3014255614

14 ARTYKUŁY

„WIADOMOŚĆ HISTORYCZNA Z CZEGO POWSTAŁA. JAK DAWNO EGZYSTUJE”

Biblioteka Gdańska nie powstała na pustyni kulturalnej. Już od schyłku XII w. można zauważyć w Gdańsku działania zmierzające do tworzenia księgozbiorów, początkowo klasztornych, później kościelnych i prywatnych. Do największych należała biblioteka przy kościele NM Panny, powstała pod koniec XIV w. Wśród zbiorów prywatnych wyróżniały się kolekcje bibliofilskie Mikołaja Schwichtenberga i Waltera z Chojnic. Oblicza się, że w połowie XVI w. było w Gdańsku ok. 4000 książek rękopiśmiennych i drukowanych, a na 1000 mieszkańców przypadało ponad 134 książki, co korzystnie świadczyło

0    społeczności gdańskiej³.

W połowie XVI w. rozpoczęły się w Gdańsku starania o założenie miejskiej biblioteki publicznej. Inspirowane były one przez dwa prądy kulturalne

1    ideowe: renesans i reformację. Pierwszy z nich głosił kult książki i piśmiennictwa i owocował modą gromadzenia książek, tworzenia bibliotek i upowszechniania czytelnictwa, drugi wykorzystywał ów kult książki i piśmiennictwa dla celów wyznaniowych i indokrynacji ideowej. W Gdańsku głównym czynnikiem sprawczym była reformacja, która dotarła tam już przed 1520 r. i zwyciężyła. Wraz z tym pojawiły się instytucje służące szerzeniu reformacji: drukarnia luterańska Franciszka Rhodego, uruchomiona w 1538 r., i miejska szkoła reformacyjna, założona w 1558 r., przekształcona w gimnazjum akademickie w 1580 r. Konieczna jeszcze była biblioteka miejska, dla której wszakże brakowało odpowiedniego księgozbioru. Znajdujące się na miejscu księgozbiory klasztorne i kościelne, a także oferowane miastu darowizny książkowe biskupów warmińskich rodem z Gdańska, Jana Dantyszka i Tiedemana Giesego, nie odpowiadały inicjatorom założenia biblioteki, gdyż miały oblicze katolickie⁴.

W tej trudnej sytuacji z pomocą przyszedł przypadek, którego bohaterem i sprawcą był emigrant włoski Jan Bernard Bonifacio, markiz Orii. Urodził się on 10.04.1517 r. w Neapolu w rodzinie zamożnego patrycjusza. Otrzymał staranne wykształcenie, uzupełnione podróżą naukową po Europie. Studia oraz poznane środowiska intelektualne wyzwoliły w nim sympatię do kultury renesansowej i humanistycznej, czego wyrazem była pasja bibliofilska. Gromadził on dzieła autorów antycznych, renesansowych i reformacyjnych, w wykwintnych edycjach oficyn włoskich, francuskich, niderlandzkich i niemieckich, z zakresu teologii, prawa, medycyny, filozofii, historii, gramatyki, matematyki i astrologii. Wykazywał przy tym niezależność myśli i interesował się nauką Lutra oraz Melanchtona. Z tego powodu był niepokojony przez neapolitański trybunał inkwizycyjny i dlatego zdecydował się opuścić ojczyznę. Od 1557 r. stale przebywał na emigracji, kilkakrotnie odwiedzał Polskę, zatrzymywał się też w Gdańsku. W 1591 r. zdecydował się osiąść na stałe w Gdańsku. Opuścił wówczas Anglię i drogą morską udał się do Gdańska, zabierając ze sobą

³    Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Sauk. Dzieje i zbiory. Pr. zbiór, pod red. M. Babnis i 21 Nowaka. Wrocław 1986 a 5-8. — J. Baszanowski. Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601-1846 w świetle tablic ruchu naturalnego. Gdańsk 1995 a. 109.

⁴    Biblioteka Gdańska._ (por. przyp. 2) s. 9-10.