3617207709

tym socjologów i ekonomistów. Socjologowie od początków istnienia dyscypliny interesowali się problematyką ekonomiczną, postulując rozszerzenie przedmiotu badań i zmianę perspektywy badawczej. Ich stosunek do potrzeby wprowadzania do analiz ekonomicznych wymiaru społecznego ulegał zmianie.

Niniejszy artykuł omawia zasadnicze treści przedstawione w pracy doktorskiej autorki, zatytułowanej Nowy i stary instytucjonalizm. Spotkanie socjologii i ekonomii¹.

Przedmiotem pracy są podejmowane przez socjologów oraz ekonomistów rozważania nad społecznymi podstawami działań gospodarczych. Jej zasadniczym celem jest porównanie różnych podejść instytucjonalnych, powstałych na gruncie obu dyscyplin, i udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy podejścia te ukazują i wyjaśniają zakorzenienie działań gospodarczych w ładzie instytucjonalnym, czyli w szeroko rozumianej kulturze w sposób uzupełniający, czy też może przeciwnie — prowadzone według odrębnych paradygmatów, kreują na tyle różne rzeczywistości społeczne, że wyjaśnienia, których dostarczają, są raczej konkurencyjne.

Zaproponowany wybór nurtów instytucjonalnych miał na celu wypracowanie perspektywy badawczej, umożliwiającej porównanie rozważań ekonomistów i socjologów. Nie było moim zamiarem przedstawienie wszystkich nurtów instytucjonalnych obecnych w socjologii i w ekonomii.

Instytucje stanowią kluczowe pojęcie szeroko wykorzystywane przez przedstawicieli wszystkich nauk społecznych. W najszerszym rozumieniu uznaje się je za podstawę porządku społecznego. Każde ujęcie podkreśla ich dwie zasadnicze cechy: element poznawczy i normujący. Instytucje wyjaśniają jednostce daną sytuację, pełniąc tym samym funkcje poznawcze, jednocześnie wskazują na możliwe sposoby zachowania się, normując w ten sposób zachowania jednostki. Wyjaśniając i normując zjawiska życia społecznego, instytucje czynią je dla jednostki bardziej przewidywalnymi.

Należy zauważyć, że ekonomiści, socjologowie czy politolodzy, mówiąc o instytucjach, niejednokrotnie odmiennie je rozumieją. Wynika to z przyjęcia różnych metod ujmowania rzeczywistości społecznej i różnych koncepcji funkcjonującego w niej człowieka.

Zróżnicowanie w postrzeganiu instytucji jest zdeterminowane określeniem ich wymiaru epistemologiczno-normującego i zachodzi nie tylko między dyscyplinami, ale także w ich obrębie. Przyczyny różnic w postrzeganiu, czym są instytucje, są inne w przypadku socjologii i inne w przypadku ekonomii.

Na gruncie socjologii zróżnicowanie podejść instytucjonalnych wynika z przyjętego założenia metodologicznego, dotyczącego stosunku jednostki do społeczeństwa. Można wyróżnić trzy stanowiska: pierwsze — indywidualizm metodologiczny, w którym uznaje się prymat jednostki nad społeczną strukturą i sprowadza wyjaśnianie zjawisk społecznych do wyjaśniania działań jednostek, drugie — metodologiczny holizm, w którym uznaje się prymat społeczeństwa nad jednostką, i trzecie, koncepcję, która obejmując zarówno strukturę, jak i jednostkę, jest próbą przezwyciężenia wymienionych stanowisk.

63