Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Benigna Pietrusewicz - nauczyciel dyplomowany, ekspert, wchodzący w skład komisji
egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy.
Były doradca metodyczny z zakresu wychowania przedszkolnego. Autorka artykułów
metodycznych w czasopismach  Wychowanie w Przedszkolu ,  O doświadczeniach
nauczycieli - Biuletyn ODN , artykułów w poradnikach wydawnictwa Raabe dla dyrektorów
przedszkoli:  Prawo w przedszkolu ,  Kadry i Finanse w Przedszkolu . Redaktor
prowadząca  Poradnika intendenta w przedszkolu . Dyrektor Przedszkola Miejskiego nr 3 w
Olsztynie.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego
dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych
oraz innych form wychowania przedszkolnego  refleksje praktyka
I. Zamiast wstępu
Projekty nowych podstaw programowych wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego, opracowane przez zespół ekspertów reprezentujących świat nauki, środowisko
nauczycieli oraz metodyków, były konsultowane i poddawane szerokiej dyskusji społecznej,
opiniowane przez liczne gremia oraz korygowane. Zostały one wprowadzone do realizacji
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie
podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. nr 4, poz. 17).
Zgodnie z zapisami obowiązującego rozporządzenia od 1 września 2009 r. w:
przedszkolach,
oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych,
oraz innych formach wychowania przedszkolnego  tzn. w zespołach wychowania
przedszkolnego oraz punktach przedszkolnych,
obowiązkowo realizowana będzie nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego.
Celem niniejszego artykułu jest przybli\
enie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz analiza jej zapisów w aspekcie praktycznym, m. in. przedstawienie
dyrektorom i nauczycielom wskazówek do pracy, zgodnie z nową podstawą wychowania
przedszkolnego.
II. Spojrzenie na nową podstawę programową
1. Czym jest podstawa programowa
Przez podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
rozumiemy zestaw celów, treści nauczania oraz umiejętności opisanych w formie ogólnych
i szczegółowych wymagań. Dotyczą one wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać
uczeń/wychowanek1 po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego. Podstawa programowa
kształcenia ogólnego umo\
liwia ponadto ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań
egzaminacyjnych.
1
Art. 3 ust. 11 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz.
2572 ze zm.)
1
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
2
Podstawa programowa opisuje zadania szkoły/przedszkola , uwzględniane odpowiednio
w programach wychowania przedszkolnego i programach nauczania. Podstawa programowa
wychowania przedszkolnego określa równie\
jego funkcje - opiekuńczą, wychowawczą
i kształcącą.
2. Dlaczego język efektów
Filozofia zmiany podstaw programowych, na wszystkich etapach edukacji, polega m. in. na
przyjęciu języka efektów, którym podstawy są zapisane (przywiązywanie szczególnej wagi do
efektów kształcenia wyraz
nie widoczne jest w systemach edukacji wielu krajów
europejskich). Oznacza to określenie wymagań na koniec ka\
dego etapu edukacyjnego,
a jednocześnie definiuje obowiązki przedszkola i szkoły wobec ich wychowanków i uczniów.
Precyzyjny opis wymagań ma zapewnić spójność procesu nauczania i wychowania w obrębie
całego systemu oświaty.
Zgodnie z duchem reformy programowej, nale\
y zagwarantować jednakowy poziom
umiejętności dzieci rozpoczynających naukę w szkole. Nowa podstawa programowa
wychowania przedszkolnego ma zapewnić ciągłość pomiędzy programem edukacji
przedszkolnej i programem kształcenia wczesnoszkolnego, i dalej a\
do ukończenia szkoły
ponadgimnazjalnej. Zatem język efektów ma swoje uzasadnione miejsce równie\

w podstawie programowej dla tego etapu edukacji. Mo\
na powiedzieć, \
e z jednej strony jest
to język wymagań  w stosunku do nauczyciela, z drugiej zaś strony język oczekiwań 
w stosunku do dziecka.
3. Ró\
nice i podobieństwa pomiędzy starą a nową podstawą programową
Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego posiada pewne elementy wspólne
z poprzednią podstawą (np. określenie funkcji i zadań wychowania przedszkolnego), ale tak\
e
ró\
ni się od niej pod wieloma względami. Proponuję zestawienie streszczenia zapisów
 starej i  nowej postawy programowej wychowania przedszkolnego, by wyraz
niej
zauwa\
yć ich podobieństwa i ró\
nice.
Podstawa programowa Podstawa programowa
wychowania przedszkolnego wychowania przedszkolnego
z roku 20023 z roku 2008
Wskazuje do kogo jest skierowana (dzieci Wskazuje do kogo jest skierowana (dzieci
od trzeciego roku \
ycia do rozpoczęcia objęte wychowaniem przedszkolnym) i co
nauki w klasie pierwszej szkoły opisuje (proces wspomagania rozwoju i
podstawowej) i co obejmuje wychowanie edukacji).
przedszkolne (wspomaganie rozwoju
i wczesną edukację).
Określa najwa\
niejsze formy i najbardziej Określa najwa\
niejsze formy i najbardziej
ogólne funkcje i zadania wychowania ogólne funkcje i zadania wychowania
przedszkolnego w jakich jest realizowana. przedszkolnego w jakich jest realizowana.
2
Art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz.
2572 ze zm.)
3
Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie
podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
(Dz. U. z 2002 r. nr 51, poz. 458 ze zm.)
2
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Wskazuje funkcje przedszkola wobec Wskazuje funkcje przedszkola wobec
rodziny i sposoby realizacji tych funkcji. rodziny i sposoby realizacji tych funkcji.
Podkreśla rolę współpracy z rodzicami w
zakresie edukacji zdrowotnej.
Dookreśla współpracę z rodzicami
akcentując ich rolę w procesie edukacji.
Charakteryzuje się syntetycznym sposobem Cechuje się rozbudowanym sposobem
określenia celów wychowania określenia celów wychowania
przedszkolnego. przedszkolnego.
Określa cztery obszary, w ramach których Wyznacza piętnaście obszarów, w których
nauczyciel realizuje, wynikające z celów realizowane mają być cele wychowania
wychowania przedszkolnego, zadania przedszkolnego poprzez wspomaganie
dostosowane do potrzeb i mo\
liwości rozwoju, wychowywanie i kształcenie
rozwojowych dziecka: dzieci:
1. Poznawanie i rozumienie siebie i 1. Kształtowanie umiejętności społecznych.
świata. 2. Kształtowanie czynności
2. Nabywanie umiejętności poprzez samoobsługowych.
działanie. 3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.
3. Odnajdywanie swojego miejsca w 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu
grupie rówieśniczej, wspólnocie. czynności intelektualnych.
4. Budowanie systemu wartości. 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie
sprawności fizycznej dzieci.
6. Wdra\
anie dzieci do dbałości o
bezpieczeństwo własne oraz innych.
7. Wychowanie przez sztukę  teatr.
8. Wychowanie przez sztukę  muzyka.
9. Wychowanie przez sztukę  plastyka.
10. Wspomaganie rozwoju umysłowego.
11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty
zjawisk atmosferycznych i w unikaniu
zagro\
eń.
12. Wychowanie dla poszanowania roślin i
zwierząt.
13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego
dzieci wraz z edukacją matematyczną.
14. Kształtowanie gotowości do nauki
czytania i pisania.
15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i
patriotyczne.
Formułuje treści i zadania (czasem ogólnie, Sformułowanym obszarom
innym razem szczegółowo) do przyporządkowuje umiejętności oraz
zrealizowania w poszczególnych wiadomości, jakimi powinny wykazać się
obszarach. przeciętne dzieci kończące przedszkole.
W podstawie programowej odnajdujemy
sylwetkę absolwenta przedszkola.
3
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Wyszczególnia warunki i sposoby realizacji
podstawy programowej wychowania
przedszkolnego (zaleca określone proporcje
zagospodarowania czasu przebywania w
przedszkolu, w rozliczeniu tygodniowym).
Precyzuje zadania nauczycieli dotyczące
prowadzenia obserwacji pedagogicznych
oraz dokonywania diagnozy przedszkolnej
(w roku poprzedzającym rozpoczęcie przez
dziecko nauki w I klasie), a tak\
e wskazuje
cele tej diagnozy.
Podkreśla szczególną konieczność poznania
przez nauczyciela przedszkola podstawy
programowej klasy I szkoły podstawowej.
4. Struktura podstawy programowej wychowania przedszkolnego
Dokument pokazuje, co jest wa\
ne w wychowaniu dziecka (wspomaganie jego rozwoju
umysłowego, dobre przygotowanie do nauki szkolnej i do radzenia sobie w sytuacjach
\
yciowych). Wskazuje zatem kierunek, w jakim ma zmierzać praca edukacyjna oraz
opiekuńcza w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej oraz w innej
formie wychowania przedszkolnego (w zespole wychowania przedszkolnego czy w punkcie
przedszkolnym). Określa zakres tej pracy wraz z oczekiwanymi efektami oraz warunki
i sposoby uzyskiwania owych efektów, a tak\
e zadania nauczyciela związane z realizacją
podstawy.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego składa się z trzech głównych
komponentów:
cele,
obszary,
warunki realizacji i zadania nauczycieli.
Cele wychowania przedszkolnego odnoszą się do wielostronnego wspomagania rozwoju
dziecka: jego intelektu, emocji, zdrowia i sprawności fizycznej. Równie wa\
ny jest rozwój
etyczno-moralny, społeczny i patriotyczny. Nie mniej istotne są działania zmierzające do
wspomagania dziecięcych uzdolnień, a tak\
e rozwoju estetycznego przedszkolaka.
Rada pedagogiczna (określając wizję, zadania i projektując rozwój swojego przedszkola),
a tak\
e ka\
dy nauczyciel (planując własną pracę), muszą mieć świadomość konieczności
realizacji wszystkich tych celów. One stanowią bazę, z której nale\
y wychodzić i do której się
powraca. Wobec tego cele wychowania przedszkolnego nieustannie towarzyszą działalności
przedszkola i pojedynczego nauczyciela.
Kiedy nauczyciele nadmiernie opierają swoje poczynania na realizacji wielu zewnętrznych
i wewnętrznych projektów, programów, udziale w ró\
norodnych konkursach, prezentacjach 
zdarza, \
e umykają im istotne cele, a dydaktyka zaczyna przewa\
ać nad aktywnością
zabawową, pojawia się brak czasu na aktywność fizyczną, dzieci są przetrenowane, zmęczone
4
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
i zestresowane. O tych celach warto pamiętać zastanawiając się nad koncepcją programową,
czy profilem działalności przedszkola, a tak\
e opracowując ofertę zajęć dodatkowych.
Obszary działalności edukacyjnej przedszkola
Cele podstawy programowej realizowane mają być we wszystkich obszarach działalności
edukacyjnej przedszkola. W ka\
dym z piętnastu obszarów podane są umiejętności
i wiadomości, którymi powinny wykazywać się dzieci pod koniec wychowania
przedszkolnego.
Treść podstawy programowej wraz z komentarzami dostępna jest na stronie internetowej
Ministerstwa Edukacji Narodowej. Warte szczególnej uwagi są komentarze prof. dr hab.
Edyty Gruszczyk  Kolczyńskiej, która była koordynatorem prac nad kształtem podstawy
programowej dla przedszkola i I etapu edukacji: http://www.reformaprogramowa.men.gov.pl
Podczas dyskusji z nauczycielami (członkami ró\
nych rad pedagogicznych), którą
zainicjowały prezentacje i analizy zapisów tej części podstawy programowej wychowania
przedszkolnego, pojawiało się sporo pytań dotyczących sposobu realizacji treści
wynikających z poszczególnych obszarów działalności edukacyjnej. Przygotowana przeze
mnie poni\
sza prezentacja zawartości wspomnianych obszarów obejmuje ich streszczenie
oraz komentarz z ewentualnymi praktycznymi uwagami do realizacji przez nauczyciela.
Ufam, \
e oka\
ą się one pomocne, zarówno doświadczonym, jak i młodym pedagogom.
Obszar 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z
dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych
Współ\
ycie i współdziałanie w grupie, stosunek do drugiego człowieka są to zło\
one
umiejętności, kształtujące się wiele lat. Treści programowe wynikające z omawianego
obszaru będą się mieściły głównie w płaszczyz
nie wychowawczej. Oto garść wskazówek,
które chciałabym przekazać nauczycielom.
śeby nauczyć dzieci obdarzania uwagą, nale\
y samemu przypomnieć sobie lub nauczyć się
aktywnego słuchania, bo nauczyciel te\
powinien być aktywnym słuchaczem4.
Umiejętność przestrzegania ustalonych reguł potrzebna jest zarówno w przedszkolu, jak i w
domu. W społeczności dziecięcej są to bardzo często zasady określane wspólnie z dziećmi
w tzw.  kodeksach grupowych (mogą to być kontrakty czy umowy dotyczące zgodnego
współdziałania w zabawach, zajęciach lub konkretnych zadaniach). W świecie dorosłych
odpowiada to podporządkowaniu się określonym normom, przepisom, regulaminom.
Ustalone reguły to tak\
e savoir vivre, czyli sztuka \
ycia. Nauka etykiety rozpoczyna się
w przedszkolu od kulturalnego sposobu wchodzenia do sali i witania się, a potem \
egnania
przy wychodzeniu; cichego odsuwania od stolika i przysuwania do niego krzesełka&
Inna kompetencja to szeroko rozumiana samodzielność i przewidywanie skutków swoich
zachowań (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych: jeśli pomogę młodszemu koledze -
będzie się cieszył, gdy posprzątam swoje zabawki - mama będzie miała mniej pracy i więcej
czasu na zabawę ze mną, je\
eli wyrządzę krzywdę - będę ją musiał naprawić, je\
eli złamię
przyjęte zasady - poniosę umówioną karę).
4
A. Faber, E. Mazlish, (2001) Jak mówić, \
eby dzieci nas słuchały - jak słuchać, \
eby dzieci do nas mówiły,
Wydawnictwo Media Rodzina
5
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Chwalenie się dziecka tym, \
e gdzieś było, coś widziało, coś ma lub wkrótce otrzyma  le\
y
w jego naturze - to naturalne i trudno, \
eby dziecko z tym walczyło. Powinno ono jednak
wiedzieć, \
e są ludzie biedniejsi i bogatsi, mają inny wygląd, stan zdrowia, inaczej mówią.
Nie stanowi to jednak, \
e się jest lepszym czy gorszym, ani nie powinno powodować
jakichkolwiek form odrzucania np. wykluczania ze wspólnej zabawy.
Autoprezentacja jest trudną sztuką dla wielu dorosłych i łatwiej uczyć się jej ju\

w przedszkolu, w przyjaznej atmosferze, w sytuacjach zabawowych, bo wcześniej, czy
póz
niej będzie dotyczyć ka\
dego  stąd ju\
przedszkolak powinien potrafić zaprezentować się
i przede wszystkim orientować się, komu takich informacji mo\
e udzielić.
Obszar 2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych
i kulturalnych. Wdra\
anie dzieci do utrzymywaniu ładu i porządku
Sformułowane w tym obszarze oczekiwania wobec dziecka równie\
mieszczą się w zakresie
edukacji społecznej i w realizacji przesycone będą treściami wychowawczymi.
Samodzielność w wykonywaniu wielu czynności, w tym związanych z higieną osobistą,
samoobsługą, dbałością o porządek, a tak\
e nauka właściwego zachowania się przy posiłkach
są niezwykle wa\
ne dla przygotowania dziecka do funkcjonowania w społeczności.
Je\
eli dziecko nie przyszło do przedszkola z podstawowymi umiejętnościami
samoobsługowymi, to zadaniem nauczyciela będzie tych czynności nauczyć - nie wyręczając
w nich dziecka, ale podając właściwe i zrozumiałe dla niego instrukcje, wspierane pokazem
czynności. Potrzebna jest tu cierpliwość i konsekwencja. Na dzieci oporne w sprzątaniu po
zabawie, niechętne samodzielnemu ubieraniu i rozbieraniu się, bawiące się jedzeniem itp. -
trzeba przygotować  chytre sposoby i pedagogiczne sztuczki. Jeśli nauczycielowi brakuje
inwencji powinien sięgnąć po literaturę. Polecam:
na problemy z utrzymaniem porządku:  Podpatrzone przez dziurkę od klucza 
Szczepan sprząta pokój 5,
do pomocy w nauce podstawowych czynności higienicznych a tak\
e umiejętności
społecznych:  Historyjki społeczne 6.
Obszar 3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci
Wspomaganie rozwoju mowy dzieci stanowi przygotowanie do rozpoczęcia w szkole
edukacji polonistycznej. Podczas pobytu w przedszkolu dziecko buduje coraz bardziej
zrozumiałe i poprawne zdania. Dlatego musi wykonać wiele ćwiczeń słuchowych,
artykulacyjnych i gramatycznych, by kształtować prawidłową odmianę wyrazów czy
składnię. Rolą nauczyciela będzie wspieranie dziecka w prawidłowym posługiwaniu się
głosem (krzyczący nauczyciel - to krzyczące dzieci). Podczas rozmów, czytania bajek,
opowiadań, dziecko powinno usłyszeć wzór pięknej intonacji, płynnej wymowy. Wa\
na jest
nauka prowadzenia rozmowy: zwracanie się do rozmówcy, uwa\
ne słuchanie, formułowanie
zrozumiałych wypowiedzi.
5
Anna Tkaczyk, Poka\
dziecku świat symboli. Inspiracje wychowawcze. [Rozdział IV. Narzędzia umysłu i
znaczenie symboli w komunikacji z dzieckiem]. Wydawnictwo Rubikon, Kraków, 2007
6
Carol Gray, Abbie Leight White, Ja i mój świat. Elementarz umiejętności społecznych dla małych dzieci.
Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2005
6
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Rozwój mowy dziecka - ściśle związany z rozwojem społecznym, intelektualnym
i emocjonalnym - powinien być kształtowany w działaniach praktycznych. Zatem nale\
y
dziecku stwarzać wiele sytuacji, w których będzie musiało rozwiązywać problemy,
podejmować decyzje, zadawać pytania i na nie odpowiadać, zdobywać informacje i nowe
doświadczenia związane z rozwijaniem mowy.
Obszar 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w
poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia
Treści związane z rozwojem intelektualnym pojawiają się w zapisach podstawy programowej
wychowania przedszkolnego dwukrotnie (są równie\
domeną obszaru trzynastego:
wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną).
Zadaniem nauczyciela jest wykorzystywanie zró\
nicowanych sposobów rozwijania czynności
intelektualnych poprzez:
dostarczenie dziecku wielu mo\
liwości manipulacji na konkretach (tworzeniu sytuacji,
w których dziecko mo\
e segregować przedmioty, przekształcać, budować,
konstruować, rozkładać na elementy, przeliczać, dokładać, odsuwać itd.).
organizowanie doświadczeń z klasyfikowaniem (od poziomu dostępnego dziecku jak
najdalej). Nale\
y wykorzystać wiele naturalnych sytuacji, podczas których dziecko
dostrzega ró\
ne cechy (np. jakościowe: nazwa, przeznaczenie, kształt, kolor, wielkość
itd.), właściwości przedmiotów i według nich dokonuje klasyfikacji (podziału na
kategorie).
kreowanie sytuacji rozwijających myślenie przyczynowo  skutkowe (pozwalających
wnioskować o zmianach). W okresie przedszkolnym dzieci zdolne są do wykrywania
przyczyn i wiązania ich ze skutkami (ale istnieją w tym zakresie du\
e ró\
nice
indywidualne). Myślenie przyczynowo-skutkowe mo\
liwe jest, gdy dziecko posiada
ju\
zdolność do decentracji poznawczej (czyli ujmowania cech rzeczywistości z
ró\
nych punktów widzenia) oraz do tworzenia sekwencji (ruchowych, myślowych,
słownych). W związku z tym nale\
y organizować zabawy i sytuacje, w których
dziecko będzie ćwiczyło się w dostrzeganiu związków i relacji między przedmiotami,
zjawiskami (zabawy badawcze, historyki obrazkowe).
Obszar 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci
Zdrowie i bezpieczeństwo są wzajemnie warunkującymi się czynnikami. Treści programowe
realizowane w tym obszarze mają zatem dotyczyć szeroko rozumianej profilaktyki
zdrowotnej (prawidłowe od\
ywiane, zapobieganie chorobom, dbałość o zmysły, emocje).
Z dbałością o własne zdrowie w sposób oczywisty wią\
e się sprawność fizyczna, ruch
i zabawy na powietrzu, bezpośredni kontakt z przyrodą.
Zapisy w podstawie programowej bardzo podkreślają znaczenie treści edukacji zdrowotnej,
ich występowanie w wielu obszarach wychowania przedszkolnego oraz konieczność
współpracy z rodzicami w kształtowaniu u dzieci świadomości zdrowotnej oraz nawyków
dbania o własne zdrowie w codziennych sytuacjach w przedszkolu i w domu.
Obszar 6. Wdra\
anie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych
Bezpieczeństwo własne i innych powinno być rozumiane szeroko: jako bezpieczeństwo
fizyczne i psychiczne, jako bezpieczne otoczenie w przedszkolu, domu i poza nimi. Treści
programowe wynikając z tego obszaru winny być zgrupowane według problemów:
7
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
zachowania w sytuacjach zagro\
enia zdrowia i bezpieczeństwa dziecka  zadaniem
nauczyciela będzie kształtowanie znajomości rodzaju zagro\
eń (w domu, przedszkolu,
poza ich terenem), umiejętności sygnalizowania przez dziecko zauwa\
onego
niebezpieczeństwa, wiedzy na temat miejsca i sposobu uzyskania pomocy,
bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym  w zakresie poznawania ró\
nych
środków transportu, poznawania podstawowych zasad ruchu drogowego,
umiejętnego wyboru bezpiecznego miejsca do zabawy i organizowania zabaw
w przedszkolu i w domu  a zatem poznania zasad, które warunkują bezpieczeństwo
dziecka, w tym przestrzegania określonych zakazów.
Obszary 7, 8, 9. Wychowanie przez sztukę  teatr, muzyka, plastyka
(7. Wychowanie przez sztukę - dziecko widzem i aktorem. 8. Wychowanie przez sztukę -
muzyka i śpiew, pląsy i taniec. 9. Wychowanie przez sztukę: ró\
ne formy plastyczne.)
Wychowanie przez sztukę jest przygotowaniem dzieci do rozpoczęcia w szkole edukacji
polonistycznej, muzycznej i plastycznej. W przedszkolu, zgodnie z zapisami w postawie
programowej, realizowane będzie poprzez:
udział dzieci w ró\
nych formach teatralnych i zabawach parateatralnych,
muzykę, śpiew, pląsy i taniec,
wypowiadanie się w ró\
nych formach plastycznych.
Przedszkole ma być miejscem krzewienia pozytywnych wzorów i potrzeb estetycznych, nauki
kulturalnego odbioru muzyki, teatru oraz budzenia zainteresowania dziełami sztuk
plastycznych, architektury. Dziecko na miarę swoich mo\
liwości będzie tę sztukę odtwarzało
i tworzyło, poznając jej podstawowe elementy. Nauczyciel, kształtując potrzeby estetyczne
dziecka, musi zadbać o tworzenie odpowiedniego otoczenia w sali, na terenie przedszkola
i wokół niego (sale o przemyślanej kolorystyce, nieprzeładowane ozdobami, towarzysząca
dzieciom ró\
norodna muzyka o wysokim poziomie artystycznym, ładnie urządzony,
bezpieczny ogród przedszkolny wraz z terenem zielonym).
Obszar 10. Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne,
budzenie zainteresowań technicznych
śycie nieustannie podlega wpływom zdobyczy nauki. Na co dzień przekonujemy się o tym,
\
e jesteśmy członkami społeczeństwa technicznego. Aby móc w tym świecie funkcjonować
nale\
y przygotować do tego dzieci ju\
w przedszkolu, rozpoczynając od zabaw
konstrukcyjnych z ró\
norodnych materiałów poprzez naukę u\
ywania prostych narzędzi po
wzbudzanie zainteresowania działaniem urządzeń technicznych  koniecznie w praktyce.
Sprawdz
my, czy w salach przedszkolnych funkcjonują prawdziwe kąciki techniczne
z deseczkami, gwoz
dzikami, drucikami& . Warto wykorzystać sprawne ręce tatusiów
i dziadków zapraszając ich, jako ekspertów, do udziału w zajęciach i zabawach konstrukcyjno
- technicznych.
Obszar 11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych
i w unikaniu zagro\
eń
Obszar 12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt
Treści wynikające z realizacji tych dwóch obszarów usytuowane są w sferze szkolnej
edukacji przyrodniczej, i do niej mają wprowadzać. Przedszkolak ma zdobyć podstawową
wiedzę i umiejętności związane z przyrodą nieo\
ywioną (w zakresie zjawisk
atmosferycznych) i o\
ywioną (poznawanie ró\
nych środowisk przyrodniczych z ich roślinami
8
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
i zwierzętami, warunków niezbędnych do rozwoju zwierząt, wzrostu roślin oraz
powodowanych przez zmienność pór roku zmian zachodzących w przyrodzie).
Podstawowym zadaniem nauczyciela jest umo\
liwienie aktywnego poznawania przyrody i jej
zjawisk. Wobec tego nale\
y pomyśleć o organizowaniu zajęć praktycznych (w lesie,
ogrodzie, na łące, w parku, z wykorzystaniem ró\
norodnego materiału przyrodniczego)
i wyjazdów tam, gdzie taki bezpośredni kontakt będzie mo\
liwy (warto zwiedzić leśne
arboretum, ogród botaniczny, wybrać się do wiejskiego gospodarstwa, ogrodu zoologicznego
itp.). Przy tym nale\
y pamiętać, \
e obserwacja przyrody powinna być wielozmysłowa i mieć
charakter badawczy. Nie wolno równie\
zapominać o wychowawczym aspekcie realizacji
tych treści programowych - osobisty stosunek do przyrody, poczucie odpowiedzialności za jej
stan muszą być zaszczepiane od najmłodszych lat.
Obszar 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją
matematyczną
To drugi (poza 4) obszar dotyczący wspomagania rozwoju intelektualnego. Zamiast
charakterystyki obszaru proponuję przeczytanie zapisów wprost z tekstu podstawy
programowej - z drobnymi komentarzami:
 Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
1) liczy obiekty i rozró\
nia błędne liczenie od poprawnego  co oznacza, \
e w przedszkolu
nale\
y organizować bardzo du\
o doświadczeń z liczeniem, by rozwijać u dzieci
umiejętność liczenia (zakres nie jest istotny  chodzi o rozumne przeliczanie),
2) wyznacza wynik dodawania i odejmowania pomagając sobie liczeniem na palcach lub na
innych zbiorach zastępczych (mo\
e to czynić tak długo, jak tego potrzebuje),
3) ustala równoliczność dwóch zbiorów (przez przeliczanie lub ustawianie w parach), a tak\
e
posługuje się liczebnikami porządkowymi (i znów na konkretach!),
4) rozró\
nia stronę lewą i prawą, określa kierunki i ustala poło\
enie obiektów w stosunku do
własnej osoby, a tak\
e w odniesieniu do innych obiektów (przykładowe polecenie dla
dziecka: połó\
pudełko z prawej strony stołu, obiegnij krzesło i stań obok niego, za
nim& ),
5) wie, na czym polega pomiar długości i zna proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za
stopą (a mierzyć mo\
na wszystko: salę, meble, dywan, korytarze, piaskownice, odległości
miedzy zabawkami& ),
6) zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.
Niezbędne są liczne ćwiczenia o charakterze praktycznym, z wykorzystaniem naturalnych
okazji i sytuacji w przedszkolu.
Polecam wspomniany wy\
ej komentarz na stronie internetowej MEN7oraz ksią\
ki autorstwa
Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej i Ewy Zielińskiej poświęcone edukacji matematycznej
w przedszkolu np.:  Dziecięca matematyka. Program dla przedszkoli, klas zerowych
i placówek integracyjnych ,  Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych
wolniej rozwijających się - WSiP,  Program wspomagania rozwoju, wychowania i edukacji
starszych przedszkolaków (czterolatków i pięciolatków)  - Wyd. Nowa Era,  Zajęcia
dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole (podstawy
psychologiczne i pedagogiczne oraz zabawy i sytuacje zadaniowe sprzyjające intensywnemu
wspomaganiu rozwoju umysłowego i kształtowaniu wa\
nych umiejętności) - Wyd. Edukacja
Polska, 2009.
7
http://www.reformaprogramowa.men.gov.pl/images/docs/reforma_tom_1.pdf
9
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Obszar 14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania
Przygotowanie do rozpoczęcia nauki w szkole wią\
e się z takim wspieraniem rozwoju
fizycznego, intelektualnego, społecznego i emocjonalnego, by dziecko osiągnęło po\
ądany
stopień gotowości do podjęcia trudu nauki i zapewniło mu powodzenie na dalszych etapach
edukacji. Kompetencje dzieci w omawianym obszarze rozwijają się w ciągu całego okresu
przedszkolnego, a zadaniem nauczycieli jest jak najlepsze przygotowanie dziecka do pisania
i czytania. Zadanie nauczyciela polega zatem na ćwiczeniu (głównie w zabawach) wielu
umiejętności związanych ze spostrzegawczością wzrokową, z doskonaleniem percepcji
słuchowej, sprawności ruchowej, zdolności manualnych oraz koordynacji wzrokowo-
ruchowej. Nale\
y zadbać o organizowanie ćwiczeń kształcących orientację przestrzenną,
wyrabiających sprawność analizatorów czy rozumienie symbolu.
Nauczyciele muszą pamiętać, \
e zabawy i ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania
i czytania nie mogą polegać tylko na pracy z ksią\
kami. Nale\
y uwzględniać zabawy
manipulacyjne, konstrukcyjne, ró\
norodne działania plastyczne, techniczne. Przygotowanie
do czytania i pisania to równie\
rozbudzenie zainteresowań literackich (a więc czytanie bajek,
opowiadań, kontakt z ksią\
ką), dbałość o poprawność wymowy, kształcenie słuchu
językowego itd.
Obszar 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne
Działania podejmowane w tym obszarze przygotowują do szkolnej edukacji społecznej.
Nauka \
ycia w społeczeństwie rozpoczyna się w domu rodzinnym i jest kontynuowana przez
kolejne placówki edukacyjne. Przeto wszystkie treści wypływające z tego obszaru rozszerzają
się, od znajomości elementów dziecku najbli\
szych po te globalne (własna osoba  bliska
rodzina - grupa społeczna - naród; dom rodzinny  ulica  miasto  kraj), w ten sposób
kształtują się postawy społeczne i patriotyczne.
III. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego w praktyce
Dyrektor przedszkola i wszyscy nauczyciele pracujący w przedszkolu muszą mieć
świadomość, \
e ka\
dy z nich jest w równej mierze odpowiedzialny za efektywną realizację
podstawy programowej.
1. Zadania dyrektora przedszkola związane z realizacją nowej podstawy programowej
wychowania przedszkolnego:
przygotowanie nauczycieli do pracy z nową podstawa programową,
przygotowanie rodziców do zmian w pracy edukacyjnej przedszkola,
programy wychowania przedszkolnego  wybór, zatwierdzanie,
projektowanie pracy przedszkola,
organizowanie wsparcia i doskonalenia członków swoich rad pedagogicznych.
Przygotowanie nauczycieli do pracy z nową podstawa programową
Dyrektor podczas spotkania członków rady pedagogicznej mo\
e w formie prezentacji
dokonać analizy zapisów nowej podstawy programowej, ze zwróceniem uwagi na omówienie:
celów wychowania przedszkolnego,
wymagań wobec dzieci kończących przedszkole we wszystkich obszarach kształcenia,
wychowania i wspomagania rozwoju,
10
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
warunków realizacji (proporcje zagospodarowania czasu przebywania dziecka
w przedszkolu),
zadań nauczycieli (prowadzenie obserwacji pedagogicznych i diagnozy przedszkolnej)
współpracy przedszkola ze środowiskiem rodzinnym.
Jednak efektywniejszym sposobem wydaje się wykonanie tej pracy przez samych nauczycieli
i przeprowadzona na tej podstawie dyskusja. Przede wszystkim dlatego, \
e gwarantuje to
dokładne przeczytanie i przemyślenie treści całej podstawy wychowania przedszkolnego. Jest
to równie\
dobry czas na poznanie zapisów podstawy programowej klasy I szkoły
podstawowej ( do czego przygotowujemy ).
Przygotowanie rodziców do zmian w pracy edukacyjnej przedszkola
Podczas zebrania ogólnego lub spotkań grupowych podobne informacje (o zmianach
w podstawie programowej) powinni uzyskać rodzice. Pomo\
e im to zrozumieć przemiany,
jakie zajdą w pracy edukacyjnej przedszkola (m. in. przygotowanie do rozpoczęcia nauki
w szkole a nie prowadzenie tego procesu; korzystanie w ograniczonym zakresie lub
odchodzenie od podręczników, których stosowanie jest bardziej właściwe dla edukacji
szkolnej; prowadzenie diagnozy przedszkolnej, która ma pomóc rodzicom w podjęciu decyzji
dotyczącej czasu rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole). Takie informacje mogą
zapobiegać wielu nieporozumieniom i naciskom ze strony rodziców na nauczycieli ( \
eby
dzieci się nie cofały jakieś ksią\
eczki muszą być ,  a mo\
e jednak pani wprowadzi literki ).
Programy wychowania przedszkolnego  wybór, dopuszczanie
Zakres kształcenia i wychowania, określony w podstawie programowej wychowania
przedszkolnego, musi być uszczegóławiany oraz rozszerzany w programach wychowania
przedszkolnego. Wybór i aprobata tych programów spoczywać będzie na nauczycielach
i dyrektorach przedszkoli. Kwestię tę regulują zapisy w rozporządzeniu o dopuszczaniu do
u\
ytku programów i podręczników8. W myśl ustawy o systemie oświaty9, zaproponowany
przez nauczyciela program wychowania przedszkolnego dopuszcza do u\
ytku w danym
przedszkolu jego dyrektor, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej.
Zgodnie z aktualnym rozporządzeniem w sprawie dopuszczania do u\
ytku w szkole
programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do
u\
ytku szkolnego podręczników, które szczegółowo określa tryb i warunki dopuszczania
programów, nauczyciel mo\
e opracować program wychowania przedszkolnego samodzielnie
albo we współpracy z innymi nauczycielami. Mo\
e równie\
zaproponować program
opracowany przez innego autora lub autorów, albo program opracowany przez innego autora
lub autorów wraz z dokonanymi zmianami (ż 2 ust. 3).
ż 3 rozporządzenia określa szczegółowe warunki, jakie ma spełniać dopuszczany program
wychowania przedszkolnego, stanowiący opis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań
ustalonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego. Dopuszczany program
powinien zawierać:
szczegółowe cele kształcenia i wychowania,
treści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej wychowania
przedszkolnego.
8
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do u\
ytku w
szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do u\
ytku szkolnego
podręczników (Dz. U. z 2009 r. Nr 89, poz. 730)
9
Art. 22a ust.2 Ustawy o systemie oświaty z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 56 poz. 458)
11
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Poza wymienionymi wy\
ej warunkami, dopuszczany program:
musi uwzględniać mo\
liwości indywidualizacji pracy - w zale\
ności od potrzeb
i mo\
liwości dzieci,
ma zawierać metody przeprowadzania analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki
w szkole, czyli diagnozy przedszkolnej (to znaczy wskazania dla nauczyciela
pomocne w ocenie stopnia osiągnięcia przez dziecko wiadomości i umiejętności,
określonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, na koniec
wychowania przedszkolnego).
Ponadto program musi być poprawny pod względem merytorycznym i dydaktycznym.
Przed dopuszczeniem programu wychowania przedszkolnego do u\
ytku w danym
przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej oraz innej formie wychowania
przedszkolnego, dyrektor mo\
e zasięgnąć opinii nauczyciela mianowanego lub
dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wy\
sze i kwalifikacje do pracy w przedszkolu,
konsultanta albo doradcy metodycznego. Opinia ta ma w szczególności zawierać ocenę
zgodności programu z podstawą programową wychowania przedszkolnego oraz dostosowania
programu do potrzeb i mo\
liwości dzieci, dla których jest przeznaczony.
Projektowanie pracy przedszkola
Przedszkole realizuje cele określone w Ustawie o systemie oświaty oraz przepisach wydanych
na jej podstawie, a w szczególności w podstawie programowej wychowania przedszkolnego.
Zatem zapisy nowej podstawy powinny znalez
ć swoje miejsce w projektowaniu pracy
ka\
dego przedszkola.
Badając mocne i słabe strony placówki pamiętajmy o naszym najwa\
niejszym zadaniu, jakim
jest: zapewnienie dzieciom opieki, stworzenie warunków do wszechstronnego rozwoju
i wspomaganie tego rozwoju. Przedszkola, które określają swój profil (ekologiczne,
językowe, artystyczne itd.) nie mogą zapomnieć o pozostałych obszarach działalności.
Planując ofertę zajęć dodatkowych nale\
y, poza jej atrakcyjnością, uwzględniać stopień
rozwoju psychofizycznego, potrzeby i mo\
liwości dzieci. Dyrektor musi przemyśleć sposób
monitorowania realizacji podstawy programowej w ramach nadzoru pedagogicznego,
uwzględniając w szczególności, podział czasu pracy z dzieckiem i nowe zadania nauczyciela
w zakresie dokonywania obserwacji rozwoju dziecka i diagnozy przedszkolnej.
A mo\
e warto zdecydować się na inną organizację grup pod względem wieku dzieci? Mo\
e
warto rezygnować z tworzenia grup jednorodnych wiekowo na rzecz grup  rodzinkowych 
ró\
nowiekowych? Chocia\
zadania te nie są łatwe z punktu widzenia nauczyciela (m. in.
wymagają pracy na ró\
nych poziomach, większej indywidualizacji oddziaływań), jednak
mają liczne zalety, np.
umo\
liwienie uczenia się bez negatywnego naznaczenia (w ró\
nowiekowej grupie są
dzieci młodsze, których umiejętności w naturalny sposób są mniejsze ni\
dzieci
starszych, nie ma zatem problemu porównywania, ka\
dy uczy się w swoim tempie),
wyzwalanie nauki przez naśladownictwo (dzieci najwięcej i najlepiej uczą się od
siebie nawzajem - starsze dzieci są autentycznym przykładem, modelem, mentorem 
pozwala im to budować własną autonomię i samodzielność),
łatwiejsza integracja i socjalizacja w grupie (starsze starają się opiekować młodszymi,
uczą je nowych zabaw i gier, pokazują, jak stawać się bardziej samodzielnym - co
wyrabia w nich poczucie odpowiedzialności i chęć niesienia pomocy słabszym),
mo\
liwość podejmowania ró\
nych ról (np. zabawa w dom staje się bogatsza: dzieci
młodsze cieszą się, \
e mogą bawić się ze starszymi, spontanicznie ucząc się od nich
prowadzenia dobrej zabawy, zaś dzieci starsze mogą być przywódcami, zarządzać
zabawą).
12
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Organizowanie wsparcia i doskonalenia członków rad pedagogicznych
Zadaniem dyrektora przedszkola będzie organizowanie wsparcia i doskonalenia członków
swoich rad pedagogicznych, poprzez m. in. organizowanie szkoleń, promowanie przykładów
dobrych praktyk, motywowanie do samodoskonalenia, głównie w zakresie:
prowadzenia obserwacji pedagogicznych i diagnozy przedszkolnej, a przede
wszystkim interpretowania wyników przeprowadzonych badań,
przygotowania do konstruowania programów wsparcia dla dzieci tego potrzebujących
oraz prowadzenia z nimi zajęć dydaktyczno  wyrównawczych,
przygotowania do umiejętnego wybierania programów wychowania przedszkolnego.
2. Zadania nauczyciela związane z realizacją podstawy programowej wychowania
przedszkolnego:
znajomość podstawy programowej,
projektowanie pracy dydaktyczno  wychowawczej,
organizacja czasu pracy w grupie przedszkolnej.
Znajomość podstawy programowej
Dotąd nie akcentowanym a niezwykle istotnym zadaniem dla nauczyciela przedszkola jest
poznanie postawy programowej - nie tylko dla dzieci objętych edukacją przedszkolną, ale
tak\
e podstawy kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych - w zakresie pierwszego etapu
edukacyjnego, a zwłaszcza klasy pierwszej szkoły podstawowej. Zadanie to wynika
z potrzeby jak najbardziej właściwego przygotowania dzieci do podjęcia nauki w szkole.
Jednocześnie, by zachować ciągłość oddziaływań edukacyjnych, wiedzieć, jakimi
kompetencjami powinno wykazywać się dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające
naukę w szkole  autorzy podstawy programowej zalecają poznanie treści podstawy
programowej wcześniejszego etapu edukacji (wychowania przedszkolnego) przez nauczycieli
edukacji wczesnoszkolnej.
Projektowanie pracy dydaktyczno  wychowawczej
Wybór programów (niezbędnych do planowania pracy), z uwzględnieniem potrzeb
i mo\
liwości dzieci, mo\
e początkowo sprawiać niektórym nauczycielom trudności. Jednak
wskazanie w podstawie programowej  sylwetki absolwenta , poprzez sformułowanie
umiejętności oraz wiadomości, jakimi powinny wykazać się przeciętne dzieci kończące
przedszkole będzie pomocne w doborze, a następnie korzystaniu z dostępnych programów.
To równie\
szansa dla nauczycieli ambitnych, kreatywnych, mających dojrzałe pomysły na
pracę z dziećmi (mo\
liwość konstruowania własnych programów). Programy opracowane
przez nauczycieli mogą być tworzone samodzielnie lub w oparciu o programy wychowania
przedszkolnego opracowane przez ró\
nych autorów, wydawnictwa, czy te\
będące plonem
konkursu ogłoszonego przez Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli na najlepszy
program wychowania przedszkolnego pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Szczególnym zadaniem, najpierw nauczyciela wybierającego program wychowania
przedszkolnego, potem dyrektora dopuszczającego zaproponowany program do u\
ytku
w danym przedszkolu, będzie dogłębne jego przeanalizowanie i przemyślenie, czy spełnia
wszelkie kryteria dopuszczenia, czy mo\
na z niego korzystać uwzględniając potrzeby
i mo\
liwości przedszkolnej społeczności, specyfikę przedszkola, warunki, w jakich ono
funkcjonuje i koncepcję jego pracy.
13
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Od 1 września 2009 r. przedszkola pracują w oparciu o nową podstawę programową
wychowania przedszkolnego we wszystkich grupach wiekowych - od trzylatków po
pięciolatki (i sześciolatki w okresie przejściowym). Nauczyciele grup 5-6-latków mogą się
znalez
ć w trudniejszej sytuacji. To ostatni rok przygotowania dziecka do podjęcia nauki w
szkole. W najstarszych grupach wiekowych (chocia\
nie tylko) niektórzy nauczyciele mocno
przyzwyczaili się do mało refleksyjnego korzystania z udostępnianych przez wydawnictwa
pakietów do programów z opracowanymi gotowymi scenariuszami, mnóstwem ćwiczeń, kart
pracy, które często uwalniały od twórczego wysiłku. Będzie im teraz potrzebna pomoc
w przeorientowaniu. Im dedykuję słowa L. Vengera:  Gotowość szkolna nie musi oznaczać
opanowania umiejętności czytania, pisania i liczenia. Jest to gotowość nauczenia się, jak
czytać, pisać i liczyć . To nie podręcznik, czy zeszyt ćwiczeń są najwa\
niejsze w pracy
nauczyciela. Jego zadanie to kształcenie, wychowanie i wspieranie rozwoju dziecka w toku
realizacji podstawy programowej. Z ka\
dym dzieckiem jest ogrom pracy do wykonania, bez
konieczności mozolnego wypełniania stron w ćwiczeniach. Pomogą w tym nie tylko mądrze
wybrane programy ale tak\
e ró\
norodne metody pracy. Mo\
emy je poznać sięgając do
opracowań przygotowanych np. przez Irenę Majchrzakową - z jej inicjacją odimienną, Galinę
Dolya (która opiera się na teorii Lwa Wygotskiego) - z  Kluczem do uczenia się . Są techniki
Celestyna Freineta, wiele ciekawych (szczególnie w zakresie samodzielności dziecka)
pomysłów z pedagogiki Marii Montessori. Jest Marta Bogdanowicz - ze wspaniałą Metodą
Dobrego Startu, Edyta Gruszczyk - Kolczyńska - z programem wspomagania rozwoju dzieci
i ich uzdolnień matematycznych, Dorota Dziamska - z koncepcją Edukacji przez ruch. Są
piękne orffowskie zajęcia z wychowania muzycznego, cała grupa metod prowadzenia zabaw
ruchowych i ćwiczeń gimnastycznych& i wiele innych inspirujących koncepcji, programów,
metod i technik. Warto wykorzystać te przemyślane filozofie pracy z dzieckiem, w zale\
ności
od tego, z jaką grupą dzieci (o jakich potrzebach i mo\
liwościach), w jakich warunkach
przyszło nauczycielowi pracować.
Dziecko będzie tym lepiej przygotowane do rozpoczęcia edukacji szkolnej, im skuteczniej
będzie wspierana jego ciekawość, aktywność i samodzielność od pierwszych dni pobytu w
przedszkolu. Niezwykle istotna okazuje się wiedza nauczyciela przedszkola o rozwoju
i związanych z nim mo\
liwościach dziecka oraz szeroko rozumiany nowoczesny warsztat
metodyczny. Je\
eli dziecko ma być kreatywne, otwarte i sprawne w poznawaniu świata - jego
nauczyciel powinien potrafić tak projektować swe działania, by dziecko doświadczało,
odkrywało, prze\
ywało, zadawało pytania, dokonywało wyboru i ponosiło konsekwencje tego
wyboru. Sam nauczyciel musi stać się właśnie taki. Musi być otwarty, aktywny,
konstruktywny. Poszukujący metod, które pozwolą mu zaintrygować dzieci, dotrzeć do
ka\
dego z nich, rozwijać dziecięce uzdolnienia i wyrównywać deficyty.
Organizacja czasu pracy w grupie przedszkolnej
Dla rozwoju psychoruchowego dziecka istotne jest zrównowa\
one wypełnianie przez
przedszkole jego funkcji kształcącej, wychowawczej, opiekuńczej, dlatego jednym
z podstawowych obowiązków nauczyciela jest racjonalne zagospodarowanie czasu pobytu
dziecka w przedszkolu. Stąd wyodrębnienie i wskazanie ram czasowych (w rozliczeniu
tygodniowym) przeznaczonych na ró\
ne aktywności w realizacji podstawy programowej.
a) Swobodna zabawa dzieci
Na swobodną zabawę przeznacza się, co najmniej, jedną piątą czasu przebywania
w przedszkolu. To właśnie zabawa - niezbędna w prawidłowym rozwoju dziecka, wynikająca
z jego potrzeb - zajmuje najwa\
niejsze miejsce w wychowaniu przedszkolnym. Dlatego czasu
na nią przeznaczonego nie mo\
na skracać poprzez piętrzenie programowych zajęć
14
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
dydaktycznych, wszelkich innych zajęć dodatkowych, narzucanie aktywności przez
nauczyciela. Istotne jest, \
eby to była zabawa swobodna, charakteryzująca się inicjatywą
i du\
ą samodzielnością dziecka - to ono ma dobrać sobie przestrzeń i przedmiot zabawy,
a tak\
e umieć posługiwać się przez siebie wybranymi środkami. Nauczyciel natomiast
powinien przebywać wśród dzieci: mo\
e zabawę obserwować, mo\
e ją wspierać, być jej
bezpośrednim uczestnikiem, stymulować dziecięce pomysły. Nie kieruje jednak zabawą, ale
pamięta, \
e ka\
de działanie dziecka powinno mieć swój cel.
b)Pobyt na świe\
ym powietrzu
Co najmniej tyle samo czasu, ile poświęca się na swobodną zabawę, dzieci starsze, a młodsze
nawet więcej (jedną czwartą), powinny przebywać na powietrzu.
W parku, w lesie, na łące, w ogrodzie przedszkolnym mo\
na bawić się, odpoczywać,
organizować ró\
ne gry, prowadzić niektóre zajęcia, w tym sportowe. To równie\
doskonałe
miejsce do realizacji wielu treści wychowawczych. Takie zalecenie, jasno zapisane
w podstawie programowej, dodatkowo pomo\
e nauczycielom w uzasadnieniu wagi częstego
przebywania na powietrzu tym rodzicom, którzy - w z
le pojętej trosce o zdrowie dziecka -
domagają się z ró\
nych powodów powstrzymywania przed wychodzeniem na zewnątrz
w okresie póz
nojesiennym, zimowym, wczesną wiosną lub przy mało sprzyjającej pogodzie.
c) Zajęcia dydaktyczne organizowane przez nauczyciela
Dziecko ma się uczyć przede wszystkim w zabawie i poprzez zabawę. Na zajęcia
dydaktyczne - prowadzone według wybranych lub własnych, opracowanych przez
nauczyciela, programów wychowania przedszkolnego - przewidziano najwy\
ej jedną piątą
czasu przebywania w przedszkolu.
Warto zwrócić uwagę na planowanie pracy, w taki sposób, by znalazły się tam propozycje
ró\
norodnych działań aktywizujących, zajmujących i harmonizujących z mo\
liwościami
dzieci i uwarunkowaniami przedszkola. Działania te muszą wspierać wielostronny
(emocjonalny, intelektualny i ruchowy) rozwój dziecka, kształtować właściwe relacje dzieci
z innymi dziećmi i z osobami dorosłymi. Nauczyciel przedszkola powinien być osobą
kreatywną, otwartą i gotową iść za dziećmi, podą\
ając śladami ich pomysłów, zaspokajając
ich potrzeby - oczekuje się od niego podejmowania wielokierunkowych oddziaływań, by
zapewnić harmonijny rozwój dziecka. Ma obowiązek orientować się w klasycznych i nowych
metodach pracy, wykorzystywać dobre praktyki. Dobrze, jeśli stosuje ró\
norodne pomoce
dydaktyczne, czerpie z ciekawych wzorców (jednak zawsze bezcenny jest własny wkład
w przygotowanie do pracy z dzieckiem).
d) Pozostały czas
O wykorzystaniu reszty czasu (dwie piąte pobytu dziecka w przedszkolu) decyduje nauczyciel
- co warto podkreślić. Istotne jest, \
e w tych ramach czasowych mieszczą się ró\
ne
uroczystości, czynności opiekuńcze, samoobsługowe, organizacyjne oraz inne przewidziane
przez nauczyciela. Dlatego du\
o zale\
y od indywidualnego doświadczenia, kompetencji
nauczycieli, ich koncepcji pracy i zaanga\
owania w tę pracę, wreszcie od współpracy
z innymi pracownikami przedszkola (woz
na, pomoc nauczyciela). To doskonały czas na
uczenie dzieci samodzielności w wykonywaniu przez nie ró\
nych czynności,
odpowiedzialności za powierzone im do wykonania zadania i polecenia, czy za zachowanie
porządku wokół siebie, w przedszkolnej sali, w miejscu zabawy itd. To równie\
dobra okazja
do uczenia dzieci planowania czasu pobytu w przedszkolu według uzgodnionych, wspólnych
zasad.
15
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
3. Diagnozowanie rozwoju dziecka jako szczególne zadanie nauczycieli przedszkoli
Reforma programowa przygotowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zakłada
zró\
nicowane podejście ka\
dego nauczyciela do dziecka, dostrzeganie dziecięcych zdolności
oraz indywidualnego potencjału, a tak\
e wspieranie dziecka w przezwycię\
aniu trudności
i wyrównywaniu ewentualnych deficytów.
Stąd ogromna rola prowadzenia i dokumentowania przez nauczycieli obserwacji
pedagogicznych we wszystkich grupach wiekowych oraz przeprowadzenie diagnozy
przedszkolnej dzieci, w roku poprzedzającym planowane rozpoczęcie przez nie nauki
w szkole.
Obserwacja dziecka
Wśród wielu zadań, jakie wykonuje nauczyciel przedszkola, wa\
kim - i dlatego wyraz
nie
podkreślonym w nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego - jest
obowiązek obserwowania rozwoju i poznawanie potrzeb rozwojowych dziecka oraz
dokumentowanie prowadzonych obserwacji pedagogicznych zgodnie z prawem10:
 ż 15. 1. Statut przedszkola określa szczegółowo zakres zadań nauczycieli związanych z:
3) prowadzeniem obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie i zabezpieczenie
potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowaniem tych obserwacji .
Taka systematyczna obserwacja pozwoli wyłonić w grupie, z którą nauczyciel pracuje, dzieci
z ewentualnymi deficytami albo przejawiające ró\
norodne zdolności. Nauczyciel musi dobrze
poznać dziecko poprzez obserwację jego aktywności. To wa\
ne, poniewa\
poznając
indywidualny potencjał dziecka, oddziaływania wychowawczo  dydaktyczne mo\
na uczynić
skuteczniejszymi. Przyszła praca z dziećmi powinna być regularna, uporządkowana i oparta
na indywidualnych programach rozwoju.
W związku z tym nale\
y zadbać o ciągłe uzupełnianie ju\
posiadanej i budowanie nowej
wiedzy nauczycieli na temat prowadzenia obserwacji i rozwoju dziecka.
Dla przypomnienia przedstawiam kilka pozycji klasycznej literatury:
1. Z. Babska,  Metody badawcze stosowane w psychologii badawczej [w:] Psychologia
rozwojowa dzieci młodzie\
y. [red.] M. śebrowska, PWN, Warszawa 1975
2. M. Karwowska - Struczyk, W. Hajnicz, Obserwacja w poznawaniu dziecka, WSiP,
Warszawa 1998
3. J. Lubowiecka, Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola, WSiP,
Warszawa 2000
4. T. Ogrodzińska [red.], Nigdy nie jest za wcześnie - rozwój i edukacja małych dzieci,
Fundacja Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego, Warszawa 2004
Diagnoza przedszkolna
Ocena i analiza rozwoju towarzyszy dziecku w całym procesie edukacji przedszkolnej.
Z rozporządzenia o podstawie programowej wychowania przedszkolnego jasno wynika drugie
wa\
ne zadanie nauczycieli przedszkola, jakim jest przeprowadzenie diagnozy przedszkolnej.
Takie badanie ma być prowadzone w roku szkolnym poprzedzającym termin mo\
liwego
rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole.
10
Rozporządzenie MEN o statucie przedszkola Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r.
w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i szkół publicznych (Dz. U. z 2001 r. nr 61, poz. 624 ze
zm.)
16
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Celem diagnozy przedszkolnej jest, obok gromadzenia informacji, opracowanie i realizowanie
przez nauczycieli przedszkola indywidualnego programu wspomagania rozwoju ka\
dego
dziecka, które tego potrzebuje tak, aby było ono jak najlepiej przygotowane do uczestnictwa
w kolejnym etapie edukacyjnym: podjęcia nauki w pierwszej klasie szkoły podstawowej.
Właściwe działanie, po dokonaniu diagnozy, oznacza przede wszystkim dobranie
odpowiednich metod pracy z dzieckiem i systematyczną pracę z nim.
Diagnoza dojrzałości przedszkolnej ma równie\
pomóc rodzicom w poznaniu stanu
gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Pomo\
e im to we
współpracy z nauczycielem w zakresie wspierania rozwoju dziecka oraz w podejmowaniu
decyzji o ewentualnym odroczeniu dziecku obowiązku szkolnego.
Bardzo istotne jest - szczególnie w aspekcie wyrównywania szans edukacyjnych dzieci -
11
przygotowanie nauczycieli do dobrego diagnozowania gotowości przedszkolaków do
podjęcia nauki w szkole. Nale\
y zwracać uwagę na motorykę dziecka, jego aktywność
zabawową, sprawność analizatorów, sposób nawiązywania kontaktów z dziećmi i dorosłymi,
przejawy pamięci, myślenia, wyobraz
ni, uwagi, rozwój mowy, jego wra\
liwość emocjonalną,
sposoby podporządkowani się nakazom i zakazom, umiejętności dziecka i jego zasób wiedzy
o bli\
szym i dalszym otoczeniu.
Istnieją ró\
ne metody i narzędzia do badania tej gotowości. Warto wspomnieć znane metody
i testy gotowości szkolnej m. in. opracowane przez B. Wilgocką  Okoń12, A. Brzezińską13
czy E.Tryzno14. W ostatnich latach równie\
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno -
Pedagogicznej przygotowało narzędzia słu\
ące do oceny gotowości dziecka do podjęcia nauki
w szkole, które mają pomóc nauczycielowi w ukierunkowanej obserwacji dziecka. Na bazie
wystandaryzowanej, obserwacyjnej metody oceny gotowości dziecka do podjęcia nauki
(Skala Gotowości Szkolnej - SGS)15 powstały - przeznaczone do prowadzenia obserwacji
16
wstępnej - Kryteria Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5) . Autorzy tych metod
uwa\
ają, \
e wyniki uzyskane za pomocą jednej metody obserwacyjnej nie mogą być jedyną
podstawą podejmowania decyzji pedagogicznych. Je\
eli oka\
e się, \
e dziecko uzyskuje niski
albo ni\
szy od oczekiwanego stopień gotowości szkolnej, to nale\
y przeprowadzić pogłębioną
diagnozę (psycholog, logopeda). Jest to bowiem sygnał wystąpienia ryzyka niepowodzeń w
dalszej edukacji. Z kolei wysoki stopień gotowości szkolnej informuje o du\
ych potrzebach
dziecka w danym obszarze aktywności. Dzieci mające specyficzne trudności, jak
i wyró\
niające się szczególnymi zdolnościami wartymi rozwijania, powinny otrzymać
odpowiednie wsparcie w postaci zindywidualizowanej pracy nauczycieli.
Przekazywanie zgromadzonych informacji
Nale\
y podkreślić, \
e zadaniem nauczyciela jest równie\
przekazanie uzyskanych
wiadomości dwóm grupom odbiorców.
11
Jarosz E. , Obszary diagnozowania pedagogicznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005
12
Wilgocka-Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich. Wydawnictwo Akademickie Lak, Warszawa 2003
13
Brzezińska A., Gotowość dzieci w wieku przedszkolnym do czytania i pisania. Wydawnictwo Naukowe UAM,
Poznań 1987
14
Tryzno E.,, Diagnoza edukacyjna dzieci 6, 7-letnich rozpoczynających naukę. Wydawnictwo Harmonia,
Gdańsk 2006
15
Frydychowicz A., Ko\
niewska E., Matuszewski A., Zwierzyńska E., Skala Gotowości Szkolnej. Podręcznik.
[W]: Doradca Nauczyciela Sześciolatków, red. Anna Zawada, CMPPP 2006
16
Koz
niewska E., Matuszewski A.(2008), Eksperymentalna wersja kryteriów gotowości szkolnej pięciolatków.
Materiał niepublikowany.
17
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Pierwsza z nich to rodzice. Powinni oni być świadomi stanu gotowości swojego dziecka do
podjęcia nauki w szkole podstawowej  okazuje się to szczególnie wa\
ne w okresie
przejściowym, gdy to właśnie rodzice będą decydować o czasie rozpoczęcia szkolnej
edukacji. Poza tym, dzięki informacji od nauczyciela, uzyskają szansę odpowiedniego do
potrzeb wspomagania dziecka w osiąganiu tej gotowości.
Drugą grupą są pracownicy poradni psychologiczno  pedagogicznej. To do nich zostanie
skierowane dziecko, jeśli zajdzie potrzeba pogłębionej diagnozy związanej ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi.
By sprostać tym zadaniom nauczyciel musi posiadać umiejętność stosowania adekwatnego
języka komunikacji ze wskazanymi powy\
ej grupami odbiorców informacji.
4. Współpraca przedszkola i domu rodzinnego
W podstawie programowej wychowania przedszkolnego podkreślona jest współpraca
nauczycieli z rodzicami. Jest to istotny czynnik prawidłowego funkcjonowania przedszkola
i rodziny, warunkujący harmonijny i wielostronny rozwój dzieci, dający szansę doskonalenia
się rodziców i nauczycieli jako osób za ten rozwój odpowiedzialnych.
Przedszkole i rodzina są podstawowymi środowiskami wychowawczymi dziecka. Środowisko
rodzinne ma dominujący wpływ na rozwój dziecka, nie mo\
na go zatem ignorować.
Nauczyciel powinien inicjować poczynania pedagogiczne rodziców, oddziaływać na ich
postawy rodzicielskie, poszerzać wiedzę rodziców o rozwoju i sposobach jego stymulacji.
Rodzice natomiast są niezwykle istotnym z
ródłem wiedzy o własnym dziecku, którą to
wiedzę dobry nauczyciel wykorzysta do prowadzenia indywidualnej pracy ze swoim
wychowankiem. Dlatego między tymi dwoma środowiskami powinno zachodzić dą\
enie do
ujednolicenia oddziaływań wychowawczych, świadome i celowo zorganizowane
współdziałanie oraz szeroko pojęta wymiana informacji na temat:
zadań i pracy przedszkola,
sukcesów i pora\
ek dziecka,
przebiegu i sposobów wspierania jego rozwoju.
Ponadto niezbędne jest wypracowanie modelu współpracy opartego na obopólnym poczuciu
współdecydowania w sprawach istotnych dla edukacji dziecka. Taką sprawą w przejściowym
okresie - do roku 2012 r. - jest wspomniane ju\
podejmowanie przez rodziców decyzji
o czasie rozpoczynania nauki w szkole przez ich dziecko. Czy posłać je do szkoły w wieku
sześciu, czy siedmiu lat? Jest to zadanie dla wszystkich członków rad pedagogicznych oraz
dyrektora ka\
dego przedszkola.
Jednym z obszarów tej współpracy jest rzetelne informowanie rodziców o zmianach w pracy
przedszkola związanych z nową podstawą programową. Mo\
e się to odbywać w czasie
ogólnych i grupowych zebrań z rodzicami albo przy okazji zajęć otwartych i warsztatów dla
rodziców. Informacje mogą być zamieszczane w wydawanych przez przedszkola gazetkach,
informatorach, na prowadzonych przez nie stronach internetowych. Wa\
ne, by ró\
nymi
działaniami zachęcać rodziców do kontaktu z przedszkolem i (w przyjaznej atmosferze)
wykorzystać szansę pokazania, \
e funkcja przedszkola nie zmieni się na tylko opiekuńczą,
a przedszkole nadal ma \
ywotne zadania. Celem tych zadań jest wspieranie wszechstronnego
rozwoju i edukacji dziecka w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do jego
potrzeb rozwojowych, rzetelne przygotowanie dziecka do podjęcia przez nie nauki w klasie
pierwszej szkoły podstawowej oraz wspomaganie rodziny w jej funkcji wychowawczej.
18
Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
_______________________________________
Zamiast zakończenia
Myślę, \
e nowa podstawa programowa spełni swoją rolę zapewnienia ciągłości pomiędzy
programem wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej. Bardzo cenne w niej
jest przywrócenie przygotowawczej roli przedszkola do rozpoczynania nauki oraz wskazanie
ogromnej wagi zabawy w przedszkolu. Nauczyciele przedszkoli są przygotowani do pracy
z nową podstawą, a nachodzące ich obawy (czy np. podołają zadaniu dokonywania diagnozy
przedszkolnej) wynikają głównie z niedoceniania własnych mo\
liwości i umiejętności.
Niemniej z pewnością istnieje konieczność systemowego wspierania nauczycieli przedszkoli
przez specjalistów (psychologów, logopedów) na terenie przedszkola - zarówno w procesie
diagnozowania rozwoju, jak i jego wspomagania.
19