5768085924

lanie, do czego ono służy, porównywanie do znanych obiektów i zjawisk oraz przez fabularyzację. Wynika z tego, że egzekwowanie od uczniów klas początkowych klasycznej definicji naukowej pojęcia nie ma sensu³³. Dążenie do poprawności nazywania i opisywania poznawanych obiektów i zjawisk jest wyrazem racjonalizowania wyobrażeń o nich, próbą rozumienia ich sensu istnienia. Zwłaszcza w odniesieniu do poznawanych obiektów i zjawisk przyrodniczych nie można stosować dowolnego nazewnictwa. Nazwy rzeczy i zjawisk muszą odzwierciedlać rzeczywistość faktycznie istniejącą. Dowolność nazewnictwa odbiera bowiem sens poznawanym treściom, a więc deformuje prawdziwość rzeczywistości tworzonej w umysłach dzieci. Np. dla każdej części rośliny przypisany jest określony termin, który nie może być dowolnie nadany innym częściom (łodyga, liść, kwiat, korzeń). Zasada ta odnosi się również do przyrody nieożywionej. Nie można np. nazwy „słońce" stosować do wszystkich gwiazd występujących w Kosmosie. Tę nazwę można odnieść tylko do jednej gwiazdy, w innym przypadku popełnimy błąd rzeczowy.

Rola nauczyciela w tym zakresie polega na pomocy w uzgodnieniu słów z rzeczami. Poprzez naukowo poprawną interpretację poznawanych zagadnień nauczyciel stwarza okazję do wyzbywania się przez dziecko błędnego stosowania terminów niektórych pojęć (często spotykane jest błędne nadawanie wspólnej nazwy dla drzewa i owocu tego drzewa, np. termin kasztan czy śliwa odnoszony jest zarówno do drzewa, jak i jego owocu), do poznawania nazw poprawnych, do rozumienia zawartego w nich sensu, a więc do zgodności nazwy z rzeczywistością. Proces ten nie może odbywać się w sposób werbalny, bez wykorzystania określonych środków dydaktycznych, a przede wszystkim bez wykorzystania rzeczywistych obiektów w ich naturalnym środowisku i bez stwarzania sytuacji do rozumienia funkcji formalnych i sprawczych poznawanych obiektów i zjawisk. Pełny etap poznania nie może zakończyć się jedynie na opisie poznawanych obiektów i zjawisk, bo nie dostarczymy dziecku kompletnej wiedzy o rzeczywistości. Kolejna zatem faza procesu poznania rzeczywistości społeczno-przyrodniczej przez dzieci to etap rozumienia intelektualnego, na poziomie i w zakresie możliwym na etapie edukacji wczesnoszkolnej.

Rozumienie jest przeżyciem wewnętrznym dziecka, zinterioryzowaną wiedzą o środowisku. Zgodnie z twierdzeniem E. Nęcki³⁴, proces myślenia pojęciowego odbywa się poprzez ciągłe i wzajemne interakcje poznawcze

³³    Zob. m.in. B. Korzeniewski, Kształtowanie pojęć geograficznych w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 1985, s. 177.

³⁴    E. Nęcka, Proces twórczy...

81