431985045

wicie do utożsamiania jej z „równowagą” ciał martwych, np. nieorganicznych połączeń chemicznych, polegającą na tym, że i one mogą istnieć „tylko dzięki równowadze między oddzielnymi atomami i ich grupami oraz równowadze między całym tym ich zespołem z warunkami środowiska” (1952, str. 29). Ten aspekt koncepcji Pawłowa jest już dziś przestarzały, ale sama definicja „przystosowania do otoczenia jako utrzymywania w środowisku wewnętrznej równowagi organizmu jest nadal aktualna. Kontynuuje ona — niewiadomo zresztą czy świadomie — ważną ideę Bernarda, mianowicie podkreślenie znaczenia mechanizmów' umożliwiających zwierzęciu zachowanie stałości „środowiska wewnętrznego”, co znów' jest — według sformułowania Bernarda — „warunkiem swobodnego życia”. Szło tu głównie o mechanizmy wegetatywne regulujące wewnętrzną gospodarkę organizmu, np. utrzymujące pomimo zmian w^r otoczeniu stałą temperaturę ciała. Nietrudno jednak wykryć podobieństwo „stałości środowiska wewnętrznego” z pawłowowską „wewnętrzną równowagą” organizmu, z tym tylko, że Pawłów do mechanizmów' utrzymujących stałość środowiska wewmętrznego zaliczył również zachowanie się zwierząt, łącznie z jego nerwowymi regulatorami. W 1934 r. myśl Bernarda podjął również C a n n o n, określając „stałość środowiska wewnętrznego” nazw^rą homeostasis. Teoretycy amerykańscy, rozwijając pojęcie homeostazy, również —• podobnie jak to poprzednio uczynił Pawłów — uw^rażają mechanizmy behavio-ralne za urządzenie zabezpieczające homeostazę organizmu. Homeostasis — pisze N i s s e n referując poglądy związane z tym tematem — zależy od utrzymania przez organizm, w obrębie pewnych granic, zrównoważenia ze środowiskiem, a zachowanie się służy do tego, aby ową równowagę zabezpieczyć w stopniu optymalnym dla organizmu” (por. Stevens, 1951, str. 355). Jest to pogląd ogromnie zbliżony do zapatrywań Pawłowa i — podobnie jak przytoczone poprzednio sformułowania Tolmana (por. str. 46) — wskazuje, że współczesne teorie amerykańskie idą właśnie w tym kierunku, który Pawłów wytyczył jeszcze w 1903 r.

Pawłowowska koncepcja przystosowania odznacza się jeszcze jedną charakterystyczną cechą. W odróżnieniu np. od teorii Loeba, który

96