4631369631

1126 Z. LOTOWSKI

1126 Z. LOTOWSKI

W zależności od rodzaju gościa, tworzą trzy główne typy klatratów: tetrago-nalne, trygonalne lub rombowe. Wzór 69 przedstawia fragment struktury klatratu, utworzonego przez kwas deoksycholowy (w płaszczyźnie XY). Cząsteczki gościa (czarne koła) rozmieszczone są wewnątrz kanałów, rozciągających się wzdłuż osi

Z. Kanały te zlokalizowane są pomiędzy antyrównolcgłymi dwuwarstwami, utworzonymi przez złączone sposobem „głowa do ogona” cząsteczki gospodarza. Dodatkowo liniami przerywanymi zaznaczono wiązania wodorowe pomiędzy cząsteczkami gospodarza w jednej dwuwarstwie, stabilizujące strukturę krystaliczną.

Cząsteczkami gości w sieci, utworzonej przez kwas deoksycholowy, mogą być bardzo różnorodne związki: węglowodory alifatyczne, alicykliczne i aromatyczne, alkohole, ketony, kwasy tłuszczowe, estry, etery, fenole, barwniki azowe, nitryle, nadtlenki a nawet ferrocen. Kompleksy tego rodzaju tworzą się często przez powolne odparowanie roztworu etanolowego, zawierającego cząsteczki gospodarza i gościa [89,90]. Klatraty o zbliżonej strukturze tworzy także kwas apocholowy (kwas 3a,12cc-dihydroksychol-8(14)-en-24-owy) [90-92], Pomimo strukturalnego podobieństwa kwasów: deoksycholowcgo i cholowego, poznano i opisano stosunkowo niewielką ilość kompleksów inkluzyjnych, tworzonych przez drugi z. wymienionych kwasów żółciowych [93]. Zasadniczą różnicą między właściwościami inklu-zyjnymi obu kwasów jest ich różna zdolność do tworzenia klatratów z węglowodorami, takimi jak 1,3-butadieny, w trakcie rekrystalizacji z etanolu. Podczas gdy w warunkach tych kwas deoksycholowy tworzy klatrat z węglowodorem, kwas cholowy zdecydowanie preferuje tworzenie kompleksu z alkoholowym rozpuszczalnikiem dienu [93, 94]. Ponieważ klatraty kwasu deoksycholowcgo znane są od dawna, odkryto wiele ciekawych właściwości tych układów. Sobolka i (ioldhecg wykazali, że możliwe jest enancjosclcktywne klatralowanic cząsteczek gościa przy pomocy kwasu deoksycholowcgo [95], co pozwoliło na rozdział raccmatów. Również kwas deoksycholowy z powodzeniem zastosowano do rozpuszczania innych steroidów, jak testosteron czy octan kortyzonu, które są słabo rozpuszczalne w wodzie [96]. Przy wartościach pH odpowiadających sokom trawiennym, kompleksy inklu-zyjne z wymienionymi steroidami są stabilne, lecz w środowisku obojętnym lub lekko zasadowym cząsteczki gości są uwalniane [97, 981. Z kolei Schlcnk i wsp. wykazali, że tworzenie klatratów z kwasem dcoksyc hol owym zabezpiecza niektóre substancje, np. kwas linolcnowy lub witaminę A, przed utlenianiem |99|. Lciscro-witz, Lahav i wsp. badali wysoce specyficzne, lopochcmiczne reakcje, zachodzące pomiędzy molekułą gościa, zajmującą ściśle określoną pozycję w sieci krystalicznej kompleksu inkluzyjnego, a cząsteczką gospodarza, które naśladują reakcje enzymatyczne [91—93, 101,102]. Schemat 17 przedstawia topochemicznie kontrolowaną fotoaddycję wewnątrz klatratu, tworzonego przez kwas deoksycholowy i aceton, w wyniku której powstają trzy diastereoizomerycz.no produkty z trzema krystalograficznie zróżnicowanymi cząsteczkami acetonu, zainkludowanymi wewnątrz klatratu.