456719652

tusioMej izbie. Badacze, między innymi Tadeusz. Zawadzki, podkreślają jego walory melodyczne i eufoniczność. a przecież tom ten osiąga cechy muzyczności jedynie dzięki swoistej stopie rytmicznej, zaczerpniętej z folkloru. Poza tym jest on kuriozalnym wręcz zbiorem dźwięków nicśpicwalmch. owych chrobotów, s/urgotów. szelestów, pogwizdów, trzasków, zerkań. które uzy skują walor estetyczny jedynie w mowie, a mc w śpiewie.

Tę autonomię dźwiękową wiersza mówionego także skłonna byłabym przypisać tworzeniu się nowych sytuacji komunikacyjnych. Chociaż większość analiz mówi o upływach folkloru dziecięcego czy ludowego, można tu dodać inne domniemania — jak na przykład pojawienie się radia i sztuki radiowej, gdzie interpretację poezji dla dzieci powierza się profesjonalnym wykonawcom, wypreparowanie zaś „czystego głosu sprzyja refleksji nad walorami akustycznymi tekstu dla dzieci. Dla dźwiękowych walorów wiersza nic bez znaczenia pozostały wpływy szkoły pedagogicznej Marii Montessori, głoszącej znaczenie ruchu i ekspresji w życiu małego dziecka, pewne nurty szkoły twórczej, wprowadzające nowe rodzaje czynności i ekspresji do programów szkolnych, wreszcie publiczna ekspansja mówionej polszczyzny do szkolnictwa i życia zbiorowego Rzec by można, że w ślad za innymi formami życia dziecięcego wiersz wychodzi na forom publiczne, opuszczając domowe wieczory, tajne komplety czy towarzyskie zebrania. TYm nowym funkcjom wiersza służyło tworzenie przy udziale wybiuiych poetów tekstów wy pisów szkolny ch, zmiana formuły czasopiśmiennictwa dziecięcego (tego głównego nośnika poezji drukowanej dla dzieci) i jego sprzężenia z rzeczywistością szkolną, co w zasadniczy sposób wpłynęło na tematykę i formę wierszy. Podobnie jak od wypisów szkolnych, tak i od czasopism oczekiwano materiałów do zbiorowych czy indywidualnych recytacji. widowisk, teatrów amatorskich, którym zresztą również patronowało radio, poprzez osobę Henryka ł-ados/a. działacza i organizatora teatrów szkolnych. a zarazem znakomitego wykonawcę tekstów poetyckich dla dzieci i twórcę działu porad recytatorskich w programie radiowym

Kategona stworzonego przez Porazińską wiersza tanecznego, zbudowanego na wzorach rytmicznych tańców ludowych: oberka kujawiaka, walczyka, mazurka, ale przecież przeznaczonego do samodzielnej interpretacji głosowej. a mc wokalnej, znalazła wielu naśladowców w osobach Hanny Januszewskiej. Jadwigi Korczakowskiej, Lucyny Krzemienieckiej czy wreszcie Juliana Tuwima

I    Jak się w pasie oba wzicni. obertasa poszli w sieni ode proga aż do proga.

wszędzie im do tańca droga (J. Porannska)

II    Co dzień rankiem Wojtuś zerka, czy skończyli już oberka.

ale oni jako wczora

i dziś tańczą do wieczora    (J. Porazińską)

Kuba-Jurek skoczył — tupiutf, że nż stół o ziemię huknął.

(H. Januszewska)

To tańcuje Kuba-Jurek i św iderek, i mazurek

IV

A miseczka u pstrej sukience pochwyciła dzban za ręce, ze szczękaniem i hałasem

wszystko tańczy obertasem. (J. Korczakowska)

V

Skoczył stołek do wiaderka, zaprosił je do oberka.

(J Tuwim)

Taki oberek „mówiony" musi mieć znacznie siltucj wybity rytm niż tekst śpiewany, w którym muzyka wspomaga akcentowanie „niedowartościowanych" sy lab. Wy starczy porów nać przytoczone wiersze z dowolnymi zapisami ory ginalny ch ludowych tekstów. Tańczenie „mówionego" wykraczało zresztą poza sferę ludowości, sięgając tematyki egzotycznej: tu szczególnie kuszący okazywał się temat afrykański, obecny zarówno w sferze piosenki rozrywkowej, lak i repertuarze skautingu (..Kraina skwarna, parna, Afryka na wpół dzika. Iicj", „Na wzgórzu pod palmami tańczy ły pawiany dziki tan"). czy w Kornela Makuszyńskiego Przygodach małpki Fiki Miki. Toteż afrykańskie wiersze pisali i Tuwim, i Czechowicz, i inni Z nich najsilniej zarysowaną organizację brzmieniową ma Sambo Edwarda Szy mańskiego. Zagęszczony do granic możliwości wystrój akcentowy, ujednolicenie dźwiękowe tekstu przez skumulowanie głosek nosowy ch, manewrowanie znaczeniem zaimka „tam" i wreszcie radośnie zabsurdah/owana treść tworzą wersję ludyc/ną wiers/a-płąsu (podaję fragmenty tylko, bo to w iersz bardzo długi):

Tam, tam, gdzie Tanganika.

Tam, tam gra muzyka.

Tam. tam. Murzynów tłum. Grają, piją kokosowy mm Tańczy Sambo czarny jak smoła. Czarnym okiem łypie dokoła. Tam - lam zobaczył łwa.

Tup - tup, uciekł raz - dwa. (...) Tam - krzaki, tam - co tam.

Taki - taki hipopotam Lap - cap dzidę i nóż.

Chlup - chlap — nic ma go już! W las wbiega czarny młokos. Trzask w niego twardy kokos O. gwałt! Murzynek - tnip

59