POLSKA W XII-XIlI WIEKU

USTAWA SUKCESYJNA

BOLES�ŁAWA KRZYWOUSTEGO I JEJ ZNACZENIE

Ksi�ą�żê Boles�ław III Krzywousty (1106-1138), w wyniku zwyciêskich walk z bratem Zbigniewem i pomyœlnego powstrzymania najazdu niemieckiego cesarza Henryka V (1109 bohaterska obrona G�łogowa, pora�żka Niemców ko�ło Wroc�ławia - Psie Pole), zjednoczy�ł ziemie polskie. Polska obroni�ła sw�ą niezale�żnoœ�Ś, przesta�ła p�łaci�Ś Czechom trybut. W wyniku ciê�żkich walk (1113-1122) rycerze polscy zajêli Szczecin i podporz�ądkowali Krzywoustemu ca�łe Pomorze. Ksi�ą�żê polski, traktuj�ąc ca�ł�ą ziemiê jako swoj�ą w�łasnoœ�Ś (pa�ąstwo patrymonialne), maj�ąc kilku synów i chc�ąc zapobiec walkom o w�ładzê ustanowi�ł podzia�ł pa�ąstwa i zasadê obejmowania zwierzchniej w�ładzy w Polsce. Tak zwana ustawa sukcesyjna Boles�ława Krzywoustego nie by�ła testamentem - zosta�ła przyjêta na kilka lat przed œmierci�ą ksiêcia Boles�ława i z pewnoœci�ą potwierdzona na wiecu mo�żnych duchownych i œwieckich. Celem by�ło zapobie�żenie rozbiciu pa�ąstwa, co by�ło charakterystyczne w ówczesnej Europie (Ruœ, Francja, Czechy). Do naszych czasów nie zachowa�ł siê dokument sukcesyjny, dlatego te�ż podzia�ł pa�ąstwa budzi wœród historyków wiele sporów i kontrowersji.

Ustawa sukcesyjna dzieli�ła nasz kraj na dzielnice dziedziczne - mogty one ulega�Ś dalszym podzia�łom. Mia�ła s�łu�ży�Ś zabezpieczeniu synów Krzywoustego i ich nastêpców (W�ładys�ław: �łl�ąsk i ziemia lubuska, Boles�ław Kêdzierzawy: Mazowsze i Kujawy, Mieszko Stary: zachodnia Wielkopolska z Poznaniem, Henryk: ziemia sandomierska, Kazimierz nie otrzyma�ł �żadnej ziemi, bo by�ł za m�łody lub jeszcze siê nie urodzi�ł); dzielnica niedziedziczna - pryncypacka, senioralna pozwala�ła ksiêciu seniorowi (najstarszemu) sprawowa�Ś w�ładzê nad juniorami. Prawdopodobnie dzielnica senioralna obejmowa�ła: ziemiê krakowsk�ą z Krakowem, ziemiê �łêczycko-sieradzk�ą, czêœ�Ś Wielkopolski z Gnieznem i Kaliszem (inna wersja to ograniczenie tej dzielnicy do granic diecezji krakowskiej - Ma�łopolska, ziemia sandomierska). Senior mia�ł zwierzchnoœ�Ś lenn�ą nad Pomorzem. Princeps (senior) posiada�ł w stosunku do juniorów (m�łodszych Piastowiczów) szczególne uprawnienia - prerogatywy - prowadzenie polityki zagranicznej, inwestytura dostojników koœcielnych tak�że w dzielnicach juniorów, mianowanie kasztelanów w grodach ziem juniorów, naczelne dowództwo wojskowe, zwierzchnoœ�Ś s�ądownicza nad juniorami.

Po œmierci ksiêcia Boles�ława Krzywoustego (1138) rozpocz�ą�ł siê okres rozbicia dzielnicowego w Polsce. Toczy�ły siê walki wewnêtrzne maj�ące na celu pog�łêbienie rozdrobnienia i konsekwentne ograniczenie pozycji seniora.

Senior W�ładys�ław I Wygnaniec (1138-1146) - obj�ą�ł we w�ładanie dzielnicê dziedziczn�ą (�łl�ąsk i ziemiê lubusk�ą) i senioraln�ą. Po kilku latach wybuch�ł konflikt .

W�ładys�ław �Łokietek zjednoczy�ł w swoich rêkach Wielkopolskê, Ma�łopolskê, ziemiê �łêczycko-sieradzk�ą i Kujawy. Rozpocz�ą�ł u papie�ża starania o zgodê na koronacjê królewsk�ą. W takim duchu zosta�ła napisana specjalna petycja koronacyjna ze zjazdu w Sulejowie dostojników duchownych i œwieckich z 1318 r. Dopiero zmiany na tronie niemieckim i papieskim pozwoli�ły �Łokietkowi otrzyma�Ś wstêpn�ą zgodê na koronacjê. 20 stycznia 1320 r. w katedrze wawelskiej W�ładys�ław �Łokietek zosta�ł koronowany na króla Polski dokona�ło siê zjednoczenie ziem polskich, zako�ączenie rozbicia dzielnicowego, zosta�ła odnowiona godnoœ�Ś królewska.

Mimo �że �Łoki.etek odnosi�ł doraŸne sukcesy w walkach z Krzy�żakami w latach 0. i 30. (1331 r. - bitwa pod P�łowcami - pierwsze wiêksze zwyciêstwo rycerstwa polskiego nad Krzy�żakami), to jednak straci�ł ziemiê dobrzy�ąsk�ą (1329) i Kujawy 1 1 332). Arbitra�że papieskie nie przynios�ły spodziewanego rozwi�ązania. Konsekwencj�ą walk z Krzy�żakami by�ły nie tylko straty terytorialne, ale tak�że zho�łdowanie przez króla czeskiego Jana Luksemburskiego, wspieraj�ącego Krzy�żaków, niektórych ksi�ą�ż�ąt mazowieckich i œl�ąskich. Nadal wysuwa�ł on pretensje do panowania w Polsce. Rozejm przynióst zawieszenie dzia�ła�ą zbrojnych, a œmier�Ś króla w 1333 r. przedtu�ża�ła okres spokoju.

PANSTWO KAZIMIERZA WIELKIEGO

POLITYKA WEWNÊTRZNA - WEADZA KRÓLEWSKA

Król Kazimierz Wielki (1333-1370) w polityce wewnêtrznej zmierza�ł do integracji (zjednoczenia) pa�ąstwa i wzmocnienia swojej w�ładzy:

- wiele uwagi poœwiêci�ł rozwojowi gospodarczemu ziem polskich - warunek silnego zespolenia dzielnic: jednakowe obci�ą�żenia pieniê�żne i wojskowe dla ca�łej ludnoœci, jednakowe œwiadczenia na rzecz Koœcio�ła, przeprowadzenie reformy monetarnej, nakaza�ł u�żywania wyt�ącznie monet polskich przy rozliczeniach - zasada nadrzêdna "jedna moneta w jednym królestwie ", nada�ł liczne przywileje handlowe i lokacyjne dla miast - 27 miast otoczonych murami;

- król utrzyma�ł urzêdy namiestnicze starostów - byli od niego zale�żni, sprawowali w imieniu w�ładcy w�ładzê w ziemiach i województwach, ograniczy�ł znaczenie dawnych urzêdników dzielnicowych - stali siê urzêdnikami ziemskimi, powo�ła�ł Radê Królewsk�ą - mia�ła charakter ponaddzielnicowy, wchodzili w jej sk�ład dostojnicy dzielnicowi i urzêdnicy centralni - kanclerz, podskarbi, podkanclerzy Królestwa, dostojnicy koœcielni a tak�że inne osoby wyznaczone przez króla;

miêdzy bra�Śmi (juniorzy bez zgody seniora zwo�łali wiec w �Łêczycy w 1141 r., konflikt o ziemiê �łêczycko-sieradzk�ą po œmierci ksiê�żnej - wdowy Salomei). Rozpoczê�ła siê wojna domowa. Stronê juniorów poparli mo�żni œwieccy i Koœció�ł polski. Senior W�ładys�ław pokonany uciek�ł w 1146 r. z kraju.

Senior Boles�ław IV Kêdzierzawy (1146-1173) - zaj�ą�ł ziemiê senioraln�ą i jednoczeœnie �łl�ąsk, dziedziczn�ą dzielnicê W�ładys�ława Wygna�ąca. Wygnany ksi�ą�żê prosi�ł cesarza i papie�ża o interwencjê w Polsce w obronie swoich praw, co spowodowa�ło kilka wypraw cesarza Fryderyka I Barbarossy na ziemie polskie. W 1173 r. pokonany ksi�ą�żê Boles�ław (lennik niemiecki) zmar�ł.

Senior Mieszko I1I Stary (1173-1177, 1198-1201, 1202) - jego dzia�łania zmierzaj�ące do wzmocnienia wiadzy ksi�ą�żêcej spotka�ły siê z wrogim stanowiskiem mo�żnych duchownych i œwieckich. Mia�ł du�że trudnoœci w swojej dzielnicy dziedzicznej - Wielkopolsce: walka z synem o w�ładzê. W wyniku dzia�łania opozycji w 1177 r. zosta�ł wypêdzony z Krakowa.

Ksi�ą�żê krakowski Kazimierz II Sprawiedliwy (1177-1194) - obj�ą�ł w�ładzê w Krakowie w wyniku zamachu i obalenia postanowie�ą ustawy sukcesyjnej ojca (�ży�ł jeszcze wówczas brat Mieszko III i bratankowie - ksi�ą�żêta œl�ąscy i wielkopolscy).

Podziai dzielnicowy Polski w 1138 roku

Znalaz�ł poparcie w mo�żnow�ładztwie i Koœciele. Zosta�ła obalona wola ojca i zasada senioratu i pryncypatu. Rz�ądy sprawowa�ł z woli spo�łecze�ąstwa na mocy jego prawa do wyboru w�ładcy. W 1180 r. na wiecu w �Łêczycy Kazimierz zrzek�ł siê na rzecz Koœcio�ła prawa do dóbr po zmar�łych biskupach (ius spolii) i ograniczy�ł nadu�życia mo�żnych w korzystaniu z podwód (transportu) i stacji (darmowego mieszkania w drodze) w dobrach koœcielnych. Kazimierz Sprawiedliwy uzyska�ł poparcie Koœcio�ła na ziemiach polskich i papie�ża dla swoich rz�ądów w Krakowie, a tak�że rz�ądów swoich dzieci. Uchwa�ły wiecu w �Łêczycy zapocz�ątkowa�ły proces nadawania Koœcio�łowi i rycerstwu immunitetów (przywilejów), które os�łabia�ły w�ładzê ksi�ą�żêc�ą w Polsce. Pa�ąstwo Kazimierza Sprawiedliwego obejmowa�ło: ziemiê krakowsk�ą, �łêczycko-sieradzk�ą, sandomiersk�ą; Mazowsze i Kujawy znalaz�ły siê pod jego panowaniem pocz�ątkowo z tytu�łu opieki nad Leszkiem, synem Boles�ława Kêdzierzawego, a po jego œmierci zosta�ły w�ł�ączone bezpoœrednio do pa�ąstwa Kazimierza.

Kazimierz Sprawiedliwy zmar�ł nagle w 1194 r. W�ładzê w Krakowie objê�ła regencja (biskup krakowski Pe�łka i wojewoda Miko�łaj) w imieniu ma�łoletniego syna Kazimierza Sprawiedliwego, Leszka Bia�łego. W walce o Kraków i zachowanie zasady senioratu nie ustawa�ł Mieszko Stary, który w 1198 r. w porozumieniu z regencj�ą obj�ą�ł rz�ądy w Krakowie w imieniu Leszka Bia�łego. Oko�ło 1201 r. Mieszko Stary ponownie uszed�ł z Krakowa. W roku nastêpnym jeszcze raz powróci�ł i zmar�ł jako ksi�ą�żê krakowski w 1202 r. Panowanie na tronie krakowskim ksiêcia Leszka Bia�łego (1202-1227) to okres walk o Kraków, którego posiadanie by�ło traktowane jako symbol zwierzchnoœci nad Polsk�ą. �łmier�Ś ksiêcia Leszka Bia�łego i starszych ksi�ą�ż�ąt œl�ąskich ko�ączy ostatecznie obowi�ązywanie zasady senioratu i pryncypatu w Polsce.

Rozbicie dzielnicowe w Polsce dotyczy�ło zw�łaszcza �łl�ąska, Mazowsza i Kujaw.

POLITYKA ZAGRANICZNA - STRATY TERYTORIALNE

Ksi�ą�żê Boles�ław III Krzywousty (I10(r1138) musia�ł podj�ą�Ś walkê z Niemcami o zachowanie samodzielnoœci - w 1109 r. najazd niemiecki Henryka V na ziemie polskie (w obronie praw Zbigniewa) zako�ączy�ł siê sukcesem ksiêcia polskiego - dziêki sojuszowi z Wêgrami (król Koloman), ksi�ą�żê czeski nie wspar�ł cesarza. Suwerennoœ�Ś Polski zosta�ła obroniona, a cesarz wycofa�ł siê z naszego kraju. Kontakty polsko-niemiecko-czeskie dotyczy�ły nie tylko wzajemnych pretensji prawnych (zwierzchnoœ�Ś), ale tak�że rywalizacji tych pa�ąstw na terenach s�ąsiednich:

- w 2 po�ł. XI w. uniezale�żni�ło siê od w�ładców polskich bogate Pomorze bêd�ące terenem wypraw misyjnych i mo�żliwym terenem ekspansji terytorialnej (atrakcyjnej dla wielu mo�żnych i rycerstwa). Wyprawy na Pomorze podejmowa�ł ju�ż W�ładys�ław Herman. Równie�ż Boles�ław Krzywousty wyprawia�ł siê na bogate tereny pomorskie w latach 1103-1105 - by�ły to wyprawy o charakterze �łupie�żczym. W latach 1116-1123 Boles�ław Krzywousty podporz�ądkowa�ł sobie Pomorze Gda�ąskie a nastêpnie Pomorze Zachodnie ze Szczecinem i wyspami Uznam i Wolin. Dzielnica gda�ąska zosta�ła w�ł�ączona bezpoœrednio do Polski a Pomorze Zachodnie sta�ło siê polskim lennem (ksi�ą�żê Warcis�ław lennikiem - ponowna chrystianizacja ziem pomorskich, biskupstwo kruszwickie z siedzib�ą we W�łoc�ławku, nowe biskupstwa w Lubuszu i pomorskie z siedzib�ą w Wolinie - 1140);

- wyprawy Boles�ława Krzywoustego na Wêgry - poparcie dla w�ładcy niechêtnego wp�ływom niemieckim, przegrane walki z Czechami o �łl�ąsk

- program pomorski, zaanga�żowanie siê w konflikty w Czechach i na Wêgrzech, próby arcybiskupów magdeburskich podporz�ądkowania sobie Koœcio�ła polskiego zmusi�ły naszego w�ładcê do przybycia w 1135 r. na wezwanie cesarza Lotara II na zjazd w Merseburgu - Krzywousty z�ło�ży�ł cesarzowi ho�łd lenny z Pomorza, zawar�ł uk�łady z królem wêgierskim, a kilka lat póŸniej z ksiêciem czeskim. Za sukces Boles�ław móg�ł uwa�ża�Ś poparcie cesarskie dla samodzielnoœci Koœcio�ła polskiego - w 1136 r. Krzywousty doprowadzi�ł do ostatecznego uniezale�żnienia Koœcio�ła polskiego od niemieckiego.

W okresie rozbicia dzielnicowego - szczególnie w pierwszym etapie - nad pa�ąstwem polskim zawis�ła groŸba pe�łnego podporz�ądkowania Cesarstwu. W czasie dwóch wypraw niemieckich Fryderyka I Barbarossy (1157 i 1173) senior Boles�ław Kêdzierzawy z�ło�ży�ł ho�łd lenny cesarzowi (Krzyszków Pozna�ą), zap�łaci�ł wysoki trybut - by�ły to akty sporadyczne, które nie przes�ądzi�ły o ostatecznym podporz�ądkowaniu ziem polskich Niemcom. W XIII w., mimo kilku prób ze strony niemieckiej podporz�ądkowania ziem polskich, ksi�ą�żêta polscy (w wiêkszoœci) utrzymali niezale�żnoœ�Ś. Niektórzy ksi�ą�żêta piastowscy wspólnie z lokalnymi w�ładcami niemieckimi podejmowali wyprawy na s�ąsiednie tereny S�łowian i Prusów. Ksi�ą�żêta polscy utrzymywali tak�że kontakty z Rusi�ą. W�ładcy polscy brali sobie za �żony ksiê�żniczki ruskie, lub wydawali za w�ładców ruskich Piastówny. Zaanga�żowanie siê w sprawy ruskie wyra�ża�ło siê wyprawami ksi�ą�ż�ąt polskich na wschód - Leszek Bia�ły, Konrad Mazowiecki i inni.

Polskie straty terytorialne:

- w�ładcy pomorscy, wobec naporu niemieckiego i du�ąskiego, popadli w XII w. w zale�żnoœ�Ś od obcych - 1180 r. Bogus�ław I zachodniopomorski zosta�ł Iennikiem cesarza Fryderyka I Barbarossy. Mimo przejœciowych sukcesów du�ąskich, w 1231 r. cesarz Fryderyk II Sztauf potwierdzi�ł zwierzchnictwo margrabiów brandenburskich nad Pomorzem. W 1188 r. biskup pomorski zerwa�ł zwi�ązek z metropoli�ą gnieŸnie�ąsk�ą;

- Pomorze Gda�ąskie a�ż do 1227 r. pozostawa�ło w mniej lub bardziej trwa�łych zwi�ązkach z w�ładcami polskimi - lokalni ksi�ą�żêta wspierali w�ładców polskich i uznawali ich zwierzchnictwo. Na kilkadziesi�ąt lat ksi�ą�żêta gda�ąscy stali siê prawie niezale�żnymi w�ładcami, atakowani przez margrabiów niemieckich i Du�ączyków;

- po sprowadzeniu w 1226 r. przez ksiêcia Konrada Mazowieckiego Krzy�żaków na ziemie Polski, nad terenami polskimi i ziemiami Prusów zawis�ło œmiertelne niebezpiecze�ąstwo;

- o wa�żny strategicznie gród Lubusz i ziemiê lubusk�ą toczy�ły siê zaciête walki (1 po�łowa XIII w.). W 1249 r. jeden z ksi�ą�ż�ąt œl�ąskich Boles�ław Rogatka zawar�ł uk�ład z arcybiskupem magdeburskim Wilbrandem - uzyskanie pomocy w walce z bratem za cenê czêœci Lubusza i ziemi lubuskiej. W konsekwencji Brandenburczycy w latach 1250-1251 zbrojnie zajêli Lubusz i ziemie s�ąsiednie - zacz�ątki Nowej Marchii, która zaczê�ła wciska�Ś siê klinem miêdzy Pomorze a Wielkopolskê.

W�ŁADZA KSI�Ą�ŻÊCA - SPO�ŁECZE�ęSTWO

Rozbicie dzielnicowe sprzyja�ło s�łabniêciu w�ładzy centralnej princepsa a wzrostowi znaczenia lokalnych ksi�ą�ż�ąt -juniorów, którzy bêd�ąc wielokrotnie w konflikcie z innymi w�ładcami piastowskimi szukali poparcia i pomocy. Uzyskiwali j�ą od mo�żnych duchownych i œwieckich - poparcie mo�żnych uzale�żnione by�ło od nadania przywilejów, które os�łabia�ły w�ładzê ksi�ą�żêc�ą a wzmacnia�ły mo�żnow�ładców, domagaj�ących siê zwiêkszenia uprawnie�ą od coraz s�łabszego ksiêcia. Próby wzmocnienia w�ładzy ksi�ą�żêcej przez W�ładys�ława II Wygna�ąca, Mieszka III Starego - zako�ączy�ły siê wybuchem wojny domowej i obaleniem w�ładców przez mo�żnow�ładztwo krakowskie. Powierzenie przez mo�żnych krakowskich ksiêciu Kazimierzowi II Sprawiedliwemu tronu krakowskiego, wbrew woli Krzywoustego, z�łama�ło zasadê niepodwa�żalnoœci woli panuj�ącego - z czasem tron krakowsko-sandomierski z woli mo�żnych, uzurpuj�ących sobie prawo wyboru w�ładcy, sta�ł siê de facto elekcyjny. Uznanie przez mo�żnych krakowskich lokalnych ksi�ą�ż�ąt za panów Krakowa dokonywa�ło siê pod warunkiem ka�żdorazowych nada�ą kolejnych przywilejów i wolnoœci.

W okresie rozbicia dzielnicowego i kszta�łtowania siê stanów wzros�ło znaczenie wieców. Coraz czêstsz�ą praktyk�ą stawa�ło siê uczestniczenie w wiecach jedynie w�ąskiej grupy dostojników duchownych i œwieckich (w przeciwie�ąstwie do okresu minionego, kiedy uczestniczyli w nich równie�ż wolni ludzie). Wiec miêdzydzielnicowy �ł�ączy�ł kilka wieców dzielnicowych pod przewodnictwem ksiêcia lub ksi�ą�ż�ąt. Urzêdniczy wiec dzielnicowy odbywa�ł siê w ka�żdej dzielnicy osobno, przynajmniej raz do roku. Ksi�ą�żê konsultowa�ł siê z wiecem w sprawach: podzia�łu ziemi i spadku, powo�łania nastêpcy, na�ło�żenia podatku, ustanowienia nowych praw, prowadzenia polityki zagranicznej, wydania przywilejów i lokacji, obsadzania urzêdów. Na pocz�ątku XIV w. pojawi�ły siê pierwsze urzêdnicze wiece ogólnopa�ąstwowe, z których nastêpnie wykszta�łci�ł siê sejm walny, czyli parlament polski.

Organizacja wojskowa pa�ąstwa by�ła zwi�ązana z przeobra�żeniami systemu militarnego pa�ąstwa w po�łowie XI w. Coraz mniejsze znaczenie mia�ła dru�żyna ksi�ą�żêca, a punkt ciê�żkoœci przesun�ą�ł siê na osiad�łych na ziemi wojów-rycerzy - w czasie rozbicia dzielnicowego stali siê podstaw�ą organizacji wojskowej pa�ąstwa. Ksi�ą�żê p�łaci�ł rycerzom za wyprawy poza granice kraju, wykupywa�ł ich z niewoli, wynagradza�ł poniesione straty. Na wojnie dowodzi�ł ksi�ą�żê - wódz, a w jego zastêpstwie wojewoda lub starosta. Powszechnoœ�Ś obowi�ązku wojskowego by�ła ograniczana objê�ła ca�ł�ą ludnoœ�Ś w przypadku wojny obronnej w granicach ziemi. Ch�łopi byli zobowi�ązani do budowy i naprawy umocnie�ą grodów, robienia zasadzek na nieprzyjaciela, dostarczania wozów i koni do transportu. Miast - obok za�łogi ksi�ą�żêcej - bronili na murach mieszczanie.

XII i XII1 stulecie przynios�ły na ziemiach polskich uksztaltowanie siê w spo�łeeze�ąstwie œredniowiecznym stanów.

Duchowie�ąstwo - posiada�ło odrêbne prawa (prawo kanoniczne), vv�łasny system organizacji dóbr, wobec ograniczonoœci przez celibat samej liczebnoœci, poprzez liczne nadania ziemskie i immunitetowe - sta�ło siê samodzieln�ą si�ł�ą, czêsto wystêpuj�ąc�ą przeciwko w�ładcy.

Rycerstwo - druga grupa, uzyskuj�ąc nadania ziemskie i immunitety, d�ą�ży�ła do wspó�łdecydowania o losach ziemi, kraju, wspó�łrz�ądzenia z ksiêciem, ograniczaj�ąc jednoczeœnie udzial przedstawicieli innych stanów w rz�ądach. Rycerstwo w XIV w. zaczê�ło siê zamyka�Ś, dostêp do tego stanu sta�ł siê trudny, cho�Ś awans ze stanu mieszeza�ąskiego czy kmiecego by�ł jeszcze mo�żliwy.

Mieszeza�ąstwo -jako odrêbny stan pojawi�ło siê podczas lokacji miejskich na prawie niemieckim - mieszka�ący lokowanych miast otrzymywali w�łasny samorz�ąd, s�ądownictwo, czêsto miastom przydzielano dodatkowe przywileje.

Stan ch�łopski - nie uprzywilejowana grupa ludnoœci (obok mieszcza�ąstwa) chlopi wsi zak�ładanych na prawie niemieckim posiadali wolnoœ�Ś osobist�ą (swoboda opuszczenia wsi po uiszczeniu czynszu), prawo do uprawianej ziemi, s�ądownictwo ksi�ą�żêce (ezêsto ograniczone na mocy przywileju dla rycerstwa).

Ukszta�łtowa�ły siê dwa rodzaje immunitetów: ekonomiczny - ksi�ą�żê rezygnowa�ł z pobierania okreœlonych pos�ług lub danin p�łaconych przez ludnoœ�Ś w�łoœci immunizowanej. Pan maj�ątku otrzymywa�ł œwiadczenia, które dawniej sp�ływa�ły na rêce ksiêcia; s�ądowy - ogranicza�ł lub ca�łkowicie znosi�ł s�ądownictwo ksi�ą�żêce (urzêdników) w dobrach immunizowanych. Pan maj�ątku stawa�ł siê sêdzi�ą w swoich dobrach. Na.daj�ąc immunitety ksi�ą�żê ogranicza�ł swoj�ą w�ładzê rozszerzaj�ąc jednoczeœnie zakres w�ładzy stanów uprzywilejowanych - immunitety objê�ły dobra duchowne (ró�żne instytucje koœcielne) i œwieckie.

PRÓBY ZJEDNOCZENIA ZIEM POLSKICH NA PRZE�ŁOMIE XIII i XIV WIEKU

Na prze�łomie XII i XIII w. na ziemiach Polski trwa�ły dalsze podzia�ły dzielnicowe. Ziemia krakowska nie by�ła objêta rozdrobnieniem, a panowanie w Krakowie

by�ło pewnym symbolem i krokiem do �ł�ączenia ziem polskich. W�ładcy polscy nie W -li królami, jednak nazwa Królestwo Polskie utrwali�ła siê i sta�ła siê dla ksi�ą�ż�ąt iastowskich symbolem i bodŸcem do walki o jednoœ�Ś polityczn�ą.

W 1217 r. w Dankowie ksi�ą�żê krakowski Leszek Bia�ły i Henryk Brodaty, najpo-�żniejszy ksi�ą�żê œl�ąski, porozumieli siê, do�ł�ączy�ł do nich w S�ądowlu ksi�ą�żê wiel;Lpolski W�ładys�ław Laskonogi i zawarto uk�ład o pomocy w przypadku zagro�żenia ziem jednego z nich. By�Ś mo�że miêdzy Leszkiem Bia�łym a W�ładys�ławem Lasko-ugim dosz�ło do porozumienia dotycz�ącego dziedziczenia ziem po sobie - tzw. :ak�ład o prze�życie. W 1227 r. Leszek Bia�ły i Henryk Brodaty pospieszyli do Wielkopolski na pomoc W�ładys�ławowi Laskonogiemu. Na wiecu w G�ąsawie zostali aapadniêci przez ksiêcia wielkopolskiego W�ładys�ława Odonica i ksiêcia Pomo-za Gda�ąskiego �łwiêtope�łka. W trakcie ucieczki w Marcinkowie ksi�ą�żê Leszek ;sta�ł zabity.

Za zgod�ą mo�żnych krakowskich, którzy otrzymali w Cieni przywilej, ksiêciem ::akowskim zosta�ł w 1228 r W�ładys�ław Laskonogi (1228-1231), który adoptoa�ł syna Leszka Bia�łego, Boles�ława Wstydliwego. Musia�ł jednak ucieka�Ś z krav zwalezany w Ma�łopolsce przez brata Leszka Bia�łego, Konrada Mazowieckiego, 3 w Wielkopolsce przez W�ładys�ława Odonica. Na mocy testamentu przekaza�ł prawa do Krakowa i Wielkopolski ksiêciu Henrykowi Brodatemu, który przyby�ł do Krako,wa. Rozpoczê�ły siê walki o Kraków. Henryk Brodaty opanowa�ł miasto, ale musia�ł zrzec siê na rzecz Konrada Mazowieckiego ziemi �łêczycko-sieradzkiej. Po œmierci 'l�ładys�ława Laskonogiego w 1231 r. Henryk Brodaty i Konrad Mazowiecki og�łosili :iê ksi�ą�żêtami krakowskimi. Mo�żni krakowscy zadecydowali o losach dzielnicy krahowskiej, oddaj�ąc miasto w rêce ksiêcia œl�ąskiego.

Pa�ąstwo Henryka I Brodatego (1231-1238) pocz�ątkowo obejmowa�ło: wiêkazoœ�Ś �łl�ąska, Ma�łopolskê, z racji opieki nad ksiêciem Boles�ławem Wstydliwym andomierz, rz�ądy opieku�ącze na �łl�ąsku opolsko-raciborskim. W 1234 r. zdobyt V-ielkopolskê po Wartê namiestnik i syn Henryka I - Henryk Pobo�żny. Brodaty a porozumieniu z cesarzem podj�ą�ł starania o koronê królewsk�ą dla syna. By�ł ::ieugiêty wobec próbuj�ącego usamodzielni�Ś siê Koœcio�ła. W 1238 r. zmar�ł.

Henryk II Pobo�żny (1238-1241) - pa�ąstwo objê�ło: Ma�łopolskê, Sandomierz, l�ąsk opolsko-raciborski, Wroc�ław i wiêkszoœ�Ś �łl�ąska, Wielkopolskê z Gnieznem. Henryk II Pobo�żny podj�ą�ł starania o koronê, ustêpowa�ł usamodzielniaj�ącemu siê Koœcio�łowi. Zgin�ą�ł w bitwie pod Legnic�ą w 1241 r., w czasie najazdu tatarskiego. Pa�ąstwo rozpad�ło siê. Monarchia Henryków �łl�ąskich by�ła pierwsz�ą prób�ą zjednoczenia ziem polskich po 1138 r.

W 2 po�łowie XIII w. kilku ksi�ą�ż�ąt piastowskich próbowa�ło dokona�Ś zjednoczeia. Proces ten rozpocz�ą�ł siê po œmierci ksiêcia krakowskiego, Boles�ława IV Wstydliwego (1243-1279), i jego nastêpcy Leszka Czarnego (1279-1288), wnuka Itonrada Mazowieckiego. Czêœ�Ś rycerstwa ma�łopolskiego popar�ła ksiêcia p�łockiego Boles�ława. Nie opanowa�ł on jednak Krakowa, poniewa�ż reszta rycerstwa z kasztelanem krakowskim Su�łkiem odda�ła miasto ksiêciu wroc�ławskiemu Henrykowi IV Probusowi (1289-1290). Rozpoczê�ły siê walki o Kraków miêdzy ksiêciem œl�ąskim a ksiêciem brzesko-kujawskim W�ładys�ławem �Łokietkiem. Walki zako�ąezy�ły siê opanowaniem Krakowa przez Henryka IV Probusa a: Sandomierza przez W�ładys�ława Lokietka. Henryk Id jako najpotê�żniejszy ksi�ą�żê polski, roz



pocz�ą�ł starania o koronê królewsk�ą, które w 1290 r. przerwa�ła œmier�Ś. W testamencie, sporz�ądzonym na kilka miesiêcy przed œmierci�ą, przekaza�ł swoje prawa do Krakowa ksiêciu wielkopolskiemu, Przemys�łowi II Wielkopolskiemu (1290-1296).

Do panowania w Krakowie i Ma�łopolsce zg�łosi�ł roszczenia król czeski Wac�ław II Przemyœlida, który bezpodstawne pretensje do Krakowa opiera�ł na prawie lennym - otrzyma�ł inwestyturê od króla niemieckiego na Wroc�ław (Henryk IV z�ło�ży�ł ho�łd lenny z niego), ale z tego tytu�łu Wac�ław II nie mia�ł prawa do Krakowa. I tym razem zadecydowa�ła wola rycerstwa i mieszcza�ąstwa krakowskiego, które popar�ło w�ładcê czeskiego. Przemys�ł II ust�ąpi�ł z Krakowa, cho�Ś nigdy nie wyrzek�ł siê pretensji do niego - tytulatura, zmiana god�ła na herb ziemi krakowskiej: orze�ł w koronie.

W 1291 r. Kraków zosta�ł zajêty w imieniu Wac�ława II Przemyœlidy (12911305), który zacz�ą�ł tytu�łowa�Ś siê ksiêciem krakowskim i sandomierskim. Król czeski zaj�ą�ł Sandomierz (1292) wypieraj�ąc Wtadys�ława �Łokietka i zmusi�ł go w Sieradzu do z�ło�żenia ho�łdu lennego.

Ksi�ą�żê Przemys�ł II jako w�ładca Wielkopolski i Pomorza Gda�ąskiego w 1295 r. w GnieŸnie koronowa�ł siê na króla Polski-pa�ąstwo objê�łojedynie te dwie dzielnice. W 1296 r. zosta�ł zamordowany. �Łokietek za zgod�ą mo�żnych zaj�ą�ł Pomorze i wiêkszoœ�Ś Wielkopolski, ksi�ą�żê Henryk g�łogowski pó�łnocno-zachodnie pogranicze Wielkopolski. W 1299 r., wobec twardych rz�ądów �Łokietka, rycerstwo wielkopolskie powo�ła�ło na tron Wac�ława II. W 1300 r. król czeski Wac�ław II Przemyœlida koronowa�ł siê w GnieŸnie na króla Polski. Pa�ąstwo objê�ło: Ma�łopolskê, Wielkopolskê, Pomorze Gda�ąskie, ziemiê sandomiersk�ą, �łêczycko-sieradzk�ą, czêœ�Ś Kujaw, czêœ�Ś �łl�ąska (opolsko-raciborsk�ą i wroc�ławsk�ą). Jego królestwo przetrwa�ło do 1306 r., tj. do nag�łej œmierci nastêpcy, Wac�ława lII Przemyœlidy. Ponownie rozpoczê�ły siê walki o zjednoczenie ziem polskich.