Eliasz Robakiewicz  Kartezjusz  Rozprawa o metodzie , K. Popper  Filozofia prorocza i bunt
przeciw rozumowi
Rozprawa o metodzie
Cześć pierwsza (rozważania o nauce)
1. Rozum to zdolność poprawnego sądzenia oraz rozróżniania prawdy od fałszu. Rozum jest
rozdzielony równomiernie wśród wszystkich ludzi.
2. Sukces poznawczy nie zależy od wrodzonych umiejętność, ale od metody badawczej
(umiejętności kierowania umysłem).
3. Umysł (esprit, ingenium)  rozum, pamięć, wyobraz
nia i inne władze związane z
myśleniem. Rozum to jedyna rzecz odróżniająca człowieka od zwierząt.
4. Krytyka stoików  to co jest nazywane cnotą przez stoików jest często tylko nieczułością,
pychą, rozpaczą etc.
5. Nie powinno się dowodzić twierdzeń teologicznych (jak scholastycy) bo nie sposób ich
zrozumieć. Dostępne dla umysłu są prawdy filozoficzne.
Część druga (główne prawidła metody)
1. Dzieła wykonane przez jednego autora, zaplanowane, kompletne są lepsze niż wykonane
przez wielu nieraz bez ładu.
2. Kartezjusz odrzuca wszelką naukę jaką przedtem przyjął gdyż sam nie zna argumentacji na
jej poparcie. Woli sam zbudować od nowa
3. Ilość osób które optują za jakimś stanowiskiem, poglądem nie jest wyznacznikiem niczego.
4. Logika zawiera w sobie poza cennymi twierdzeniami, wiele błędnych, a więc jej
użyteczność jest znikoma (również: algebry z powodu abstrakcyjności).
5. Cztery prawidła metody:
" Przyjmować za prawdziwe twierdzenie tylko wtedy gdy w sposób oczywisty (konieczny
w sposób bezpośredni), nieuprzedzony (nie uznawanie sądu który nie jest zupełnie
oczywisty), jasny i wyraz
ny (jasne jest to co jest bezpośrednim przedmiotem
pojmowania, wyraz
ne to co zawiera w sobie wyłącznie elementy własne).
" Dzielić złożone zagadnienia na zespół możliwie najprostszych i badać je we wszystkich
możliwych aspektach.
" Prowadzić rozumowanie od przedmiotów najprostszych i najwcześniejszych
(najwcześniejszych w dedukcji).
" A
ączyć ciągi rozumowania dedukcyjnego tak żeby tworzyły jeden spójny ciąg
uszeregowanym według zasad dedukcji (3 zasada).
6. Wszystko co dostępne ludzkiemu poznaniu, o ile nie zakładamy czegoś nieprawdziwego,
wynika z siebie także możliwe jest całościowe ujęcie ludzkiej wiedzy (metodą
matematyczną).
7. Dla każdej rzeczy istnieje tylko jedna prawda, gdy zostanie odkryta to nie można już nic
więcej się na temat tego przedmiotu dowiedzieć.
Część trzecia (przepisy moralności)
1. Moralność dzieli się na praktyczną uzyskaną przez doświadczanie (tymczasową) oraz
moralność racjonalną (Kartezjusz nie dokończył opracowania takiej).
2. Zasady moralności praktycznej:
" Posłuszeństwo prawu i zwyczajom kraju oraz religii w której został wychowany. Kierowanie
się mniemaniem umiarkowanymi, powszechnie przyjętymi przez najrozsądniejszych.
&
Część czwarta (dowodzenie istnienia Boga i duszy ludzkiej)  jako (za Arystotelesem)
metafizyka czyli najogólniejsza nauka, podstawa wszelkich innych
1. Dwie fazy sposobu interpretacji mniemań:
" Pierwsza - uznać choć nie udowodnione za pewne.
" Druga  dlatego, że nieudowodnione (wątpliwe) to uznać za fałszywe
2. Przedmiotem wątpienia mogą być tylko sądy.
3. Druga faza  uznanie, że zmysły zawsze zawodzą, kolejnym krokiem jest przyjęcie, że
wszystko co w umyśle może być fałszywe (np. senne widziadła wydają się równie
prawdziwe co myśli o rzeczywistości).
4. Myślenie, że wszystko jest fałszywe wymaga tego by myślący czymś był. Pierwszą zasadą
filozofii jest:  myślę, więc jestem . Twierdzenie jest niezależne od fałszywości wszelkich
innych twierdzeń.
5. Człowiek jest substancją której istotą jest myślenie, które nie wymaga żadnego miejsca (nie
jest rozciągłe), jest niezależna od ciała i bliższa poznaniu niż ciało (przy założeniu, że to co
prawdziwe = istniejące).
6. Twierdzenia myślę, więc jestem nie konstytuuje nic innego jak oczywistość prawdziwości
tego twierdzenia, jako jedyne niepodważalne twierdzenie jest zasadą która zostaje uznana,
za ogólnie obowiązującą, dlatego prawdziwe jest też o co oczywiście (jasno i wyraz
nie
prawdziwe).
7. Rzeczy zewnętrzne (ziemia, światło etc.) jeżeli prawdziwe to zależne od natury
poznającego w takim stopniu w jakim zawiera on prawdziwość, realność. Jeżeli nie
prawdziwe to pochodziły z nicości, przyjmowane na skutek niedoskonałości umysłu.
8. Idea, rzecz pomyślana więc pewna realność, pomyślana (myśl dzięki bezpośredniej
percepcji której stajemy się tej myśli świadomi)  nie może brać się z nicości gdyż jest
realnością jak rzecz pomyślana jako taka dzieli się na: 1) modus res cogitata 2) reprezentacja
przedmiotu (w umyśle). Idea jak coś lepszego od samego podmiotu nie może być skutkiem
jego działalności, musi być dana przez coś doskonalszego czyli Boga (który może nadać
dowolną idee).
9. Nawet jeśli wszystkie idee w umyślę są fałszem (w sensie oznaczania czegoś) to jednak
istnieją w umyśle.
10. Natura myśląca jest różna od cielesnej, wszelkie złożenie jest zależnością a więc brakiem
zatem Bóg jest niezłożony (jako byt doskonały).
11. Materia dzieli się na części których jedynymi własnościami są kształt i ruch.
12. Idea Boga jest najważniejszą wrodzoną ideą ponieważ człowiek jest niedoskonały i otacza
go jedynie niedoskonałość i doczesność, a Boga z konieczności musimy sobie wyobrażać
nieskończonym i doskonałym, przeto idea Boga nie może powstać z człowieka. Ona jest
przez Boga w niego wlana, czyli wrodzona, tak jak jest mi wrodzona idea mnie samego.
Bóg jest przyczyną idei Boga w nas, a zarazem wszystkich prawd wiecznych. Istnienie Boga
jest zatem takim samym pewnikiem jak cogito, ergo sum i jak prawdziwość jasnych i
dokładnych twierdzeń odnajdywanych w naszym myśleniu. W przeciwnym bowiem razie
Bóg byłby oszustem, jeśliby nam dał rozum, który by nas stale wprowadzał w błąd, co jest
niemożliwe.
13. Nowatorstwo Kartezjusza polega na próbie rozumowego (ale obiektywnego) udowodnienia
istnienia świata (po to wprowadza pojęcie Boga).
Filozofia prorocza i bunt przeciw rozumowi
1. Marks, Sokrates, Kant wierzył w racjonalne podstawy jedności społecznej. Teoria Marksa,
że poglądy są zdeterminowane interesem klasowym doprowadziła do podkopania tej wiary.
2. I. Znaczenie terminu  rozum wg Poppera  1) szeroki sens  czynność intelektu,
obserwacja, eksperyment 1) węższy (intelektualizm)  przeciwieństwo empiryzmu.
Znaczenie: połączenie intelektualizmu i empiryzmu (doświadczenia i myśli).
3. Racjonalizm to też gotowość do przyjęcia krytyki i uczenia się z doświadczania. Postawa
 rozsądku bliska postawy naukowej (dociekanie prawdy wymaga współpracy i że na
drodze rozumowania można osiągnąć pewien rodzaj obiektywności).
4. Rozum, umiejętność argumentacji jest tworem społecznym, argumentacja jest potrzebna
tylko tam gdzie można ją wykorzystać czyli w rozmowie.
5. W postawie racjonalistycznej ważny jest argument nie osoba która go wygłasza, co sprawia,
że powstaje  racjonalna jedność ludzkości na polu wyabstrahowanych treści argumentacji.
Podobnie jak u Hegla powstaje coś podobnego ugruntowanego w duchu społeczeństwa
(kolektywizm) i jeśli coś osiągniemy to dzięki temu duchowi, sami nic nie znaczymy.
Popper nie uznaje aż tak silnie jednostronnej zależności. Gdy zawdzięczamy coś
społeczeństwu to konkretnym jednostkom (kontakt ma charakter intersubiektywny).
6. Stanowisko przeciwne do popperowskiego to pogląd wywodzący się od Platona w którym
uważa się, że rozum jako władzę intelektualną którą można rozwijać. W koncepcji Poppera
rozum, racjonalność nie musi iść w parze z zdolnościami intelektualnymi, a jego społeczny
charakter powinien być chroniony poprzez obronę prawa do wolnej wypowiedzi (krytyki), a
nie tak jak w koncepcji Platona planowy, kontrolowany podług jakiegoś wyższego rozumu
system, w obrębie którego ma się rozwijać każdy poszczególny (rozum).
7. Racjonalizm prawdziwy (Sokratesa)  wątpienie w własne możliwości, intelektualna
skromność, przekonanie, że argumenty prowadzą do postępu w danej kwestii, a nie
ostatecznego najlepszego rozwiązania.
8. Pseudo-racjonalizm  intelektualny intuicjonizm Platona, nadmierna wiara w własny
potencjał intelektualny, dążenie do wtajemniczenia w arkana wiedzy pewnej, autorytarnej.
9. Irracjonalizm  ludzka natura jest irracjonalna; wszystko co się tak naprawdę liczy w życiu
wykracza poza rozum, nawet naukowcy są tak przywiązani do racjonalnej postawy z
irracjonalnych powodów (emocjonalnych), co więcej najważniejsze w twórczej pracy
naukowej są czynniki pozaracjonalne (intuicja etc.). Najważniejsze postaci dla ludzkiej
kultury (artyści, mężowie stanu, założyciele religii) choć korzystają z rozumu to nie nim się
kierują w swoich działaniach.
10. II. Pierwszy raz w historii spór racjonalizm-irracjonalizm przybrał jawną postać w
średniowieczu jako spór scholastycy-mistycy. Dalej spór ten rozwiną się w opozycję
naukowcy  irracjonalistyczni filozofowie.
11. Racjonalizm niekrytyczny (konserwatywny)  nie przyjmuje niczego co nie jest do
udowodnienia rozumowo, albo przez doświadczenie, ale samo to twierdzenie nie jest
wyprowadzalne ani rozumowo, ani przez doświadczenie. Każde rozumowanie musi się
opierać na twierdzeniach, nie może się opierać samo na sobie a tego wymaga racjonalizm
niekrytyczny.
12. Postawę racjonalistyczną wyróżnia rozumowanie i doświadczenie jako podstawowe
(jedyne) metody działania, ale żeby ich używać trzeba im już zaufać przed przyjęciem
postawy racjonalistycznej, zatem racjonalne argumenty przemawiają tylko do racjonalisty, a
doświadczenie i rozumowanie nie są podstawami racjonalizmu. Przyjęcie racjonalizmu
wiążę się z uprzedzeniem, wiarą w jego możliwość, a zatem czymś irracjonalnym.
Racjonalizm nie jest samowystarczalny i wszechogarniający.
13. III. Racjonalizm jest związany z wiarą w jedność ludzi (na polu intersubiektywnej
wymiany intelektualnej). Irracjonalizm jest do pogodzenia z każdą wiarą, co sprawia, że
stwarza pole dla powstawania przekonań o elitach intelektualnych i reszcie (powstawaniu
podziałów). Wybór stanowiska w tej kwestii jest wyborem moralnym.
14. Racjonalne rozważanie konsekwencji decyzji nie czyni jej racjonalną, bo wybór dalej jest
zależny tylko od nas.
15. Konsekwencje irracjonalizmu  najpotężniejszym motorem ludzkich działań są uczucia jako
konsekwencje takiego twierdzenia można uznać, że: mają one decydujący wpływ, a
ostatecznym argumentem człowieka kierującego się emocjami jest siła fizyczna.
16. Racjonalizm jest programowo bliski egalitaryzmowi, irracjonalizm nawet jeśli byłby zgodny
w jakiejś odmianie z egalitaryzmem to nic nie trzyma go przy tym stanowisku. Głównym
argumentem przeciw egalitaryzmowi irracjonalizmu jest teza o decydującej roli uczuć, nie
da się kochać wszystkich, szczególnie tych których się nie zna. Zawsze musi istnieć podział
na znanych, kochanych, bliższych i resztę.
17. Postawa antyegalitarna prowadzi do usprawiedliwiania zbrodni. Dzieli ludzi na wybranych i
resztę, osądza myśl wedle tego kto ją wypowiada a nie treści, prowadzi do uznawania, że
różni ludzie mają różne prawa.
18. Miłość jako irracjonalna zasada rządząca (zamiast rozumu)  nie rozwiązuje problemów w
których trzeba zrezygnować po części z miłości by osiągnąć jakikolwiek rezultat czyli
posłużyć się racjonalnym osądem. Historia pokazuje, że próby uszczęśliwiania ludzi
prowadzą do narzucania innym swoich ideałów, nietolerancji dla odmiennych stanowisk,
utopizmu.
19. Zastosowanie w polityce racjonalnych postulatów  obowiązkiem jest walka z cierpieniem,
troska o szczęście jest przywilejem (dostępnym dla tych których można kochać).
20. Racjonalizm wymaga twórczego wykorzystania wyobraz
ni, gdyż jest niezbędna by
zrozumieć inny od naszego punkt widzenia (aby krytykować, czy zrozumieć krytykę).