456718769

mii Wojska Polskiego. W wypowiedziach postaci autorka przeprowadza ostrą krytykę powstania i przede wszystkim rządu londyńskiego, odpowiedzialnego za jego wybuch. Bohaterowie powieści Haliny Rudnickiej Polną ścieżką, Wojtek i Ninka - oboje z Warszawy, lata okupacji spędzają na wsi, gdzie rzuciła ich wojenna zawierucha. Gdy z radia dowiadują się

0    wybuchu powstania, ogarnia ich euforia. Podobnie jak pozostali mieszkańcy wsi, mają nadzieję na rychły koniec wojny.

W omawianym okresie swoją pierwszą powieść wydał Bohdan Czeszko. Niestety Pokolenie (Czytelnik, 1951) jest książką pisaną na polityczne zamówienie, książką „z tezą”. Krytyka rządu londyńskiego oraz przywódców powstania warszawskiego jest wyjątkowo w niej ostra i niesprawiedliwa. Inspiratorom

1    dowódcom autor zarzuca, że wywołali walki wyłącznie dla zaspokojenia swoich politycznych ambicji, a los powstańców, mieszkańców stolicy i samego miasta był im obojętny.

W latach 1956-1959, w okresie „odwilży”, zaczęło ukazywać się więcej interesujących utworów poświęconych omawianej tematyce. Szczególnie ważny był rok 1957, w którym pojawiły się powieści Romana Bratnego Kolumbowie. Rocznik 20. (Śmierć po raz pierwszy, Śmierć po raz drugi, Życie) (PIW, 1957). Ukazanie się trylogii Bratnego było wielkim wydarzeniem w życiu literackim, przejawem kontynuowania linii „odwilży” wśród pisarzy. Kolumbowie rocznik 20. to literacka próba rehabilitacji Armii Krajowej. Po raz pierwszy w literaturze dla młodego czytelnika pojawił się problem stosunku nowej władzy do ludzi z akowską przeszłością. Książka odniosła ogromny sukces czytelniczy, do którego przyczyniła się także późniejsza ekranizacja powieści.

W tym samym czasie co Kolumbowie pojawiła się inna książka, która przeszła już do klasyki literatury dla młodzieży - „Zośka" i „Parasol" Aleksandra Kamińskiego (Iskry, 1957) - opowiadająca o poświęceniu, honorze, braterstwie i odwadze młodzieży z Szarych Szeregów. Książka ma ogromną wartość historyczno-dokumentacyjną - powstała na podstawie relacji, listów, pamiętników oraz rozmów z rodzinami poległych powstańców. Spotykamy tu plejadę autentycznych postaci, harcerzy z Szarych Szeregów.

W latach 1960-1967 dominują utwory o powstaniu warszawskim ukazujące je z punktu widzenia ugrupowań lewicowych. Przykładem może być książka Jerzego Fonkowicza Marsz toreadora (Nasza Księgarnia, 1964). To zbiór opowiadań albo raczej zbeletryzowanych, przeznaczonych dla młodzieży relacji z wydarzeń, których bohaterami są młodzi ludzie z grupy AL. Grupa dowodzona przez autora bierze także udział w powstaniu. Oddziały AL są przedstawione jako dobrze zorganizowane, zdyscyplinowane i odnoszące sukcesy. Żołnierze AK ustępują im pod każdym względem - w walkach wycofują się albo ponoszą klęskę.

W okresie od „wypadków marcowych” do pojawienia się wydawnictw podziemnych, a więc w latach 1968-1975, polityka wydawnicza władz polegała na lansowaniu masowych wydań tandetnej literatury kombatanckiej i na ogół przeciętnych debiutów, kosztem najbardziej poczytnych współczesnych autorów i klasyki. W tym okresie na uwagę zasługuje książka Barbary Nawrockiej-Dońskiej Przed godziną ^(Nasza Księgarnia, 1969), opisująca życie okupacyjne konspirującej młodzieży, uczącej się na tajnych kompletach, bardzo dojrzałej i odpowiedzialnej. Warto także wspomnieć o prawie zapomnianej dziś powieści J. Huberta Drapelli A gdy mnie trafi kula jaka (Nasza Księgarnia, 1969). Jest to przykład tekstu, który mógł powstać wiele lat po wojnie. Historia Jerzego, od wybuchu powstania do odnalezienia przez matkę w Lublinie, jest opowiedziana bez emocji, wyważona, z pewnością nie tendencyjna.

Konspiracyjna działalność najmłodszych uczestników powstania warszawskiego „Zawiszaków” jest tematem książki Jerzego Kasprzaka Tropami powstańczej przesyłki (Czytelnik, 1969). Jerzy Kasprzak, pseudonim „Albatros”, opowiada w niej o dzieciach biorących udział w walkach powstań-

2 Świat książki dziecięcej