4640480871

40 A. DĄBROWSKA, W. WICZK, L. ŁANK1EWICZ

Enancjomer R może być, po oddzieleniu aminokwasu o konfiguracji L, dalej hydrolizowany metodami chemicznymi, dostarczając izomeru D o wysokiej czystości optycznej. Acylaza I nie hydrolizuje pochodnych proliny i innych cyklicznych aminokwasów.

N-acylowe estry aminokwasów mogą być enancjoselektywnie hydrolizo-wane do N-acyloaminokwasów za pomocą proteaz [70] (schemat 31).

Przykładem takiej proteazy może być np. termitaza, używana przez Łan-kiewicza i wsp. [71] do selektywnego rozdziału estrów N-r-butoksykarbonylo-aminokwasów (Boc-AA). Do hydrolizy estrów, zwłaszcza trifluoroetylowych, mogą być również stosowane lipazy [72], papaina, a-chymotrypsyna [73] z równie dobrą wydajnością i enancjosełektywnością.

Reakcje asymetrycznego tworzenia wiązań w związkach prochiralnych mogą być katalizowane zarówno przez systemy całych komórek [74], jak i przez immobilizowane (osadzone na nośniku) enzymy.

Znajdują one zastosowanie w wielkoskalowej produkcji aminokwasów

0    dużym zapotrzebowaniu przemysłowym (np. fenyloalaniny używanej w produkcji słodzika — aspartamu). Jedna z metod jej syntezy wymaga np. zastosowania transaminazy [75] (schemat 32).

Baldwin i wsp. [76] opracowali również metodę syntezy niektórych aminokwasów z analogicznych a-ketokwasów, przy użyciu transaminazy aspar-tylowej klonowanej z E. coli. Donorami grupy aminowej były L-Glu lub L-Asp. Enzym wykazuje szeroką specyficzność substratową. Metoda jest szczególnie przydatna do syntezy aminokwasów aromatycznych (Phe, Tyr, Trp). Aminokwasy alifatyczne dają bardzo niskie wydajności.

Systemy enzymów umożliwiają również syntezę aminokwasów z ot,(1-nienasyconych kwasów karboksylowych [77], p-halogeno-a-aminokwasów [78]

1    wielu innych. Metody te są wciąż rozwijane i ulepszane, a możliwość coraz szerszego uzyskiwania enzymów w drodze laboratoryjnej (klonowanie) sprawia, że odgrywają one coraz szerszą rolę w produkcji aminokwasów, zarówno na skalę przemysłową, jak i laboratoryjną.

Praca finansowana przez KBN, grant DS/8244-4-0094-7.

PIŚMIENNICTWO CYTOWANE

[1]    R. M. Williams, Synthesis of Opticully Active a-A mino Acids, Pergamon Press, Oxford 1989.

[2]    R. O. Duthalcr, Teirahedron, 1994, 50, 1539.

[3]    A. Strecker, Licbigs. Ann. Chem., 1850, 75, 27.

[4]    K. Harada, Naturę, 1963, 200, 1201.

[5]    K. Harada, T. Okarawa, J. Org. Chcm., 1973, 38, 707.

[6]    K. Weingcs, K. Grics, B. Stcmmle, W. Schrank, Chcm. Ber.. 1977, 110, 2089.

[7]    D. M. Stout, L. A. Black, W. L. Matier, J. Org. Chcm, 1983, 48, 5369.