5833211541

PARADYGMATY ROZUMIENIA ISTOTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W DIAGNOZIE I TERAPII

Wyróżnić można trzy główne perspektywy patrzenia na problematykę niepełnosprawności; są to perspektywy:

•    deficytu

•    ograniczeń funkcjonalnych

•    socjoekologiczna.

Najnowocześniejszą i najistotniejszą - jako że przedmiotowa szkoła zdaje się opierać swoją działalność praktyczną i konceptualną zwłaszcza na tym paradygmacie - wydaje się być perspektywa socjoekologiczna. Podejście to łączy perspektywę biologiczno-adaptacyjną wraz z jej ciągłą interakcją, wymianą ze środowiskiem, z koniecznością takiej organizacji przestrzeni fizycznej i społecznej, która umożliwiłaby osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w głównym nurcie życia zbiorowego.⁵² Choć w perspektywie tej (jak i każdej innej) nie sposób zupełnie pominąć deficytów czy uszkodzeń o podłożu biomedycznym, szczególne znaczenie odgrywa rozwijanie i optymalizowanie rozwoju potencjału ludzkiego. Najważniejszymi czynnikami warunkującymi ten rozwój zgodnie z tą koncepcją są właściwości środowiska, które mogą go stymulować, ale i hamować i ograniczać.⁵³ W ramach tego podejścia wymienić należy kilka istotnych poj ęć: (...) przebieg cyklu życia, związki interpersonalne, kompetencje, role, społeczną niszę i habitat oraz wzajemne przystosowanie jednostki i jej środowiska.⁵⁴ W kontekście perspektywy socjoekologicznej oznacza to, iż dla właściwego zrozumienia istoty problemów jednostki ważne jest zwrócenie uwagi nie tylko na biomedyczne uwarunkowania rozwojowe, ale także historyczne wydarzenia, doświadczenia mogące mieć znaczenie dla poszczególnych pokoleń, rodzin czy jednostek. Równie istotną implikacją tej koncepcji jest podkreślenie, iż rozwój jednostki nie kończy się z osiągnięciem dojrzałości, a trwa aż do śmierci.

Kompetencje - odnoszą się bezpośrednio do doświadczeń jednostki, do odniesionych przez nią sukcesów i porażek w różnych dziedzinach życia.

Rola społeczna - odnosi się wprost do granych przez jednostkę ról społecznych, oraz związanych z nią konsekwencji takich jak prestiż bądź jego brak, uprawnienia i obowiązki, pozycja w grupie itp. Granie określonych ról społecznych takich jak ojciec, pracownik, syn, uczeń niesie za sobą wiele implikacji dla jakości życia. Poza tym ich pełnienie jest implicite właściwością i zadaniem każdego człowieka, również niepełnosprawnego.

Przystosowanie jednostki i środowiska - w perspektywie socjoekologicznej podkreśla się znaczenie obustronnej interakcji pomiędzy jednostką z ograniczoną sprawnością i jej środowiskiem, nakładając tym samym obowiązek pracy adaptacyjnej na środowisko. Ten i powyższe elementy były również akcentowane w starszych koncepcjach, jednakże z nieco innym celem. W paradygmacie funkcjonalnych ograniczeń ciężar realizowania potrzeb osób

⁵²    Z. Wożniak.' Niepełnosprawność i niepełnosprawni w polityce społecznej - społeczny kontekst medycznego problemu. Wydawnictwo SWPS „Academica”. Warszawa, 2008, s. 59.

⁵³    Tamże, s. 59.

⁵⁴    Tamże, s. 59.