 35 650 m2 oraz wykonano 206 zbiorników na gnojówkę o łącznej pojemności
23 254 m2 i 40 zbiorników na gnojowicę o łącznej pojemności 11 070 m2.
W przypadku inwestycji, które obejmowały budowę, rozbudowę lub remont budynków,
największa ilość budynków została wyremontowana (97), natomiast wybudowano 31 nowych
budynków, a rozbudowano 29 budynków. Około 42% beneficjentów zrealizowanych
projektów w ramach Schematu 2.1. to osoby w wieku poniżej 40 lat.

89
Tabela 37. Schemat 2.1. "Restrukturyzacja produkcji mleka "
wskaźniki rezultatu
Rodzaj projektów: Projekty
zakończone
Planowane
rezultaty
Liczba inwestycji według rodzaju:
- nowe budynki:
Liczba 31 -
powierzchnia całkowita (w m2) 17 723 -
- wyremontowane budynki:
Liczba 97 -
powierzchnia wyremontowana (w m2) 29 218 -
- rozbudowane budynki
Liczba 29 -
powierzchnia dobudowana (w m2) 7 019 -
Liczba zakupionych urządzeń według rodzaju (w szt.)
- urządzenia do udoju 252 -
- urządzenia do schładzania mleka 177 -
- urządzone pastwiska (w sztukach); 15 -
- zakupione zwierzęta (łączna ilość); 1 566 -
- urządzenia do produkcji, zbioru i przechowywania pasz 629 -
- maszyny, urządzenia i wyposażenie do produkcji rolnej 2 288 -
Pojemność (w m3) zainstalowanych zbiorników na gnojowicę 11 070 -
Liczba zainstalowanych zbiorników na gnojowicę 40 -
Powierzchnia płyt obornikowych (w m2) 35 650 -
Liczba płyt obornikowych (szt.) 203 -
Pojemność (w m3) zainstalowanych zbiorników na gnojówkę 23 254 -
Liczba zainstalowanych zbiorników na gnojówkę (szt.) 206 -
Liczba zmodernizowanych gospodarstw specjalizujących się w produkcji
mleka (liczba gospodarstw, objętych programem); 1 017 8 000
9 000
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
Schemat 2.2. "Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt
rzeźnych".
Schemat ten cieszył się najmniejszą popularnością wśród beneficjentów Działania 2, z
wyjątkiem Komponentu 2.2.3. (768 zrealizowanych projektów), który dotyczył modernizacji
produkcji trzody chlewnej lub drobiu.
W sumie zrealizowano 834 projektów, dla których wypłacono 64 170 574,66 PLN,
głównie dotyczących inwestycji w zakresie hodowli trzody chlewnej i drobiu rzeźnego.
Komponent 2.2.1. "Restrukturyzacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji bydła
mięsnego".
W ramach Komponentu 2.2.1 zrealizowano 40 projektów, dla których łączna kwota
wsparcia wyniosła 1 898 717,10 PLN (z wkładu UE 1 424 037,83 PLN).
Projekty w ramach Komponentu 2.2.1. głównie dotyczyły zakupu zwierząt. W ramach
tych projektów zakupiono 435 jałówek, 83 krowy mamki i 16 buhajów. Ponadto zakupiono
także 10 urządzeń do produkcji, zbioru i przygotowania pasz oraz 28 maszyn do produkcji
rolnej. Zbudowano 3 budynki, wyremontowano 4 budynki oraz rozbudowano 1 budynek.
Zbudowano 5 płyty obornikowych i zainstalowano 5 zbiorników na gnojówkę, 1 na
gnojowicę. Dwunastu beneficjentów, którzy zrealizowali projekty to osoby w wieku poniżej
40 lat.

90
Tabela 38. Komponent 2.2.1. "Restrukturyzacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji
bydła mięsnego"
wskaźniki rezultatu
Rodzaj projektów: Projekty
zakończone
Planowane
rezultaty
Liczba inwestycji według rodzaju:
- nowe budynki:
Liczba 3 -
powierzchnia całkowita m2 1778 -
- wyremontowane budynki:
liczba 4 -
powierzchnia wyremontowana m2 1800 -
- rozbudowane budynki
liczba 1 -
powierzchnia dobudowana m2 137 -
- urządzone pastwiska (w sztukach); 6 -
- zakupione zwierzęta -ilość; na podstawie projektu przedsięwzięcia;
jałówki 435 -
krowy mamki 83 -
buhaje 16 -
Liczba zakupionych urządzeń do produkcji, zbioru i przechowywania pasz 10 -
Liczba zakupionych maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej 28 -
Pojemność (w m3) zainstalowanych zbiorników na gnojowicę 770 -
Liczba zainstalowanych zbiorników na gnojowicę 1 -
Powierzchnia płyt obornikowych (w m2) 673 -
Liczba płyt obornikowych (szt.) 5 -
Pojemność (w m3) zainstalowanych zbiorników na gnojówkę 484 -
Liczba zainstalowanych zbiorników na gnojówkę (szt.) 5 -
Liczba gospodarstw, które dokonały specjalizacji w chowie bydła
mięsnego 40 3 000-3 500
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
Komponent 2.2.2. "Odbudowa produkcji owczarskiej".
W ramach Komponentu 2.2.2. zrealizowano 26 projektów na łączną kwotę 1 107 116,47
PLN (z wkładu UE 830 337,36 PLN).
W ramach zrealizowanych projektów zakupiono 348 sztuk zwierząt oraz urządzono 5
pastwisk. Zakupiono także 20 maszyn do produkcji i zbioru pasz oraz 51 maszyn, urządzeń
i wyposażenia do produkcji rolnej 8 osób spośród beneficjentów tego komponentu to osoby
w wieku powyżej 40 roku życia.
Tabela 39. Komponent 2.2.2. "Odbudowa produkcji owczarskiej"
wskaźniki rezultatu.
Rodzaj projektów: Projekty
zakończone
Planowane
rezultaty
Liczba inwestycji według rodzaju:
- nowe budynki:
liczba 1 -
powierzchnia całkowita m2 98 -
- wyremontowane budynki:
liczba 3 -
powierzchnia wyremontowana m2 901 -
- rozbudowane budynki
liczba 0 -
powierzchnia dobudowana m2 0 -
- urządzone pastwiska (w sztukach); 5 -
- zakupione zwierzęta (łącznie sztuk) 348 -
Liczba zakupionych urządzeń do produkcji, zbioru i przechowywania pasz 20 - 
91
Rodzaj projektów: Projekty
zakończone
Planowane
rezultaty
Liczba zakupionych maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej 51 -
Powierzchnia płyt obornikowych (w m2) 0 -
Liczba płyt obornikowych (szt.) 0 -
Pojemność (w m3) zainstalowanych zbiorników na gnojówkę 0 -
Liczba zainstalowanych zbiorników na gnojówkę (szt.) 0 -
Liczba gospodarstw objętych Komponentem 2.2.2 26 800-1 000
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
Komponent 2.2.3. "Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu"
W ramach Komponentu 2.2.3. zrealizowano 768 projektów dla których wypłacono
61 164 741,09 PLN (z wkładu UE 45 873 556,37 PLN).
W ramach zrealizowanych inwestycji wyremontowano 208 budynków, wybudowano
155 płyt obornikowych o łącznej powierzchni 18 958 m2 oraz zakupiono ponad 2,1 tys.
maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej. Ponadto zainstalowano 161 zbiorniki na
gnojówkę o łącznej pojemności 8 614 m3 i 51 zbiorników na gnojowicę o łącznej pojemności
7 473 m3.
Tabela 40. Komponent 2.2.3. "Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu"
wskaźniki
rezultatu
Rodzaj projektów: Projekty
zakończone
Planowane
rezultaty
Liczba inwestycji według rodzaju:
- wyremontowane budynki:
liczba 208 -
powierzchnia wyremontowana m2 87 561 -
Liczba zakupionych maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej 2 158 -
Pojemność (w m3) zainstalowanych zbiorników na gnojowicę 7 473 -
Liczba zainstalowanych zbiorników na gnojowicę 51 -
Powierzchnia płyt obornikowych (w m2) 18 958 -
Liczba płyt obornikowych 155 -
Pojemność (w m3) zainstalowanych zbiorników na gnojówkę 8 614 -
Liczba zainstalowanych zbiorników na gnojówkę 161 -
Liczba gospodarstw objętych Komponentem 2.2.3 768 2 600-2 850
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
Schemat 2.3. "Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych".
Schemat 2.3. cieszył się największym zainteresowaniem rolników. Ponad czterokrotnie
została już przekroczona zaplanowana liczba gospodarstw, które miały skorzystać, ze
wsparcia w ramach tego schematu (patrz Tabela 41).
W ramach Schematu 2.3. do dnia 31 grudnia 2006 r. zrealizowano 11 076 projektów, na
łączną kwotę refundacji 446 735 851,74 PLN (z wkładu UE 335 051 894,13 PLN).
Zdecydowana większość projektów zrealizowanych dotyczyła "produkcji ogrodniczej"
(8 249), "innej produkcji roślinnej" (1 536), "przygotowania produktów do sprzedaży" (711),
"innej produkcji zwierzęcej" (273) i "rozszerzania profilu produkcji rolnej wraz z pierwszym
przetwórstwem w gospodarstwie"
(200). Najmniej projektów zrealizowano w ramach
"pozostały rodzaj produkcji/działalności" (83) oraz "pierwsze przetwórstwo produktów
rolnych w gospodarstwie" (24).
Duża liczba inwestycji dotyczyła zakupu maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji
rolnej (patrz Tabela 41), zwłaszcza dla sadownictwa i warzywnictwa. Liczba zakupionych
maszyn, urządzeń i wyposażenia do pierwszego przetwórstwa, przechowywania albo 
92
magazynowania oraz przygotowania do sprzedaży produktów rolnych wyniosła blisko 4,7 tys.
szt., natomiast liczba zakupionych maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej
wyniosła blisko 19,5 tys. szt.
Ponadto należy wspomnieć o dużej ilości przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym
dotyczącym budynków. W ramach tego schematu wybudowano 198 budynków,
wyremontowano 489 i rozbudowano 47 budynków.
Tabela 41. Schemat 2.3. "Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych"

wskaźniki rezultatu
Rodzaj projektów: Projekty
zakończone
Planowane
rezultaty
Liczba zrealizowanych projektów dotyczących inwestycji w zakresie
zwiększenia różnorodności produkcji gospodarstw rolnych; 11 076 2 000-2 500
Liczba inwestycji według rodzaju:
- nowe budynki:
liczba 198 -
powierzchnia całkowita m2 91 455 -
- wyremontowane budynki:
liczba 489 -
powierzchnia wyremontowana m2 150 266 -
- rozbudowane budynki
liczba 47 -
powierzchnia dobudowana m2 14 280 -
- maszyny, urządzenia i wyposażenie do pierwszego przetwórstwa,
przechowywania albo magazynowania oraz przygotowania do sprzedaży
produktów rolnych
4 685 -
- maszyny, urządzenia i wyposażenie do produkcji rolnej 19 494 -
Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR.
Działanie 3: "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich"
W ramach Działania 3 Programu SAPARD, którego beneficjentami były gminy, związki
gmin i powiaty można było finansować projekty z zakresu infrastruktury na obszarach
wiejskich oraz w miastach do 7 tysięcy mieszkańców w zakresie w zakresie zaopatrzenia
gospodarstw wiejskich w wodę wraz z jej uzdatnianiem (Schemat 3.1), odprowadzania i
oczyszczania ścieków komunalnych (Schemat 3.2), gospodarki odpadami komunalnymi
(Schemat 3.3), budowy i modernizacji dróg gminnych i powiatowych (Schemat 3.4),
zaopatrzenia w energię przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, w szczególności
wiatru, wody, wody geotermalnej, słońca albo biomasy w szczególności przez spalanie słomy
i drewna odpadowego (Schemat 3.5). Wnioski mogły być składane w dwóch turach:
� I tura- od 17 lipca do 16 września 2002 r
� II tura- od 30 lipca do 15 września 2003 roku
Poziom pomocy w Działaniu 3 był zróżnicowany i wynosił od 420 tys. PLN do 1 700 tys.
PLN w zależności od schematu. Zainteresowanie samorządów Programem SAPARD było od
już od samego początku bardzo duże; zrealizowano w sumie 4 483 projektów na kwotę
dotacji 2 014 526 964,86 PLN (z wkładu UE 1 510 895 228,62 PLN).

93
Tabela 42. Wnioski złożone, odrzucone, zawarte umowy oraz projekty zakończone w ramach
Działania 3
Schemat Liczba
złożonych
wniosków
Liczba
zawartych
umów
Zobowiązania w
ramach zawartych
umów
(PLN)
Liczba
projektów
zakończonych
Suma środków
wypłaconych dla
projektów
zakończonych
(PLN)
%
wypłaconych
środków
publicznych
względem
zobowiązań
Całkowita
liczba
odrzuconych
wniosków
Schemat 3.1. 1 282 987 342 408 591,45 986 340 833 118,53 99,54% 296
Schemat 3.2. 1 869 1 303 969 631 346,99 1302 964 761 390,48 99,50% 566
Schemat 3.3. 45 25 18 586 371,87 25 18 526 365,19 99,68% 20
Schemat 3.4. 2 989 2 139 685 942 397,15 2 132 683 542 782,60 99,65% 852
Schemat 3.5. 45 39 6 979 531,03 38 6 863 308,06 98,33% 7
Razem 6 230 4 493 2 023 548 238,49 4 483 2 014 526 964,86 99,55% 1 741
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli l.1. (Załącznik) oraz danych ARiMR.
W przypadku Działania 3 w 2004 r. pojawił się problem związany z niedoborem
dostępnych środków publicznych pozwalających na sfinansowanie płatności dla wszystkich
pozytywnie ocenionych projektów - ostatecznie podpisano umowy dla ok. 80% pozytywnie
ocenionych projektów zgodnie z kolejnością na liście rankingowej.
W Działaniu 3 odnotowano najwyższy udział wypłaconych środków SAPARD
względem zawartych umów, który wyniósł blisko 100%.
Jak wynika z Tabeli 43 największy udział pod względem kwoty refundacji wypłaconej
w ramach projektów zrealizowanych w Działaniu 3 przypada na Schemat 3.2 (prawie połowa
środków wypłaconych w ramach Działania 3, bo blisko 48%), następnie Schemat 3.4. (około
34%), Schemat 3.1. (blisko 17%), zaś najmniejszy Schemat 3.5. (0,34%) i Schemat 3.3.
(0,92%).
Tabela 43. Procentowy udział kwoty wypłaconej w ramach poszczególnych sektorów w ogólnej
kwocie refundacji dla zrealizowanych projektów w Działaniu 3.
Schemat % udział
Schemat 3.1. "Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem" 16,92%
Schemat 3.2. "Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych" 47,89%
Schemat 3.3. "Gospodarka odpadami stałymi" 0,92%
Schemat 3.4. "Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich" 33,93%
Schemat 3.5. "Zaopatrzenie w energię". 0,34%
Źródło: Opracowanie na podstawie danych monitorowania.
Wnioski odrzucone w ramach Działania 3.
Na poszczególnych etapach oceny odrzucono 1 741 wniosków o pomoc finansową,
z czego 296 wniosków w Schemacie 3.1., 566 wniosków w Schemacie 3.2, 20 wniosków
w Schemacie 3.3., 852 wnioski w Schemacie 3.4. i 7 wniosków w Schemacie 3.5.
Najczęstszymi przyczynami odrzucenia wniosków w ramach Działania 3 były:
� negatywne rozstrzygnięcie przetargu,
� niekompletność wniosku o pomoc finansową,
� niezgodność wniosku o pomoc finansową z PO SAPARD,
� niezgodność pomiędzy wnioskiem a stanem faktycznym (wizytacja terenowa),
� błędy rachunkowe i nieważne załączniki. 
94
Rezultaty realizacji Działania 314.
Jak wynika z Wykresu 8 beneficjenci Działania 3 w większości decydowali się na
realizację najbardziej potrzebnych (z punktu widzenia mieszkańców obszarów wiejskich)
inwestycji. Największe środki zostały przeznaczone na poprawę warunków sanitarnych wsi
(Schemat 3.2.
blisko 48% udziału wypłaconego wsparcia w ramach Działania 3 oraz na
poprawę lokalnej sieci komunikacyjnej (Schemat 3.4.
blisko 34% udziału wypłaconego
wsparcia w ramach Działania 3).
Mniejszą kwotę wsparcia wypłacono dla inwestycji mających na celu zwiększenie
liczby gospodarstw wiejskich zaopatrzonych w wodę odpowiedniej jakości (Schemat 3.1.

około 17% udziału wypłaconego wsparcia w ramach Działania 3). Należy jednak podkreślić,
iż różnica pomiędzy liczbą zrealizowanych projektów w ramach tego schematu (986), a
Schematu 3.2. (1 302) była nieduża, jednak różnica pomiędzy wartością łącznej kwoty
refundacji w obu schematach wynikała z różnego poziomu dofinansowania inwestycji w
ramach tych schematów. Ponadto należy wspomnieć, iż generalnie infrastruktura
wodociągowa na obszarach wiejskich przed rozpoczęciem wdrażania Programu SAPARD
była bardziej rozbudowana (m.in. dzięki wsparciu z innych źródeł) niż sieć kanalizacji.
Najmniejszy udział wypłaconej kwoty wsparcia (w stosunku do łącznej wypłaconej
kwoty wsparcia w Działaniu 3) w przypadku Schematów 3.3. i 3.5., gdzie łącznie dla obu
tych schematów przekracza 1,2%. Mała liczba zrealizowanych projektów w ramach Schematu
3.3. wynikała m.in. z warunku, aby realizowana inwestycja dotyczyła kompleksowego
zagospodarowania odpadów, a nie tylko jego elementów. Po uzyskaniu wsparcia w ramach
Programu SAPARD gmina powinna dysponować kompleksowym systemem
zagospodarowania odpadów. W efekcie takie inwestycje automatycznie stawały się
inwestycjami dużo bardziej kapitałochłonnymi na których realizację, z powodów
finansowych, nie mogło pozwolić sobie wiele gmin, choć taka inwestycja byłaby bardzo
przydatna w ich przypadku. Mimo licznych inwestycji infrastrukturalnych wykonano
niespełna połowę zaplanowanych do wybudowania składowisk odpadów stałych, co może
być związane ze zbyt niskim limitem pomocy, dużymi potrzebami w innych dziedzinach oraz
niedocenianiem tego problemu przez samorządy.
14 W 2005 r. Raport roczny w części dotyczącej realizacji Działania 3 nie zawiera danych dotyczących
niektórych wskaźników (w tym m.in. wskaźnika "liczba stworzonych miejsc pracy (stałych i tymczasowych)"

Schemat 3.1.), które straciły ważność wraz z wprowadzeniem zmian w PO SAPARD przyjętych przez Komitet
Monitorujący 18.12.02 wynikających z załącznika do uchwały nr 17 z dn. 18.12.02. Dane dotyczące usuniętych
wskaźników nie odnosiły się do wszystkich projektów. Dane te były zbierane dla projektów, dla których umowy
zawarto przed 15 lipca 2003 r. Dane z ankiet są dostępne po realizacji inwestycji, tak więc w 2004 r. ww.
wskaźnik uzupełniony został o dane z ankiet pochodzące z projektów, dla których umowy zostały podpisane
przed 15.07.2003 r. a zrealizowane zostały w okresie późniejszym tj. w 2003 i 2004 r.
Rzeczywisty efekt związany z tworzeniem nowych miejsc pracy zostanie określony na podstawie badania próby
beneficjentów i przedstawiony w ocenie ex-post Programu. W stosunku do Raportu rocznego SAPARD 2004 w
obecnym Raporcie nie przedstawiono następujących wskaźników:
� Nowe stałe i sezonowe miejsca pracy utworzone dzięki inwestycji, Schemat 3.1., 3.2., 3.3., 3.4. i 3.5.
� Liczba gospodarstw domowych korzystających z systemu zagospodarowania odpadów
Schemat 3.3.,
� Liczba mieszkańców wsi korzystających z gminnego systemu zagospodarowania odpadów
Schemat
3.3.,
� Liczba innych podmiotów objętych zasięgiem inwestycji
Schemat 3.4.,
� Liczba km wybudowanych lub zmodernizowanych sieci energetycznych
Schemat 3.5.,
� Liczba gospodarstw domowych w gminie, które korzystały z energii pozyskanych z lokalnych
alternatywnych źródeł
Schemat 3.5.,
� Liczba innych użytkowników w gminie, które korzystały z energii pozyskanych z lokalnych
alternatywnych źródeł -Schemat 3.5. 
95
Wykres 8. Udział (%) kwoty refundacji dla poszczególnych typów zrealizowanych inwestycji
w ramach Działania 3 w ogólnej kwocie refundacji dla Działania 3
- na podstawie Tabeli l.1. - Załącznik. (wg stanu na dzień 31.12.2006 r.)
Schemat 3.3.: budowa lub
rozbudowa skladowisk
odpadów
0,92%
Schemat 3.4.: budowa i
modernizacja dróg
gminnych i powiatowych
33,93%
Schemat 3.5.: budowa i
modernizacja sieci
energetycznych, budowa
lokalnych
niekonwencjonalnych źródeł
energii
0,34%
Schemat 3.1.: budowa sieci
wodociągowych, wykonanie
przyłączy wodociągowych,
wykonanie stacji uzdatniania
wody
16,92%
Schemat 3.2: budowa sieci
kanalizacyjnych, wykonanie
przykanalików, budowa
zbiorczych oczyszczalni
ścieków, budowa
przyzagrodowych
oczyszczalni ścieków
47,89%
Schemat 3.1. "Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem"
W ramach Schematu 3.1. zrealizowano 986 projektów, dla których łączna kwota
refundacji wyniosła 340 833 118,53 PLN (z wkładu UE 255 624 839,96 PLN). Zbudowanych
zostało ponad 6 188 km sieci wodociągowej. Wykonano 57 031 przyłączy wodociągowych.
Ponadto zbudowano 191 stacji uzdatniania wody o łącznej wydajności nominalnej 6 193
m3/h. Łączna liczba użytkowników przedsięwzięć zrealizowanych w ramach tego schematu
przekracza 1 486 tys. osób.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: mazowieckim (129),
wielkopolskim (100) oraz lubelskim (84). Najmniej projektów zrealizowano
w województwach: podkarpackim (43), zachodniopomorskim (41) i opolskim (26).
Tabela 44. Schemat 3.1. "Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem"

wskaźniki rezultatu.
Rodzaj wskaźnika Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
Liczba projektów zakończonych 986 -
Liczba km zbudowanej sieci wodociągowej (w km) 6 189 -
Liczba wykonanych przyłączy wodociągowych (w szt.) 57 031 90 000
Liczba wykonanych stacji uzdatniania wody (w szt.) 191 -
Wydajność nominalna stacji uzdatniania wody w (m3/h) 6 193 -
Liczba użytkowników przedsięwzięcia 1 486 868 -
Źródło: Opracowanie na podstawie ankiet złożonych przez beneficjentów oraz na podstawie Tabeli l.1.

Załącznik1.

96
Schemat 3.2. "Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych"
W ramach Schematu 3.2. zrealizowano 1 302 projekty, dla których łączna kwota
refundacji wyniosła 964 761 390,48 PLN (z wkładu UE 723 571 044,40 PLN). Zbudowano
ponad 6 197 km sieci kanalizacyjnej. Wykonano 94 958 przyłączy kanalizacyjnych.
Zbudowano również 189 oczyszczalni ścieków o wydajności nominalnej 106 792 m3.
Ponadto wybudowano 2 403 zagrodowych oczyszczalni ścieków. Łączna liczba
użytkowników przedsięwzięć w ramach tego schematu przekracza 2 569 tys. osób.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: podkarpackim (173),
małopolskim (155) oraz wielkopolskim (145). Najmniej projektów zrealizowano w
województwach: opolskim (41), lubuskim (40) i warmińsko-mazurskim (39).
Tabela 45 Schemat 3.2. "Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych"
wskaźniki
rezultatu.
Rodzaj wskaźnika Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
Liczba projektów zakończonych 1 302 -
Liczba km zbudowanej sieci kanalizacyjnej (w km) 6 198 -
Liczba wykonanych przykanalików (w szt.) 94 958 70 000
Liczba wykonanych oczyszczalni ścieków (zbiorczych) w szt. 189 -
Wydajność nominalna oczyszczalni ścieków (zbiorczych) w m3 106 792 -
Liczba wykonanych zagrodowych oczyszczalni ścieków (w szt.) 2 403 -
Liczba użytkowników przedsięwzięcia 2 569 397 -
Źródło: Opracowanie na podstawie ankiet złożonych przez beneficjentów oraz na podstawie Tabeli l.1.

Załącznik.
Schemat 3.3. "Gospodarka odpadami stałymi".
W ramach Schematu 3.3. zrealizowano 25 projektów, dla których łączna kwota
refundacji wyniosła 18 526 365,19 PLN (z wkładu UE 13 894 773,94 PLN).
Zbudowano 23 składowiska odpadów stałych. Odpady były pobierane od blisko 8,5 tys.
podmiotów i osób fizycznych. Łączna liczba użytkowników korzystających z przedsięwzięć
w ramach tego schematu wyniosła około 533 tys. osób.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: wielkopolskim (6),
podkarpackim (4) oraz kujawsko-pomorskim (3). Po jednym projekcie zrealizowano w
województwach: lubelskim, lubuskim, mazowieckim, śląskim, świętokrzyskim oraz
warmińsko-mazurskim. W województwach: łódzkim, opolskim, pomorskim
i zachodniopomorskim nie zrealizowano żadnego projektu w ramach schematu 3.3.
Tabela 46. Schemat 3.3. "Gospodarka odpadami stałymi" - wskaźniki rezultatu.
Rodzaj wskaźnika Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
Liczba projektów zrealizowanych 25 -
Liczba wybudowanych lub rozbudowanych składowisk odpadów 23 50
Liczba innych podmiotów od których dostarczane będą odpady stałe:
- w roku poprzedzającym inwestycje, 6 906 -
- w chwili zakończenia inwestycji; 8 542 -
Liczba użytkowników przedsięwzięcia 533 566 -
Źródło: Opracowanie na podstawie ankiet złożonych przez beneficjentów oraz na podstawie Tabeli l.1.

Załącznik1. 
97
Schemat 3.4. "Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich"
W Schemacie 3.4. zrealizowano najwięcej projektów, bo aż 2 132 , dla których łączna
kwota refundacji wyniosła 683 542 782,60 PLN (z wkładu UE 512 657 089,23 PLN).
W ramach Schematu 3.4. zmodernizowano lub wybudowano ponad 3 734 km dróg
powiatowych i gminnych. W ramach zakończonych inwestycji ich zasięg objął blisko 152 tys.
gospodarstw domowych.
Najwięcej projektów zrealizowano w województwach: podkarpackim (258),
mazowieckim (254) oraz wielkopolskim (251). Najmniej projektów zrealizowano w
województwach: lubuskim (47), zachodniopomorskim (35) i opolskim (31).
Tabela 47. Schemat 3.4. "Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich" - wskaźniki rezultatu
Rodzaj wskaźnika Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
Liczba projektów zrealizowanych 2 132 -
Liczba wybudowanych lub zmodernizowanych km dróg gminnych
i powiatowych 3 734,77 2 800
Liczba gospodarstw domowych objętych zasięgiem inwestycji
- w roku poprzedzającym inwestycje, 149 951 -
- w chwili zakończenia inwestycji. 151 967 -
Źródło: Opracowanie na podstawie ankiet złożonych przez beneficjentów oraz na podstawie Tabeli l.1.
Załącznik1
Schemat 3.5. "Zaopatrzenie w energię".
W ramach Schematu 3.5. zrealizowano 38 projektów, dla których łączna kwota
refundacji wyniosła 6 863 308,06 PLN (z wkładu UE 5 147 481,09 PLN). Wśród
zrealizowanych projektów zbudowano i zmodernizowano niemal 8,5 km sieci
energetycznych, a moc wytwarzana przy wykorzystaniu niekonwencjonalnych źródeł energii
przekracza 8 435 kW.
Najwięcej, po 10 projektów zrealizowano w województwach: małopolskim oraz
podlaskim. Po jednym projekcie zrealizowano w województwach: łódzkim, podkarpackim,
pomorskim oraz zachodniopomorskim. W województwach: kujawsko-pomorskim,
świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim oraz wielkopolskim nie zrealizowano żadnego
projektu w ramach schematu 3.5.
Tabela 48. Schemat 3.5. "Zaopatrzenie w energię" - wskaźniki rezultatu.
Rodzaj wskaźnika Wartość
wskaźnika
Planowane
rezultaty
Liczba projektów zrealizowanych 38 -
Liczba zrealizowanych projektów dotyczących wykorzystania lokalnych,
odnawialnych źródeł energii 14 150
Moc wytwarzana przy wykorzystaniu lokalnych, niekonwencjonalnych źródeł
energii (kW) 8 435 -
Źródło: Opracowanie na podstawie ankiet złożonych przez beneficjentów oraz na podstawie Tabeli l.1.
Załącznik.1
Działanie 4: "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich"
Pomoc finansowa w ramach Działania 4 mogła być udzielona następującym podmiotom:
� rolnikom lub domownikom w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym
rolników
na przedsięwzięcia realizowane w zakresie tworzenia źródeł dodatkowego
dochodu w gospodarstwach rolnych (Schemat 4.1), 
98
� przedsiębiorcom - na przedsięwzięcia realizowane w zakresie tworzenia miejsc pracy na
obszarach wiejskich (Schemat 4.2),
� gminom, związkom międzygminnym, stowarzyszeniom zarejestrowanym, fundacjom (z
wyłączeniem fundacji utworzonych przez partie polityczne lub Skarb Państwa), izbom
rolniczym, izbom gospodarczym, społeczno- zawodowym organizacjom rolników,
związkom zawodowym
na przedsięwzięcia realizowane w zakresie tworzenia
publicznej infrastruktury turystycznej na obszarach wiejskich (Schemat 4.3).
Wysokość pomocy w Działaniu 4 kształtowała się różnie w zależności od schematu
i wynosiła do 40 tys. PLN w Schemacie 4.1, do 210 tys. PLN (w zależności od liczby
stworzonych miejsc pracy) w Schemacie 4.2. oraz do 130 tys. PLN w Schemacie 4.3.
W Działaniu 4 do dnia 31 grudnia 2006 r. beneficjenci zrealizowali (otrzymali płatność
końcową) 4 071 projektów, dla których wypłacono 340 840 120,48 PLN (z wkładu UE
255 628 179,59 PLN).
Wskaźnik liczby zrealizowanych projektów w stosunku do zawartych umów w
przypadku Działania 4 był nieco niższy niż w przypadku Działań 1
3 i wyniósł ponad 78%.
Tabela 49. Wnioski złożone, odrzucone, zawarte umowy oraz projekty zakończone w ramach
Działania 4.
Schemat Liczba
złożonych
wniosków
Liczba
zawartych
umów
Zobowiązania w
ramach
zawartych umów
(PLN)
Liczba
projektów
zakończonych
Suma środków
wypłaconych dla
projektów
zakończonych
(PLN)
%
wypłaconych
środków
publicznych
względem
zobowiązań
Całkowita
liczba
odrzuconych
wniosków
Schemat 4.1. 2693 1 794 58 231 706,02 1490 45 709 776,55 78,50% 899
Schemat 4.2. 4133 2 620 341 458 526,67 2154 261 300 722,82 76,52% 1 513
Schemat 4.3. 678 440 35 283 255,17 440 33 829 621,11 95,88% 238
Razem 7 504 4 854 434 973 487,86 4 071 340 840 120,48 78,36% 2 650
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli e.1. (Załącznik1) oraz danych ARiMR.
Działanie 4 jest działaniem, które zostało uruchomione najpóźniej, tj. w ostatnim
kwartale 2003 r. Tym bardziej na uwagę zasługuje fakt, że w ciągu zaledwie jednego miesiąca
(w 2004 r.) beneficjenci złożyli 5 884 wniosków, czyli blisko 80% wszystkich wniosków
złożonych w ramach Działania 4. Świadczy to o dużym zainteresowaniu tym działaniem.
Tabela 50. Procentowy udział kwoty wypłaconej w ramach poszczególnych schematów w ogólnej
kwocie refundacji dla zrealizowanych projektów w Działaniu 4.
Schemat % udział
Schemat 4.1. "Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu na obszarach wiejskich". 13,41%
Schemat 4.2. "Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich". 76,66%
Schemat 4.3. "Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich". 9,93%
Źródło: Opracowanie na podstawie danych monitorowania.
Biorąc pod uwagę kwotę wsparcia SAPARD wypłaconą dla projektów zrealizowanych
w ramach Działania 4 Programu SAPARD największy jej udział można zaobserwować
w przypadku Schematu 4.2., gdzie dla przedsiębiorców tworzących nowe miejsca pracy na
obszarach wiejskich wypłacono blisko 77% całkowitej kwoty refundacji SAPARD w tym
działaniu. Mniejszy udział (ponad 13%) w tej kwocie zanotowano w przypadku Schematu
4.1., gdzie rolnicy i domownicy korzystali z możliwości tworzenia źródeł dodatkowego
dochodu. Jednakże należy tu wspomnieć, iż kwota refundacji dla pojedynczego projektu była 
99
znacznie mniejsza niż w przypadku Schematu 4.2. Najmniejsza łączna kwota wsparcia
(niespełna 10% udziału w ramach wszystkich wypłaconych środków w Działaniu 4) została
wypłacona w ramach Schematu 4.3., w ramach którego gminy, związki gminne i instytucje
pozarządowe ubiegały się o wsparcie dla inwestycji mających na celu rozwój lub
modernizację publicznej infrastruktury turystycznej na obszarach wiejskich.
Wnioski odrzucone w ramach Działania 4.
W ramach Działania 4 odrzucono największą ilość wniosków o pomoc finansową wśród
wszystkich Działań Programu SAPARD. Na poszczególnych etapach oceny odrzucono 2 650
wniosków o pomoc finansową, z czego 899 wniosków w Schemacie 4.1., 1 513 wniosków
w Schemacie 4.2 i 238 wniosków w Schemacie 4.3.
Najczęstszymi przyczynami odrzucenia wniosków w ramach Działania 4 były:
� niekompletność wniosku o pomoc finansową, obecność beneficjenta na liście
dłużników ARiMR,
� niezgodność wniosku o pomoc finansową z PO SAPARD,
� niespełnienie wymogów Programu przez beneficjenta,
� błędy rachunkowe, nieważne załączniki,
� niezgodność pomiędzy złożonym wnioskiem a stanem faktycznym (na etapie
wizytacji terenowej),
� negatywna ocena ekonomiczna wniosku o pomoc finansową,
� negatywne rozstrzygnięcie przetargu.
Rezultaty realizacji Działania 4
Schemat 4.1. "Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu na obszarach wiejskich".
W rozpatrywanym okresie w ramach Schematu 4.1. zrealizowano 1 490 projektów
które otrzymały wsparcie w wysokości 45 709 776,55 PLN (z wkładu UE 34 282 333,65
PLN).
Najwięcej projektów zrealizowano w województwie podkarpackim 188 płatności
końcowych, następnie w województwie podlaskim 160 zrealizowanych projektów,
małopolskim 143 zakończone projekty. Najmniej projektów zrealizowano w województwie
opolskim 29 projektów, następnie w woj. lubuskim 46 projektów oraz w woj.
zachodniopomorskim 47 zrealizowanych projektów.
Rolnicy i domownicy, beneficjenci tego schematu, którzy dzięki inwestycjom
skorzystali z możliwości tworzenia dodatkowych źródeł dochodu na obszarach wiejskich,
najczęściej realizowali projekty w zakresie usług turystycznych i agroturystyki (1 028
zrealizowanych projektów), usług dla gospodarstw rolnych (174) i usług transportowych
(145)
patrz Tabela 51 oraz Wykres 9.

100
Wykres 9. Udział (%) kwoty refundacji w ramach poszczególnych rodzajów
zrealizowanych projektów w Schemacie 4.1. w ogólnej kwocie refundacji dla
Schematu 4.1.
- na podstawie Tabeli e.1. - Załącznik. (wg stanu na dzień 31.12.2006 r.)
Usługi dla gospodarstw
rolnych; 13,1%
Drobna wytwórczość, usługi
dla ludności, rzemiosło i
rękodzielnictwo; 4,6%
Roboty i usługi budowlane
oraz instalacyjne; 1,4%
Usługi turystyczne (w tym
agroturystyka); 66,7%
Usługi transportowe
(przewóz osób lub
towarów); 11,9%
Magazynowanie i
przechowywanie towarów;
0,7%
Usługi komunalne; 0,4%
Rachunkowość, doradztwo
lub usługi informatyczne;
1,2%
Tabela 51. Liczba i kwota zrealizowanych projektów w ramach Schematu 4.1. wg typu projektu.
Typ projektu
Liczba
zrealizowanych
projektów
Zakładane
rezultaty
Kwota wypłaconych
środków dla
projektów
zrealizowanych
1. Usługi dla gospodarstw rolnych 174 - 5 973 741,09
2. Drobna wytwórczość, usługi dla ludności,
rzemiosło i rękodzielnictwo 79 - 2 120 249,21
3. Roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne 22 - 644 175,77
4. Usługi turystyczne (w tym agroturystyka) 1 028 - 30 505 544,83
5. Usługi transportowe (przewóz osób lub
towarów) 145 - 5 417 846,42
6. Magazynowanie i przechowywanie towarów 10 - 326 594,77
7. Usługi komunalne 5 - 173 319,91
8. Rachunkowość, doradztwo lub usługi
informatyczne 27 - 548 304,55
RAZEM 1 490 6 800 45 709 776,55
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli e.1.
Załącznik1.

101
Schemat 4.2. "Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich".
W przypadku Schematu 4.2. przedsiębiorcy działający na obszarach wiejskich
zrealizowali 2 154 projektów, dla których kwota wsparcia wyniosła 261 300 722,82 PLN (z
wkładu UE 195 973 629,68 PLN).
Najwięcej projektów w ramach powyższego schematu zrealizowano w woj.
wielkopolskim 319 projekty, następnie w woj. małopolskim 249 oraz w woj. podkarpackim
235 zakończonych projektów. Najmniej projektów zrealizowano w woj. lubuskim 40
projektów, opolskim 47 projekty oraz podkarpackim 71 zrealizowanych projektów.
Beneficjenci tworząc nowe miejsca pracy na obszarach wiejskich najchętniej korzystali
ze wsparcia w ramach następujących typów projektów:
� drobna wytwórczość, usługi dla ludności, rzemiosło i rękodzielnictwo
986
zrealizowanych projektów, w ramach którego stworzono 584 miejsc pracy15.
� usługi transportowe w zakresie przewozu osób lub towarów
429 zrealizowanych
projektów, w ramach którego stworzono 536 miejsc pracy.
� usługi turystyczne
293 zrealizowanych projektów, w ramach którego stworzono 120
miejsc pracy.
� roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne - 211 zrealizowanych projektów, w ramach
którego stworzono 205 miejsc pracy.
� usługi dla gospodarstw rolnych - 129 zrealizowane projektów, w ramach którego
stworzono 132 miejsc pracy.
Wykres 10. Udział (%) kwoty refundacji w ramach poszczególnych
rodzajów zrealizowanych projektów w Schemcie 4.2. w ogólnej kwocie
refundacji dla Schematu 4.2.
- na podstawie Tabeli e.1. - Załącznik. (wg stanu na dzień 31.12.2006 r.)
Rachunkowość,
doradztwo lub usługi
Magazynowanie i informatyczne; 1,3%
przechowywanie
towarów; 1,9%
Usługi komunalne; 1,3%
Usługi dla gospodarstw
rolnych; 6,0%
Drobna wytwórczość,
usługi dla ludności,
rzemiosło i
rękodzielnictwo; 44,5%
Roboty i usługi
budowlane oraz
instalacyjne; 9,6%
Usługi turystyczne;
15,1%
Usługi transportowe
(przewóz osób lub
towarów); 20,4%
15 W przypadku Schematu 4.2. wskaźnik dotyczący liczby utworzonych miejsc pracy jest obliczany w oparciu o
ankiety, które beneficjenci składają w następnym roku po zakończeniu inwestycji, w związku z czym ankiety dla
inwestycji zrealizowanych w 2005 i 2006 r. będą dostępne w latach 2007
2008. Dane dotyczące liczby
utworzonych miejsc pracy w ramach Schematu 4.2. dotyczą 538 ankiet. 
102
Tabela 52. Liczba i kwota zrealizowanych projektów w ramach Schematu 4.2. wg typu projektu.
Typ projektu
Liczba
zrealizowanych
projektów
Zakładane
rezultaty
Kwota
wypłaconych
środków dla
projektów
zrealizowanych
1. Usługi dla gospodarstw rolnych 129 - 15 743 404,69
2. Drobna wytwórczość, usługi dla ludności, rzemiosło i
rękodzielnictwo 986 - 116 241 087,49
3. Roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne 211 - 25 043 104,04
4. Usługi turystyczne 293 - 39 485 881,51
5. Usługi transportowe (przewóz osób lub towarów) 429 - 53 176 662,34
6. Magazynowanie i przechowywanie towarów 33 - 4 888 379,05
7. Usługi komunalne 27 - 3 438 594,51
8. Rachunkowość, doradztwo lub usługi informatyczne 46 - 3 283 609,19
RAZEM 2 154 3 800 261 300 722,82
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli e.1.
Załącznik1.
Schemat 4.3. "Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich".
W ramach Schematu 4.3. beneficjentami były gminy, związki międzygminne,
zarejestrowane stowarzyszenia, fundacje (z wyłączeniem fundacji utworzonych przez partie
polityczne lub Skarb Państwa), izby rolnicze, izby gospodarcze, społeczno - zawodowe
organizacje rolników, związki zawodowe. Wsparcie było przeznaczone na przedsięwzięcia
związane z tworzeniem publicznej infrastruktury turystycznej na obszarach wiejskich.
W rozpatrywanym okresie zrealizowano 427 projektów w ramach, których wypłacono
33 829 621,11 PLN (z wkładu UE 25 372 216,26 PLN).
Najwięcej projektów w ramach schematu 4.3 zrealizowano w woj. małopolskim 87
projekty, następnie w woj. podkarpackim 49 zrealizowanych projektów oraz w woj. lubelskim
41 projektów Najmniej projektów zrealizowano w woj. mazowieckim 6, następnie
dolnośląskim 12 zrealizowanych projektów oraz w woj. zachodniopomorskim 16 projektów.
Tabela 53. Liczba zrealizowanych projektów w ramach Schematu 4.3. wg kategorii projektu.
Kategoria projektu
Liczba
zrealizowanych
projektów
Zakładane
rezultaty
Kwota
wypłaconych
środków dla
projektów
zrealizowanych
1. Budowa lub remont oraz modernizacja elementów publicznej
infrastruktury turystycznej 352 - 30 017 981,74
2. Organizacja i tworzenie komunikacji lokalnej na potrzeby
ruchu turystycznego 37 - 2 785 007,40
3. Tworzenie systemów informacji turystycznej w gminach lub
związkach międzygminnych oraz promocja walorów gmin w
celu zwiększenia ich atrakcyjności turystycznej
38 - 1 026 631,97
RAZEM 427 840 33 829 621,11
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli e.1.
Załącznik1.

103
Działanie 6: "Szkolenia zawodowe"
W ramach Działania 6 finansowano projekty mające na celu zwiększenie umiejętności
i wiedzy rolników podejmujących dodatkową działalność gospodarczą poza
konwencjonalnym rolnictwem oraz zwiększenie umiejętności i wiedzy rolników
prowadzących rentowne gospodarstwo rolnicze, leśne lub rybne.
Zakończone następujące projekty szkoleniowe:
� Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka w aspekcie
racjonalizacji wykorzystania podstawowych czynników produkcji (pracy, ziemi, kapitału
i zarządzania),
� Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji żywca wołowego
oraz jagniąt rzeźnych w aspekcie racjonalizacji wykorzystania podstawowych
czynników produkcji (pracy, ziemi, kapitału i zarządzania),
� Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji żywca wieprzowego
w aspekcie racjonalizacji wykorzystania podstawowych czynników produkcji,
� Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji brojlerów
oraz produkcji jaj spożywczych,
� Konwencjonalne (intensywne) technologie a dbałość o środowisko naturalne i jakość
żywności (racjonalne stosowanie plonotwórczych środków produkcji,
� Różnicowanie (dywersyfikacja) produkcji rolniczej ze szczególnym uwzględnieniem
obszarów o trudnych warunkach rolniczych oraz unikatowych walorach przyrodniczych,
� Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna,
� Usługi na obszarach wiejskich (socjalne, komunalne, transportowe, produkcyjne, itp.),
� Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka w aspekcie
racjonalizacji wykorzystania podstawowych czynników produkcji zgodnie z wymogami
Unii Europejskiej,
� Szkolenia na obszarach pilotażowych przygotowujące rolników do wdrażania
programów rolnośrodowiskowych,
� Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji żywca wołowego
i jagniąt rzeźnych w aspekcie racjonalizacji wykorzystania podstawowych czynników
produkcji i zgodnie z wymogami Unii Europejskiej,
� Prowadzenie i rozwój gospodarstw specjalizujących się w produkcji żywca wieprzowego
w aspekcie racjonalizacji wykorzystania podstawowych czynników produkcji i zgodnie
z wymogami Unii Europejskiej,
� Prowadzenie rachunkowości w gospodarstwie rolnym zgodnie z wymogami UE,
� Agroturystyka i usługi towarzyszące.
Do dnia 31 grudnia 2006 r. zawarto 14 umów z wykonawcami szkoleń na kwotę
37 452 932,90 PLN (z wkładu UE
28 089 699,68 PLN)
patrz Załącznik1. Tabela T.5.
Natomiast do końca 2006 r. zakończono realizację 14 projektów szkoleniowych, dla których
wypłacono łącznie 37 451 921,24 PLN (z wkładu UE
28 088 940,93). 2 projekty otrzymały
płatność w 2003 r., 6 projektów
w 2004 r., 2 projekty
w 2005 r., a 4 projekty w 2006 r.
Sześć ze zrealizowanych szkoleń dotyczyło zdobywania umiejętności niezbędnych do
prowadzenia rentownego gospodarstwa, trzy
rozwoju przedsiębiorczości na obszarach
wiejskich oraz cztery
stosowania praktyk produkcyjnych zgodnych z zasadami zachowania
krajobrazu, ochroną środowiska, standardami higieny i dobrostanu zwierząt. Przeprowadzono
również jeden kurs multidyscyplinarny (patrz Załącznik1. Tabela k.1.).

104
Tabela 54. Zawarte umowy oraz projekty zakończone w ramach Działania 6
Zakres szkolenia
Liczba
zawartych
umów
Zobowiązania w
ramach
zawartych umów
(PLN)
Liczba
projektów
zakończonych
Suma środków
wypłaconych dla
projektów
zakończonych
(PLN)
A - Szkolenia w zakresie projakościowej orientacji
produkcji 0 0,00 0 0,00
B - Szkolenia w zakresie stosowania praktyk
produkcyjnych zgodnych z zasadami zachowania
krajobrazu, ochroną środowiska, standardami higieny i
dobrostanu zwierząt
4 9 027 840,90 4 10 102 829,24
C - Szkolenia w zakresie zdobywania umiejętności
niezbędnych do prowadzenia rentownego gospodarstwa 6 14 491 422,00 6 13 415 422,00
D - Szkolenia w zakresie rozwoju przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich 3 10 435 170,00 3 10 435 170,00
Kursy multidyscyplinarne 1 3 498 500,00 1 3 498 500,00
Razem 14 37 452 932,90 14 37 451 921,24
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli k.1. (Załącznik1) oraz danych ARiMR.
W ramach zrealizowanych szkoleń przeszkolono około 13,7 tys. rolników (Tabela 55),
co stanowi ponad 34% zaplanowanej w PO SAPARD liczby przeszkolonych osób. Jednym z
powodów uzyskania niskiego stopnia realizacji celu jest fakt unieważnienia 8 przetargów,
głównie z powodu trudności w pozyskaniu środków finansowych z budżetu Państwa przez
beneficjenta (MRiRW) w roku 2005 lub niespełnienia wymaganych kryteriów przez
oferentów uczestniczących w przetargach, co ostatecznie skutkowało odrzuceniem oferty.
Najwięcej osób przeszkolono w ramach szkoleń w zakresie zdobywania umiejętności
niezbędnych do prowadzenia rentownego gospodarstwa (ponad 6,5 tys. osób). Średnia liczba
dni szkoleniowych przypadająca na jednego słuchacza wyniosła 6 (wahała się od 5 do 9 dni).
Natomiast średnia liczba osób przypadająca na jeden projekt szkoleniowy wyniosła 976 osób,
a największa była w przypadku szkolenia pt. "Usługi na obszarach wiejskich (socjalne,
komunalne, transportowe, produkcyjne, itp.)", gdzie przeszkolono ponad 1,5 tys. osób.
Tabela 55. Rezultaty zrealizowanych szkoleń w ramach Działania 6
Zakres szkolenia
Liczba
projektów
zakończonych
Liczba
słuchaczy
Planowana liczba
przeszkolonych
osób w ramach
Programu
SAPARD
Średnia liczba
słuchaczy na
kursie
szkoleniowym
Średnia liczba dni
szkoleniowych
przypadających na
jednego słuchacza
A - Szkolenia w zakresie projakościowej
orientacji produkcji 0 0 - 0 0
B - Szkolenia w zakresie stosowania
praktyk produkcyjnych zgodnych z
zasadami zachowania krajobrazu, ochroną
środowiska, standardami higieny i
dobrostanu zwierząt
4 3 276 - 819 5
C - Szkolenia w zakresie zdobywania
umiejętności niezbędnych do prowadzenia
rentownego gospodarstwa
6 6 506 - 1084 5
D - Szkolenia w zakresie rozwoju
przedsiębiorczości na obszarach wiejskich 3 2 823 - 941 9
Kursy multidyscyplinarne 1 1 053 - 1053 7
Razem 14 13 658 40 000 976 6
Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli k.1. (Załącznik1).

105
4.2.2. Ocena realizacji celów Programu
Wstępna ocena realizacji poszczególnych działań Programu SAPARD.
Działanie 1. "Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych".
Realizacja Działania 1 Programu SAPARD w odniesieniu do większości założeń może
być oceniona pomyślnie. Część zakładanych wskaźników została nawet znacząco
przekroczona (zwłaszcza w przypadku wskaźnika "Liczba zakładów spełniających standardy
sanitarne UE po zrealizowaniu inwestycji współfinansowanych w ramach programu
SAPARD", gdzie z wyjątkiem sektora rybnego zakładana docelowa liczba zakładów została
przekroczona). Głównym czynnikiem motywującym decyzje o udziale w Programie
SAPARD była zbliżająca się akcesja. Zakłady przetwórstwa dostrzegły Program SAPARD
jako szansę na sfinansowanie koniecznych inwestycji związanych z dostosowaniem do
wymogów sanitarnych i weterynaryjnych UE. Podstawowym miernikiem stanu dostosowania
zakładów przetwórczego do wymagań Unii Europejskiej w zakresie higieny było wdrożenie
przez zakład systemu kontroli wewnętrznej opartej na zasadach HACCP (Analiza Zagrożeń i
Krytycznych Punktów Kontroli). Bez wątpienia większa dynamika składania wniosków przez
przedsiębiorców niż rolników związana była z ogólnie lepszą sytuacją w sektorze
przedsiębiorstw rolno-spożywczych, większą gotowością do wykorzystania nowych form
pomocy finansowej.
Pewnym niepowodzeniem okazało się wsparcie w ramach Działania 1 grup
producentów. Jako przyczynę można tutaj wskazać mała liczbę grup producentów w Polsce (o
czym mowa była w poprzednim podpunkcie dotyczącym realizacji Działania 1).
Nie zrealizowano również zakładanych w Programie Operacyjnym wskaźników
dotyczących przetwórstwa rybnego. Jako przyczyny tak niskiego poziomu realizacji
zakładanych rezultatów można dopatrywać się niskiej rentowności zakładów przetwórczych
w sektorze ryb, braku własnych środków na inwestycje, ograniczeniu w dostępie do kredytów
dla małych firm przetwórczych czy słabo rozwinięty rynek rybny w Polsce. Przyczyną
niewielkiej ilości projektów mógł być równoległe z procesem dostosowawczym zakładów
zmiany w strukturze branży rybnej, związane z wycofywaniem się niektórych zakłądów z
działalności. Na krótko przed akcesją i po akcesji polski do UE zauważalny był dopływ
kapitału zagranicznego z innych państwa UE, przejmowanie zakładów przez większe
przedsiębiorstwa. Może to potwierdzać fakt znaczącego zwiększenia zainteresowania
udziałem w podobnym działaniu w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego
"Rybołówstwo i przetwórstwo, 2004-2006".
Negatywnie wypada w Działaniu wskaźnik emisji zanieczyszczeń, który pokazuje
wzrost ilości emitowanych zanieczyszczeń. Należy jednak zwrócić uwagę, iż wzrost
zanieczyszczeń nie nastąpił z powodu wykorzystania nieodpowiednich technologii, lecz z
powodu wzrostu lub uruchomienia produkcji (Rezultaty realizacji Działania 1 Sektor
mleczarski).
Działanie 2. "Inwestycje w gospodarstwach rolnych".
Z danych zawartych w poprzednim podpunkcie wynika, że rolnicy częściej dokonywali
inwestycji w zakresie zwiększania różnorodności produkcji gospodarstw rolnych (Schemat
2.3.) niż w przypadku pozostałych schematów.
Na taki stan wpływ miało kilka czynników, m.in.:
� Schemat 2.1. i 2.2. oraz część Schematu 2.3. dotycząca produkcji zwierzęcej
adresowane były do ściśle określonej grupy gospodarstw specjalizujących się w danej 
106
produkcji zwierzęcej. Inwestycje realizowane przez te gospodarstwa charakteryzowały
się większą kapitałochłonnością (budynki, urządzenia do zagospodarowania odchodów)
niż w przypadku produkcji roślinnej, czy sadowniczej. Brak kapitału własnego do
współfinansowania inwestycji spowodował mniejsze zainteresowanie beneficjentów
tymi schematami. Ponadto w ramach Schematu 2.3. pomoc dostępna była dla większej
liczby beneficjentów (producenci owoców, warzyw i innej produkcji roślinnej oraz
beneficjenci, którzy zajmowali się pierwszym przetwórstwem i przygotowaniem
produktów do sprzedaży, w tym produktów tradycyjnych) niż w przypadku Schematów
2.1. i 2.2. W efekcie wsparcie w ramach Schematu 2.3. trafiło do szerszego grona
beneficjentów niż w przypadku Schematu 2.1. i 2.2.;
� lepsza kondycja finansowa gospodarstw sektora ogrodniczego i sadowniczego, w
ramach którego zrealizowana została zdecydowana większość spośród projektów
zrealizowanych w Schemacie 2.3. oraz niższa wartość tych inwestycji niż w przypadku
innych schematów Działania 2;
� spadek popytu na wołowinę i baraninę (Komponent 2.2.1. i 2.2.2.) oraz rosnące
zapotrzebowanie na produkty częściowo przygotowane do sprzedaży itp. (Schemat
2.3.). Wzrost popytu na wołowinę nastąpił dopiero po 2003 r, jednak nie był na tyle
silny aby zachęcić większej liczby beneficjentów do rozpoczęcia lub rozwinięcia tego
typu produkcji zwierzęcej.
Charakterystyka polskiego rolnictwa oraz sytuacja gospodarstw w okresie
poprzedzającym akcesję do Unii Europejskiej nie zachęcały do inwestowania Niewielkie
zainteresowanie rolników Programem SAPARD zmieniło się dopiero na początku 2004 roku,
kiedy to nastąpiła poprawa warunków ekonomicznych rolnictwa,
Dodatkową barierą dostępu do programu w Działaniu 2 były kryteria i zasady ustalone
w Programie Operacyjnym. Działanie 2 zostało podporządkowane poprawie warunków
sanitarnych, weterynaryjnych, ochrony środowiska i warunków chowu zwierząt, a nie zmianie
struktury gospodarstw rolnych. SAPARD poprzez przyjęcie określonych brzegowych limitów
produkcyjnych w gospodarstwach, które mogły ubiegać się o pomoc nie stworzył większych
możliwości wzmacniania tej siły ekonomicznej gospodarstw pozwalając jedynie na
prowadzenie inwestycji dostosowawczych w zakresie standardów produkcji rolnej oraz
warunków utrzymania zwierząt a także inwestycji odtworzeniowych (zakup ciągników i
innych maszyn rolniczych) bądź też innych o niewielkim znaczeniu.16 Warto również
podkreślić fakt, iż w tym czasie z budżetu krajowego realizowany był program kredytowania
preferencyjnego, który był już znany rolnikom i który nie nakładał ograniczeń produkcyjnych.
Ponadto, przy konieczności skorzystania przez rolnika z kredytu komercyjnego na
prefinansowanie i współfinansowanie inwestycji realizowanej z Programu SAPARD kredyty
preferencyjne mogły być tańszym sposobem pozyskania kapitału.
Ważnym czynnikiem, mającym wpływ na składanie wniosków przez rolników mogły
być również ograniczenia o charakterze psychologicznym zwłaszcza w początkowym okresie
wdrażania Programu. Proces inwestycyjny w sektorze rolnym ma swoją specyfikę. Często
rolnicy podejmują decyzje o inwestowaniu intuicyjnie, bez ekonomicznych analiz17. Decyzje
inwestycyjne rolnicy opierają na swoim doświadczeniu i obserwacji innych. Zewnętrzne
usługi doradcze rolnicy traktują z kolei jako niepotrzebne i bezużyteczne.18
16 Wigier M., Ocena realizacji Programu SAPARD w Polsce. Opinie i ekspertyzy. Senat RP. 2005. Warszawa
17 Ziółkowska J., , Mikroekonomiczna ocena efektywności projektów inwestycyjnych współfinansowanych ze
środków Unii Europejskiej. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.2005. Warszawa
18 Brelik A. 2006, Efektywność wykorzystania środków pomocowych Programu SAPARD w rozwoju obszarów
wiejskich województwa zachodniopomorskiego. Akademia Rolnicza w Szczecinie, Szczecin 
107
Można sądzić, iż duże zainteresowania Schematem 2.3. z jednej strony wynikało z
szerokiego "otwarcia" zakresu zarówno kryteriów dostępu, jak i możliwych do sfinansowania
inwestycji i kosztów kwalifikowanych. Ponadto w ramach tego schematu wymagania
dotyczące wymagań weterynaryjno-sanitarnych dotyczyły tylko tych beneficjentów, którzy
prowadzili lub zamierzali rozwijać produkcję zwierzęcą zaliczaną do działów specjalnych
(np. zwierzęta futerkowe czy hodowla strusi) stanowiących mniej liczną grupę niż pozostali
beneficjenci tego schematu. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż beneficjentami tego
schematu mogły być gospodarstwa o najlepszej sytuacji ekonomicznej (gospodarstwa
sadownicze i ogrodnicze), posiadających możliwości sfinansowania wkładu własnego i
prefinansowania inwestycji realizowanych z Programu SAPARD, dla których bariera braku
środków własnych, która wskazywana była przez rolników jako jedna z najważniejszych,
było dużo mniejsza lub łatwiejsza do pokonania.
Działanie 3. "Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich".
Działanie 3 było realizowane z powodzeniem, właściwie od samego początku
uruchomienia Programu SAPARD. Realizacja programu SAPARD wykazała, że samorządy
lokalne były na ogół dobrze przygotowane do wykorzystania środków pomocy
przedakcesyjnej i następnie strukturalnej. Świadczy o tym właściwy przebieg planowania i
realizacji inwestycji, włączonych do programu SAPARD, począwszy od projektów, poprzez
organizację przetargów aż po nadzór inwestorski i rozliczenia finansowe projektów. W
przypadku Działania 3 można mówić też o pewnych trudnościach i ograniczeniach w procesie
aplikowania i realizacji inwestycji przez samorządy. Takich problemów, które jednakże
pokonywane były na ogół przez samorządy szybko i sprawnie było wiele. Do
najważniejszych można zaliczyć trudności z procedurami przetargowymi, okresowe zatory
płatności czy problemy w kwalifikowalnością niektórych kosztów (między innymi VAT-em)
Nie wszystkie schematy w ramach Działania 3 mogły być jednakowo dobrze
wykorzystane przez samorządy lokalne. Mała liczba zrealizowanych projektów w ramach
Schematu 3.3. wynikała m.in. z warunku, aby realizowana inwestycja dotyczyła
kompleksowego zagospodarowania odpadów, a nie tylko jego elementów. Po uzyskaniu
wsparcia w ramach Programu SAPARD gmina powinna dysponować kompleksowym
systemem zagospodarowania odpadów. W efekcie takie inwestycje automatycznie stawały się
inwestycjami dużo bardziej kapitałochłonnymi, na których realizację, z powodów
finansowych, nie mogło pozwolić sobie wiele gmin, choć taka inwestycja byłaby bardzo
przydatna w ich przypadku. Mimo licznych inwestycji infrastrukturalnych wykonano
niespełna połowę zaplanowanych do wybudowania składowisk odpadów stałych, co może
być związane ze zbyt niskim limitem pomocy, dużymi potrzebami w innych dziedzinach oraz
niedocenianiem tego problemu przez samorządy.
Interesujący z punktu widzenia instytucji, które kreują politykę i opracowują
programy finansowane ze środków publicznych może być fakt, iż z uwagi na odpowiednio
określone kryteria dostępu do programu pomoc w ramach Działania 3 trafiła w większości do
samorządów posiadających środki na inwestycje, dla których sfinansowanie odpowiednich
projektów ze środków własnych nie stanowiłoby większego problemu19.
19 Brelik A.. Efektywność wykorzystania środków pomocowych Programu SAPARD w rozwoju obszarów
wiejskich województwa zachodniopomorskiego. Szczecin. 2006. 
108
Działanie 4. "Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich".
Działanie 4 od samego początku realizacji cieszyło się bardzo dużym powodzeniem
potencjalnych beneficjentów. Działanie 4 wspierające wielofunkcyjny rozwój obszarów
wiejskich stanowiło adekwatną odpowiedź na rzeczywiste potrzeby rolników i mieszkańców
obszarów wiejskich.
Największą słabością tego działania, która wpłynęła znacząco na niezrealizowanie
założonych rezultatów oraz zaburzenie przyjętej logiki całego Programu SAPARD było
późniejsze uruchomienie Działania 4 niż pozostałe działania.
Doświadczenia administracji z działaniami już uruchomionymi wcześniej mogło mieć
pozytywne znaczenie dla przyjęcia dobrze określonych, zasad i procedur. Jednocześnie
oczekujący potencjalni beneficjenci byli dobrze poinformowani o zakresie i zasadach
ubiegania się o wsparcie co w połączeniu z pozytywnym odbiorem Programu SAPARD
zaowocowało w początkach 2004 roku wysoką dynamiką składania wniosków. W
początkowym okresie uruchomienia Działania w ciągu tylko jednego miesiąca złożono 80 %
wszystkich złożonych wniosków.
Działanie 6: "Szkolenia zawodowe".
W Działaniu 6 nie udało się osiągnąć zakładanej liczby przeszkolonych rolników
(przeszkolono 13,7 tys. rolników wobec planowanych 40 tys. rolników). Niższa od zakładanej
liczba przeszkolonych rolników wynika głównie z powodu unieważnienia części
realizowanych przetargów na szkolenia w ramach Działania 6 oraz okresowych problemów
z prefinansowaniem wydatków na szkolenia z budżetu MRiRW.
Działanie 7: "Pomoc techniczna".
Środki Programu SAPARD w ramach Działania 7 skierowane były na pomoc
techniczną przeznaczoną na realizację różnorakich działań powiązanych z wdrażaniem
Programu SAPARD. Beneficjentem tego działania było Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju
Wsi jako tzw. Władza Zarządzająca Programem. Celem tego działania było zapewnienie
wsparcia w zakresie monitorowania programu (koszty funkcjonowania Komitetu
Monitorującego), zapewnienie odpowiedniego przepływu informacji i reklamę, zapewnienie
wsparcia dla prowadzonych analiz, wizyt studyjnych i seminariów, zapewnienie wsparcia dla
ekspertyz zewnętrznych.
Działanie 7 okazało się być istotnym wsparciem dla celów promocji i informacji
Programu SAPARD. W Działaniu 7 zrealizowano 12 projektów, w ramach których
zorganizowano m. in. 168 warsztatów, konferencji i seminariów oraz 2 raporty oceniające
Program. Wydrukowano 108 tys. szt. materiałów promocyjnych, w tym: 40 tys. ulotek, 66
tys. broszur, 2 tys. materiałów konferencyjnych.
Wstępna ocena realizacji celów Programu
W Programie Operacyjnym SAPARD zostały określone następujące cele ogólne dla
Programu SAPARD dla Polski:
� poprawa konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego,
zarówno na rynku krajowym jak i rynku międzynarodowym;
� dostosowanie sektora rolno-spożywczego do wymagań Jednolitego Rynku w zakresie
wymagań sanitarnych, higienicznych oraz jakościowych; 
109
� wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój infrastruktury
technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności
gospodarczej na wsi.
W dokumencie tym sformułowano również cele szczegółowe dla poszczególnych działań
Programu:
Działanie 1:
� poprawa bezpieczeństwa produkcji i jakości żywności;
� zwiększenie liczby zakładów spełniających wymagania sanitarne i weterynaryjne UE
w zakresie przetwórstwa żywności;
� wspieranie racjonalizacji, restrukturyzacji i postępu w sektorze dla zwiększenia jego
konkurencyjności i ułatwienia dostosowania do funkcjonowania na Jednolitym Rynku;
� wzmocnienie grup producentów rolnych i ich związków;
� ograniczenie niekorzystnego oddziaływania zakładów przetwórczych na środowisko
naturalne.
Działanie 2:
� poprawa jakości produkcji rolniczej poprzez udoskonalenie wyposażenia technicznego
gospodarstw i dostosowanie warunków produkcji do wymogów acquis communautaire;
� restrukturyzacja i różnicowanie produkcji rolniczej jako warunek poprawy
efektywności gospodarstw i dostosowania produkcji do potrzeb rynku;
� ukierunkowanie produkcji zgodnie z naturalnymi warunkami środowiska
przyrodniczego, zminimalizowanie niekorzystnego oddziaływania produkcji rolniczej
na środowisko naturalne oraz zachowanie krajobrazu.
Działanie 3:
� zwiększenie atrakcyjności obszarów wiejskich dla inwestorów lokalnych i inwestorów
zewnętrznych;
� zapewnienie mieszkańcom wsi odpowiedniego standardu życia;
� zapewnienie warunków dla wdrażania acquis communautaire.
Działanie 4:
� zidentyfikowanie i wykorzystanie nisz rynkowych na produkty i usługi poza
rolnictwem;
� rozwój działalności gospodarczej na obszarach wiejskich poza konwencjonalnym
rolnictwem poprzez wsparcie inwestycyjne.
Działanie 6:
� zwiększenie umiejętności i wiedzy rolników podejmujących dodatkową działalność
gospodarczą poza konwencjonalnym rolnictwem;
� zwiększenie umiejętności i wiedzy rolników prowadzących rentowne gospodarstwo
rolnicze, leśne lub rybne.
Działanie 7:
� Pomoc techniczna nastawiona będzie głównie na zwiększenie efektywności wdrażania,
monitorowania i kontroli Programu SAPARD na poziomie centralnym, regionalnym i
lokalnym oraz zapewnienie sprawnego dotarcia do planowanych beneficjentów
Programu.

110
Program SAPARD cieszył się w Polsce, w szczególności w końcowym okresie
znacznym zainteresowaniem beneficjentów, zarówno rolników, przedsiębiorców rolnych,
jak również samorządów terytorialnych. Przyniósł wymierne korzyści w zakresie
dostosowania norm jakościowych i sanitarnych produkcji i przetwórstwa rolnego do
wymagań UE. Bliska perspektywa członkostwa w UE, a także chęć eksportu żywności na
rynek UE zachęciła rolników i przedsiębiorców do korzystania z programu SAPARD.
Dzięki temu, po uzyskaniu członkostwa w UE Polska stała się znaczącym eksporterem
żywności i towarów rolnych do krajów członkowskich UE.
Mimo relatywnie niewielkiej skali środków Programu SAPARD w stosunku do
wielkości polskiego sektora rolno-spożywczego Program ten przyczynił się w poważnym
stopniu do rozwoju tych gospodarstw i przedsiębiorstw, które były świadome potrzeby zmian
na kilka lat przed akcesją Polski do Unii Europejskiej. Tym przedsiębiorstwom Program
SAPARD pomógł w realizacji koniecznych inwestycji. Realizacja Programu SAPARD
przyczyniła się do rozwoju sektora rolno-spożywczego poprzez wsparcie w dostosowaniu się
do standardów weterynaryjnych i sanitarnych UE sektora mleczarskiego i mięsnego,
stanowiących podstawę sektora rolno-spożywczego w Polsce, pomoc w przygotowaniu się
polskich przedsiębiorstw do korzystania z funduszy unijnych po wejściu Polski do UE,
pobudzenie inwestycji w sektorze rolno-spożywczym, rozwoju firm przetwórczych, co
pośrednio ma wpływ na rozbudowę rynku dostaw surowców rolnych.
Zdaniem niezależnych ekspertów Program SAPARD finansował głównie duże
przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolne, zaniedbując przeważające jednostki małe i średnie.
Nie oddziaływał również na konsolidację małych gospodarstw. W niedostateczny sposób
preferował formy pomocy dla młodych rolników, a także infrastrukturę przeznaczoną na
poprawę gospodarki wodnej. Zwiększył dochody rolników, ale nie przyczynił się w
zasadniczy sposób do zmniejszenia bezrobocia na wsi.
W Działaniu 2, pomimo pełnego wykorzystania środków finansowych, w
następujących schematach bądź komponentach nie osiągnięto zakładanych wskaźników:
restrukturyzacja produkcji mleka wartość wskaźnika wyniosła 8,6%, bydło mięsne
1,2%,
trzody chlewnej i drobiu
24,8%. Zdecydowanie najlepszy wskaźnik osiągnięto w
przypadku schematu różnorodność produkcji
469%, cieszył się on największym
powodzeniem wśród rolników.
W Działaniu 3, schemat 1 wskaźnik liczby wykonanych przyłączy wyniósł 62,4%,
wykonanych przykanalików w schemacie 2
131,9%, wybudowanych składowisk odpadów

42%, wybudowanych lub zmodernizowanych dróg
133% i zaopatrzenia w energię 9,3%.
W działaniu 4, schemat 4.1.
Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu
18,8%,
tworzenia miejsc pracy na obszarach wiejskich
46,9%, publiczna informacja turystyczna

47,1%.
Można stwierdzić, że cele szczegółowe założone dla poszczególnych działań programu
SAPARD w Polsce były realizowane w sposób zauważalny na poziomie realizowanych
projektów. W skali kraju, ze względu na pulę dostępnych środków finansowych i związaną z
tym liczbę sfinansowanych projektów w odniesieniu do potrzeb w zakresie całego sektora
rolnego, rolno-spożywczego oraz obszarów wiejskich w Polsce założone cele nie były
możliwe do zrealizowania w wysokim stopniu.

111
4.2.3. Wstępna ocena ekonomicznego, społecznego i środowiskowego wpływu
Programu
Ocena wpływu programu SAPARD na gospodarstwa rolne
Rolnicy korzystali z pomocy w Programie SAPARD głównie w Działaniu 2
Inwestycje w gospodarstwach rolnych (wszystkie schematy), w Działaniu 4, schemat 4.1
Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu na obszarach wiejskich oraz w ramach Działania 6
Szkolenia zawodowe.
W Działaniu 2 złożyli oni 15 586 wniosków, z czego dla 13 742 wniosków zostały
zawarte umowy z ARiMR na kwotę 636 540,1 tys. PLN.
Na ostateczna liczbę złożonych wniosków w ramach Działania 2 wpłynęły pozytywne
przykłady liderów wiejskich, którzy jako pierwsi skorzystali z programu SAPARD oraz
wprowadzone zmiany w kryteriach dostępu, a także możliwość uzyskania przez rolników
kredytów pomostowych. Nie bez znaczenia okazała się również pomoc doradców rolnych w
przygotowaniu wniosków aplikacyjnych i biznesplanów. Decydujące znaczenie miały
zdaniem ekspertów zmiany, co do możliwości zakupu ciągników i maszyn, które uruchomiły
lawinę wniosków.
Program SAPARD mimo ważnej roli, jaką odegrał, niestety nie doprowadził do
przekształcenia rolnictwa w silną ekonomicznie gałąź polskiej gospodarki. Miał jednak
pozytywny wpływ na wynik finansowy gospodarstw, które skorzystały z jego wsparcia na
realizację inwestycji20.
W ramach Komponentu 2.2.1 w produkcji bydła mięsnego zrealizowano zaledwie 40
projektów, które dotyczyły głównie zakupu zwierząt.
Zakup zwierząt był głównym efektem realizacji 26 projektów w ramach Komponentu
2.2.2.
W komponencie 2.2.3 zrealizowano 768 projektów (w odniesieniu do 2600-2800
planowanych), w ramach których wyremontowano 208 budynków, zakupiono ponad 2,1 tys.
maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej.
Duża liczba inwestycji dotycząca zakupu maszyn, urządzeń i wyposażenia do
produkcji rolnej, zwłaszcza dla sadownictwa i warzywnictwa (4 325) zrealizowana została w
schemacie 2.3 Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych. W ramach tego
schematu wybudowano również 177 budynków, wyremontowano 460 i rozbudowano 46
budynków.
W schemacie 4.1 rolnicy i domownicy, beneficjenci tego schematu, zrealizowali 1490
projektów, przy czym najczęściej realizowali oni projekty w zakresie usług turystycznych i
agroturystyki (1028 zrealizowanych projektów), usług dla gospodarstw rolnych (174) i usług
transportowych (145).
Rolnicy byli również głównym beneficjentem pomocy w ramach Działania 6 biorąc
udział w następujących szkoleniach:
� w zakresie praktyk produkcyjnych, zgodnych z zasadami zachowania krajobrazu, ochrona
środowiska, standardami higieny i dobrostanu zwierząt
4 projekty,
� w zakresie zdobywania umiejętności niezbędnych do prowadzenia rentownego
gospodarstwa
6 projektów,
� w zakresie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich
3 projekty,
� kursy multidyscyplinarne
1 projekt.
Według danych, w 14 zrealizowanych projektach wzięło udział 13,7 tys. rolników.
20 Ziółkowska J., , Mikroekonomiczna ocena efektywności projektów inwestycyjnych współfinansowanych ze
środków Unii Europejskiej. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.2005. Warszawa

112
Ocena wpływu programu SAPARD na przedsiębiorstwa
Przedsiębiorcy byli beneficjentami programu SAPARD głównie w Działaniu 1
Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych oraz w Działaniu 4
Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich schemat 4.2 Tworzenie
miejsc pracy na obszarach wiejskich. W Działaniu 1 na 1 778 złożonych wniosków przez
przedsiębiorstwa, 1342 wnioski uzyskały wsparcie finansowe, średnio 1 265,9 tys PLN.
Najwięcej wniosków odnotowano w sektorze mięsnym (689 zawartych umów) i mleczarskim
(325 zawartych umów), a najmniej w sektorze rybnym (87 umów). Otrzymane środki
przedsiębiorcy przeznaczyli głównie na modernizację budynków, wyposażenie techniczne
zakładów przetwórczych oraz poprawę bezpieczeństwa i jakości produkowanej żywności.
Celem większości projektów było bowiem dostosowanie zakładów do wymogów sanitarnych
i weterynaryjnych wynikających z implementacji przepisów unijnych do prawodawstwa
polskiego. Z analizy raportów ARiMR dotyczących realizacji programu SAPARD w Polsce
wynika, że ten typ inwestycji stanowił bardzo duży udział w kwocie wsparcia i wynosił od
53% w sektorze owocowo-warzywnym do 88% w sektorze mięsnym.
Kolejnym typem inwestycji pod względem udziału w kwocie wsparcia były takie
inwestycje, jak: zwiększenie wartości dodanej, poprawa jakości produktów, wprowadzenie
nowej technologii i innowacji oraz obniżenie kosztów produkcji
47% w sektorze owocowowarzywnym
i 11% w sektorze mięsnym.
W strukturze wydatkowanych środków w Działaniu 1 ponad połowę (51,3%)
wykorzystali właściciele zakładów mięsnych, 25,4% - zakładów mleczarskich, 15,9% -
zakładów owocowo-warzywnych i 7,4% - zakładów rybnych.
Analizując projekty zrealizowane w Działaniu 1 wg rodzaju kosztów kwalifikowanych
stwierdzono, że największy udział w tych kosztach stanowiły koszty zakupu i instalacji
nowych maszyn i sprzętu włącznie z oprogramowaniem komputerowym i specjalistycznym
sprzętem do transportu. Udział ten stanowił w sektorze mleczarskim 78%, owocowowarzywnym

58%, mięsnym
52% i rybnym
51%. Druga kategoria pod względem udziału
w całkowitych kosztach kwalifikowanych były koszty budowy i modernizacji budynków.
Stanowiły one 21% w sektorze mleczarskim, 46% w sektorze mięsnym, 39% w owocowowarzywnym
i 48% w rybnym.
W ramach sektora mięsnego 300 zakładów zrealizowało projektu w ramach których
wdrożony został system HACCP, a 412 zakładów wdrożyło program dostosowania do
standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE. W sektorze rybnym system HACCP wdrożyło
52 zakłady, a w owocowo-warzywnym 102 zakłady.
W przypadku Schematu 4.2 tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich (Działanie
4), przedsiębiorcy działający na obszarach wiejskich zrealizowali 2154 projektów tworząc
miejsca pracy dla siebie i innych. Struktura typów projektów (kierunków rozwoju
przedsiębiorczości), w które inwestowano była następująca:
� drobna wytwórczość, usługi dla ludności, rzemiosło i rękodzielnictwo
45%,
� usługi transportowe
19,9%,
� usługi turystyczne
13,6%,
� roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne
9,8%,
� usługi dla gospodarstw rolnych
6%,
� inne
5%.
Program SAPARD miał bardzo pozytywny wpływ na zachowania i decyzje biznesowe
przedsiębiorstw, które z tego Programu korzystały. Udowodniono, że uczestnictwo w
Programie ułatwiało percepcję i wykorzystanie szans pojawiających się w otoczeniu
marketingowym i skłaniało wnioskodawców do refleksji strategicznej. Ponadto Program 
113
wywierał pozytywny wpływ na integrację umowną kanału rynku w branży rolno-spożywczej,
ułatwiał budowę orientacji proeksportowej i przyczyniał się do rozwoju przedsiębiorczości
wśród tych podmiotów, które są relatywnie silniejsze i zarządzane przez osoby lepiej
wykształcone i mające wizję własnej przyszłości21.
Ocena wpływu programu SAPARD na środowisko
Program SAPARD był Programem, w którym działania związane z ochroną
środowiska i o charakterze prośrodowiskowym miały istotne znaczenie. Pozytywny wpływ na
zachowanie oraz poprawę środowiska naturalnego w ramach Programu SAPARD został z
pewnością zmniejszony poprzez rezygnację z działań zmierzających do akredytacji Działania
5. "Program rolnośrodowiskowy (projekt pilotażowy)" w ramach Programu SAPARD w
grudniu 2003 roku. Pilotażowe działania w ramach Programu Rolnośrodowiskowego miały
służyć wypracowaniu w Polsce docelowych systemów wdrażania programów zachowania
rolniczej różnorodności biologicznej i ochrony krajobrazu zgodnych z Rozporządzeniem
Rady (WE) nr 1257/99 na obszarach pilotażowych: doliny rzek: Narwi i Biebrzy, doliny
Ujścia Warty, regionu warmińsko-mazurskiego oraz regionu podkarpackiego.
Wszystkie działania inwestycyjne Programu SAPARD uwzględniały wymagania
dotyczące norm związanych z ochroną środowiska, inwestycje realizowane ze wsparciem ze
środków Programu nie mogły w żaden sposób niekorzystnie oddziaływać na środowisko.
W ramach działania 1 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i
rybnych, w przypadku zakładów mleczarskich (podobnie jak w pozostałych sektorach
przetwórstwa) nastąpił wzrost ilości emitowanych zanieczyszczeń i wyniósł on 8,8%.
Powodem wzrostu emisji zanieczyszczeń nie była stosowana niewłaściwa metoda lub
technologia ograniczenia zanieczyszczenia środowiska, ale po prostu wzrost produkcji,
zwiększenie powierzchni hal produkcyjnych i magazynowych orz budowa nowych linii
produkcyjnych wskutek czego wzrosło zużycie wody w procesie mycia, a co za tym idzie

objętość powstających ścieków. Wzrost ilości odpadów stałych wystąpił szczególnie w
sektorze mięsnym. Rozbudowa hali uboju czy zakup linii uboju powoduje bowiem
zwiększenie ilości odpadów.
W przypadku emisji gazów uruchomienie nowoczesnej instalacji dopalania gazów
wędzarniczych spowodowało ograniczenie emisji szkodliwych substancji rakotwórczych,
obecnych w dymie wędzarniczym kosztem zwiększenia emisji mniej szkodliwych pyłów.
Budowa oczyszczalni, podczyszczalni ścieków, spalarni gazów często była efektem
wzrostu produkcji, który bezpośrednio powodował wzrost objętości zanieczyszczeń.
Natomiast wyżej wymienione oczyszczalnie spełniły swoje zadanie, czyli poprawiły jakość
zanieczyszczeń. Ponadto ilość tych zanieczyszczeń w odniesieniu do wielkości produkcji jest
mniejsza, niż przed realizacją inwestycji. Wskaźnik ten jest odbiciem wzrostu objętości
emisji, a nie jakości emitowanych zanieczyszczeń. Wprawdzie objętość emitowanych
zanieczyszczeń wzrosła, lecz ich skład uległ poprawie, gdyż w przeciwnym wypadku zakłady
(zgodnie z polskim prawem) nie uzyskałyby zezwolenia na dalsze prowadzenie działalności.
W przypadku zakładów przetwórstwa mięsnego, które zrealizowały inwestycje w
ramach programu SAPARD nastąpił największy wzrost emisji zanieczyszczeń, bo aż o
19,1%, głównie wskutek wzrostu produkcji
podobnie jak w sektorze mleczarskim.
Zakłady przetwórstwa rybnego również zwiększyły emisję zanieczyszczeń o ok. 4,4%.
W ramach przedsiębiorstw sektora owocowo-warzywnego odnotowano najmniejszy
21 Bryła P., Domański T., The Role in Stimulating Innovativess Among Farms and Food-processing Firms in the
Lodz Region, [w:] Trzmielak D., Urbaniak M. (red), Technology Policy and Innovation. Value-added Partnering
in a Changing World, Innovation Center at the University of Lodz, Łódź 2005, s. 303-309. 
114
spośród pozostałych sektorów wzrost emitowanych zanieczyszczeń, tj. 0,3%.
Działanie 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych, zostało w pełni podporządkowane
poprawie warunków sanitarnych, weterynaryjnych, chowu zwierząt i ochrony środowiska.
Spełnienie wymogów w zakresie ochrony środowiska było warunkiem uzyskania wsparcia
pomocowego we wszystkich schematach tego działania, jak i w pozostałych działaniach
programu SAPARD. Niespełnienie wymogów w zakresie ochrony środowiska przez
beneficjentów było często przyczyną odrzucenia wniosków w Działaniu 2, jak i pozostałych
działaniach.
Dużym zainteresowaniem beneficjentów cieszył się zatem zakup urządzeń
i wyposażenia do zagospodarowania odchodów zwierzęcych oraz budowa płyt obornikowych,
zbiorników na gnojówkę i zbiorników na gnojowicę. W schemacie 2.1, wybudowano 203 płyt
obornikowych o łącznej powierzchni 35 650 m2, wykonano 206 zbiorników na gnojówkę
(23 254 m3) i 40 zbiorników na gnojowicę (11 069 m3). W Komponencie 2.2.1 zbudowano 5
płyt obornikowych i zainstalowano 5 zbiorników na gnojowicę. W Komponencie 2.2.3
wybudowano 155 płyt obornikowych (18 958 m2), zainstalowano 161 zbiorników na
gnojówkę (8 613 m3) i 51 zbiorników na gnojowicę (7 472 m3). Jak znacząco ograniczone
zostało niekorzystne oddziaływanie gospodarstw rolnych na środowisko w wyniku
przeprowadzonych inwestycji możliwe będzie po raz pierwszy w trakcie oceny ex-post
Programu SAPARD. Należy pamiętać, ze korzystne oddziaływania w odniesieniu do
środowiska naturalnego pojawiają się dużo wolniej niż negatywne skutki zanieczyszczania.
Działanie 3 Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich, a w szczególności
Schematy 3.2 Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych oraz 3.3 Gospodarka
odpadami stałymi to obszary inwestowania ściśle związane z ochroną środowiska.
Największe środki w ramach Działania 3 zostały wykorzystane przez gminy i związki gmin
na budowę sieci kanalizacyjnych, wykonanie przykanalików, budowę zbiorczych
oczyszczalni ścieków oraz budowę przyzagrodowych oczyszczalni ścieków. Stanowiły one
łącznie 47% udziału wypłaconego wsparcia. Na budowę lub rozbudowę składowisk odpadów
stałych wydatkowano 0,9% wsparcia.
W Schemacie 3.2 zrealizowano 1 302 projekty w ramach których zbudowano 6 198
km sieci kanalizacyjnej, wykonano 94 958 przyłączy kanalizacyjnych, zbudowano 189
oczyszczalni o wydajności nominalnej 106 792 m3, a także wybudowano 2 403
przyzagrodowych oczyszczalni ścieków.
W Schemacie 3.3 zrealizowano 25 projektów, w ramach których wybudowano 23
składowisk odpadów stałych, które w chwili zakończenia inwestycji przyjmowały odpady od
ok. 8 500 podmiotów i osób fizycznych.
W schemacie 3.5 zrealizowano 31 projektów w zakresie budowy lokalnych
niekonwencjonalnych źródeł energii, głównie energii odnawialnej.
Nie bez wpływu na ochronę środowiska miały zrealizowane 4 projekty szkoleniowe w
ramach Działania 6 Szkolenia zawodowe. Dotyczyły one stosowania praktyk produkcyjnych
w rolnictwie i przetwórstwie zgodnych z zasadami zachowania krajobrazu, ochroną
środowiska oraz standardami higieny i dobrostanu zwierząt.
Ocena wpływu programu SAPARD na lokalną społeczność22
Beneficjentem pomocy w ramach programu SAPARD oprócz rolników
i przedsiębiorców była lokalna społeczność zamieszkała na obszarach wiejskich, która
korzystała przede wszystkim z efektów działań uzyskanych w ramach Działania 3 Rozwój
i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich.
22 Dane pochodzą z ankiet składanych przez beneficjentów. Należy je potraktować jako dane
orientacyjne/szacunkowe. 
115
W Schemacie 3.1 liczba użytkowników tego przedsięwzięcia (tj. zaopatrzenie
gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem) objęła 1 486 868 osoby. W Schemacie
3.2 odprowadzenie i oczyszczanie ścieków komunalnych liczba użytkowników
przedsięwzięcia wyniosła 2 569 397 osób. W Schemacie 3.3 Gospodarka odpadami stałymi
ze zrealizowanych inwestycji skorzystało 533 566 osób. W schemacie 3.4 Drogi gminne
i powiatowe na obszarach wiejskich zrealizowane inwestycje objęły swym zasięgiem 151 967
gospodarstw domowych.
Powyższe inwestycje, jak i te realizowane w pozostałych działaniach w znaczny
sposób przyczyniły się do poprawy jakości życia w wielu gminach wiejskich, w których
były one realizowane oraz pobudziły różne grupy beneficjentów do dalszego aplikowania o
środki UE w ramach programów operacyjnych finansowanych w ramach funduszy
strukturalnych 2004-2006 celem poprawy infrastruktury technicznej, rozwoju działalności
gospodarczej, rozwoju przedsiębiorczości rolniczej i podnoszenia poziomu życia społecznogospodarczego
na obszarach wiejskich.
Przedstawiona w niniejszym rozdziale wstępna ocena ekonomicznego, społecznego i
środowiskowego wpływu Programu jest z oczywistych względów ogólna. Dokładniejsze
wnioski na temat wpływów Programu SAPARD w Polsce sformułowane zostaną w wyniku
planowanej oceny ex-post realizacji programu, która wykonana zostanie w 2007 roku.
4.2.4. Odniesienie się do głównych wyników oceny średniookresowej
Zestawienie odniesienia się Instytucji Zarządzającej (MRiRW) oraz sposobu wykonania
poszczególnych rekomendacji "Średniookresowej oceny realizacji Programu SAPARD w
Polsce w latach 2000-2003" zestawiono w tabeli 56.
116
Tabela 56. Sposób uwzględnienia oraz odniesienie się do rekomendacji "Średniookresowej oceny realizacji Programu SAPARD w Polsce
w latach 2000-2003"
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
1. Należy wprowadzić zróżnicowany
system proceduralny dla małych
gospodarstw i przedsiębiorstw
starających się o środki Programu
SAPARD tzw. system małych
grantów z uproszczonymi kryteriami i
wymogami kwalifikacyjnymi.
Schematy większych grantów
powinny mieć zwiększone wielkości
limitów
MRiRW
Nie wdrożono ze względu na stan zaawansowania
realizacji Programu SAPARD oraz długi okres czasu
niezbędny do wprowadzenia zmian (do 6 miesięcy).
Ponadto wdrożenie rekomendacji spowodowałoby
podwojenie ilości procedur, co w efekcie mogłoby się
przyczynić do paraliżu prac związanych z
wprowadzaniem i zmianą procedur. Miałoby też
niekorzystny wpływ na tempo rozpatrywania wniosków
(rekomendacje 12 i 14), spowodowałoby konieczność
zwiększenia zatrudnienia.
Nie wdrożono w ramach SPO ROL. Wdrożenie
rekomendacji spowodowałoby podwojenie ilości
procedur, natomiast na podstawie doświadczeń z
realizacji SAPARD partnerzy społeczni i gospodarczy
a także eksperci sugerowali uproszczenie procedur.
Ponadto równoległa realizacja końcowej fazy
SAPARD oraz rozpoczęcie realizacji SPO
spowodowałoby konieczność bardzo dużego
zwiększenia zatrudnienia w ARiMR.
2. Należy system kopert dzielących
środki oprzeć o megaregiony, które
można wyodrębnić w oparciu o
odpowiednie statystyki. Należy
wprowadzić zróżnicowany poziom
wkładu własnego na obszarach o
różnej sytuacji społecznej (lista
gmin).
MRiRW
Nie wdrożono ze względu na stan zaawansowania
realizacji Programu SAPARD oraz długi okres czasu
niezbędny do wprowadzenia zmian (do 6 miesięcy).
Należy wziąć pod uwagę, ze zawieranie umów w ramach
Programu SAPARD znajdowało się w fazie końcowej.
Równolegle przygotowywano SPO w związku z
wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej i dlatego
zdecydowano się uwzględnić część rekomendacji przy
tworzeniu systemu wdrożeniowego SPO oraz samego
Programu.
W ramach SPO ROL zastosowano system kopert
regionalnych (wojewódzkich). Ponadto w przypadku
Działań 2.2.; 2.3. i 2.5. w ramach kryteriów wyboru
projektów zastosowano kryteria regionalne.
W ramach PROW nie zastosowano kopert
regionalnych.
3. Należy we wszystkich działaniach
zachować wyższy udział dotacji i /
lub priorytetowe kryteria w
odniesieniu do inwestycji w dobra
publiczne (ochrona środowiska,
bezpieczeństwo, dobrostan zwierząt)
MRiRW
Nie wdrożono ze względu na stan zaawansowania
realizacji Programu SAPARD oraz długi okres czasu
niezbędny do wprowadzenia zmian (do 6 miesięcy). Było
to niewykonalne zwłaszcza ze względu na ostateczny
termin naboru wniosków o pomoc finansową do 20 lutego
2004 roku, a zawierania umów w ramach wszystkich
działań Programu SAPARD do 30 września 2004 r.
Nie wdrożono.
Jest to natomiast jeden z możliwych celów inwestycji.
Ponadto w ramach SPO ROL udział wydatków
kwalifikowanych poniesionych w ramach działań na
cele związane z ochroną środowiska, poprawą
dobrostanu zwierząt oraz warunków sanitarnych i
bezpieczeństwa pracy w gospodarstwach rolnych jest
monitorowany.
4. Należy uwzględnić w większym
zakresie wspieranie w ramach
Programu SAPARD zróżnicowane
kierunki produkcji w gospodarstwach
prowadzących taką działalność
MRiRW Nie wdrożono z przyczyn analogicznych do
wymienionych wyżej.
W ramach SPO ze wsparcia korzystać mogły
gospodarstwa rolne o wszystkich kierunkach
produkcji rolnej, zarówno specjalistycznych jak i
wielokierunkowych. Był to efekt zarówno
doświadczeń z realizacji Programu SAPARD jak i
większa dostępna pula środków przeznaczona na 
117
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
działanie związane z inwestycjami w gospodarstwach
5. Należy stworzyć odpowiedzenie ramy
kredytowania projektów w ramach
Programu SAPARD oraz innych
instrumentów inżynierii finansowej z
wykorzystaniem umowy w ramach
Programu SAPARD jako formy
zabezpieczenia
MRiRW
Nie wdrożono systemu wspierania projektów w ramach
Programu SAPARD (w postaci kredytowania projektów w
ramach Programu SAPARD) ze względu na
przestrzeganie zasad polityki strukturalnej. Pomoc
udzielana ze środków publicznych na cele związane
realizacją inwestycji w ramach projektów pomniejszać
maksymalne kwoty dofinansowania jakie uzyskiwaliby
beneficjenci ze względu na konieczność zachowania
właściwego udziału środków publicznych dopuszczalnego
w ramach Programu. MRiRW konsultowało się z bankami
w tej kwestii i niektóre banki zaproponowały kredyty
pomostowe do współfinansowania (lub finansowania
przez otrzymaniem płatności ARiMR) projektów
realizowanych w ramach Programu SAPARD.
Nie wdrożono systemu wspierania projektów w
ramach SPO ROL (w postaci kredytowania projektów
w ramach SPO ROL) ze względu na przestrzeganie
zasad polityki strukturalnej z tych samych przyczyn
co w ramach Programu SAPARD.
Niektóre banki posiadają ofertę bankową
dostosowaną do finansowania pomostowego
inwestycji w ramach SPO ROL.
W ramach PROW 2004-2006 rekomendacja nie miała
zastosowania.
6. Należy wykorzystać możliwości
(szczególnie w działaniu 1,2,4) w
zakresie uznania pracy własnej jako
kosztu kwalifikowanego
(opracowanie listy kosztów
normatywnych ).
MRiRW
ARiMR
Nie wdrożono w ramach Programu SAPARD, pomimo, że
aspekt ten był wielokrotnie analizowany, lecz ze względu
na złożoność zagadnienia nie udało się wypracować
konkretnych ustaleń. Stwierdzono niemożliwość ustalenia
w obecnym stanie prawnym jednoznacznego
precyzyjnego katalogu referencyjnego kosztów pracy
własnej.
W ramach SPO z analogicznych przyczyn
rekomendacji nie wdrożono.
W ramach PROW rekomendacja nie miała
zastosowania.
7. Należy uprościć biznes plany.
Powinna zostać wprowadzano ocena
rentowności projektów
MRiRW
ARiMR
Jeszcze przed realizacją oceny średniookresowej Agencja
podjęła działania mające na celu uproszczenie biznes
planów. W wyniku prowadzonych szerokich konsultacji z
właściwymi instytucjami, w tym ODR-ami ustalono, iż
Agencja powinna pozostać przy jego obowiązującej
dotychczasowej wersji. Dla ułatwienia natomiast
Wnioskodawcom wypełniania biznes planu opracowana
została jego elektroniczna wersja i zamieszczona na
stronie internetowej ARiMR.
W ramach SPO ROL w praktyce nie zostały
zastosowane biznesplany.
� W działaniu 1.1 tzw. biznes plan został
uproszczony poprzez wprowadzenie Pełnego
Planu Projektu lub Uproszczonego Planu
Projektu
dokumentów znacznie prostszych do
wypełnienia w stosunku do biznes planu
obowiązującego w Działaniu 2 Programu
SAPARD. Obie wersje Planów Projektu
opracowano w wersji aktywnej, samoliczącej.
Część danych
związanych z wyliczaniem
nadwyżki bezpośredniej
wyliczana była z tzw.
tabeli SGM w sposób automatyczny, przy
zastosowaniu formuł samoliczących.
� W działaniu 2.4 zostało wprowadzone badanie 
118
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
efektywności w odniesieniu do projektu.
Przeprowadzana jest analiza przepływów i w
oparciu o wartość dochodu brutto oraz wskaźnik
ekonomicznej efektywności projektu (NPV)
oceniana jest dochodowość danego
przedsięwzięcia. Dodatkowo, Plan Projektu
został opracowany w wersji aktywnej,
samoliczącej.
� W ramach usprawnień dla wnioskodawców
działania 1.5 SPO konstrukcja biznes planu była
przedmiotem uzgodnień ze Związkiem Banków
Polskich, których celem było ustalenie takiego
kształtu dokumentu, który byłby akceptowany
zarówno przez ARiMR, jak również przez banki
przy ubieganiu się wnioskodawców działania
1.5 SPO o kredyty pomostowe umożliwiające
sfinansowanie planowanych inwestycji.
Z powyższego powodu oraz ze względu na specyfikę
działania (tj. wielkość podmiotów ubiegających się o
pomoc finansową oraz wysokość pomocy do 20 mln
PLN) radykalne uproszczenie biznes planu nie było
możliwe. Podjęto jednak kroki zmierzające do
minimalizacji niezbędnej zawartości dokumentu,
który w ostatecznym kształcie musiał być jednak
zgodny z wymaganiami programowymi oraz
uzgodnieniami poczynionymi z przedstawicielami
banków.
W odniesieniu do określania szacunkowej
rentowności projektów w Programie SAPARD
Działanie 1, jak również w SPO 2004-2006 Działanie
1.5 biznes plany zawierały wymóg analizy
efektywności inwestycji metodami dyskontowymi
(NPV oraz IRR).
8. Należy wprowadzić preferencje dla
młodzieży, poprzez stosowanie
kryterium wieku w rankingu (dz. 4)
oraz preferencji dla gmin z wysokim
MRiRW
Nie wdrożono ze względu na stan zaawansowania
realizacji Programu SAPARD oraz minimalny czas
niezbędny do wprowadzenia zmian. Ponadto zdaniem
MRiRW (przy uwzględnieniu uwarunkowań Programu)
Nie wdrożono takich kryteriów w ramach SPO ROL.
W ramach SPO istniej odrębne działanie
przeznaczone specjalnie dla młodych rolników
(działania 1.2 Ułatwianie startu młodym rolnikom) 
119
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
udziałem młodzieży. W działaniu 1
można wprowadzić preferencje dla
zakładów tworzących miejsca pracy
dla ludzi młodych
nie było wykonalne wdrożenie tej rekomendacji.
9. Należy ustanowić wymogi dotyczące
wieku i kwalifikacji w działaniu 2 na
podobnym poziomie jak w innych
krajach UE.
MRiRW
W 2003 r. Komitet Monitorujący zaakceptował zmiany w
PO SAPARD dotyczące zmian kryterium wiekowego
beneficjentów ubiegających się o wsparcie. Dotyczyło to
podwyższenia wieku ubiegających się o wsparcie do 55
lat.
Wymagania odnośnie kwalifikacji, zgodnie z
przepisami określone miały być przez kraje
członkowskie i tak też zostały określone, z
uwzględnieniem przepisów krajowych. W ramach
SPO ROL poza Działaniem 1.2. (wsparcie dla
młodych rolników
co jest naturalne) nie ma
ograniczenia wieku dla beneficjentów ubiegających
się o pomoc.
W ramach PROW nie występują ograniczenia
odnośnie wieku ubiegających się o wsparcie.
10. Należy stosować analizę
ekonomiczną w ocenie projektów
infrastrukturalnych
ARiMR
Była przeprowadzana uproszczona analiza ekonomiczna
w ocenie projektów infrastrukturalnych w ramach
Programu SAPARD w działaniu 3. Uszczegółowionej
analizy ekonomicznej nie wprowadzono ze względu na
stan zaawansowania realizacji Programu podobnie jak w
przypadku rekomendacji 1, 2, 3 i 4.
Okres przyjmowania Wniosków o Pomoc Finansową w
ramach Działania 3 zakończył się w dniu 15 września
2003 r. W tej sytuacji nie było możliwości dokonania
zmian we wzorach wniosków niezbędnych do
zastosowania analizy ekonomicznej.
W ramach SPO ROL i PROW nie wdrożono działań
infrastrukturalnych (Publiczna infrastruktura
wiejska).
W ramach SPO realizowane jest działanie 2.6. Rozwój
i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z
rolnictwem, które dotyczy infrastruktury gospodarstw
rolnych.
11. Należy skrócić okres między
terminami rozpoczęcia składania
wniosków lub zastosować tryb ciągły
przyjmowania wniosków
ARiMR
Zastosowano rekomendację tj. skrócono okres między
terminami rozpoczęcia składania wniosków w ostatnich
trzech turach przyjmowania wniosków w ramach
Działania 1 Programu SAPARD. W praktyce z punktu
widzenia beneficjenta nabór był ciągły. Wyznaczone
terminy pośrednie służyły jedynie oddzieleniu kolejnych
partii wniosków do oceny i ustalenia kolejnych list
rankingowych projektów.
W ramach SPO ROL i PROW stosuje się nabór ciągły
do wyczerpania środków.
12. Należy zapewnić rejestrację oraz
ocenę wszystkich wniosków poprzez
optymalizację pracy i/lub
wzmocnienie kadry odpowiedzialnej
ARiMR DROW
Departament Kadr przy planowaniu wielkości
zatrudnienia regularnie konsultuje z departamentami
merytorycznymi i oddziałami regionalnymi poziom
etatyzacji w ramach poszczególnych komórek tak, aby
W ramach SPO oraz PROW stosowane jest
analogiczne rozwiązanie. 
120
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
za to zadanie zabezpieczyć odpowiednią ilość pracowników do
realizacji poszczególnych zadań.
Dodatkowo należy podkreślić, że za organizację i
optymalizację pracy w danej komórce odpowiada jej
dyrektor. W związku z tym ma on możliwość:
� zmian zakresu zadań realizowanych przez
poszczególnych pracowników,
� przesuwania pracowników pomiędzy podległymi
komórkami,
� wprowadzenia 2-zmianowego trybu pracy.
Zapisy książek procedur dla wszystkich działań PROW
wymagają oceny wszystkich złożonych wniosków.
Proces optymalizacji rozpatrywania wniosków
realizowano jeszcze w trakcie prowadzenia prac przez
oceniającego.
13. Należy stosować zasadę powiązania
terminów (okresów) przyjmowania
wniosków z określoną (zakładaną)
ilością wniosków
ARiMR Zastosowano w przypadku Działania 1i 4. W ramach SPO ROL i PROW stosowano nabór
ciągły do wyczerpania środków.
14. Należy zapewnić powiązanie
terminów określonych przepisami z
procedurami. Konieczne jest
zapewnienie przestrzegania ścieżki
krytycznej
ARiMR DROW
i DWSiFS
Przepisy Wieloletniej Umowy Finansowej określają
jedynie maksymalny termin na dokonanie płatności tj. trzy
miesiące od dnia stwierdzenia poprawności i kompletności
Wniosku o Płatność. Wymóg ten uwzględniają terminy na
obsługę przyjęte w Aneksie do Książek Procedur.
Przewidziane procedurami terminy obsługi wniosków
o płatność w ramach SPO są zgodne z terminami
przewidzianymi na rozpatrzenie wniosku,
wynikającymi z umowy pomiędzy ARiMR jako
Instytucją Wdrażającą a MRiRW jako Instytucją
Zarządzającą. Sytuacja, w której występuje potrzeba
zapewnienia przestrzegania ścieżki krytycznej ma
miejsce w ramach działania 1.5 "Poprawa
przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych"
w sytuacji, gdy wniosek podlega autoryzacji w
Departamencie Autoryzacji Płatności ARiMR,
natomiast równocześnie dokonywana jest kontrola
postępowania o udzielenie zamówień publicznych
przez inną jednostkę ARiMR tj. Oddział Regionalny.
Zapewnienie kolejności czynności, która ma wpływ
na całość procesu, zostało zrealizowane poprzez
odpowiednie zapisy procedur, zgodnie z którymi 
121
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
zakończenie autoryzacji wniosku o płatność przez
DAPt możliwe jest tylko po uprzednim uzyskaniu z
OR stosownej informacji na temat wyniku
przeprowadzonej kontroli postępowania o udzielenia
zamówień publicznych.
15. Należy opublikować materiały
szkoleniowe spełniające określone
normy na stronie MRiRW
MRiRW PT
W okresie bezpośrednio przypadającym po
sformułowaniu rekomendacji nie wdrożono jej ze względu
na niewielką ilość materiałów zasługujących na
opublikowanie na stronach internetowych. Natomiast
każdy projekt szkoleniowy kończył się wydaniem przez
podmiot książki/broszury na temat przedmiotu szkolenia.
Materiały te były dystrybuowane za pośrednictwem ODR
do rolników.
W ramach SPO wszystkie wydane broszury oraz
publikacje dostępne będą na stronie internetowej
MRiRW.
16. Potrzebne są innowacje organizacyjne
w zakresie funkcji związanych ze
szkoleniami i gromadzeniem i
upowszechnianiem informacji w tym
zakresie. Funkcję opracowywania
zakresu zadań i obowiązków oraz
ocenę potrzeb szkoleniowych mógłby
realizować podkomitet Komitetu
Monitorującego
MRiRW
Działania związane ze zmianą organizacji gromadzenia i
upowszechniania informacji powstałej w wyniku szkoleń
nie zostały wprowadzone w ramach Programu SAPARD
ze względu na stan zaawansowania realizacji działania 6.
Wykonanie zadania ocen potrzeb szkoleniowych a
zwłaszcza zakresu zadań i obowiązków dla szkoleń było
niewykonalne w ramach podkomitetów KM. Zakresy
szkoleń konsultowane były z Komitetem Monitorującym.
Sprawne wykonanie zakresu zadań i obowiązków
zapewnione mogło być tylko w przypadku przygotowania
ich przez właściwego pracownika merytorycznego w
ramach FAPA w konsultacji z MRiRW.
Ocenę potrzeb szkoleniowych wykonywano w
odpowiednim departamencie MRiRW poprzez analizę
zgłaszanych tematów szkoleniowych przez Odry,
partnerów społecznych oraz członków Komitetu
Monitorującego.
17. Należy wprowadzić aktywne formy
szkoleń dla rolników MRiRW
Rekomendacja dotyczyła propozycji oceniającego aby
wykorzystać przeszkolonych uczestników szkoleń jako
szkoleniowców dla kolejnych rolników. Z natury działania
6 Szkolenia zawodowe szkoleń dokonywały podmioty
wybrane na zasadzie konkursu ofert. Beneficjentem
działania mogły być tylko podmioty-firmy szkolące.
Wdrożenie rekomendacji wymagałoby stworzenia
rozległej dokumentacji związanej z wyborem rolników
prowadzących szkolenia, kontrolą realizowanych szkoleń
oraz rozliczaniem tych osób. Ponadto nie zgłaszano
żadnych inicjatyw ze strony rolników o chęci
organizowania szkoleń. Dlatego też nie wdrożono
W ramach SPO zastosowano analogiczny model
szkoleń jak w SAPARD. Beneficjentami są firmy
szkoleniowe. Zapewniło to najszerszy efekt realizacji
szkoleń w porównaniu do działań 
122
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
rekomendacji.
18. Należy ustalić priorytet dla
przygotowań programów
poakcesyjnych SPO i PROW jeśli
występuje konflikt z zasobami
wykorzystywanymi dla Programu
SAPARD
MRiRW
ARiMR
Priorytet taki uwzględniono. Dokonano zmiany struktury
organizacyjnej zarówno ARiMR jak i MRiRW oraz
skierowano przeważające zasoby ludzkie w celu
właściwego przygotowania SPO i PROW.
19. Należy odpowiednio monitorować
potrzeby kadrowe tak aby w
odpowiednim czasie zatrudniać
nowych pracowników uwzględniając
czas potrzebny na ich przygotowanie
do pracy
MRiRW
ARiMR
Stosowany był i nadal jest stały monitoring zatrudnienia,
potrzeb kadrowych. Realizacja zmniejszania niedoborów
uzależniona była od głównie od uzyskanych etatów.
W ramach sprawozdawczości SPO ROL prowadzi się
stały monitoring zatrudnienia, potrzeb kadrowych.
Realizacja zmniejszania niedoborów uzależniona jest
od liczby uzyskanych etatów.
20. Należy uprościć procedury
wdrożeniowe Programu SAPARD w
szczególności formularze wniosków
oraz biznes plany. Należy rozważyć
zmniejszenie wizytacji terenowych w
Programie SAPARD do próby 5%
beneficjentów.
ARiMR
DWSiFS
Dokonano zmian w zapisach procedur, w wyniku których
stały się bardziej przejrzyste i dodatkowo bardziej
przyjazne dla Beneficjentów. Proces ten zapoczątkowano
jeszcze w trakcie prac prowadzonych przez oceniającego.
Zmiany w Książkach Procedur zatwierdzonych w 2003 r.
obejmowały:
� usunięcie konieczności podawania lub
przedstawiania w postaci załączników do Wniosku o
Pomoc Finansową (WoPF) informacji, które nie są
weryfikowane w toku oceny Wniosku, bądź nie
stanowią kryterium dostępności do pomocy
finansowej lub są informacjami wielokrotnie
powielanymi,
� rezygnację z konieczności podawania we WoPF
szeregu informacji, które nie wpływają na jego ocenę
albo są informacjami dublującymi się z tymi
podawanymi w biznes planie lub załącznikach do
Wniosku,
� doprecyzowanie zapisów w dokumentach, aby były
one bardziej czytelne dla
Wnioskodawcy/Beneficjenta,
� wprowadzenie zmian, które doprecyzowały zapisy
� Formularz wniosku o dofinansowanie
projektu dla działania 1.5 został
dostosowany do wymogów Programu (SPO)
z uwzględnieniem doświadczeń związanych
Wzory wniosków do SPO i Plany Projektów
były w działaniu 1.1 SPO uproszczone w
stosunku do obowiązujących w Działaniu 2
SAPARD.
� z wdrożeniem Działania 1 SAPARD.
� Ekonomiczny plan projektu w działaniu 2.4
został uproszczony w stosunku do biznes
planu w Działaniu 4, Schemat 4.1 SAPARD.
� Zgodnie z NPR formularze wniosków o
dofinansowanie realizacji projektu były
wydawane rozporządzeniami Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

123
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
ułatwiające poprawne wypełnienie Wniosków,
� poprawienie funkcjonalności karty weryfikacji
Wniosku o Płatność (WoP),
� rezygnację z konieczności posiadania przez
Wnioskodawcę odrębnego rachunku bankowego
przeznaczonego wyłącznie na środki finansowe
pochodzące z Programu SAPARD,
� umożliwienie zmiany terminu wizytacji terenowej,
� zastąpienie w Działaniu 1 wymogu dołączenia na
etapie składania WoPF wieloletnich umów
przedwstępnych z zakładem produkcyjnym na zbyt
produkcji oraz kopii umów na dostawy surowca
krajowego przedstawieniem "Zbiorczego zestawienia
umów długoterminowych" wraz z oświadczeniem
Beneficjenta o co najmniej 25 % udziale tych umów
w strukturze wielkości zakupu/sprzedaży na etapie
składania Wniosku o Płatność,
� zmianę w Działaniu 1 zasad składania dokumentów
będących prawnym zabezpieczeniem zobowiązań w
przypadku inwestycji dwuetapowych (gwarancja
bankowa, gwarancja ubezpieczeniowa, dokument
ubezpieczenia), które składano na etapie WoP a nie w
ciągu 7 dni od podpisania umowy. Dodatkowo
zmieniono wielkość kwoty, na którą opiewa
gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa
(zmniejszenie kwoty do wysokości nominalnej kwoty
wypłaconej pomocy) oraz określono termin zwrotu
dokumentu (30 dni kalendarzowych od dokonania
przez ARiMR drugiej płatności),
� usunięcie w Działaniu 1 wymogu umieszczenia na
wykazie faktur dodatkowej informacji dotyczącej
klasyfikacji PKD i PKWiU, wprowadzeniu wymogu
przypisywania fakturze tylko 1 kategorii kosztów,
� rezygnację w Działaniu 2 z konieczności
zamieszczania w miejscu realizacji inwestycji tablic 
124
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
informacyjnych,
� rezygnację w Działaniu 2 z konieczności corocznego
przez 5 lat przekazywania ankiet na rzecz
jednorazowego ich składania,
� zmianę formy składanych wraz z WoPF załączników
z oryginałów na kopie (np. dowód osobisty).
Zmiany w Książkach Procedur zatwierdzonych w 2004 r.
obejmowały:
� rezygnację z konieczności przeprowadzenia
procedury wizytacji terenowej na etapie aneksowania
umowy w sytuacji, gdy zmianie ulegają jedynie
źródła finansowania inwestycji,
� poprawę czytelności formuł, uproszczeniu zapisów,
usunięciu niejasności występujących w formularzu
Wniosku o Pomoc Finansową dla Działania 1,
� modyfikację zapisów umowy,
� rezygnację w Działaniu 3 z konieczności podawania
danych dotyczących kosztów niekwalifikowanych,
� rezygnację z konieczności przedstawiania wraz z
Wnioskiem o Pomoc Finansową/Wnioskiem o
Płatność niektórych oryginałów na rzecz kopii
dokumentów.
� poprawienie przejrzystości Karty oceny techniczno -
ekonomicznej Wniosku o Pomoc Finansową oraz
Karty oceny końcowej dla Działania 1,
� wydłużenie terminu wyznaczonego na
przeprowadzenie oceny ekonomicznej i technicznej
Wniosku o Pomoc Finansową, która w Działaniu 2
była robiona przez jednostki KCDRRiOW,
� uproszczenie w zakresie monitorowania terminów
składania dokumentów z przeprowadzonych
przetargów dla Działania 3,
rozszerzenie procedury o dodatkową weryfikację 
125
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
spełniania warunku utworzenia nowych miejsc pracy dla
Działania 4 (na podstawie deklaracji ZUS składanych
wraz z Wnioskiem o Płatność) w celu racjonalnego
dokonania oceny w tym zakresie.
21. Formularze wniosków i inne
dokumenty (biznes plan) powinny
być konsultowane z beneficjentami
ARiMR
W ramach Programu SAPARD wdrożenie rekomendacji
było niewykonalne. Okres przyjmowania Wniosków o
Pomoc Finansową zakończył się w dniu 20 lutego 2004 r.
W tej sytuacji nie było możliwości przeprowadzenia
rekomendowanych konsultacji.
W przypadku SPO ROL oraz PROW formularze
wniosków były konsultowane z organizacjami
zrzeszającymi lub reprezentującymi beneficjentów w
ramach obowiązkowych konsultacji, którym
poddawano projekty rozporządzeń stanowiących o
wzorach wniosków.
22. W celu przyspieszenia wprowadzania
zmian w procedurach należy dokonać
ich podziału na dwie grupy
(wymagające konsultacji i takie
podawane jedynie do wiadomości)
oraz opracować procedurę
klasyfikacji zmian
ARiMR
Zgodnie z zapisami art. 5 pkt. 2 WUF - "Polska zapewni,
że wszelkie proponowane zmiany w zasadach wdrażania
lub płatności Agencji SAPARD po jej akredytacji będą
przedkładane Komisji przez Właściwą Władzę w celu
badania przed ich wdrożeniem." W tej sytuacji nie istniała
możliwość dokonania klasyfikacji w taki sposób, by część
procedur przekazywana była jedynie do wiadomości.
Nie ma takiej potrzeby. System działa prawidłowo.
23. Należy usprawnić system monitoringu
w zakresie technologii, metodologii
oraz zasobów kadrowych
ARiMR
W zakresie technologii prace nad systemem
informatycznym "SaPro" służącym do wsparcia obsługi
działań SAPARD w ARiMR. W okresie wykonywania
oceny średniookresowej wprowadzane były zmiany w
systemie IT, które powodowały trudności z
wprowadzaniem i pozyskiwaniem zestawień danych z
systemu. Było to przyczyną sformułowania rekomendacji
przez oceniającego. W kolejnych latach realizacji
SAPARD system funkcjonował znacznie lepiej i
umożliwiał pozyskiwanie właściwych danych terminowo.
Wprowadzenie zmian w zakresie sposobu pozyskiwania
danych przy stanie zaawansowania realizacji programu
byłoby bardzo utrudnione. Przewidziano zweryfikowanie
zwłaszcza danych dotyczących rezultatów Programu w
ramach badań uzupełniających w trakcie oceny ex-post
Programu SAPARD.
Rekomendacja dotycząca zasobów kadrowych
wskazywała na potrzebę zwiększenia liczby pracowników
zarówno w ARiMR jak i MRiRW zajmujących się
monitoringiem. Bezpośrednią przyczyną oceny zasobów
W ramach SPO zastosowano nowe rozwiązanie w
zakresie systemu IT poprzez stworzenie systemu
OFSA wspierającego obsługę wniosków i projektów
przez ARiMR w zakresie działań wdrażanych przez tą
instytucję.
W ramach PROW stworzono odrębny system
informatyczny PROW 2004-2006. 
126
Rekomendacja Jednostka
odpowiedzialna
Sposób wykonania rekomendacji w Programie
SAPARD/Uzasadnienie
Sposób wykonania rekomendacji w programach
poakcesyjnych (SPO/PROW)/Uzasadnienie
kadrowych jako niewystarczających było nałożeniem się
wadliwego funkcjonowania systemu IT oraz bardzo dużej
kumulacji danych do wprowadzenia do systemu w
krótkim okresie czasu. Część rekomendacji została
wykonana poprzez zwiększenie liczby pracowników
oddelegowanych do zadań związanych z monitoringiem,
natomiast obniżenie ilości danych do wprowadzania do
systemu oraz poprawa jego funkcjonowania w
późniejszym okresie realizacji SAPARD unormowała
obciążenie na tyle, że zasoby kadrowe okazały się
wystarczające do wykonywania zadania.
24. Należy częściej informować o
wynikach monitoringu rzeczowego
(osiąganiu celów programu) Komitet
Monitorujący Programu SAPARD.
Można w tym celu utworzyć
specjalne podkomitety.
MRiRW
Dane rzeczowe umożliwiające wnioskowanie o efektach
rzeczowych oraz realizacji celów Programu zbierane były
w raportach półrocznych (na poziomie kraju) i rocznych
(do poziomu województw), co warunkowało rzadsze
przekazywanie informacji na ten temat. Na bieżąco w
cyklu cotygodniowym i miesięcznym dostępne były
informacje o bieżącym stanie rozpatrywania wniosków,
zawierania umów i realizacji płatności na rzecz projektów.
Na posiedzeniach Komitetu Monitorującego, na których
zatwierdzano sprawozdanie roczne z realizacji SAPARD
przedstawiana była szersza informacja na temat efektów
rzeczowych i realizacji celów Programu.
W ramach SPO w trybie tygodniowym i miesięcznym
dostępna jest do wiadomości publicznej informacja
zarządcza o stanie rozpatrywania wniosków i
realizacji płatności na rzecz beneficjentów.
Komitet Monitorujący otrzymuje dodatkowo bardziej
rozbudowane informacje zarządcze oraz analizy w
zakresie m.in. oceny systemu wdrażania Programu
oraz struktury beneficjentów i projektów przez nich
realizowanych. Na spotkaniach rocznych Komitetu
przedstawiane są szersze analizy i prezentacje na
temat efektów realizacji SPO.
25. Obecnie dostępne dane z monitoringu
powinny mieć charakter bardziej
informacyjny poprzez przedstawianie
ich w kontekście np. danych
dotyczących wykorzystania środków
w regionach w odniesieniu do liczby
mieszkańców każdego z nich.
MRiRW Takie podejście prezentowane jest w trakcie corocznych
podsumowujących posiedzeń Komitetu Monitorującego.
Takie podejście prezentowane jest w trakcie
corocznych podsumowujących posiedzeń Komitetu
Monitorującego. 
127
ROZDZIAŁ V. OCENA DOŚWIADCZEŃ Z WDRAŻANIA PROGRAMU
SAPARD
W ocenie Programu SAPARD należy uwzględnić fakt, iż pierwotnie przewidziany na
lata 2000-2006, był on realizowany w Polsce i podobnie w części pozostałych krajów
kandydujących w okresie niecałych 2 lat (dotyczy okresu aplikowania o pomoc przez
beneficjentów). Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa była zobligowana do
zakontraktowania w tym krótkim okresie środków czterech Rocznych Umów Finansowych -
2000, 2001, 2002, 2003. Tak krótki okres czasu miał istotne znaczenie i niewątpliwie wpłynął
na sposób realizacji Programu w Polsce oraz poziom realizacji zakładanych w Programie
Operacyjnym celów. Ponadto ze względu na wagę przygotowania instytucjonalnego Polski do
właściwego zarządzania i wdrażania instrumentów rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich
finansowanych ze środków Unii Europejskiej wynikły opóźnienia w realizacji Programu
spowodowane głównie tym, że najwięcej pracy wymagało zorganizowanie instytucji
odpowiedzialnych za implementację programu, stworzenie odpowiednich procedur i
określenia sposobu ich wykonania.
Doświadczenia Programu SAPARD należy oceniać głównie w dwóch płaszczyznach
tj.:
� doświadczenia administracji odpowiedzialnej za kreowanie i implementację polityki
wobec rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, jak również innych instytucji i
organizacji otoczenia rolnictwa,
� doświadczenia beneficjentów tj. rolników i mieszkańców wsi i obszarów wiejskich,
przedsiębiorców sektora rolno-spożywczego i samorządów.
Doświadczenia administracji w Programie SAPARD należy rozpatrywać w
następujących obszarach:
� programowanie i dostosowanie prawa,
� budowa instytucji,
� współpraca z instytucjami z otoczenia rolnictwa mającymi wpływ na zwiększenie
absorpcji (instytucje doradcze, finansowe),
� współpraca z odbiorcami pomocy,
� zarządzanie i monitoring programu na poziomie instytucji wdrażających oraz instytucji
zarządzającej.
Doświadczenia beneficjentów to przede wszystkim pozyskanie wiedzy na temat
programów pomocowych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej oraz
umiejętności pozyskiwania środków z tych programów.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Doświadczenia akredytacyjne
Powołanie i akredytacja Agencji SAPARD było jednym z koniecznych warunków
rozpoczęcia implementacji Programu. Konieczność powołania Agencji SAPARD wynikała z
rozporządzeń Rady Wspólnoty Europejskiej oraz zapisów przyjętych w Wieloletniej Umowie
Finansowej (WUF), podpisanej w dniu 25 stycznia 2001 r. pomiędzy Rządem RP a Komisją
Europejską. Procedura akredytacji ARiMR uprawniającej do pełnienia funkcji Agencji
SAPARD rozpoczęła się w listopadzie 2000 r., zakończyła natomiast z chwilą opublikowania
stosownej decyzji Komisji Europejskiej w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich
z dnia 2 lipca 2002 r. (2002/593/EC

128
Rozpoczęcie w końcu 1999 r. przygotowań do akredytacji warunkującej pełnienie
funkcji Agencji SAPARD otworzyło nowy etap w rozwoju organizacyjnym ARiMR.
Uzyskanie przez ARiMR akredytacji uwarunkowane było koniecznością spełnienia
kryteriów, określonych szczegółowo w ww. WUF rozporządzeniu Komisji (we) NR
2222/2000.
Przygotowania ARiMR do spełnienia kryteriów akredytacji miały kompleksowy
charakter. Zakres przygotowań obejmował zmiany w sferze organizacji (zmiana struktury
organizacyjnej, utworzenie jednostek terenowych w postaci 16 Oddziałów Regionalnych
Agencji), zapewnienie niezbędnej obsługi informatycznej (wyposażenie w sprzęt
komputerowy, infrastruktura informatyczna), uzyskanie właściwego poziomu zatrudnienia,
intensywne szkolenie pracowników, pomoc merytoryczną we właściwym przygotowaniu do
akredytacji jednostek przewidzianych do realizacji zadań delegowanych przez Agencję
SAPARD.
Najważniejszym i najtrudniejszym a jednocześnie najbardziej pracochłonnym
elementem przygotowań było opracowanie pisemnych, bardzo szczegółowych procedur
wdrożeniowych dla poszczególnych Działań objętych Programem SAPARD, finansowych,
księgowych, kontrolnych i innych. Było to bardzo skomplikowane zadanie ze względu na
nowe, dotychczas nie stosowane w Polsce podejście proceduralne
Program ten stawiał bardzo wysokie wymagania instytucjom zaangażowanym w jego
realizację, w tym MRiRW, Ministerstwu Finansów a zwłaszcza ARiMR, jako akredytowanej
Agencji SAPARD. Zdobyte doświadczenia ułatwiły im w istotnym stopniu przygotowanie się
do realizacji zadań po akcesji, zarówno związanych z obsługą instrumentów WPR, jak
również programów finansowanych z udziałem Funduszy Strukturalnych UE.
Doświadczenia w sferze edukacji oraz informacji i promocji.
Niezależnie od znaczących efektów finansowych i rzeczowych Program SAPARD
stanowił bardzo ważne źródło doświadczeń dla beneficjentów w kontekście ich
przygotowania do korzystania z szerokiego instrumentarium wsparcia UE po akcesji.
Z uwagi na przyjęte zasady ubiegania się o pomoc oraz szczegółowe procedury Program
SAPARD wymagał również od beneficjentów szczególnie dobrego przygotowania
przedsięwzięcia w zakresie formalnym i merytorycznym. Istotną nowością a jednocześnie
największe chyba utrudnienie dla potencjalnych beneficjentów Programu stanowiła forma
realizacji pomocy, tj. refundacja określonej części kosztów kwalifikowanych po
zrealizowaniu przez beneficjenta przedsięwzięcia. Były to jak się wydaje, główne przyczyny
stosunkowo małego - w początkowej fazie realizacji - zainteresowania potencjalnych
beneficjentów udziałem w Programie, pomimo szerokiej akcji informacyjnej prowadzonej
przed jego rozpoczęciem.
Agencja we współpracy z MRiRW podejmowała stosowne inicjatywy i działania
mające na celu ułatwienie zainteresowanym podmiotom uczestnictwo w Programie, a tym
samym zwiększenie absorpcji środków pomocowych. Polegały one m.in. na wprowadzaniu
zmian w zasadach i procedurach, wyznaczaniu dodatkowych terminów składania wniosków,
realokacji środków pomiędzy działaniami i województwami, czy też wygospodarowaniu
środków na sfinansowanie pomocy ODR dla rolników przy wypełnianiu wniosków. Agencja
zachęcała również banki do przedstawienia ofert kredytów pomostowych, przeznaczonych
specjalnie na realizowanie inwestycji finansowanych z Programu SAPARD.
Efekty tych działań uwidoczniły się szczególnie w końcowym okresie zbierania
wniosków. Świadczyć o tym może fakt, iż w okresie od 1 stycznia do 20 lutego 2004 roku
Oddziały Regionalne Agencji przyjęły 16 162 wnioski o pomoc finansową, tj. 62% ogólnej
liczby wniosków złożonych od początku Programu. 
129
Zdobyte doświadczenia ułatwiły beneficjentom ubieganie się o pomoc w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego "Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006", który obejmuje m.in. działania
stanowiące w określonym zakresie kontynuację niektórych z objętych wcześniej Programem
SAPARD. Świadczyć o tym może fakt, iż wśród beneficjentów takich działań SPO znaczną
część stanowią osoby, które wcześniej korzystały z pomocy w ramach Programu SAPARD.
Doświadczenia związane z Programem SAPARD zwiększyły także zaufanie banków,
które obecnie zabiegają o większy udział we wdrażaniu instrumentów wsparcia
finansowanych z udziałem środków UE.
Programowanie i dostosowanie prawa
Program Operacyjny SAPARD dla Polski z dnia 12 września 2000 r. był głównym
dokumentem programowym w Programie SAPARD. W przygotowaniach tego Programu po
raz pierwszy wykorzystano metodologię stosowaną przez kraje członkowskie do
przygotowywania podobnych programów rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich
finansowanych z EFOiGR.
Zarówno co do zawartości programu, jak również co do sposobu jego przygotowania, w
szczególności istotnym doświadczeniem były szeroko przeprowadzone konsultacje społeczne.
Polska przedłożyła Program Operacyjny Komisji Europejskiej 28 grudnia 1999. Program
został zatwierdzony po bilateralnych konsultacjach decyzją Komisji Europejskiej 18
października 2000 roku. Polski Program Operacyjny obok węgierskiego był pierwszym
zatwierdzonym przez Komisję Europejską. Zarówno w okresie poprzedzającym zatwierdzenie
Programu Operacyjnego SAPARD jak również po jego zatwierdzeniu prowadzone były
intensywne prace przygotowawcze do akredytacji Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa jako Agencji SAPARD.
Ważnym doświadczeniem związanym z tym aspektem Programu SAPARD było
uczestnictwo przedstawicieli polskiej administracji tj. Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa po raz pierwszy w procesie tworzenia
prawa Unii Europejskiej. Pozytywnie należy ocenić, pomimo wielu niedoskonałości i
konieczności licznych poprawek i zmian sposób wprowadzenia Programu SAPARD do
krajowego porządku prawnego.
Budowa instytucji
W odróżnieniu od pozostałych programów przedakcesyjnych Unii Europejskiej
(PHARE, ISPA) w Programie SAPARD Komisja Europejska po raz pierwszy delegowała
kluczowe funkcje, w szczególności selekcję projektów do krajów kandydujących.
W konsekwencji to krajowe instytucje podjęły po raz pierwszy całkowitą odpowiedzialność
za zdecentralizowane zarządzanie programem finansowanym ze środków Unii Europejskiej.
Rozwiązanie to wymogło utworzenie w każdym kraju-beneficjencie Programu SAPARD,
całego systemu instytucjonalnego do realizacji zadań zgodnie z określonymi wymogami.
Jednym z najważniejszych elementów tego systemu stała się tzw. Agencja SAPARD, której
kryteria funkcjonowania oparły się w istotny sposób o regulacje zbliżone do tych
obowiązujących w krajach członkowskich Unii dla akredytowanych agencji płatniczych,
instytucji dokonujących płatności w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Układ instytucjonalny
realizacji Programu SAPARD stworzony w oparciu o wymogi przepisów unijnych oraz
specyfikę rozwiązań krajowych w Polsce wymagał poza Agencją SAPARD przygotowania i
zaangażowania szeregu innych instytucji, między innymi: 
130
� Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które poza programowaniem pełni rolę tzw.
Organu Zarządzającego (Managing Authority),
� Ministerstwa Finansów pełniącego rolę Narodowego Funduszu (National Fund)
odpowiedzialnego za przepływy finansowe, Jednostki Akredytującej (Accrediting
Body) oraz Jednostki Certyfikującej (Certyfying Body) odpowiedzialnej za
certyfikację rozliczeń wydatków,
� Regionalnych i Krajowego Komitetów Sterujących,
� Komitetu Monitorującego,
� Doradztwa rolniczego,
Jednym z poważniejszych utrudnień w realizacji Programu SAPARD okazały się
procedury przetargowe. W badaniach przeprowadzonych w ramach "Średniookresowej oceny
realizacji Programu SAPARD w Polsce w latach 2000-2003" beneficjenci Działania 3 ocenili
negatywnie w Programie SAPARD zastosowane procedury zamówień publicznych, gdyż
według ich opinii nie odpowiadały one lokalnym warunkom ekonomicznym i były zbyt
trudne dla lokalnych wykonawców. Ponadto procedury zamówień publicznych SAPARD
różniły się istotnie od procedur zamówień, które stosowane były wcześniej przez samorządy
dla projektów finansowanych ze środków Banku Światowego w ramach Programu
Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz od krajowych procedur zamówień publicznych. Było
to zatem jednorazowe ćwiczenie dla beneficjentów publicznych, gdyż po akcesji dla
projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej zastosowano procedury
dostosowanej do wymogów Unii Europejskiej krajowej ustawy o zamówieniach publicznych.
Realizacja Działania 3 Programu SAPARD pokazała jednak, iż samorządy były na ogół
dobrze przygotowane do wykorzystania środków.
Urzędnicy administracji publicznej wszystkich szczebli oraz pracownicy wielu instytucji
z otoczenia rolnictwa poprzez kontakt z przedstawicielami Komisji Europejskiej oraz
przedstawicielami innych krajów członkowskich i kandydujących, poprzez udział w
spotkaniach roboczych oraz w pracach w komitetach sterujących i Komitecie Monitorującym
mieli jeszcze przed akcesją możliwość zapoznania się z zasadami realizacji polityki wobec
rozwoju obszarów wiejskich w Unii Europejskiej, nabywając cennej wiedzy i doświadczenia,
która z powodzeniem została wykorzystana w ramach poakcesyjnych programów wsparcia
rolnictwa i obszarów wiejskich.
Współpraca z instytucjami z otoczenia rolnictwa mającymi wpływ na zwiększenie absorpcji
(instytucje doradcze, finansowe)
Jednym z istotnych czynników ograniczających możliwość udziału w Programie
SAPARD był brak środków własnych zarówno na prefinansowanie jak i współfinansowanie
inwestycji. Realizacja przedsięwzięcia współfinansowanego z Programu SAPARD wymagała
ze strony beneficjenta Programu zaangażowania środków na pokrycie kosztów inwestycji do
czasu otrzymania zwrotu środków z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, przy
czym okres ten obejmował czas realizacji inwestycji oraz czas przewidziany w procedurze na
rozliczenie wydatków (maksymalnie do 3 miesięcy od daty przedstawienia kompletnych
dowodów poniesionych wydatków), oraz środków na pokrycie wkładu własnego. Udział
systemu bankowego w finansowaniu przedsięwzięć w ramach Programu SAPARD miał
zatem znaczący wpływ na wykorzystanie środków tego Programu w Polsce. W sierpniu 2001
r. zainicjowane zostały przez MRiRW rozmowy z bankami dotyczące przygotowania przez
nie kredytów dostosowanych do potrzeb beneficjentów Programu SAPARD. Jesienią 2001 r.
specjalna grupa robocza Związku Banków Polskich nawiązała współpracę z Ministerstwem a
następnie również z ARiMR w celu przygotowania na dzień uruchomienia programu 
131
odpowiednich produktów bankowych umożliwiających beneficjentom zdobycie środków na
finansowanie projektów.
W realizację Programu SAPARD zaangażowane były również służby doradztwa
rolniczego. Rola doradztwa rolniczego polegała na prowadzeniu działań o charakterze
informacyjno-promocyjnym (poprzez współpracę z mediami, udział w audycjach radiowych,
liczne wydawnictwa o tematyce Programu SAPARD), działaniach szkoleniowych,
indywidualnym doradztwie specjalistycznym. Najważniejszym jednak wsparciem
realizowanym w ramach Programu SAPARD przez służby doradcze było prowadzenie przez
Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich oceny
ekonomicznej projektów w Działaniu 2 w ramach odrębnej umowy zawartej z ARiMR.
Ponadto ważnym zadaniem doradztwa rolniczego w Polsce była pomoc podczas
przygotowania biznes planów oraz pomoc w wypełnianiu wniosków dla beneficjentów
Działania 2 oraz Działania 4. Dla większości rolników przygotowanie wymaganego przez
Agencję SAPARD biznes planu oraz wypełnienie samego wniosku o pomoc było zadaniem
nowym, okazało się trudne i wymagało pomocy doradców. Państwowe służby doradztwa
rolniczego, pomimo borykania się z problemami systemowymi (brak środków, niedostateczna
liczba odpowiednio wykwalifikowanego personelu) należycie wypełniały swoje zadanie.
Doradcy rolniczy pełnili istotną rolę w pierwszej selekcji potencjalnych beneficjentów
Programu, stąd oczekiwali pełnych i aktualnych informacji o Programie oraz możliwości
pozyskiwania szybkich interpretacji z Agencji, gdyż rolnicy zadawali bardzo konkretne
pytania i oczekiwali szybkich odpowiedzi, które wspierałyby i uzasadniały decyzje
inwestycyjne. Rola pierwszej selekcji oraz poziom przygotowania biznes planów i
pozostałych dokumentów składanych razem z wnioskiem miał kluczowe znaczenie i mógł w
istotny sposób wpływać na ilość pracy w ARiMR.
Współpraca z odbiorcami pomocy
Jednym z ważniejszych doświadczeń zarówno dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju
jak i Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa była organizacja działań
informacyjno-promocyjnych dla potencjalnych beneficjentów Programu.
Istotne znaczenie dla absorpcji Programu SAPARD miały działania informacyjne.
Informacja na temat Programu SAPARD udzielana była w Centrali oraz w Oddziałach
Regionalnych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W chwili uruchomienia
programu przeprowadzona została szeroka akcja informacyjna z wykorzystaniem mediów
krajowych i regionalnych na temat szczegółowych zasad udzielania pomocy w ramach
programu oraz terminów składania wniosków. Działania informacyjne były prowadzone
przez cały okres trwania programu. Stała informacja o programie oraz materiały informacyjne
dla beneficjentów w formie tradycyjnej (papierowej) i elektronicznej udostępniana była na
bieżąco współpracującym instytucjom: rządowym i samorządowym, organizacjom
związkowym i zawodowym organizacjom pozarządowym i edukacyjnym. Dla Programu
SAPARD wprowadzono usługę Call Center. Usługa ta była dla beneficjentów Programu
SAPARD bezpłatna i stanowiła istotne źródło informacji zarówno ogólnych jak i
szczegółowych. Była to pierwsza tego rodzaju usługa świadczone przez administrację rolną w
Polsce.
Pomimo prowadzenia szerokich działań informacyjnych na temat Programu SAPARD
od roku 2000, w połowie 2002 roku kiedy Program SAPARD był uruchamiany praktyczna
wiedza na temat programów pomocowych Unii Europejskiej, Wspólnej Polityki Rolnej oraz
ogólnie na temat Unii Europejskiej była wśród rolników i mieszkańców obszarów wiejskich
niska. Bardzo często wśród rolników pojawiały się obawy iż "nawet w kilka lat po 
132
doinwestowaniu z programu SAPARD Państwo za pośrednictwem urzędników będzie
skrupulatnie sprawdzać rolników za wszelką cenę chcąc im pod byle pozorem odebrać
przyznane wcześniej pieniądze"23. Ponadto ogólne nastawienie rolników oraz mieszkańców
obszarów wiejskich w odniesieniu do integracji Polski z Unią Europejską w okresie
przedakcesyjnym było negatywne (patrz opis w rozdziale 1.3.). Zmieniało się ono korzystnie
w miarę zbliżania się członkostwa Polski w UE, natomiast w roku 2005 było już
zdecydowanie pozytywne. Główne źródło zmiany nastawienia to pogłębiająca się wiedza
związana korzyściami jakie niesie członkostwo w Unii Europejskiej oraz otrzymane środki z
funduszy UE.
Zarządzanie i monitoring programu na poziomie instytucji wdrażających
Pomimo znaczącego opóźnienia w uruchomieniu programu, a także jego stosunkowo
skomplikowanej struktury organizacyjnej - zarządzanie programem na poziomie centralnym
odbywało się stosunkowo sprawnie. Wg niezależnych ekspertów wysoko należy zwłaszcza
ocenić decyzje podejmowane w sprawie przesuwania niewykorzystywanych środków
finansowych do działań cieszących się wysokim zainteresowaniem beneficjentów. Ważnym
doświadczeniem, na które warto zwrócić uwagę, było zarządzanie finansowe w Programie
SAPARD. Zasady zarządzania finansowego zostały narzucone przez przepisy unijne
i musiały być implementowane do polskich przepisów oraz procedur budżetowych, gdyż
środki Programu SAPARD były środkami publicznymi w rozumieniu polskiej ustawy o
finansach publicznych. Realizacja Programu SAPARD odbywała się w ramach Rocznych
Umów Finansowych: Czas wykorzystania środków finansowych ograniczony był zapisami
Wieloletniej Umowy Finansowej dla Programu SAPARD. Ograniczenia te miały
bezpośrednie przełożenie na procedury Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
Ministerstwa Finansów oraz na warunki wypłaty środków dla beneficjentów. Oznacza to, iż w
celu dostosowania do tych ograniczeń konieczne było ograniczenie czasu realizacji inwestycji
przez beneficjentów.
Również zarządzanie programem na poziomie regionalnym należy ocenić jako
zadawalające. Należy jednak zauważyć, że monitoring realizowania programu wykazał
zróżnicowany regionalnie poziom efektywności pracy urzędników. Część oddziałów
samodzielnie wprowadzała pewne udogodnienia organizacyjne związane z rejonizacją
wniosków, przenoszeniem części pracowników do działów, które były w danym momencie
przeciążone, wprowadzaniem dodatkowych szczebli weryfikacji (osobnych stanowisk), które
rozładowywały potencjalne zatory na dalszych etapach rozpatrywania wniosków o pomoc.
W efekcie analiz potrzeb beneficjentów oraz możliwości zwiększenia absorpcji środków
Programu wprowadzano szereg zmian w Programie Operacyjnym SAPARD oraz
procedurach, które znalazły swoje odzwierciedlenie w podstawach prawnych ubiegania się o
pomoc finansową. Najważniejsze zmiany wprowadzone już w trakcie realizacji Programu to
podniesienie kwot pomocy udzielanej jednemu beneficjentowi, poszerzenie grona
potencjalnych beneficjentów tj. zmiana kryterium wieku oraz ubezpieczenia społecznego w
przypadku rolników, zmian kryterium dotyczącego wielkości produkcji w gospodarstwach
ubiegających się o pomoc (podniesienie limitów produkcyjnych), poszerzenie zakresu
23 Raport z wyników jakościowego projektu badawczego dla Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, Proces
integracji z Unią Europejską szanse, zagrożenia, bariery. Postawy wobec koncepcji zjednoczenia; zasad
wspólnej polityki rolnej; przed i poakcesyjnych programów finansowych.

133
wspieranych inwestycji i kosztów kwalifikowanych, zwiększenie częstotliwości składania
wniosków.
Analizując wyniki badań24 można zauważyć, iż podejście rolników i mieszkańców
obszarów wiejskich ewaluowało od nieufnego i niechętnego, w początkowym okresie
realizacji Programu SAPARD, co skutkowało niskim poziomem złożonych wniosków, aż do
uznania Program SAPARD oraz kolejnych programów pomocowych Unii Europejskiej za
bardzo dobry sposób pozyskania środków na inwestycje. Wzrost zainteresowania Programem
SAPARD jak również programami poakcesyjnymi doprowadził do kumulacji liczby
składanych wniosków i w konsekwencji do braku możliwości sfinansowania wszystkich
pozytywnie przygotowanych aplikacji i okresowych problemów Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa z obsługą wszystkich beneficjentów. Beneficjenci Programu
SAPARD narzekali przede wszystkim na procedury (skomplikowane wnioski, konieczność
przedstawienie dużej ilości załączników, częsta zmian procedur). Rolnicy i przedsiębiorcy
krytycznie oceniali zasady Programu, które nie pozwalały na wzrost produkcji a jedynie na
inwestycje o charakterze dostosowawczym. Pojawiały się nawet opinie o Programie
SAPARD jako o pierwszym kroku do likwidacji wielu podmiotów gospodarczych
funkcjonujących na rodzimym rynku rolnym.
Takich problemów nie mieli jednak beneficjenci Działania 3. Samorządy okazały się
być bardzo sprawne w przygotowywaniu wniosków i realizacji inwestycji finansowanych z
Programu.
Problemy rolników i mieszkańców obszarów wiejskich Programu SAPARD pod koniec
Programu przestały być tak istotne. Rolnicy i przedsiębiorcy nauczyli się korzystać z
Programu, pokonywać bariery i ograniczenia oraz własne uprzedzenia. Nabyte doświadczenia
Programu SAPARD wykorzystane zostały również w programach poakcesyjnych, które
również realizowane są z sukcesem.
24 Między innymi badania przeprowadzone na zlecenie MRiRW przez Pentor w latach 2004, 2005, 2006 
134
ZAŁĄCZNIK 1
TABELE
MONITOROWANIA
PROGRAMU