3574672256

22 1. Uwarunkowania rozwoju.

we determinują w pewnym stopniu nasze działania i zachowania, paradoksalnie, fakt ten jest szansą na zaistnienie zmian o charakterze indywidualnym. Ponieważ schematyzm wzorca kulturowego wymaga dookre-ślenia, to jednostka może dokonywać tego doprecyzowania przez indywidualnie dobrane wzory działania.

Indywidualizacja prowadząca do realizacji „projektu własnej osoby” jest bliska indywiduacji Junga, prowadzącej do realizacji wartości „wewnętrznej osoby” — self. Indywidualny wymiar rozwoju ujawnia się również w koncepcji kryzysów rozwoju Erika Eriksona, ich rozwiązywanie ma zawsze wymiar indywidualny, ponieważ jednostka nie tylko może rozwiązać je w różnych momentach cyklu życia, ale też zawsze rozwiązanie ma indywidualny charakter i zależy od sposobów przejścia kryzysów wcześniejszych. Prywatną odpowiedzią jednostki na cykl życia jest również Alfreda Adlera styl życia, czyli: „indywidualny sposób bycia w święcie, wzór nawiązywania ze światem kontaktu i indywidualny sposób radzenia sobie z problemami życia”⁵⁸. Interesującą analizę pojęcia indywidualizacji, rozpatrywanej jako proces dokonujący się w kontekście spo-łeczno-cywilizacyjnym, prezentuje Ulrich Beck⁵⁹. Wielość interpretacji pojęcia indywidualizacji jest, w opinii Becka, „myląca, przeładowana znaczeniami”, jednak wskazująca na istotność tego, co określa. Pojęcie indywidualizacji można, jego zdaniem, odnieść do subiektywno-biograficznych aspektów cywilizacji i w tym znaczeniu może ono prowadzić do „trojakiej indywidualizacji”: uwolnienia (od społecznie danych form i więzi), utraty stabilności (utraty tradycyjnych przekonań) lub nowego rodzaju kontroli (nowe rodzaje więzi społecznych)⁶⁰. Beck stawia tezę, że w kulturze zaawansowanej nowoczesności dochodzi do immanentnych sprzeczności procesu indywidualizacji, które wynikają z zastępowania tradycyjnych więzi i form społecznych (klasa społeczna, rodzina nuklearna), wtórnymi rodzajami instytucji, które zniewalają człowieka przez mody, rynki, koniunktury⁶¹. W efekcie tych przemian dochodzi do zastąpienia procesu indywidualizacji wzorami zinstytucjonalizowanych biografii. Jednostka „uwalnia” własną biografię z dotychczasowego układu społeczno-kulturowego i rodzinnego, a przez to ogranicza swój indywidualny rozwój do własnych decyzji i działań. Biografie stają się samorefleksywne, czyli przekształcają się z biografii wyznaczonych przez społeczeństwo w bio-

⁶⁸ M. Opoczyńska: W stroną psychologii subiektywnej — Alfreda Adlera koncepcja człowieka. W: Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości. Red. A. Gał do w a. Kraków 1999, s. 107.

⁵⁹    U. Beck: Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Warszawa 2004.

⁶⁰    Tamże, s. 192—193.

⁶¹    Tamże, s. 197.