3574672268

2.1. Rola nauczyciela. _ 3 I

przystosować się do nowych trendów w wychowaniu i kształceniu, ale powinni także pomagać własnym uczniom i wychowankom w procesie adaptowania się do zachodzących przemian edukacyjnych.

Ponowoczesność jako kontekst działań pedagogicznych stawia przed nauczycielem nowe zadania i wymaga od niego przewartościowania tradycyjnej roli, nieadekwatnej już do pluralizmu kulturowego i nowych relacji społecznych. Największym chyba wyzwaniem, któremu musi sprostać (po)nowoczesny nauczyciel, jest odnalezienie paradygmatu własnej roli zawodowej w kulturze, która kwestionuje status teorii i nauki¹, co powoduje, że świat przestaje poddawać się wyjaśnieniu, jest skomplikowany, sprzeczny, rozproszony, zdecentrowany^{1 2}. Edukacyjną implikacją „rozproszenia” współczesnej kultury jest pluralizm edukacyjny, który zdaniem Teresy Hejnickiej-Bezwińskiej rozpoczął się wraz z opublikowaniem w roku 1968 raportu Philipa H. Coombsa. Dokument ten „uruchomił w pedagogice proces ewolucji od ortodoksji (poszukiwania jednego uniwersalnego paradygmatu edukacyjnego) ku heterogeniczności (wie-loparadygmatyczności w myśleniu o edukacji i akceptacji społecznego dyskursu o edukacji)”³. Trendy te zauważalne są również w rozwoju polskich nauk pedagogicznych, zarówno w zakresie teorii, jak i praktyki edukacyjnej, gdzie upowszechniają się i nabierają znaczenia takie kierunki, jak: pedagogika krytyczna, pedagogika emancypacyjna, pedagogika personalistyczna, a także antypedagogika czy pedagogika postmodernistyczna⁴. Uznanie pluralizmu edukacyjnego wiąże się ze zmianą edukacyjną, która powoduje odchodzenie od „pedagogicznego przymusu” w kierunku „pedagogicznej wolności”⁵. Taka orientacja daje nauczycielowi wolną rękę w kreowaniu własnej filozofii pracy, a co za tym idzie — redefinicji własnej roli zawodowej i dalej — dowolnej interpretacji celów oraz ideału kształcenia i wychowania. Można założyć, że w pewnym stopniu każdy doświadczony nauczyciel jest przygotowany do kreowania własnej pedagogiki, co wynika z samej roli nauczyciela, gdzie miarą wiedzy zawodowej jest zdolność tworzenia „wiedzy w działaniu”. Jeśli opisywać działania nauczyciela, świadomego swojej roli jako kontinuum repro-duktywność — generatywność, to większość jego działań bliższa będzie generatywności, ponieważ bardzo często działanie pedagogiczne nauczyciela związane jest z tworzeniem wiedzy nowej, wcześniej nieuświa-

1

J. Marzec: Dyskurs, tekst i narracja..., s. 35.

2

⁶ Z. Me łosik: Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne. Poznań 1996, s. 41—43.

3

   T. Hejnicka-Bezwińska: O zmianach w edukacji. Konteksty, zagrożenia i możliwości. Bydgoszcz 2000, s. 47.

4

   S. Palka: Pedagogika w stanie tworzenia. Kraków 1999, s. 29.

5

   Tamże, s. 29—30.