Paulo Post KONSORCJUM PPE-MXL4 MXL4 architekci
E N G I N E E R I N G M a ł o p o l s k a 2 3 7 0 - 5 1 5 S z c z e c i n
d o r a d c y |
| k o m u n i k a c j i
p a u l o p o s t . p l w w w . m x l 4 . c o m
Koncepcja turystycznego udostępnienia
zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna
trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia
Zleceniodawca:
Urząd Miasta-Gminy Świnoujście
Wojska Polskiego 1/5
72-600 Świnoujście
Opracowanie:
mgr-inż. Rafał Tabaczek
BA Michał Borun
BSc Aleksandra Geniusz
BA Przemysław Chabros
Marta Mużyło
Marcin Królikowski
przedłożono:
20.06.2004
wersja elektroniczna z dnia 20.12.2004
 Silne strony Świnoujścia to występowanie unikalnych zabytków (latarnia morska, fortyfikacje),
bogate walory przyrodniczo-krajobrazowe.
Do słabych stron należą uboga infrastruktura uzupełniająca: m.in. szlaki turystyczne-rowerowe i
piesze (& ) Również drogi nie są w najlepszym stanie, a ilość parkingów jest niewystarczająca.
Szansą dla Świnoujścia jest możliwość pozyskiwania środków unijnych; rośnie zainteresowanie
turystyką aktywną.
Zbyt małe środki przeznaczane są na rozwój sektora turystycznego. Spada również ilość
podróży w Europie. To może stanowić poważne zagrożenie dla Regionu.
Wybór z analizy SWOT opracowanej przez PART S.A.1
Priorytet: Rozwój oferty produktów turystyki aktywnej, ekologicznej
oraz niezbędnej infrastruktury.
1
Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A.  Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście
(2002)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 2
Spis treści strona
1. Wprowadzenie i część opisowa
1.1 Podstawa opracowania 5
1.2 Zakres opracowania 5
1.3 Pojęcia trasy i szlaku 6
1.4 Opis obiektów pod kątem materiału promocyjnego 6
2. Część analityczna
2.1 uwarunkowania formalne tyczenia szlaków PTTK 16
2.2 regionalna i lokalna sieć szlaków turystycznych 17
2.3 grupy docelowe tras turystycznych w Świnoujściu (PART S.A.) 18
2.4 potrzeba trasy turystycznej po fortyfikacjach (PART S.A.) 23
2.5 fortyfikacje w turystyce i krajoznawstwie 24
2.6 własność i plany wykorzystania obiektów ujętych w zleceniu 25
2.7 uwarunkowania topograficzne i dostępność komunikacyjna 25
2.8 bieżąca popularność turystyczna przedmiotowych obiektów 28
2.9 wytyczne konserwatorskie i techniczne dla ruchu turystycznego 33
2.10 istniejące koncepcje przebiegu trasy 35
3. Część koncepcyjna
3.1 funkcje tras i szlaków turystycznych 38
3.2 wytyczne przyjęte przy projektowaniu trasy i szlaków 39
3.3 koncepcja przebiegu szlaków 40
3.4 opis przebiegu trasy z podziałem na etapy prac 44
4. Część urbanistyczno-architektoniczna
4.1 szlaki 50
4.2 tablice informacyjne 54
4.3 materiały promocyjne 59
5. Część kosztorysowa
5.1 Koszty wykonania tablic informacyjnych 60
5.2 Koszty tyczenia trasy 61
5.3 Konieczne do określenia koszty towarzyszące 61
6. Wnioski końcowe
6.1 Efekty przyjęcia niniejszej koncepcji 63
6.2 Dalsze propozycje 64
6.3 Zmiany dokonane w treści i formie  Koncepcji&  po 20 czerwca 2004 65
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 3
Materiały towarzyszące
Tablice:
tablica 1 Obiekty ujęte w zleceniu 8
tablica 2 Istniejące propozycje przebiegu szlaku 35
tablica 3 Istniejące propozycje przebiegu szlaku 36
tablica 4 Koncepcja szlaku dwóch wojen 42
tablica 5 Proponowany przebieg szlaków trasy 45
tablica 6 Legendy grup obiektów na tablicach 55
tablica 7 Kosztorys wykonania trasy 62
Załączniki:
załącznik 1 Lista fotografii z nazwiskami ich autorów 66
załącznik 2 Treści tablic, do tłumaczenia 67
załącznik 3 Projekty tablic informacyjnych w pomniejszeniu (wzory) 70
Aneksy:
aneks 1 Opis i pomiar trasy - dla zespołu znakarskiego =
aneks 2 Projekty tablic w skali 1:1 (wzory) =
Aneksy elektroniczne:
aneks 3 Projekty graficzne wszystkich tablic - dla producenta =
aneks 4 Zdjęcia obiektów i trasy =
aneks 5 Mapa trasy =
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 4
CZ
ŚĆ 1: Opis przedmiotu zlecenia oraz opis obiektów objętych zleceniem
1.1 Podstawa opracowania
Podstawą niniejszego opracowania jest Umowa Nr WRM/342/11/2004 z dnia 6.04.2004, z
aneksem z dnia 10.05.2004, w której Gmina-Miasto Świnoujście zleca konsorcjum firm PPE-
MXL4 wykonanie  Koncepcji turystycznego udostępnienia zespołu zabytkowych
fortyfikacji w Świnoujściu .
1.2 Zakres opracowania
Niniejsze opracowanie realizuje ż 3 punkt 1.2 Umowy, w brzmieniu:
[Szczegółowy zakres przedmiotu zamówienia (& ) obejmuje] sporządzenie  Koncepcji
urbanistyczno - architektonicznej trasy turystycznej Świnoujskiego Rejonu Umocnionego .
Dokumentacja ma zawierać w swojej treści następujące elementy:
" część opisową trasy;
" pomiar i opis trasy z uwzględnieniem rodzaju dróg, którymi trasa będzie prowadzona,
określeniem ilości i rodzaju znaków i drogowskazów, które powinny znalez
ć się na trasie
oraz wskazaniem miejsc ich ustawienia, oraz mapa na nośniku elektronicznym;
" projekt tablic informacyjnych o obiektach udostępnionych do zwiedzania wraz z tekstami
informacyjnymi o obiektach;
" opis obiektów znajdujących się na trasie pod kątem materiału promocyjnego;
" dokumentację fotograficzną obiektów i trasy z przeznaczeniem do wykorzystania w
koncepcji i materiałach promocyjnych (ok. 50 fotografii przekazanych Zamawiającemu za
pośrednictwem nośnika elektronicznego);
" kosztorys wykonania trasy.
Przebieg trasy winien obejmować wskazane poniżej obiekty (na potrzeby projektu definiowane
jako Świnoujski Rejon Umocniony): 1. Bateria Mars, 2. Bateria Henningen, 3. Podstawy
Radarów Wurzburg-Reise, 4. Bateria Parkowa, 5. Fort Zachodni, 6. Wieża Obserwacyjna, 7.
Laboratorium, 8. Prochownia, 9. Remiza , 10. Brama Zachodniego Kompleksu Fortecznego, 11.
Fort Anioła, 12. Bateria Forst, 13. Schron dalmierza Baterii Forst, 14. Bateria Strand, 15. Fort
Gerarda, 16. Bateria Osternothahen, 17. Wieża obserwacyjna Baterii Goeben, 18. Batalionowy
Rejon Umocniony, 19. Bateria Goeben, 20. Bateria Przytór, 21. Basen Ubotów, 22. Bateria
Mielin, 23. Schron 432 (przeciw atomowy).
W opracowaniu zastosowano zbiorcze nazwy:  Fortyfikacje Świnoujścia i  Twierdza
Świnoujście oraz polskojęzyczne nazwy obiektów. Poprawiono błędy w ujętych w zleceniu
nazwach obiektów. Zmienione nazwy odnoszą się jednak do przedmiotowych obiektów i w
opracowaniu zachowuje się powyższą numerację.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 5
1.3 Pojęcia trasy i szlaku
Dla celów niniejszego opracowania rozróżnia się:
1.3.1 udostępnienie turystyczne - wszelkie działania zmierzające do turystycznego
użytkowania obiektu, w tym w zakresie turystyki pieszej;
1.3.1.1 udostępnienie wnętrz - element udostępnienia turystycznego, umożliwiający
turystom wejście do obiektu;
1.3.1.2 trasa turystyczna - element udostępnienia turystycznego, regulujący dotarcie do
obiektu;
1.3.1.2.1 szlak turystyczny PTTK - element trasy turystycznej, droga dotarcia do obiektów,
spełniająca kryteria "Instrukcji znakowania szlaków PTTK ;
1.3.1.2.2 tablice informacyjne - element trasy turystycznej, informujący o obiektach i
sygnalizujący ich przynależność do trasy;
1.3.1.2.3 materiał promocyjny - element trasy turystycznej, zawierający słowne i wizualne
informacje o obiektach, dostępny turystom m.in. w formie przewodników, broszur,
stron internetowych.
Niniejsze opracowanie traktuje o elementach trasy turystycznej: tablicach informacyjnych,
materiałach promocyjnych oraz szlaku turystycznym PTTK.
Tyczeniu tras i szlaków turystycznych towarzyszyć musi bezwzględnie zabezpieczenie
wnętrz obiektów. Stosowne zapisy zawiera  Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia ,
która łącznie z niniejszym opracowaniem stanowi  Koncepcję udostępnienia turystycznego
zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu
1.4 Spis obiektów z ich opisem pod kątem materiału promocyjnego
Początki świnoujskich fortyfikacji sięgają końca IX w. Z tego okresu pochodzą pierwsze
wzmianki o grodzie Wolinian na tym terenie. Wówczas już dorzecze Odry było ważnym punktem
na mapie Europy. Przez wieki Świnoujście z osady rybackiej zamieniło się w duży port morski.
Tu swoje grody budowali Gryfici; usypywali szańce artyleryjskie nad Świną Szwedzi, władający
tą częścią Pomorza od 1630 r. Jednak największych przeobrażeń Świnoujście doświadczyło za
panowania Prus, kiedy zmieniło się z portu w prawdziwą twierdzę morską. W roku 1863
fortyfikacje świnoujskie zostały ogłoszone twierdzą trzeciej klasy, a w roku 1872 - drugiej klasy.
Twierdza Świnoujście obejmuje obiekty budowane po obu stronach rzeki Świny od lat 40. XIX w.
(1837).
Twierdza Świnoujście wybudowana została zgodnie z zaleceniami Królewskiego Departamentu
Wojny (K�nigliches Allgemeine Kriegs-Departement). W skład twierdzy weszły cztery dzieła
obronne oznaczone numerami I-IV, po dwa na każdym brzegu rzeki, wraz z bateriami
artyleryjskimi Ostbatterie i Westbatterie, oraz obiekty obecnie nieistniejące: samodzielne szańce
Ahlbeck i Peenem�nde, oraz lunety Lunette I i II (okolice dzisiejszej stacji benzynowej na
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 6
Warszowie). W latach 1837-63 przygotowano teren i zbudowano twierdzę w jej pierwszym
kształcie. Na lata 1863-73 przypada pierwsza modernizacja fortów, polegająca na przebudowie
obiektów i wprowadzeniu nowych rozwiązań technicznych. W latach 1873-83, gdy wymieniono
wyposażenie gdańskiej twierdzy na nowe, stare trafiło do twierdzy szczecińskiej i świnoujskiej.
Wówczas to przebudowano fortyfikacje Twierdzy Świnoujście do stanu znanego nam obecnie.
Szczególnego znaczenia nabrała po roku 1875, kiedy rozwiązano Twierdzę Szczecin. Odtąd
Świnoujście broniło dostępu od morza do stolicy prowincji Pomorze.
Przed I Wojną Światową zlikwidowano szańce Ahlbeck i Peenem�nde oraz Lunette I i II oraz
dokonano kolejnej modernizacji fortów. Stworzono nowoczesny system obrony wybrzeża,
budując nowe baterie dział, również ułożone symetrycznie po obu stronach Świny.
Po ustaleniach Traktatu Wersalskiego specjalne komisje alianckie przeprowadziły inspekcje
wszystkich twierdz niemieckich. Inspekcję umocnień świnoujskich zakończono w 1927 r. Dlatego
w przygotowaniach do II wojny światowej, Twierdza Świnoujście pełniła rolę podrzędną w
niemieckich wojskowych planach i strategiach, jako zbadana szczegółowo przez wroga.
Lokalizacja Świnoujścia była względnie pewna, dlatego nie przewidziano ochrony od strony lądu.
Uznano za wystarczającą ochronę artyleryjską od morza i ochronę powietrzną miasta i portu
przez baterie przeciwlotnicze.
Baterie przeciwlotnicze budowano według zorganizowanego na szeroką skalę planu. Wokół
Świnoujścia zaplanowano ich 18. Nie wszystkie jednak wybudowano. Priorytetowym
przedsięwzięciem w tym czasie była budowa nowoczesnej baterii nabrzeżnej, baterii G�bena. W
działaniach wojennych bateria ta jednak nie była wykorzystywana, ponieważ do 1944 roku nie
zaistniała taka potrzeba. Wcześniej jednak, w roku 1942, jej działa przewieziono na Wał
Atlantycki.
Podczas II wojny długo nie przewidywano obrony Świnoujścia przed siłami lądowymi. Dopiero
pod koniec wojny Niemcy odkryli na nowo stare twierdze na wschodzie i uzbroili je w miarę
możliwości dla potrzeb ostatecznej walki. Świnoujście nie stanowiło żadnej przeszkody w
zdobyciu Berlina przez Armię Sowiecką.
Należy pamiętać, że równolegle z twierdzą, rozwijało się miasto, jako port handlowo-rybacki i
kurort wczasowy. Proporcje w wysiłkach budowniczych narzucały jedynie burzliwe dzieje historii.
Obiekty, które warto zobaczyć [tablica 1] (podzielone na 4 grupy chronologiczne):
I - obiekty wybudowane do 1900 roku,
II - obiekty wybudowane pomiędzy 1900 a 1918 rokiem,
III - obiekty wzniesione przed II wojną światową i w jej trakcie (1930-45),
IV - obiekty zbudowane po roku 1945.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 7
TABLICA 1
1.4 PRZEDMIOTOWE OBIEKTY
(ORAZ PIESZY SZLAK CZERWO NY)
1.4.1 Bateria Mars
W tym miejscu, na wydmach wybudowana została w latach 1908-1910 bateria, przeznaczona do
niszczenia celów nawodnych. Grupa obiektów II.
Bateria współpracowała z baterią Parkową. Symetrycznie, po drugiej stronie Świny, na wyspie
Wolin działała podobna bateria wspomagająca baterię Leśną. Po przebudowie w latach 1936-
1937 stała się baterią zaporową. Uzbrojona w 4 działa kalibru 105mm.
Tuż przy pasie granicznym są zachowane ruiny schronu centrali artyleryjskiej, oraz resztki
polowych stanowisk. Obecnie obiekt nie jest dostępny dla zwiedzających.
1.4.2 Bateria Henningen
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1943-44 w pasie wydm wyspy Uznam. Jej głównym
zadaniem było niszczenie celów nawodnych i ochrona wejścia do portu. Grupa obiektów III.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 8
W jej skład wchodziły: 4 samodzielne stanowiska dział 150mm wraz z pomieszczeniami
technicznymi pod ziemią, schron i stanowiska dalmierza optycznego, schron agregatu
prądotwórczego i schron amunicyjny maskowany ziemią. W pobliżu jest zachowana podstawa
pod stację radiolokacyjną, najprawdopodobniej doświadczalną typu  Mannheim , o zasięgu do
80 km. Obecnie obiekt jest dostępny dla zwiedzających.
1.4.3 Podstawy radarów W�RZBURG - Olbrzym
II wojna światowa to rozwój niemieckich radarów, które służyły do wczesnego ostrzegania,
wyznaczania azymutów ostrzału i nawigacji. W Świnoujściu zastosowano trzy grupy radarów:
obiekty radiolokacyjne o zróżnicowanym charakterze rozwiązań (zespół radarów na Forcie Anioła
i Zachodnim, wieża radiolokacyjna przy baterii Warszów), obiekty mobilne (przeznaczone do
celów artyleryjskich, umieszczone na samochodach), obiekty trwałe  z żelbetowymi
podstawami fundamentowymi.
Radary W�rzburg typu olbrzym., o eliptycznej antenie o średnicy ok. 7,5m to ówczesny szczyt
myśli technicznej. Wprowadzone zostały do użytku w 1942 roku. W Świnoujściu
najprawdopodobniej prowadzono doświadczenia nad użyciem ich w ogólniejszym systemie
ostrzegania i naprowadzania. Już betonowe fundamenty zachowane w Świnoujściu dają
wyobrażenie o kolosalnych rozmiarach tych radarów. Obecnie obiekty są dostępne dla
zwiedzających.
1.4.4 Bateria Parkowa (Plantagenbatterie)
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-1911 na terenie parku zdrojowego. Jej głównym
zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Grupa obiektów II.
Oparta na układzie symetrycznym (oś symetrii stanowi nurt Świny), bliz
niaczym rozwiązaniem
na wyspie Wolin jest bateria Leśna. Od zachodu baterię Parkową wzmacniała bateria
pomocnicza (obiekt 1). Baterię parkową uzbrojono pierwotnie w 6 dział kalibru 210mm.
Przebudowana została w latach 1932-1933 i była wykorzystywana podczas II Wojny Światowej,
gdy 4 moz
dzierze zastąpiono działami nadbrzeżnymi 203mm.
Do dziś zachowały się: stanowisko obserwacyjno-pomiarowe oraz stanowiska koszarowo-
wartownicze. Obiekt jest dostępny dla zwiedzających. Bateria znana pod popularną nazwą  7
bunkrów .
1.4.5 Bateria Zachodnia (Batterie A, Westbatterie, Werk IV)
Bateria Zachodnia znajduje się w malowniczym sąsiedztwie portu, plaży i parku zdrojowego. W
latach 1848-1880 wzniesiono tu dzieło obronne, będące lunetą z dwoma stanowiskami
artyleryjskimi i śródszańcem w postaci czworobocznej, ceglanej reduty. Budowla, będąca w
pierwotnym planie wydłużonym trapezem, była wielokrotnie modernizowana w latach
póz
niejszych. Grupa obiektów I.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 9
Obiekt ten był jednym z czterech podstawowych dzieł obronnych składających się na Twierdzę
Morską Świnoujście. Pozostałe wchodzące w jej skład obiekty to: nieistniejący już dzisiaj Fort I
( Twierdza Portowa , Werk I), Fort Wschodni/Bateria II (Werk II) oraz Fort Anioła (Werk III).
Pierwotnie, w XIX wieku, fort ten był otoczony wałem i fosą, miał 7 stanowisk ogniowych dla
armat. Zmodernizowany w latach 80. XIX w., stał się ciężką baterią nadbrzeżną (ze względu na
usunięcie stanowisk piechoty z wałów). Wprowadzono nowe trawersy na wale i betonowe
wzmocnienie ceglanych sklepień.
Do 1905 roku baterię poddano kolejnym modernizacjom i uzbrojono w cztery działa210 mm. W
latach 1937-38 r. dobudowano szkolne stanowisko - wieżę dowódczo-sztabową z dalmierzem
optycznym. Przed II wojną światową dobudowano 5 żelbetowych stanowisk dla armat i
moz
dzierzy. Obiekt posiada bogate zaplecze funkcjonalne w postaci bloków magazynowo-
koszarowych pod półbateriami. Po wojnie, do 1962 roku bateria zajmowana była przez wojska
rosyjskie. Obecnie obiekt jest udostępniony do zwiedzania.
1.4.6 Wieża Obserwacyjna
Wybudowana w połowie XIX w. Jako swoją podwalinę wykorzystała stary szaniec (widoczny już
na mapach z 1806 r.) Początkowo obiekt wzniesiony był jako konstrukcja drewniana
czworoboczna, a póz
niej dopiero okrągła ceglana. Grupa obiektów I.
Wieża znajduje na terenie Zachodniego Kompleksu Fortecznego. Razem z kompleksem
pobliskich zabudowań i Basenem Jachtowym tworzyła tzw. Lootsen Haven (przystań pilotów).
Od samego początku stanowiła niezbędny element naprowadzający, który służył do nawigacji
wodnej prowadzonej nurtem Świny. Obecnie obiekt wykorzystywany przez Marynarkę Wojenną
RP, nieudostępniony do zwiedzania.
1.4.7 Laboratorium
Wybudowane w drugiej połowie XIX w. (najprawdopodobniej w latach 70). Grupa obiektów I.
Była to prawdopodobnie montownia nabojów w zewnętrznym kompleksie pomocniczym przy
zachodnim forcie artyleryjskim. Zachowała się do dzisiaj suwnica szynowa w poprzek kazamat.
Obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania.
1.4.8 Prochownia
Wybudowana w połowie XIX w. Jej wnętrza i część wyposażenia zachowane są w dobrym stanie
technicznym. Grupa obiektów I.
Obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania.
1.4.9 Remiza Artyleryjska
Wybudowana około 1873 r. Znajduje się w pobliżu Bramy Parkowej. Pierwotnie wykorzystywana
do przechowywania uzbrojenia artylerii. Grupa obiektów I.
Obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 10
1.4.10 Brama Zachodniego Zespołu Fortecznego
Wybudowana około 1877 r. Grupa obiektów I.
Wjazd do każdego fortu prowadził przez mosty wkomponowane w bramy, które posiadały
specjalne przewężenia oraz system dz
wigni, podnoszących zwodzone partie przeprawy. Forty po
stronie wschodniej miały po dwie takie bramy z mostami, Zachodni Zespół forteczny posiadał
trzy, z których dwie prowadziły bezpośrednio do Fortu Anioła i Baterii Zachodniej. Trzecia,
nazwana Bramą Parkową stanowiła jedyne lądowe połączenie miasta z terenem Zespołu i
Basenem Jachtowym.
Bramę umieszczono w wale fortecznym i połączono z wysokim ceglanym murem (murem
Carnota), poprowadzonym w fosie zachodniej. Obecnie Brama Parkowa, mimo zniszczeń,
posiada zachowane jeszcze bloczki do lin mostowych, a po obu stronach jest 6 strzelnic
skierowanych na przyległe odcinki zasypanej fosy.
1.4.11 Fort Anioła (Werk III, Engelsburg)
Fort wieżowy z otaczającym wałem, wybudowany na planie regularnego pięcioboku. Powstał w
latach 1855-58. Grupa obiektów I.
Pełnił funkcje bojowo-obserwacyjne. Fort Anioła (Engelburg), nazwany tak, gdyż przypominał
kształtem Zamek św. Anioła w Rzymie (dawne Mauzoleum Hadriana).
Stanowi przykład typowego, nowopruskiego fortu wieżowego, o którego realizacji i formie
zadecydował brak bezpośredniego zagrożenia regularnym szturmem. Pilnował zaplecza Twierdzy
Świnoujskiej, portu i nurtu Świny, pozostając w łączności z prawobrzeżnym Fortem I ( Twierdzą
Portową ).
Otoczony wałem i fosą  obecnie częściowo zniszczonymi; po środku usytuowany jest
monumentalny śródszaniec - 3-kondygnacyjna wieża na planie koła, z 24 strzelnicami dla dział.
(na parterze także dla armat). Na ostatniej kondygnacji nad tarasem artyleryjskim kawaliera
obserwacyjna. W skład obiektu wchodziły jeszcze elektrownia, kotłownia i schrony amunicyjne.
Brama wjazdowa, pierwotnie z mostem zwodzonym, z ozdobnymi neogotyckimi wieżyczkami,
przy której usytuowano wartownie. W latach 1939-45 na Forcie Anioła zainstalowano urządzenia
radiolokacyjne, najprawdopodobniej radary typu Freya, których elementy zachowane są do dziś.
Do dziś zachował się także komplet oryginalnych pancernych drzwi i okiennic, pochodzących
prawdopodobnie z okresu modernizacji z początku wieku oraz liczne detale infrastruktury,
związane z adaptacją na stację radarową.
Obecnie obiekt jest udostępniony do zwiedzania.
1.4.12 Bateria Leśna (Forstbatterie)
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-1910 na terenie lasu nadmorskiego, w
prawobrzeżnej części Świnoujścia. Jej głównym zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Grupa
obiektów II.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 11
Oparta na układzie symetrycznym (oś symetrii stanowi nurt Świny), bliz
niaczym rozwiązaniem
na wyspie Uznam jest bateria Parkowa. Baterię Leśną wzmacniała od wschodu bateria
pomocnicza. W skład kompleksu baterii Leśnej wchodziły: 3 schrony amunicyjne, 6 stanowisk
dla moz
dzierzy nabrzeżnych kalibru 210mm, 6 schronów koszarowych i schron centrali
artyleryjskiej.
Obiekt unikatowy, jako że nie został przebudowany w póz
niejszym czasie. Nie był
wykorzystywany podczas II Wojny Światowej. W dobrym stanie zachowane są schrony i
umocnienia, jak również ziemne elementy fortyfikacji (wały ochronne, rampy i transzeje dla
piechoty). Obecnie obiekt jest dostępny dla zwiedzających.
1.4.13 Schron dalmierza Baterii Leśnej
Wybudowany w 1909 roku. Podstawową funkcją obiektu było kierowanie ogniem baterii. Grupa
obiektów II.
Znajduje się w odległości ok. 300m przed obiektami Baterii Leśnej (w pobliżu dzisiejszej
wywrotnicy wagonów portu handlowego). Bunkier zbudowany jako żelbetonowy monolit w
kształcie podkowy. Wejście znajduje się po stronie południowej, było zabezpieczone drzwiami
pancernymi. Wnętrze bunkra składało się z pomieszczenia obsługi dalmierza głównego, niszy do
celownika z kopułą pancerną oraz z 4 komór dla telefonistów.
Obecnie obiekt jest dostępny do zwiedzania.
1.4.14 Bateria Brzegowa (Strandbatterie-Yorck)
Bateria nabrzeżna wybudowana 100m od Fortu Wschodniego. Powstała w latach 1909-1910.
Grupa obiektów II.
Baterię zwano  Yorck od nazwiska modernizatora armii pruskiej z czasów wojen napoleońskich,
hrabiego Jana Ludwika Yorck von Wartenburga.
Głównym zadaniem baterii była ochrona portu i garnizonu. Składała się z dwóch bloków:
schronu dwukondygnacyjnego (dolna kondygnacja pełniła funkcje koszarowo- magazynowe,
górna  bojowe) oraz schronu dalmierza optycznego. Uzbrojona w 4 działa 150mm.
Przebudowana w latach 1940-1944 (skrajne działobitnie nadlano i zmodernizowano dla armat
150mm). Zasięg ognia z dział po modernizacji do 20km.
Zachowało się wiele elementów dawnego wyposażenia oraz pancerne stanowisko, z dwoma
strzelnicami dla ckm-u. Po II Wojnie Światowej bateria używana była przez Rosjan, póz
niej
przez Wojsko Polskie. Obecnie obiekt jest dostępny do zwiedzania.
1.4.15 Wschodni Fort reditowy (Bateria Wschodnia, Werk II)
Wybudowany w latach 1848-59 i wielokrotnie modernizowany póz
niej. Grupa obiektów I.
Był jednym z czterech podstawowych dzieł obronnych składających się na Twierdzę Morską
Świnoujście. Pozostałe obiekty wchodzące w jej skład to: nieistniejąca już dzisiaj  Twierdza
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 12
Portowa (fort reditowy) (Werk I), oraz fortyfikacje wyspy Uznam - Fort Zachodni (w obecnym
stanie bateria), (Werk IV) i Fort wieżowy Anioła (Werk III).
Wschodnie dzieło obronne pełniło rolę przyczółka, ze względu na położenie było zagrożone
bezpośrednim, regularnym atakiem. Fort Wschodni ze względu na lokalizację i siłę ognia był
najważniejszym dziełem tej twierdzy. Fort otrzymał formy charakterystyczne dla nowopruskich
poligonalnych fortyfikacji lądowych. Otoczony szeroką, mokrą fosą bronioną z dwóch kaponier i
jednej półkaponiery. Klasyfikuje się go jako fort reditowy zbudowany na planie 5-boku z
ceglanymi, skazamatowanymi trawersami i podwalniami. Głównym obiektem lunety  czołowej
części fortu jest śródszaniec redita. Śródszaniec ten jest dwukondygnacyjny zbudowany na
planie zbliżonym do litery T. Na tarasie artyleryjskim mieściło się 11 stanowisk ogniowych, pod
którymi ulokowane były koszary. W szyi fortu 3 prochownie, wartownia, latryny i kilka innych
obiektów. Obecnie jest jednym z najlepiej zachowanych XIX wiecznych fortów nadbrzeżnych w
naszej części Europy. Obiekt udostępniony jest do zwiedzania.
1.4.16 Bateria Warszów (Batterie Osternothafen)
Bateria zaporowa wybudowana w latach 1936-38, na wydmach, w odległości ok. 150-200 m od
baterii Brzegowej. Grupa obiektów III.
Jej zadaniem była obrona wybrzeża. Składała się z 4 stanowisk ogniowych dla armat 105 mm,
stanowiska dalmierza z bunkrem dla obsługi, schronu koszarowego, schronu amunicyjnego
(który znajdował się 300m na wschód od baterii, w trakcie działań wojennych został wysadzony
w powietrze) oraz dodatkowego, nieopancerzonego stanowiska polowego wybudowanego w
1939r.
Obecnie obiekt jest dostępny do zwiedzania.
1.4.17 Wieża dowodzenia baterii G�bena
Wybudowana w latach 1938-39. Podstawową funkcją wieży było kierowanie ogniem baterii
nabrzeżnej, ukrytej w lasach ponad 2 km wgłąb lądu. Grupa obiektów III.
Obiekt siedmiokondygnacyjny (jedna kondygnacja podziemna). Plan wieży zmienia się od
czwartej kondygnacji z kwadratu na kolisty. Pierwszy poziom wieży spełniał funkcje techniczną,
drugi był poziomem dowodzenia, trzeci-socjalnym. Poziomy 4 - 7 były koszarami, ósmy był
poziomem pomiarowym. Na szczycie wieży (na wysokości ok. 30 m.n.p.m.) zamontowany był
dalmierz. Po 1945 r. wieżę wykorzystywały wojska polskie i radzieckie.
Obecnie użytkowana przez Nadleśnictwo Międzyzdroje Lasów Państwowych. W 2001 roku
wycięto podstawę pod kopułę dalmierza, wraz z jej pancernym przed-pancerzem i dobudowano
do szczytu wieży wysoką stalową czworoboczną konstrukcję dostrzegalni przeciwpożarowej.
Obiekt nieudostępniony do zwiedzania.
Wieża znana pod popularną nazwą  Dzwon , ze względu na swój oryginalny kształt.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 13
1.4.18 11. Batalionowy Rejon Umocniony
Wybudowany w latach 1952-54 jako wzmocniona fortyfikacja polowa, ciągnął się od
wschodniego brzegu Świny po Międzyzdroje. Grupa obiektów IV.
Ułożone wzdłuż polskiego wybrzeża Batalionowe Rejony Umocnione przeznaczone były do
obrony przeciwdesantowej od strony Bałtyku. Obiekt zbudowany ze standardowych płyt
betonowych. Posiada schrony amunicyjne i stanowiska dla karabinów maszynowych i
moz
dzierzy. Niedaleko wieży obserwacyjnej baterii G�bena leży bateria przeciwlotnicza dla dział
37mm, wchodząca w skład 11 BRU. Obecnie jest to najlepiej zachowany obiekt tego typu
pochodzący z czasów zimnej wojny na polskim wybrzeżu. Obiekt dostępny do zwiedzania.
1.4.19 Bateria G�bena
Bateria nabrzeżna artylerii najcięższej, zaprojektowana w 1936r. Grupa obiektów III.
Zasadniczym celem baterii była walka z okrętami nieprzyjaciela wspierającymi desant morski. W
pierwszym okresie wyposażono ją w armaty 283mm, z możliwością montażu wież dział 305mm.
Obiekty baterii znajdują się w lasach, pomiędzy Ognicą, a Przytorem. Kompleks składał się z 3
bloków koszarowo-bojowych, magazynu amunicyjnego, schronu elektrowni, warsztatu kolejki
wąskotorowej, kilku kilometrów sieci kolejowej szeroko i wąskotorowej (z których zachowały się
jedynie fragmenty wąskotorówki). Dwa kilometry przed działa, na nadmorskiej wydmie
wybudowano wieżę obserwacyjną baterii. W 1942 zdemontowano uzbrojenie przenosząc je na
Wał Atlantycki (armaty i urządzenia zamontowano w nowych schronach koło Trondheim, w
Norwegii, gdzie funkcjonowały do 1945 roku jako bateria  Husen ). Nazwa baterii pochodziła od
nazwiska gen. Augusta von G�bena, dowódcy korpusu i póz
niej armii, zasłużonego w wojnie
francusko - pruskiej 1870-1871. Po 1945 r. bateria czasowo wykorzystywana przez wojsko
polskie i radzieckie. Obecnie obiekt dostępny do zwiedzania.
1.4.20 Bateria Przytór (Pritterbatterie)
Wybudowana w latach 1937-40 na planie litery H, łączącej cztery stanowiska dział i stanowisko
dalmierza (analogiczne rozwiązanie  bateria Mielin). Grupa obiektów III. Jedna z kilkunastu
baterii obrony wybrzeża, wybudowana w celu ochrony portu wojennego niemieckiej marynarki
przed atakiem lotniczym. W skład baterii wchodziły: 4 stanowiska bojowe z działami 105mm
połączone ze schronem koszarowo-techniczno-obronnym, stanowisko armaty 20mm wraz ze
schronem obsługi, schron agregatu prądotwórczego ze stanowiskiem dowodzenia oraz schron
zapasowego stanowiska dowodzenia i kierowania ogniem kształtem przypominający  wiejski
domek (wspaniały przykład maskowania obiektu). Obecnie część obiektów nie jest dostępna do
zwiedzania.
1.4.21 Basen U-botów
Wybudowany w latach 1943-44 na wyspie Karsibór w oparciu o istniejący w pobliżu stary basen
przeprawy promowo-towarowej, który został powiększony i połączony ze Starą Świną.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 14
Dodatkowo w pobliżu wybudowano kilka baraków dla marynarzy i pozostałego personelu. Całość
oddano do użytku w roku 1944. Grupa obiektów III. Do końca 1944 przeprowadzano tu
uzupełnienia (załogi i wyposażenia) nowych okrętów wodowanych w Bremie i Hamburgu. Basen
zmodernizowany po wojnie; zachowane są fundamenty po hali maszynowni oraz po barakach
mieszkalnych. Obecnie obiekt dostępny do zwiedzania.
1.4.22 Bateria Mielin (Batterie Mellin)
Wybudowana w latach 1937-38 na półwyspie Mielin pomiędzy Kanałem Mielińskim a zatoką
Mulnik. Grupa obiektów III.
Bateria przeznaczona do obrony przeciwlotniczej. Weszła w skład 713 Oddziału Artylerii
Przeciwlotniczej Marynarki jako 8. bateria Mellin. Zbudowana na planie litery H (analogiczne
rozwiązanie  bateria Przytór). Składa się ze schronu koszarowo-bojowego, 5 stanowisk dział
105mm, stanowiska dalmierza, schronu technicznego (elektrownia, ujęcie wody), schronu
amunicyjnego, linii kolejki wąskotorowej (nieistniejącej). Na początku 1945 roku działa baterii
brały udział w odpieraniu nalotów na Świnoujście. W ostatnich dniach wojny baterię wyposażono
w amunicję przeciwpancerną i przygotowano do odparcia ataków naziemnych. Obecnie dostępna
do zwiedzania, niezdewastowana, zachowany komplet oryginalnych napisów z nazwami
poszczególnych pomieszczeń.
1.4.23 Schron 432
Naziemny schron wybudowany przed II Wojną Światową, przebudowany w latach 1964-1967
(czasy zimnej wojny) przez Rosjan. Grupa obiektów III/IV.
Obiekt tworzą właściwie dwa budynki. Pierwszy służył jako centrala łączności Kriegsmarine,
drugi pierwotnie wybudowany został przez wojska radzieckie jako schron-garaż dla wyrzutni na
podwoziu. Póz
niej stał się bazą dowództwa garnizonu i schronem przeciwatomowym. Naziemna
konstrukcja w całości z gotowych elementów, maskowana ziemią, zabezpieczona pancernymi
wrotami przeciw-podmuchowymi. Oba obiekty połączone są murowanym łącznikiem. Wewnątrz
agregat prądotwórczy, ujęcie wody oraz własna trafostacja (instalacje usunięte podczas
wycofywania się wojsk radzieckich 1992 r.). Miasto Świnoujście planuje przeznaczyć kompleks
na cele schroniska dla psów. Obecnie obiekt wykorzystywany przez Instytut im. Brata Alberta,
niedostępny do zwiedzania.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 15
CZ
ŚĆ 2: Analiza sytuacji, ograniczeń i zasobów
dla wytyczenia nowej trasy turystycznej
2.1 Uwarunkowania formalne tyczenia szlaków PTTK
2.1.1 Funkcje i rodzaje szlaków turystycznych
Szlaki powinny umożliwiać dotarcie do najciekawszych punktów topograficznych i obiektów
krajoznawczych: widokowych, przyrodniczych, architektonicznych i archeologicznych.2
Wśród pieszych szlaków turystycznych można wyróżnić także szlaki spacerowe, ścieżki
dydaktyczne (naukowe) i szlaki dojściowe.3
Ścieżki spacerowe w pobliżu większych miejscowości turystycznych i uzdrowiskowych powinny
mieć formę zamkniętych pętli o długości nie przekraczającej 5 km.4
Ścieżki dydaktyczne (naukowe) mogą być wyznaczone w rejonie szczególnie atrakcyjnym pod
względem poznawczym. Ich przebieg, treść krajoznawcza i naukowa ustalane są i finansowane
przez zleceniodawcę.5
Szlaki dojściowe wyznaczają drogę od szlaku turystycznego do leżących w pobliżu obiektów
krajoznawczych.6
2.1.2 Przebieg szlaku
Szlak powinien się zaczynać i kończyć w punktach węzłowych szlaków, przy obiektach PTTK lub
przy przystankach, stacjach komunikacji zbiorowej. W dużym mieście powinny to być przystanki
końcowe, a wyjątkowo pośrednie. W małej miejscowości wszystkie szlaki powinny się zbiegać w
jednym miejscu.7
Szlak powinien prowadzić istniejącymi ścieżkami o nieutwardzonej nawierzchni. W
uzasadnionych wypadkach możliwe jest poprowadzenie szlaku po drodze utwardzonej na
odcinku do 5 km.8
Szlak musi przebiegać w sposób logiczny, bez niepotrzebnego nakładu drogi i krążenia.9
Szlak nie powinien prowadzić wspólnie z innym szlakiem na odcinku dłuższym niż 3 km ani
przebiegać w niewielkiej odległości od szlaku tego samego koloru, rozwidlać się lub krzyżować z
nim.10
Należy unikać prowadzenia szlaków w miejscach niebezpiecznych. Szlaki prowadzone przez
tereny niebezpieczne mogą nie być dostępne w każdej porze roku.11
2
 Instrukcja znakowania szlaków turystycznych PTTK , III.2, w internecie: www.pttk.pl/aktywna/znaki.php
3
ibid., III.3
4
ibid., VI.10
5
ibid., VI.11
6
ibid., VII.7c
7
ibid., VI.3
8
ibid., VI.1
9
ibid., VI.4
10
ibid., VI.5, 6
11
ibid., VI.7, 8
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 16
Na poprowadzenie szlaku wzdłuż granicy wymagana jest zgoda terenowego dowództwa Straży
Granicznej RP12 oraz zgoda Urzędu Morskiego na przebieg trasy w terenie nadmorskim.13
2.1.3 Znaki informacyjne szlaku
Wśród znaków informacyjnych szlaku są drogowskazy, przedstawiające kierunki i miejscowości
docelowe oraz pośrednie z odległościami.14
2.2 Regionalna i lokalna sieć szlaków turystycznych
2.2.1 Kanon krajoznawczy Polski
Krajoznawstwo to ruch społeczny, popularyzujący wiedzę o kraju (regionie), m.in. poprzez
organizowanie wycieczek, obozów wędrownych o charakterze poznawczo-dydaktycznym;
poznawanie kraju (regionu) w zakresie różnych dziedzin, np. archeologii, geografii, historii,
etnografii itp.15
Określony przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze  Kanon krajoznawczy Polski
zawiera spis najciekawszych miejsc w Polsce, sklasyfikowanych jako  parki narodowe ,
 zabytki ,  muzea i  inne obiekty . Lista zawiera ich łącznie 425 w Polsce.
Wśród 20 wymienionych w  Kanonie&  głównych obiektów krajoznawczych województwa
zachodniopomorskiego, z terenu Miasta-Gminy Świnoujście pojawia się jedynie Woliński Park
Narodowy. W Województwie Zachodniopomorskim jedynymi obiektami omawianego typu są
fortyfikacje Wału Pomorskiego, wymienione wśród  innych obiektów .
2.2.2 Szlaki turystyczne
Przez województwo zachodniopomorskie prowadzi 81 znakowanych szlaków pieszych o łącznej
długości 2 324 km, z czego po wyspach Wolin i Uznam biegnie 9 szlaków16:
ZP-107-c ŚWINOUJŚCIE, przejście gr.  POBIEROWO PKS 72,9 km
ZP-108-n MI
DZYZDROJE, muzeum WPN - DZIWNÓWEK PKS 74,5 km
ZP-1001-z MI
DZYZDROJE, muzeum WPN - ŚWI
TOUŚĆ węzeł 19,0 km
ZP-1002-s MI
DZYZDROJE, Promenada Gwiazd - węzeł k/żubrów 2,6 km
ZP-1003-s WISEA
KA PKS  PLAŻA MORSKA 2,0 km
ZP-1004-s WISEA
KA PKS nż  PLAŻA MORSKA 2,0 km
ZP-1005-s WARNOWO PKP - WARNOWO skrzyżowanie 0,6 km
ZP-1006-y WOLIN PKP - WOLIN muzeum 6,5 km
ZP-1007-z WOLIN PKP  GOLCZEWO PKS 92,2 km
12
ibid., V.2f
13
ibid., V.2e
14
ibid., VII.4b
15
Słownik języka polskiego PWN
16
lista szlaków od Podkomisji ds. Szlaków Regionalnej Komisji Turystyki Pieszej w Szczecinie, Bartosz Bynowski; dane dotyczące
długości szlaków są aktualnie aktualizowane
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 17
Z jednym wyjątkiem szlaki te przebiegają wyłącznie przez województwo zachodniopomorskie.
Szlak czerwony (ZP-107-c) jest fragmentem Międzynarodowego Szlaku Turystycznego E9, który
na długości około 5000 km biegnie od Atlantyku poprzez wybrzeża Morza Północnego do Bałtyku
(obwód kaliningradzki, Rosja).17 Jest to jedyny szlak turystyczny na terenie Miasta-Gminy
Świnoujście. Biegnie też przez samo miasto.
Tak słabo rozwinięta sieć szlaków nie wykorzystuje w pełni atrakcyjnych terenów dla wycieczek
pieszych w Świnoujściu.
W kontekście prac nad  Strategią Rozwoju Miasta Świnoujścia Oddział Morski PTTK w
Świnoujściu przygotował koncepcję, która zakłada przedłużenie niebieskiego szlaku (ZP-108-n)
z Międzyzdrojów do Świnoujścia. Biegnący po wyspie Wolin szlak niebieski miałby nie kończyć
się w Międzyzdrojach, a prowadzić dalej plażą do Fortu Wschodniego i latarni morskiej, a
stamtąd dochodzić do przeprawy promowej  Centrum .18
2.3 Rozwój turystyki i grupy docelowe tras turystycznych w Świnoujściu
(wypisy z opracowania Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A.)
Społeczeństwo europejskie starzeje się, jedną szóstą jego podróży stanowią wyjazdy turystów w
wieku emerytalnym. Większość podróży to wyjazdy turystyczno-rekreacyjne.19
Większość turystów przyjeżdżających do Świnoujścia stanowią mieszkańcy województw:
Wielkopolskie (26.8%), Dolnośląskie, Zachodniopomorskie, Mazowieckie i Śląskie. Zdecydowaną
przewagę stanowią pobyty jednodniowe, na drugim miejscu plasują się pobyty od dwóch do
sześciu dni.20
Polacy stanowią 56% udziału w turystyce krajowej, przy czym aż 32% to wyjazdy
długookresowe (ponad 5 dni), a 68% krótkoterminowe (od 2 do 4 dni, w tym przynajmniej
jeden nocleg poza miejscowością zamieszkania).21 W 2006 roku udział Polaków w turystyce
może wynieść 70%, co oznacza wzrost o 10% w porównaniu z rokiem 2001. Wzrośnie zarówno
liczba podróży krótko, jak i długo terminowych.22
Największą część turystów zagranicznych w Świnoujściu stanowią Niemcy (71%), drudzy są
Duńczycy.23
17
Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A.  Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście (2002), s 57, 67
18
mgr-inż. Wiesław Rusak, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Morski w Świnoujściu:  Projekt sieci szlaków
turystycznych wysp Wolin i Uznam (2004), s. 5
19
Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A.  Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście (2002) s. 24 (3.3)
20
ibid., s. 72 (7)
21
ibid., s. 21 (3.1.4)
22
ibid., s. 21 (5)
23
ibid., s. 16 (3.1.2)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 18
Według prognoz24, w ciągu najbliższych lat będzie następowała tendencja wzrostowa przyjazdu
turystów do Świnoujścia, czego jednym z głównych powodów będzie wstąpienie Polski do Unii
Europejskiej. Zwiększy się liczba turystów przybywających z Europy Zachodniej i krajów
bałtyckich, natomiast nastąpi spadek ilości wizyt z krajów wschodnich.
Formy turystyki charakterystyczne dla Pomorza Zachodniego25
" Turystyka typu słońce morze plaża: najczęstsza forma spędzania czasu, z
najdłuższym czasem pobytu
" Turystyka krajoznawcza i miejska: są to głównie odwiedziny rodzinnych stron przez
Niemców na około dwóch dni; istnieje szansa na rozwój tej formy przy odpowiedniej promocji
" Turystyka weekendowa: staje się coraz bardziej popularna, w większości wśród
Niemców i Skandynawów
Głównym celem przyjazdu turystów do Świnoujścia jest turystyka uzdrowiskowa oraz
zdrowotna.26 Położenie i klimat przyciągają do Świnoujścia turystów wypoczynkowych. Walory
naturalne, jakimi dysponuje Świnoujście są szansą dla rozwoju turystyki ekologiczno-
edukacyjnej, natomiast antropogeniczne - turystyki kulturowej i aktywnej.
Segmenty turystów w Świnoujściu27:
" Kuracjusze
o ze skierowań  osoby w wieku przeważnie 60-75 lat, (w przypadku chorób
kobiecych wiek ten jest niższy: 25-35 lat); poszukują miejsc do spacerów, cenią
sobie kontakt z przyrodą.
o pełnopłatni  z kraju i zagranicy (głównie Niemcy), osoby, które oprócz potrzeby
kuracyjnej i zdrowotnej, kierują się także potrzebą wypoczynku i rekreacji.
Dbają o kondycję, szukają miejsc do spacerów, korzystają z aktywnych form
spędzania wolnego czasu.
" Rodzina 2+1 oraz 2+2  rodzina z dzieckiem lub dwojgiem dzieci, oczekują możliwości
połączenia rekreacji z formą aktywnego wypoczynku, zabawy oraz rozrywki, chęć
poznania historii i kontaktu z naturą.
" Turyści przygraniczni  osoby, dla których Świnoujście stanowi atrakcyjne miejsce do
robienia zakupów, co jest głównym motywem przyjazdu do miasta.
24
ibid., s. 21 (3.1.5)
25
ibid., s. 22 (3.2)
26
ibid., s. 69 (6.7)
27
ibid., (12)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 19
" Edukacja  wiek 10-19 lat; grupy zorganizowane, dla których proponowana oferta
powinna łączyć edukację z rozrywką oraz zabawą. Zainteresowani obszarami
atrakcyjnymi przyrodniczo oraz/lub historycznie. Możliwość prowadzenia lekcji
bezpośrednio w terenie  wyjazdy na  zielone oraz, w okresie zimy,  białe szkoły .
" Turyści objazdowi/tranzytowi  Niemcy, Polonia z Niemiec i turyści zagraniczni
(głównie Skandynawowie), oraz krajowi. Głównym ich celem jest podróżowanie po
kraju. Poszukują ciekawych miejsc, wartych zobaczenia, zainteresowani są atrakcyjnymi
imprezami. Istotną grupą są również turyści sentymentalni  głównie Niemcy.
" Turyści aktywni  osoby w wieku 25-50 lat; interesuje ich aktywne spędzanie czasu,
rajdy piesze i rowerowe przez atrakcyjne przyrodniczo tereny oraz dobre warunki do
uprawiania sportów.
" Turyści zdrowotni  osoby przyjeżdżające w celach wypoczynkowych i poprawy
zdrowia, często korzystające z oferty uzdrowiskowej (zakłady przyrodolecznicze), chcą
spacerować.
" Turyści kulturowi  osoby w wieku 25-60 lat; oczekujące ciekawej oferty kulturalnej,
chcące poznawać nowe miejsca, uczestniczyć w interesujących imprezach kulturalnych.
" Turyści ekologiczni  miłośnicy  osoby w wieku od 25-50 lat; rozwijające swoje
własne zainteresowania  ornitolodzy, wędkarze poszukujący terenów atrakcyjnych
przyrodniczo. Poszukują bezpośredniego kontaktu z naturą. Aktywna forma
wypoczynku.
Motywacja do przyjazdu segmentów grup turystów i ich i znaczenie dla Miasta28
Kuracjusze dzielą się na pełnopłatnych i ze skierowań. Dla Świnoujścia segmentem
strategicznym nadal pozostaną kuracjusze ze skierowań, choć rola kuracjuszy pełnopłatnych
będzie stale rosła i pod względem przychodów powinna w ciągu kilku lat osiągnąć pozycję
dominującą.
Turyści zdrowotni pozostają dla Świnoujścia segmentem istotnym i rozwojowym. Segment
ten powinien znacząco wzrastać w ogólnej liczbie turystów przyjeżdżających do Świnoujścia.
28
ibid., s. 100 (12.2.2)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 20
Turyści wypoczynkowi pozostaną nadal istotnym segmentem dla miasta. Przybywają do
miasta ze względu na ciepły Bałtyk oraz bliskość chronionych terenów zielonych. Wśród nich są
turyści rodzinni, przyjeżdżający na typowy wypoczynek typu słońce-morze-plaża. Ważne jest,
by turystom wypoczynkowym zapewnić atrakcyjną ofertę pobytu oraz dostosować rozwój
infrastruktury do ich potrzeb.
Turysta aktywny powinien uznać region za niezwykle atrakcyjny ze względu na charakter
miasta, jego ciekawe i unikalne położenie, bogate zasoby naturalne. Szczególnie ważny jest
rozwój ścieżek rowerowych w mieście i połączenie ich ze ścieżkami po stronie niemieckiej,
rozwój wypożyczalni oraz bezpiecznych miejsc do parkowania rowerów.
Turysta kulturowy to także segment atrakcyjny dla miasta. Aspekt wielokulturowości w
połączeniu z obecnością na tym terenie wielu zabytków unikalnych w skali kraju (jak: najwyższa
nad Bałtykiem udostępniona do zwiedzania latarnia morska czy unikalny system fortyfikacji
artyleryjskich) sprawiają, że Świnoujście może stać się miastem bardzo atrakcyjnym dla tej
grupy turystów.
Największy ruch odbywa się na wyspie Uznam (promenada i plaża). Regionowi zależy na tym,
aby wypracować odpowiedni produkt dla wysp Wolin i Karsibór.
Turystyka edukacyjna w Świnoujściu to forma praktycznie nierozwinięta.
Działania Miasta wobec grup turystów
Głównym problemem Świnoujścia jest krótki sezon i niskie obłożenie w ośrodkach noclegowych
poza okresem letnim. Sposobem na przedłużenie sezonu jest stworzenie całorocznej oferty.
Dlatego konieczne jest uatrakcyjnienie oferty, tak by Świnoujście stało się całoroczną
miejscowością wypoczynkową. Stąd postawienie silnego nacisku na turystykę kulturową oraz
turystykę aktywną.
Ważne jest, aby promować Świnoujście jako doskonałe miejsce na spędzenie urlopu, nie tylko
jednodniowego. Wyeksponowanie zabytków może być szansą na przyciągnięcie potencjalnych
turystów.
Nie można postawić tylko na jeden segment turystów, gdyż to grozi niepowodzeniem. Należy
nastawić się na kilka segmentów i w różny, dla nich specyficzny sposób zachęcać do spędzania
urlopu właśnie w Świnoujściu. Może to pomóc w długofalowym i harmonijnym rozwoju miasta.
Informacje dla grup turystów
Każda grupa turystów ma swoje upodobania, w różny sposób należy zwrócić ich uwagę, a także
zachęcać ich tym co właśnie dla nich jest najważniejsze:
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 21
" Kuracjusze  możliwość miłego i ciekawego spędzenia czasu wolnego przy okazji
szczególnych efektów w kuracji i leczeniu.
" Turyści zagraniczni (ze względu na barierę językową stosujemy odrębny komunikat) -
umieszczenie atrakcyjnych witaczy i tablic informacyjnych przy przejściach granicznych oraz
głównych ciągach komunikacyjnych do Świnoujścia.
" Turyści zdrowotni  informacje na temat atrakcji miasta. Istotne jest także uwypuklenie
ścieżek pieszych wytyczonych po mieście.
" Rodziny 2+1 lub 2+2  komunikat do rodzin z dziećmi o bezpieczeństwie miasta,
przygotowanej infrastrukturze pod kątem dzieci (place zabaw, wioski zabaw). Podkreślanie
walorów naturalnych oraz wypoczynkowych.
" Turyści kulturowi  eksponowanie różnorodności walorów miejsca, jego historii, oraz
unikalności atrakcji.
" Turyści aktywni  informacja skierowana do miłośników wycieczek pieszych i
rowerowych, mówiąca o tym, że nigdzie nie znajdą tak dobrych warunków do uprawiania ich
hobby.
Informacja powinna być ogólnodostępna, w internecie, w gazetach, czasopismach, na ulotkach.
Turysta przyjeżdżający do miasta, od razu powinien natknąć się na tablice informacyjne o
szlakach, miejscach wartych zobaczenia. Właściwe miejsca rozpowszechniania informacji i
promocji miasta Świnoujście dla różnych grup turystów to:
" dla turystów z zagranicy  punkty IT, przygraniczne punkty informacyjne, lotniska,
stacje benzynowe, dworce kolejowe,
" dla osób starszych  potencjalnych kuracjuszy  Zakłady Opieki Zdrowotnej, apteki,
poradnie lekarskie, księgarnie, kluby seniora,
" dla rodzin  punkty IT, przedszkola i szkoły, sieci sklepów,
" dla turystów aktywnych  kluby sportowe, księgarnie, sklepy sportowe, dworce kolejowe
i autobusowe, uczelnie,
" dla turystów kulturowych  punkty IT, księgarnie, dworce kolejowe i autobusowe,
teatry, muzea.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 22
2.4 Potrzeba trasy turystycznej po fortyfikacjach
(wypisy z opracowania Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A.)
Trzy zamieszkałe wyspy, na których leży Świnoujście mają swoje atuty29:
" Karsibór to raj dla ekologów, przyrodników, fotografików i wędkarzy,
" Wolin  raj dla rowerzystów, pasjonatów historii i dla osób chcących odpocząć z dala od
zatłoczonych plaż,
" Uznam  historyczny kurort, najstarsze w Polsce kąpielisko, istotne centrum kultury
Pomorza.
Do najbardziej znanych zabytków Świnoujścia30 należy zespół fortyfikacji z przełomu XIX i XX
wieku, który jest najlepiej zachowanym ze wszystkich fortów bałtyckiego wybrzeża.
Zespół fortyfikacji i umocnień obronnych z XIX i XX wieku, w tym fort Zachodni, Wschodni,
Anioła oraz Bunkier  Dzwon należą do najbardziej atrakcyjnych walorów Świnoujścia.
Równocześnie te właśnie obiekty wskazywali turyści jako niewystarczająco przygotowane dla
zaspokojenia ich potrzeb oraz oczekiwań, obok Parku Zdrojowego, promenady, latarni morskiej i
Muzeum Rybołówstwa Morskiego.
Potrzebne jest31 wyznaczenie konkretnych szlaków i oznaczenia ich. Należy z tym powiązać
również turystykę miejska i kulturową. Podano następujące propozycje szlaków pieszych:
" Szlak Orła Bielika  markowy szlak łączący atrakcje znajdujące się na trzech
świnoujskich wyspach (Uznam, Wolin, Karsibór). Oznakowany przez symbol  Orła
Bielika oraz obejmujący wszystkie najważniejsze atrakcje miasta;
" Szlak po wyspie Uznam obejmujący dzielnicę nadmorską, centrum miasta oraz szlak
wzdłuż Wybrzeża Władysława IV;
" Ponadto powinny zostać oznaczone już istniejące szlaki piesze na wyspie Karsibór (szlaki
biegnące na terenie ostoi ptaków  Karsiborska Kępa );
" Szlak Fortyfikacji, obejmujący zachowane obiekty fortyfikacyjne z okresu I oraz II wojny
światowej.
Ścieżki przeznaczone do turystyki ekologiczno-edukacyjnej można poprowadzić częściowo
również ze szlakami pieszymi  po fortyfikacjach. Wskazano potrzebę stworzenia szlaku
rowerowego po fortach Świnoujścia.
Wytyczając szlaki i ścieżki piesze oraz rowerowe po najbardziej atrakcyjnych terenach
Świnoujścia, należy przygotować ich infrastrukturę towarzyszącą. Należy postawić na rozwój
szlaków turystycznych i małej architektury w zależności od charakteru terenu gdzie ma się ona
znajdować.
29
ibid., s. 89 (9)
30
ibid., s. 116 (13.2)
31
ibid., s. 173 (15.2.9)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 23
Wszystkie miejsca, przez które prowadzą szlaki należy przygotować tak, by były bezpieczne dla
turysty. Należy je oznaczyć (drogowskazy kierunkowe w mieście  system identyfikacji
wizualnej miasta).
Wskazano32 szansę na przygotowanie i oznaczenie punktów widokowych. Jedna z propozycji
działań programu dotyczyła bunkra  Dzwon (obiekt 17) jako bardzo ważnego punktu
turystycznego. Zaproponowano zagospodarowanie bunkra na bazę dla turystyki ekstremalnej
oraz odtworzenie funkcji pierwotnej bunkra  obserwacyjnej.
Zaproponowano33, by na świnoujskich fortach odbywały się imprezy kulturalne i powstały
punkty gastronomiczne, oraz aby była możliwość stworzenia bazy noclegowej na fortach.
2.5 fortyfikacje w turystyce i krajoznawstwie
W Polsce istnieją trasy turystyczne prowadzące po fortyfikacjach i umocnieniach, m.in. w
Krakowie, Międzyrzeczu, Przemyślu (szlak północny o długości ok. 48 km oraz południowy o
długości 30 km), Grudziądzu czy Toruniu (czarny szlak forteczny o długości 44 km, KP-4121-s).
Narzędzia służące popularyzacji fortyfikacji
Polskie Towarzystwo Turystyczno-Kajoznawcze przyznaje dwa typy odznak: odznaki turystyki
kwalifikowanej i odznaki krajoznawcze.
Zarząd Oddziału PTTK w Toruniu ustanowił odznakę  Miłośnik Twierdzy Toruń 34
Z myślą o miłośnikach fortyfikacji wprowadzono rowerową odznakę krajoznawczą "Szlakami
zamków w Polsce"35
Prezydium ZG PTTK zatwierdziło Uchwałą Nr 88/2003 z dnia 30 maja 2003 r. Odznakę
"Szlakiem Fortyfikacji i Podziemi".36 Odznaka ma trzy stopnie, dla których zdobycia wymagane
jest odwiedzenie określonej ilości obiektów wymienionych w jej regulaminie. Obiekty te
sklasyfikowane są na: Twierdze, Forty/Schrony, Linie Umocnień, Muzea Wojskowe oraz
Turystyczne trasy podziemne. Regulamin w spisie obiektów wymienia jedną twierdzę w
województwie zachodniopomorskim: Kołobrzeg. Z przedmiotowych obiektów na liście znajdują
się trzy, zakwalifikowane w kategorii FS (Forty/Schrony):
" Schrony baterii nadbrzeżnej i pdesant.
" Rejon Baterii "Goeben"
" Pruskie forty artyleryjskie
Na odznakę brązową należy m.in. odwiedzić 5 takich obiektów.
32
ibid., s. 171 (15.2.4)
33
ibid., s. 119 (13.3)
34
Serwis internetowy PTTK Toruń: www.pttk.torun.pl/TO-1999s.html
35
Serwis internetowy PTTK: www.gosciniec.pttk.pl/10_2003/index.php?co=19
36
Serwis internetowy PTTK: www.pttk.pl/pttk/przepisy/index.php?co=ro_fort
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 24
2.6 własność i plany wykorzystania obiektów ujętych w zleceniu
Informacje o własności i planie wykorzystania obiektów podaje  Koncepcja rewaloryzacji
Fortyfikacji Świnoujścia . Właścicielem terenów i dróg, którymi prowadzić będzie trasa jest
Urząd-Miasta Gminy Świnoujście.
W "Miejscowym Planie Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujście"
znajdujemy następujące informacje na temat obiektów zlecenia:
" w obrębie wieży dowodzenia baterii G�bena (obiekt 17) i Batalionowego Rejonu
Umocnionego (obiekt 18) wytycza się korytarz, którym dozwolony jest zorganizowany
ruch turystyczny37;
" w rejonie baterii Mielin (obiekt 22) planuje się reorganizację sieci dróg towarzyszącą
budowie tunelu pod kanałem;
" bezpośrednie otoczenie baterii Brzegowej (obiekt 14) i baterii Parkowej (obiekt 4)
przeznacza się na parkingi;
" obszar baterii Henningen (obiekt 2) i podstaw radarów (obiekt 3) przeznaczony jest pod
zabudowę.
2.7 uwarunkowania topograficzne i dostępność komunikacyjna terenu
2.7.1 Topografia omawianego terenu
Miasto Świnoujście położone jest na wyspach - jego główna część, centrum, dzielnice
mieszkalne, dzielnica nadmorska, plaże znajdują się na lewym brzegu Świny - na wyspie
Uznam. Zurbanizowana niegdyś prawobrzeżna część miasta uległa zniszczeniu przy budowie
Świnoportu w latach 70. Zburzono Twierdzę Portową, stadion, z map zniknęło nadmorskie
osiedle Chorzelin (niem. Osternothafen). Dziś całe prawobrzeże określa się nazwą Warszów
(niem. Ostswine) a jego życie skupia się wokół węzła komunikacyjnego: wschód - do Szczecina i
Gdańska (kolej i drogi), zachód - do centrum miasta, południe - do Ognicy i Karsibora, północ -
do Danii i Szwecji (żegluga bałtycka)
Lewobrzeżna część miasta nie ma stałego połączenia z wyspą Wolin. Prowadzą do niej dwie
przeprawy promowe. Położoną na północy przeprawa  Bielik lub tzw.  mała przeprawa jest z
reguły dostępna jedynie dla mieszkańców Świnoujścia. Przeprawa  Centrum (Karsibór), tzw.
 duża przeprawa zlokalizowana jest na południe od pierwszej. Kierowani są na nią przyjezdni.
Wyspa Karsibór połączona jest z Wolinem mostem o wahadłowym ruchu jednokierunkowym,
który znajduje na południe od  dużej przeprawy .
Na północ od  dużej przeprawy planowana jest budowa tunelu drogowego pod Kanałem
Mielińskim i Świną38
37
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
38
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 25
Jedyny turystyczny szlak pieszy biegnący przez teren Miasta-Gminy to szlak czerwony. Prowadzi
na omawianym terenie z kierunku Międzyzdrojów przez Przytór i Ognicę,  małą przeprawą do
miasta, gdzie przechodząc przez Zachodni Kompleks Forteczny biegnie wzdłuż morza do
przejścia granicznego z Republiką Federalną Niemiec.
2.7.2 Dostępność obiektów i obecna infrastruktura komunikacyjna
Dla zbadania skomunikowania obiektów ze sobą omawia się je według kryteriów topograficznych
lub funkcjonalnych. Dla potrzeb ruchu turystycznego kluczowe znaczenie mają uwarunkowania
topograficzne. W przypadku szlaku tematycznego nie bez znaczenia pozostaje jednak aspekt
funkcjonalny - logika powstawania obiektów i funkcji, które miały spełniać.
Główną barierą topograficzną na omawianym terenie jest cieśnina Świny. Oznacza to naturalny
podział omawianego terenu na dwa obszary - wyspy Uznam i wyspy Wolin. Równocześnie
podział taki zamazuje historyczne funkcje zespołu obiektów fortecznych i umocnień (patrz punkt
1.4). Wspólny system obronny obu wysp integrował obszary leżące po przeciwnych stronach
Świny. Najsilniej jest to widoczne u ujścia Świny, które fortyfikują XIX-wieczne forty
nowopruskie. Drugowojenne baterie przeciwlotnicze rozrzucone są na większym terenie wokół
miasta i portu. Uwidacznia to różnicę w funkcjach zespołów obiektów: obrony miasta, portu i
ujścia Świny od strony morza oraz pozostałej obrony.
Badając dostępność i skomunikowanie obiektów, obszar Miasta-Gminy podzielono na cztery
strefy topograficzne, wspierając się kryterium funkcjonalności. Dwie leżące po przeciwnych
stronach Świny strefy północne, pokrywają teren XIX-wiecznej Twierdzy Świnoujście, czyli
kompleksy obiektów zbudowanych w XIX wieku i przed I wojną światową. Bardziej rozległe
strefy południowe pokazują, jak rozszerzyła się arena działań wojennych przed II wojną
światową.
Badając skomunikowanie wyróżniono:
" infrastrukturę i połączenia między obiektami w danej strefie,
" infrastrukturę i połączenia między strefami (obiektów).
Dostępność komunikacyjną poszczególnych obiektów omówiono w  Koncepcji rewaloryzacji
Fortyfikacji Świnoujścia 39
2.7.3 Charakterystyka łączności między obiektami w strefach
W zestawieniu pomija się ruch rowerowy. Teren analizowany jest z punktu widzenia turysty
pieszego, także korzystającego z samochodu lub autobusu.
39
 Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia , oprac. PPE-MXL4 (2004)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 26
2.7.3.1 Strefa NW (północno-zachodnia)
W strefie znajdują się obiekty: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, zgrupowane chronologicznie40:
" grupa I: 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11
" grupa II: 1, 4
" grupa III: 2, 3
W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:
" Zachodni Kompleks Forteczny (5 - 11)
" obiekty w parku, na południu (4)
" obiekty na wydmach, na północy (1 - 3)
W strefie znajdują się także obiekty nie ujęte w zleceniu, które należałoby objąć trasą
turystyczną. Są to zaporowa Bateria Świnoujście (rozwiązanie podobne do Baterii Warszów na
Wolinie), schron centrali artyleryjskiej Baterii Parkowej (podobny do schronu dalmierza baterii
Leśnej) oraz schrony amunicyjne i pozostałości stacji radiolokacyjnych. Znajdują się na
wydmach, na wschód od Baterii Henningen.
W strefie na małym obszarze skumulowane są obiekty z trzech grup chronologicznych. Po
drugiej strony Świny znajduje się podobny organizm. Oba zespoły współtworzyły system obrony
ujścia Świny, co w chwili obecnej nie jest zauważalne, gdyż obiekty nie pełnią swych
pierwotnych funkcji i pozbawione są łącznika komunikacyjnego przez cieśninę.
Niegdysiejszej łączności brzegów Świny towarzyszyło odgrodzenie ufortyfikowanej twierdzy
morskiej od żyjącego własnym życiem miasta.
Przedmiotowe obiekty są łatwo osiągalne z ważnych punktów w mieście - Parku Zdrojowego,
stawy  Młyny (0,5 km), przeprawy promowej (2 km). Trasa po tych obiektach może pełnić rolę
alternatywnej drogi do lub z plaży.
Do wielu obiektów (Zachodni Kompleks Forteczny) można dojechać samochodem. Do innych
trudniej jest dotrzeć, choć pozostają w zasięgu kilkunastominutowego spaceru (park i wydmy).
Ze względu na fakt, że strefa leży w mieście, jej trasy turystyczne mogą być sposobem na
niecodzienny spacer.
W tej strefie obiekty leżące przy głównych ciągach komunikacyjnych zostały już włączone do
sieci pieszych szlaków turystycznych. Szlak czerwony prowadzi od przeprawy promowej, ulicą
Jachtową, przez Fort Anioła (obiekt 11) i Fort Zachodni (obiekty 5 - 10), na stawę  Młyny ,
plażę, promenadę i dalej do granicy.
Siecią szlaków turystycznych PTTK nie objęto jednak wielu ważnych miejsc w mieście, jak:
miejsce planowanego dworca kolejki uzdrowiskowej UBB (róg ulic Wojska Polskiego i 11
40
 Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia , oprac. PPE-MXL4 (2004)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 27
Listopada), Urząd Miasta-Gminy, ruiny wieży kościoła Marcina Lutra, siedziba Oddziału
Morskiego PTTK, czy otwarty w tym roku  Schron 1942 .
Strefa dysponuje wystarczającym zapleczem noclegowym - pokrywa teren kurortu. Planowane i
przygotowywane są dalsze miejsca parkingowe, w tym w bezpośrednim sąsiedztwie Baterii
Parkowej (obiekt 4), a nawet na jej terenie41. Planuje się miejsca rekreacji.42 Poruszanie się po
Parku Zdrojowym jest utrudnione w okresie deszczowym, kiedy na uliczkach parku powstają
duże kałuże43
2.7.3.2 Strefa NE (północno-wschodnia)
W strefie znajdują się obiekty: 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, zgrupowane chronologicznie44:
" grupa I: 15
" grupa II: 12, 13, 14
" grupa III: 16, 17
" grupa IV: 18
W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:
" fort wschodni (jako pozostałość większego obszaru fortów) (15)
" obiekty w lesie, na południu (12, 13, 17, 18)
" obiekty na wydmach, na północy (14, 16)
W strefie na małym obszarze skumulowane są obiekty z trzech grup chronologicznych. Po
drugiej strony Świny znajduje się podobny organizm. Oba zespoły współtworzyły system obrony
ujścia Świny, co w chwili obecnej nie jest zauważalne, gdyż obiekty nie pełnią swych
pierwotnych funkcji i pozbawione są łącznika komunikacyjnego przez cieśninę.
Podobieństwo zespołów zamazane zostało dodatkowo przez wybudowanie Portu Handlowego w
bezpośrednim sąsiedztwie obiektów tej strefy. Świnoport, który powstał m.in. na terenie części
kompleksu fortecznego, utrudnił dostęp do obiektów z miasta.
W tej strefie występują pozostałości pasa fortyfikacji powojennych. Część Batalionowego Rejonu
Umocnionego zniszczono przy budowie portu. Zachowały się jego odcinki położone głębiej w
lasach.
Ze względu na budowę Świnoportu, rozwiązano osiedle Chorzelin, a łączność obiektów leżących
w tej strefie z miastem i  małą przeprawą została utrudniona. Ruch kołowy prowadzi dziś ulicą
Ku Morzu, omijając łukiem zabudowania portu. Tego nadkładania drogi nie da się uniknąć, aby
dotrzeć z miasta do obiektów.
41
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
42
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
43
Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A.  Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście (2002)
44
 Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia , oprac. PPE-MXL4 (2004)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 28
Obecnie ruch turystyczny w strefie jest generowany przez działalność promocyjną Fortu
Wschodniego (obiekt 15) i Latarnii Morskiej. Dla turystów interesujący jest także pobliski
falochron o długości 1,5 km. Przy falochronie znajduje się przystań, do której w sezonie kursują
tramwaje wodne z Uznamu (przystanek przy Nabrzeżu Władysława IV, na południe od  małej
przeprawy ). W strefie natężony jest ruch wycieczek szkolnych i turystów kulturowych.
Okoliczne plaże nie są popularne jako kąpieliska.
Sieć ścieżek leśnych na wschód od ulicy Ku Morzu jest uboga. Aktualnie nie ma połączenia
drogowego Baterii Leśnej (obiekt 12) z odległym od niej o ok. 300 m schronem centrali
artyleryjskiej i dalmierza (obiekt 13). Las między obiektami jest gęsto zarośnięty, a drogi
dojściowe prowadzące od ulicy Ku Morzu nie są przetarte.
Od ulicy Ku Morzu turysta pieszy może dotrzeć do wieży dowodzenia baterii G�bena (obiekt 17)
i Batalionowego Rejonu Umocnionego (obiekt 18) wieloma leśnymi ścieżkami. Jedną z wielu
bitych dróg prowadzi szlak rowerowy i ruch samochodowy. W planie miejscowym wskazano tę,
najbardziej eksploatowaną, żwirową drogę jako wyłączny kanał komunikacyjny dla prowadzenia
zorganizowanego ruchu turystycznego45. Realizacja tego planu uniemożliwiałby udostępnienie
turystyczne znajdujących się poza tym kanałem obiektów - wieży dowodzenia baterii G�bena
(obiekt 18) oraz Batalionowego Rejonu Umocnionego (obiekt 19).
W tej strefie szlak czerwony dobiega do  małej przeprawy promowej.
Potencjalnym, lecz nie wykorzystywanym zapleczem noclegowym strefy jest Warszów, dzielnica
Świnoujścia skupiona przed przeprawą promową. Nie ma żadnych ofert noclegowych na terenie
nieistniejącego już osiedla Chorzelin.
Do parkowania samochodów wykorzystuje się m.in. bezpośrednie otoczenie latarni morskiej i
Fortu Wschodniego (obiekt 15). Jako parking wykorzystywane jest rozszerzenie drogi w okolicy
Baterii Warszów (obiekt 16) a nawet teren samej baterii. Plan miejscowy zakłada budowę
parkingu przy Baterii Brzegowej (obiekt 14), czy wręcz na jej terenie46.
2.7.3.3 Strefa E (wschodnia)
W strefie znajdują się obiekty: 19, 20, 21, przyporządkowane chronologicznie47 do grupy III.
Dopiero zbrojenia drugowojenne wprowadziły do strefy obiekty tego typu.
W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:
" obiekty w lesie, skierowane na północ (19)
" obiekty obok Przytoru (20)
" obiekty na Karsiborze, na południu (21)
45
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
46
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
47
 Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia , oprac. PPE-MXL4 (2004)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 29
W tej strefie znajduje się węzeł drogowo-kolejowy Świnoujście-Przytór i osiedla Przytór, Ognica i
Karsibór.
Przez strefę przebiega szlak czerwony. Chociaż strefa obejmuje duży i zamieszkały obszar, nie
posiada bazy noclegowej przygotowanej na wzmożony ruch turystyczny. Teren ten traktuje się
jako drogę konieczną do przebycia tranzyt między Świnoujściem a Międzyzdrojami.
2.7.3.4 Strefa W (zachodnia)
W strefie znajdują się obiekty: 22, 23, oba przyporządkowane chronologicznie48 do grupy III, a
obiekt 23 dodatkowo do grupy IV. Dopiero zbrojenia drugowojenne wprowadziły do strefy
obiekty tego typu.
W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:
" obiekty poza miastem, na południu (22)
" obiekty w mieście, na północy (23)
W tej strefie występują obiekty pomilitarne, trudno jednak mówić o związkach między nimi jak i
dobrym dostępie czy skomunikowaniu. Odcinki między obiektami są długie.
Na terenie schronu przeciwatomowego ma w tym roku rozpocząć działalność schronisko dla
zwierząt. Schron jest ławo dostępny z centrum miasta. W bieżącej chwili obiekt nie jest jednak
udostępniony dla zwiedzających.
Bateria Mielin (obiekt 22) jest zachowana w bardzo dobrym stanie, ale dostęp do niej jest
utrudniony. Do baterii w pewnych odcinku wiedzie jedna droga, co uniemożliwia tyczenie szlaku
turystycznego zgodnie z  Instrukcją znakowania szlaków turystycznych PTTK .
Półwysep Mielin jest atrakcyjny dla turystyki i rekreacji, z czego się nie korzysta. W planie
miejscowym założono mu funkcje rekreacyjne49. To pod szyją półwyspu ma przebiegać tunel
prowadzący na drugą stronę, pełniący tę samą funkcję co dzisiejsza  duża przeprawa . Półwysep
ma zostać przecięty rowem łączącym zatokę Mulnik z Kanałem Mielińskim, co wymusi zmianę
organizacji dróg. W planie dokonano niepokojącej parcelacji działek, bez uwzględnienia
istniejącej struktury baterii.
W strefie nie znajduje się żaden pieszy szlak turystyczny, osiedle ani baza noclegowa. Poza
terenem  dużej przeprawy strefa nie ma parkingów. Obszar ten traktowany jest przez turystów
jako tranzyt - las konieczny do przebycia, aby dotrzeć do miasta.
Leśne drogi tej strefy mogą być ciekawymi szlakami pieszymi. W okolicznych lasach spotyka się
drewnianą małą architekturę, która nie przynależy do żadnej sieci pieszych tras turystycznych.
Towarzyszy drodze asfaltowej z  dużej przeprawy do centrum.
48
 Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia , oprac. PPE-MXL4 (2004)
49
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 30
2.7.4 Charakterystyka połączeń między strefami
2.7.4.1 Połączenia topograficzne
Części południowe łączy ze sobą podstawowa dla przyjezdnych przeprawa promowa  Karsibór ,
części zaś północne, lokalna przeprawa  Bielik , przez którą biegnie jedyny istniejący pieszy
szlak turystyczny.
Mało widoczna jest funkcjonalna i historyczna łączność strefy zachodniej z innymi strefami.
Topograficznie prowadzi ona tranzyt między strefą wschodnia a północno-zachodnią. Przejazd
przez nią jest obligatoryjny dla tych, którzy nie mają uprawnień do korzystania z przeprawy
 Bielik .
Według informacji dzierżawcy Fortu Wschodniego (obiekt 15), Piotra Piwowarczyka, większość
turystów, którzy odwiedzą fortyfikacje na jednym brzegu, nie dociera już do obiektów na drugiej
wyspie. Przedmiotowe obiekty w strefach północnych nie są ze sobą dobrze skomunikowane. Po
Wolinie biegnie droga okrężna.
Drogę tę można ominąć jedynie w sezonie, kiedy z okolic przystani promowej na Uznamie
kursują tramwaje wodne, przybijające do prawego brzegu pomiędzy falochronem a Fortem
Wschodnim (obiekt 15).
2.7.4.2 Połączenia funkcjonalne
Zauważono logiczne związki między obiektami różnych stref wynikające z pierwotnych funkcji
obiektów:
" Strefy NE i NW: forty z XIX wieku jako elementy Twierdzy Świnoujście;
" Strefy NE i NW: bliz
niacze baterie nabrzeżne z I wojny światowej i podobne rozwiązania
baterii zaporowych II wojny światowej na wydmach;
" strefy E i W: podobne baterie przeciwlotnicze Mielin i Przytór, jako elementy wieńca
obrony przeciwlotniczej portu i miasta;
" strefy NE i E: kompleks bojowy baterii G�bena (obiekt 19) i wieża obserwacyjna baterii
G�bena (obiekt 17), jako części składowe nabrzeżnej baterii, oddalone od siebie o 2 km.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 31
2.8 Bieżąca popularność turystyczna przedmiotowych obiektów
Pod względem popularności turystycznej sklasyfikowano przedmiotowe obiekty forteczne i
umocnione w trzech grupach.
2.8.1 Obiekty najbardziej znane, o dużym ruchu turystycznym.
Grupa najbardziej znana w mieście i promowana przez lokalne władze, prasę czy prywatnych
inwestorów. Do niedawna opuszczona i zapomniana cześć miasta. Do tej grupy zaliczono XIX-
wieczne fortyfikacje ujścia Świny: Fort Zachodni (obiekty 5-9), Bramę Parkową (obiekt 10), Fort
Anioła (obiekt 11) oraz Fort Wschodni (obiekt 15). Obecnie dzięki oddaniu obiektów w prywatne
ręce wzmaga się ruch turystyczny wokół nich. Ruch rozwija się zwłaszcza w sezonie letnim,
szczególnie na Wolinie obserwuje się ruch autokarowy. Forty budzą zainteresowanie turystów
zagranicznych. Przykładowo, Fort Wschodni (obiekt 15) przez dwa ostanie sezony, od sierpnia
2001 roku odwiedziło blisko 50 000 osób50, wśród nich zielone szkoły, młodzież szkolna,
emeryci, rodziny, turyści indywidualni.
2.8.2 Obiekty o znikomym zainteresowaniu ruchu turystycznego
Obiekty zazwyczaj odwiedzane przez mieszkańców Świnoujścia, lub przez pasjonatów umocnień.
Zaliczyć do nich można większość przedmiotowych obiektów spoza pierwszej grupy. Najbardziej
znane są bateria G�bena (obiekt 19) i baterie ułożone w pasie na wydmach po zachodniej
stronie Świny (strefa północno-zachodnia). Turyści zaczynają dostrzegać obiekty tej grupy
położone w pobliżu obiektów popularnych turystycznie.
Wzrastającemu zainteresowaniu turystów nie musi jednak wcale towarzyszyć świadomość
pochodzenia obiektów. Może tak być w przypadku basenu U-bootów (obiekt 21) na Karsiborzu.
2.8.3 Obiekty o zerowym ruchu turystycznym
Najbardziej zaniedbane przez ruch turystyczny, a zatem w dużej mierze dobrze zachowane są
obiekty położone w miejscach trudno dostępnych. Przykładem jest bateria Mielin (obiekt 22),
której często nie znają nawet mieszkańcy Świnoujścia. W tym przypadku brak jest promocji i
przygotowania dla ruchu turystycznego nie tylko samego obiektu ale i obszaru, na którym leży
(strefa zachodnia).
50
http://www.fortyfikacje.pl; dla porównania, to więcej, niż ludność Świnoujścia (ok. 44 tys)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 32
2.9 Wytyczne konserwatorskie dla trasy turystycznej
2.9.1 Propozycje trasy po wyspie Uznam
 W ciągu ekspozycyjnym jest logicznym przedłużenie ścieżki turystycznej, zapoczątkowanej
zachodnim kompleksem fortów (Fort Anioła i Fort Zachodni), prowadzonej dalej na zachód
kompleksem zieleni i parku zdrojowego poprzez Baterię Parkową, aż do granicy 51
 Zewnętrzne drogi forteczne należy wykorzystać jako ciągi piesze lub spacerowe, włączając je
do tworzonej trasy turystycznej 52
 Należy częściowo uchylić zakaz chodzenia (przebywania) po wydmach. Dotyczyć to musi
określonego terenu, wytypowanego i włączonego do projektowanej trasy turystycznej.
Działania takie wymagają precyzyjnego i jednoznacznego określenia obszaru dopuszczonego do
penetracji; stosowania odpowiednich zabezpieczeń, ograniczeń, oznakowania, itd 53
 Bateria Mars może z czasem54 stać się punktem wyjściowym póz
niejszego, ewentualnego
przedłużenia trasy zwiedzania w kierunku zachodnim, aż do Ahlbeck oraz połączenia
świnoujskich realizacji z innymi, zlokalizowanymi w zachodnim pasie wyspy Uznam, łącznie z
cmentarzem poległych po ostatniej wojnie, zlokalizowanym na Górze Golm (po stronie
niemieckiej) 55
 Proponuje się włączenie56 Schronu 432 obiektu w system trasy turystycznej, z koniecznością
zachowania wszystkich dawnych elementów oraz udostępnieniem wnętrz obydwóch części 57
2.9.2 Propozycje trasy po wyspie Wolin
 Zachowane w obszarze  Świnoportu II dawne obiekty militarne należące do Baterii Portowej,
wyłączone są z penetracji 58
 W ciągu ekspozycyjnym prowadzonym od Świny w kierunku wschodnim Bateria Brzegowa
stanowi logiczne przedłużenie ścieżki turystycznej, zapoczątkowanej XIX-wiecznym Fortem
Wschodnim 59
 W ciągu turystycznym jest logicznym przedłużenie trasy turystycznej, zapoczątkowanej Fortem
Wschodnim, a prowadzonej dalej na wschód, przez Baterię Leśną aż do umocnień istniejących w
okolicy Międzyzdrojów 60
51
dr Alicja Biranowska-Kurtz,  Opracowanie konserwatorskie o zachowanych świnoujskich umocnieniach wojskowych (2004),
str. 38
52
ibid., str. 28 - wskazania konserwatorskie
53
ibid., str. 59 - wskazania konserwatorskie
54
opinia techniczna też wskazuje obiekt jako nie nadający się na dzień bieżący do udostępnienia turystycznego:  Opinie techniczne
określające stan zachowania budowli i umocnień Świnoujskiego Rejonu Umocnionego s.32
55
ibid., str. 36 - Umocnienia Zachodniego Brzegu
56
 na dzień bieżący obiekt nie nadaje się do udostępnienia turystycznego  Opinie techniczne &  s.81
57
ibid., str. 52 - Realizacje zachodniego brzegu
58
ibid., str. 34
59
ibid., str. 32 - Umocnienia Wschodniego Brzegu
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 33
 Należy włączyć w trasę zwiedzania zachowane schrony wartownicze i trasy kolejowe Baterii
G�bena. Możliwe jest wyznaczenie ścieżki turystycznej jedynie po linii dostępnych do
spenetrowania obiektów, z dość znacznym omijaniem aktualnych obiektów wojskowych 61
 Wyznaczenie ścieżki turystycznej przez Baterię Przytór możliwe jest jedynie po linii dostępnych
do spenetrowania obiektów 62
 Obiekty Batalionowego Rejonu Umocnionego dopuszczone są do ścieżki turystycznej bez
żadnych obostrzeń, tym bardziej, że może ona zostać wytyczona, aż do samych
Międzyzdrojów 63
W niniejszym opracowaniu pomija się wytyczne konserwatorskie dotyczące samych obiektów, za
funkcję szlaku turystycznego uznając skomunikowanie ich ze sobą. Nie rozpatruje się uwag
dotyczących systemu informacji i kierunku zwiedzania w obiektach.
60
ibid., str. 33
61
ibid., str. 44 - Umocnienia z II Wojny Światowej lub powstałe w okresie międzywojennym
62
ibid., str. 46
63
ibid., str. 55 - Realizacje po 1945r.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 34
2.10 Istniejące koncepcje przebiegu trasy
2.10.1 Przebieg równoleżnikowy
W  Opracowaniu konserwatorskim dr Alicji Biranowskiej-Kurtz proponuje się ciągi tras wschód-
zachód, które na Uznamie mogłyby łączyć się z istniejącymi lub proponowanymi szlakami
niemieckimi, na Wolinie zaś wiodące do Międzyzdrojów. Nie ma zapisów o łączeniu trasą
obiektów bardziej od siebie oddalonych, obiektów północnych z południowymi, czy połączeniu
wspólną trasą obu wysp. [tablica 2]
TABLICA 2
2.10.1 PROPOZYCJE PRZEBIEGU SZLAKU
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 35
2.10.2 Przebieg okrężny
Wiesław Rusak z Oddziału Morskiego PTTK proponuje poprowadzenie szlaku okrężnie, przez
wszystkie obiekty ze zlecenia i po obu przeprawach promowych, do trasy włączając także
falochron. W jego opinii szlak winien zamknąć się na terytorium Miasta-Gminy Świnoujście, a
szlaki o podobnej tematyce, jeśli powstałyby póz
niej na wyspie Wolin, byłyby połączone ze
szlakiem Fortyfikacji Świnoujścia istniejącym dziś szlakiem czerwonym lub projektowanym
niebieskim.
Część proponowanej trasy została jednak już zgłoszona w koncepcji sieci szlaków Uznamu i
Wolina (patrz 2.2). Oddział Morski PTTK w Świnoujściu proponuje połączyć szlakiem niebieskim
Fort Wschodni (obiekt 15) z przeprawą promową  Centrum . [tablica 3]
TABLICA 3
2.10.2 PROPOZYCJE PRZEBIEGU SZLAKU
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 36
2.10.3 Przebieg chronologiczny
Dzierżawca Fortu Wschodniego (obiekt 15), Piotr Piwowarczyk z Towarzystwa Naukowego im.
Karola Estreichera zwraca uwagę na to, że układ obiektów na Wolinie ma charakter
chronologiczny, rosnąco w kierunku wschodnim: od Fortu Wschodniego przez baterie z I Wojny
Światowej: Brzegową (obiekt 14) i Leśną (obiekty 12 i 13), umocnienia II Wojny: Baterię
Warszów (obiekt 16), wieżę Baterii G�bena (obiekt 17) oraz dalsze dwie baterie zaporowe nad
morzem, aż do obiektu zbudowanego po wojnie - 17. BAS w Międzyzdrojach. (trzech ostatnich
nie ujęto w zleceniu, znajdują się na terenie gminy Międzyzdroje)
Poprowadzenie trasy turystycznej Fortyfikacji Świnoujścia jest zasadne, co potwierdziły analizy
PART S.A. (patrz 2.4). W tej chwili trasa jest jedną z ostatnich niezrealizowanych jeszcze tras
turystycznych zaproponowanych w opracowaniu PART S.A.
W kontekscie bieżącego zlecenia trasa jest jednak nie tylko wpisana w sieć szlaków PTTK, lecz
także w szeroką koncepcję udostępnienia turystycznego przedmiotowych obiektów.
Wytyczeniu trasy musi towarzyszyć zabezpieczenie wszystkich obiektów, mogących
stanowić niebezpieczeństwo dla turysty. Stosować należy wytyczne  Koncepcji
rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia .
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 37
CZ
ŚĆ 3: Koncepcja trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia
W niniejszym opracowaniu, po przeanalizowaniu funkcji szlaków, wytycznych ich projektowania
oraz uwarunkowań topograficznych, proponuje się wytyczenie kilku nowych szlaków
turystycznych PTTK, które wraz z już istniejącymi elementami infrastruktury turystycznej oraz
tablicami informacyjnymi utworzą trasę turystyczną  Fortyfikacje Świnoujścia .
Pojęcia  trasa i  szlak stosowane są w niniejszym opracowaniu zgodnie z opisem w punkcie
1.3. Trasa turystyczna może być zbudowana ze szlaków turystycznych lub ich fragmentów, w
oparciu o istniejące szlaki lub po wytyczeniu nowych.
3.1 Funkcje tras i szlaków turystycznych
Funkcją trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia jest udostępnienie przedmiotowych
obiektów szerszemu gronu  turystom, którzy bez niej nie trafiliby do omawianych obiektów
oraz uświadomienie im ich powiązań. Turyści korzystający z trasy powinni nabyć odpowiednią
wiedzę, m.in. za pośrednictwem dzierżawców obiektów, dzięki tablicom informacyjnym czy z
materiałów promocyjnych. Dwa ostatnie są, obok przebiegu szlaków przedmiotem niniejszego
opracowania.
Planując trasę turystyczną uznano jej podstawowe funkcje krajoznawczą, turystyczną i
rekreacyjną. Aby być atrakcyjną, trasa tematyczna  Fortyfikacje Świnoujścia musi jeszcze
pełnić następujące funkcje:
3.1.1 Funkcja łącznikowa: fizyczne połączenie logicznej całości: obiektów, które powstały
jako elementy spójnego systemu i pełniły uzupełniające się role; dziś, kiedy obiekty te
nie są już używane zgodnie z przeznaczeniem, nie jest łątwo je ze sobą skojarzyć, co
szczególnie utrudniają duże odległości między nimi.
3.1.2 Funkcja dydaktyczna: uświadomienie turystom połączeń między obiektami,
przekazanie im ogólnej wiedzy o umocnieniach i sztuce fortyfikacji, o historii miasta
Świnoujście i jego twierdzy, oraz pokazanie turystom, z jakimi odległościami miano do
czynienia w działaniach wojennych (np. obszar dyslokacji jednostek, zasięg dział,
rozmiary i zasięg radarów).
3.1.3 Funkcja adaptacyjna: umożliwienie różnym grupom turystów poznania tematu szlaku
przy najbardziej im odpowiadającej formie turystyki.
3.1.4 Funkcja aktywizująca: zachęcenie turystów grup mniej aktywnych do próbowania
form dla aktywnych turystów, przy zachowaniu charakteru i tematu znanej im już trasy.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 38
3.1.5 Funkcja promocyjna  wypromowanie Świnoujścia jako miasta o ambitniejszej ofercie
turystycznej i kulturalnej, niż plaża i morze; kurortu, który rósł obok Twierdzy Morskiej,
czynnie uczestniczącej w dziejach XIX i XX-wiecznej Europy.
3.2 Wytyczne przyjęte przy projektowaniu trasy i jej szlaków
Projektując trasę i szlaki składające się na trasę  Fortyfikacje Świnoujścia przyjęto następujące
wytyczne:
3.2.1 Szlak musi być atrakcyjny dla turysty pieszego
W wyborze dróg łączących ze sobą obiekty, stosuje się prymat atrakcyjności i wygody
dla turysty pieszego. Droga o utwardzonej nawierzchni zostanie wybrana tylko w
ostateczności. Jeżeli wybór atrakcyjniejszej ścieżki oznacza nadkładanie drogi, uznać je
należy za potrzebne (patrz 2.1.2)
3.2.2 Szlak musi spełniać wymagania  Instrukcji znakowania szlaków PTTK
Szczególnie omija się niepotrzebne przejścia tras drogą asfaltową lub długi przebieg
szlaku z innym (patrz 2.1.2). Wprowadza to pewne ograniczenia przebiegu szlaków,
pozwalając jednak dogodnie dopasować je do istniejącej sieci szlaków i umożliwiając jej
dalszą logiczną rozbudowę w regionie.
3.2.3 Szlak musi uzupełniać się z innymi szlakami w sieci
Szlak tematyczny należy włączyć do sieci szlaków turystycznych PTTK na tyle, na ile
ułatwi to orientację i wygodę turysty, tak aby nie zatrzeć charakteru szlaku.
Podstawowe funkcje szlaków turystycznych spełniają wszystkie szlaki w sieci łącznie. Nie
jest zasadne prowadzenie szlaku tematycznego tam, gdzie pełniłby on te funkcje, które
mógłby pełnić dowolny inny szlak.
3.2.4 Sieć szlaków powinna pozostawić możliwość tworzenia innych tras
Należy uwzględnić obecność obiektów podobnych do przedmiotowych, a nieujętych w
zleceniu lub leżących poza obszarem opracowania. Trasa powinna pozostać otwarta na
inne udostępnione lub jeszcze nie udostępnione obiekty pomilitarne w regionie,
związane historią z przedmiotowymi obiektami.
3.2.5 Trasa powinna ukazywać logikę i funkcjonowanie twierdzy i umocnień
Szlaki Fortyfikacji Świnoujścia powinny odtwarzać spójny organizm twierdzy, ukazując
filozofię obronności, która doprowadziła do powstania przedmiotowych obiektów. Należy
traktować zespoły fortów ujścia Świny jako łączny węzeł.
3.2.6 Odcinki trasy powinny być zróżnicowane
Szlak należy zbudować w odcinkach, możliwie różnych i przeznaczonych dla innych form
turystyki, stanowiących tym samym szeroką paletę ofert jednego produktu. Różne
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 39
fragmenty szlaku mogą pełnić odmienne, uzupełniające się funkcje. Dla każdego rodzaju
terenu powinno się wyróżnić pierwszorzędny segment turysty.
3.2.7 Trasa nie powinna mieć spójnej małej architektury
Nie należy rozstrzygać całościowo kwestii małej architektury trasy, ze względu na
zróżnicowanie topograficzne terenu, złożenie trasy z różnych szlaków, podział szlaków
na odcinki, a przede wszystkim możliwe zróżnicowanie sposobów wykorzystania
przedmiotowych obiektów. W projektowaniu małej architektury w pobliżu
przedmiotowych obiektów należy stosować się do wytycznych  Koncepcji rewaloryzacji
Fortyfikacji Świnoujścia .
3.3 Koncepcja przebiegu szlaków
3.3.1 Uwarunkowania topograficzne
Nowe szlaki na omawianym terenie powinno się łączyć ze szlakiem czerwonym, tworząc węzły
szlaków. Powinny to być miejsca uczęszczane przez turystów i mieszkańców, tętniące życiem,
funkcjonujące jako węzły komunikacyjne lub łatwo z nich dostępne.
Rozpatrzono możliwy przebieg szlaków pod względem uwarunkowań topograficznych, w
podziale na strefy (patrz 2.7):
3.3.1.1 Strefa NW (północno-zachodnia)
Ze względu na potrzebę promocji trasy i odpowiedniej obsługi ruchu turystycznego proponuje
się włączenie do szlaku miejsc wciąż nie objętych siecią szlaków PTTK: planowanego dworca
kolejki uzdrowiskowej UBB, Urzędu Miasta-Gminy, ruin wieży kościoła Marcina Lutra i siedziby
Oddziału Morskiego PTTK.
Na jeden z węzłów szlaków trasy proponuje się  Schron 1942 , który ze względu na swój
charakter i lokalizację jest wyśmienitym miejscem, w którym można promować trasę i zachęcać
turystów do przejścia szlaku. Schron, funkcjonujący jako izba atrakcji Świnoujścia może
prezentować wiele informacji, których nie będzie można przedstawić na trasie. Możliwe, że wielu
turystów, którzy odwiedzą schron, leżący w centrum miasta, dopiero tutaj dowie się o
istniejących w Świnoujściu fortyfikacjach i umocnieniach.
3.3.1.2 Strefa NE (północno-wschodnia)
Do Fortu Wschodniego (obiekt 15) rzadko dochodzi się dzisiaj pieszo i tego sposobu dotarcia
tam nie należy polecać. Interesujące byłoby poprowadzenie szlaku turystycznego przylegającym
do Portu Handlowego lasem, w którym znajduje się bateria Leśna (obiekt 12). W tej chwili
jednak istniejące ścieżki są zarośnięte a na południe od baterii Leśnej znajduje się pas
mokradeł.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 40
Szlak w kierunku wieży dowodzenia baterii G�bena (obiekt 17) proponuje się poprowadzić inną
drogą, niż wskazana w planie miejscowym.
Poprowadzeniu w tej strefie szlaku turystycznego powinny towarzyszyć prace nad konsolidacją i
promocją lokalnego produktu turystycznego oraz przygotowanie miejsc parkingowych i małej
architektury, przy bezwzględnym stosowaniu zaleceń  Koncepcji rewaloryzacji Fortyfikacji
Świnoujścia w pobliżu przedmiotowych obiektów.
3.3.1.3 Strefa E (wschodnia)
Najlepiej zachowanym elementem baterii G�bena (obiekt 19) są tory kolejki wąskotorowej.
Uznaje się za interesujące poprowadzenie nimi szlaku turystycznego. Ich nasyp i pobocza są
dostosowane do ruchu pieszego.
Poprowadzeniu w tej strefie szlaku turystycznego powinny towarzyszyć prace nad rozwojem i
promocją produktu turystycznego, wyznaczenie i przygotowanie miejsc parkingowych.
3.3.1.4 Strefa W (zachodnia)
Nie zauważa się potrzeby poprowadzenia przedmiotowej trasy przez tę strefę. Potencjał
tursytyczny tej strefy może zostać wykorzystany pod warunkiem przygotowania infrastruktury
towarzyszącej i odpowiednich zmian w planie miejscowym.
3.3.2 Uwarunkowania logiczne
Projektując szlak można uwzględnić następujące kryteria:
" chronologia powstawania obiektów,
" funkcja obiektów w systemie fortyfikacji,
" podobne trasy w regionie,
" podobne obiekty nieujęte w zleceniu,
" inne piesze szlaki turystyczne w okolicy.
Sprawdzono możliwość wytyczenia osobnych tras po obiektach z dwóch grup chronologicznych
przyjętych w  Koncepcji turystycznego udostępnienia zespołu zabytkowych fortyfikacji w
Świnoujściu : sprzed I wojny światowej oraz powstałych po I wojnie światowej. Pierwszy pomysł
przypomina propozycję dr Biranowskiej (patrz 2.10.1, tablica 2), rozciągając się na linii wschód
- zachód, drugi zaś koncepcję Wiesława Rusaka (patrz 2.10.2, tablica 3), pętli po wyspach.
Szlak prowadzący po obiektach grup I i II (fortyfikacjach XIX-wiecznych oraz umocnieniach I
wojny światowej) byłby symetryczny wzdłuż osi kanału, ukazując ówczesną filozofię obronności.
Szlak, możliwy do przejścia w ciągu jednego dnia, dałby ogląd na rozmiar areny działań
wojennych na początku XX wieku. Większy szlak okrężny, prowadzący po obiektach grup III i IV
(z okresu II wojny światowej i zimnej wojny) mógłby ukazać, jak arena zbrojeń rozszerzyła się
w okresie międzywojennym. [tablica 4]
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 41
TABLICA 4
3.3.2 KONCEPCJA SZLAKÓW DWÓCH WOJEN
Rozpatrując tę koncepcję uznano ją za niemożliwą do realizacji w formie szlaku
turystycznego PTTK.
Po pierwsze, nie da się poprowadzić szlaku jednego koloru po obu stronach Świny, inaczej niż
przeprawą promową. Objęcie zaś oboma szlakami przepraw zakłóciłoby logikę trasy. Podobnie
spójności trasy nie służy rozdzielenie szlaków na część uznamską i wolińską, czyli co najmniej
dwa szlaki o różnych kolorach.
Po drugie, w strefach północnych obiekty różnych grup chronologicznych znajdują się blisko
siebie, tak, że trudno jest wyraz
nie odróżnić rozłączne szlaki dla obiektów pierwszej i drugiej
wojny światowej. Nie jest to możliwe na Wolinie, gdzie z budową Świnoportu naruszono
oryginalną infrastrukturę omawianego obszaru. Na Uznamie możliwe jest to tylko częściowo.
Nie jest zasadne prowadzenie szlaku fortecznego do przeprawy promowej  Bielik na
żadnej z wysp. Drogi dojścia do przepraw pełnią inne szlaki, podczas gdy szlak forteczny winien
podkreślać spójność i charakter Twierdzy Świnoujście. Niestety jest to trudne, ze względu na
brak stałego połączenia pasażerskiego między Fortem Wschodnim (obiekt 15) a Zachodnim
Kompleksem Fortecznym (obiekty 5-11). Trasa nie może zostać przeprowadzona między nimi w
formie jednego szlaku. Wprowadzenie w tym miejscu połączenia wodnego pozwoliłoby na
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 42
przeprowadzenie jednego szlaku między fortami. Dopóki go jednak nie ma, trasa turystyczna po
fortyfikacjach musi składać się z kilku szlaków PTTK o różnych kolorach.
Równocześnie za zasadne uznaje się poprowadzenie szlaku chronologicznie wg sugestii Piotra
Piwowarczyka (patrz 2.10.3). Takie rozwiązanie ma szczególne walory dydaktyczne.
Omawiany teren charakteryzuje zróżnicowanie pod względem dostępności, stopnia
zurbanizowania jak przygotowania infrastruktury. Różne są także grupy potencjalnych
odbiorców trasy. Oba zróżnicowania można wykorzystać, zgodnie z wytyczną 3.2.6.
Forty XIX-wieczne są dostępne z głównych węzłów komunikacyjnych, choć w obu przypadkach
dostęp do centrum jest różny. Istnieje potrzeba ukazania turystom obiektów, które nie mają
dzierżawców, a stanowią bezpośrednie otoczenie obiektów dzierżawionych.
Przekształcenia dokonane w strefie północno-wschodniej w latach 70. odróżniły wolińską stronę
wcześniejszej Twierdzy od fortyfikacji zachodniej strony cieśniny. Chociaż zamazało to
czytelność zasad, według których budowano umocnienia ujścia Świny, zaistniałe zróżnicowanie
można wykorzystać w celu optymalizacji ruchu turystycznego.
Trasa turystyczna Fortyfikacji Świnoujścia może wykorzystać naturalne zachowania turystów
(patrz wytyczna 3.2.6). Rozróżnić można trzy formy korzystania z niej.
Pierwsza forma to szlak prowadzący do Zachodniego Kompleksu Fortecznego (obiekty 5-11),
który może być ciekawym, alternatywnym dla głównych dróg, sposobem dojścia do
fortów. Turysta może odkryć obiekty dotąd nieznane lub nieuznane za ciekawe (patrz 2.8.2).
Turysta chętnie wybierze ten szlak spośród miejskich tras podobnej długości.
Taki szlak nie mógłby biec analogicznie po drugim brzegu Świny: łącząc Warszów z Fortem
Wschodnim (obiekt 15). Po pierwsze - pokrywałby się z jedyną drogą dojściową do obiektu. Po
drugie - droga ta, jako nieatrakcyjna dla turysty pieszego, pokonywana jest najczęściej
samochodem. Na Wolinie szlaki powinny więc raczej rozchodzić się od miejsca
centralnego, do którego turysta może dojechać. Priorytetem powinno być w tym miejscu
skomunikowanie Fortu Wschodniego (obiekt 15) z okolicznymi obiektami, a nie poszczególnych
obiektów z centrum miasta.
Trzecia forma szlaku to wypad za miasto i skupiska człowieka, atrakcja samą w sobie,
ale tylko dla nielicznych, albo będąca kolejnym etapem, dla tych, którym spodobała się trasa.
Wymienione wyżej formy szlaków odpowiadają naturalnym zachowaniom grup turystów - szlak
dojściowy do Zachodniego Kompleksu Fortecznego - kuracjuszy i turystów zdrowotnych, szlak
rozchodzący się z Fortu Wschodniego - turystów kulturowych i edukacyjnych (często
podróżujących w grupach), szlak leśny - turystów ekologicznych i aktywnych.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 43
Formą dla turystów pozostających w mieście  kuracjuszy i turystów zdrowotnych może być
szlak spacerowy w części miejskiej. Turystom kulturowym i edukacyjnym zaproponować można
ścieżkę dydaktyczną. Może ona wykorzystać koncepcję Piotra Piwowarczyka, by poprowadzić
turystów według chronologii obiektów (patrz 2.10.3)
Uwarunkowania topograficzne (Świna) i przestrzenne (Park Zdrojowy, Świnoport) wskazują na
możliwość dostosowania poszczególnych odcinków trasy dla różnych grup turystów.
Trasa powinna być zróżnicowana pod kątem dostępności dla różnych grup turystów. Właściwy
będzie podział trasy na odcinki i nadanie każdemu z nich głównych funkcji, np. edukacyjnej czy
spacerowej. Odcinki przystosowane do potrzeb konkretnych grup turystów powinny wprowadzić
ich do tematu trasy i zachęcić zarazem do poznawania innych odcinków trasy. Trasa ani jej
odcinki nie muszą być polecane wszystkim grupom turystów.
3.4 Przebieg trasy
Szlak turystyczny nie może przebiegać przez barierę topograficzną (cieśnina Świny) inaczej niż
stałym połączeniem pasażerskim. Nie jest możliwe także poprowadzenie po dwóch stronach
Świny dwóch szlaków o tym samym kolorze, jeżeli nie są połączone stałą przeprawą pasażerską.
(patrz 2.1.2)
Analizując istniejącą sieć szlaków PTTK stwierdzono, że:
" omawiany obszar jest już połączony ze szlakami sąsiednich gmin (propozycja - patrz
2.10.1): za pośrednictwem czerwonego szlaku;
" istnieją elementy możliwej trasy okrężnej, biegnącej po obu przeprawach promowych
(propozycja - patrz 2.10.2): odcinek szlaku czerwonego między Ognicą a  małą
przeprawą oraz proponowany (patrz 2.2) szlak niebieski z Międzyzdrojów do  małej
przeprawy ;
" bateria Przytór (obiekt 20) leży w pobliżu szlaku czerwonego, łączącego jej
bezpośrednie otoczenie z Międzyzdrojami i  małą przeprawą promową;
" jedna czwarta przedmiotowych obiektów (Zachodni Kompleks Forteczny, obiekty 5-11)
jest już ujęta w sieć szlaków PTTK, szlakiem czerwonym;
" Zachodni Kompleks Forteczny połączony jest tym samym z  małą przeprawą ;
" Fort Wschodni (obiekt 15) z  małą przeprawą promową może połączyć postulowane
przedłużenie szlaku niebieskiego;
" w okresie letnim istnieje bezpośrednie połączenie szlaku czerwonego z otoczeniem Fortu
Wschodniego (obiekt 15), przeprawa pasażerska - tramwaje wodne.
Oznacza to, że wiele postulowanych rozwiązań nie potrzebuje tyczenia nowych szlaków
a istniejąca infrastruktura może zacząć pełnić nowe funkcje przy nieznacznym
uzupełnieniu.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 44
TABLICA 5
3.4 PROPONOWANY PRZEBIEG SZLAKÓW TRASY
Już dziś można wykorzystać i promować istniejące sposoby dotarcia do przedmiotowych
obiektów. Dalsze obiekty można udostępnić turystycznie już nawet niewielką jednokilometrową
korektą przebiegu szlaku czerwonego na odcinku między stawą  Młyny a promenadą.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 45
Proponuje się zbudowanie trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia , w dwóch etapach,
najpierw uzupełniając sieć szlaków PTTK, a następnie promując poszczególne odcinki szlaków
wśród grup turystów - jako oferta jednej trasy  Fortyfikacje Świnoujścia .
3.4.1 Etap I
Włączenie do sieci szlaków PTTK obiektów 3, 4, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
20, poprzez wytyczenie trzech szlaków turystycznych PTTK:
3.4.1.1 Szlak główny umocnień wyspy Uznam, biegnący z przejścia granicznego
miastem, obok  Schronu 1942 , ruin wieży kościoła Marcina Lutra, siedziby Oddziału
Morskiego PTTK, tworzący na ulicy Uzdrowiskowej, obok ośrodka  Eldorado węzeł
szlaków z istniejącym szlakiem czerwonym i idący dalej Parkiem Zdrojowym, przez
Baterię Parkową (obiekt 4) do Bramy Zachodniego Kompleksu Fortecznego (obiekt
10), gdzie złączy się znów ze szlakiem czerwonym. Długość ok. 5 km.
Konieczne jest zabezpieczenie wszystkich obiektów, mogących stanowić
niebezpieczeństwo dla turysty. Stosować należy rozwiązania  Koncepcji
rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia dla obiektów 4 i 10.
Wprowadzenie szlaku powinno zbiec się z pracami rewitalizacyjnymi Parku
Zdrojowego i poprawy stanu dróg64
3.4.1.2 Szlak łącznikowy umocnień wyspy Uznam, biegnący z Bramy Zachodniego
Kompleksu Fortecznego (obiekt 10), będącej węzłem szlaku czerwonego i
proponowanego wyżej szlaku 3.4.1.1, wzdłuż obiektów 5-9, dalej obok obiektów
ulokowanych na wydmach: podstaw radarów W�rzburg-Olbrzym (obiekt 3) oraz
obiektów nie ujętych w zleceniu, do proponowanego wyżej nowego węzła szlaków
na ulicy Uzdrowiskowej obok ośrodka  Eldorado . Długość ok. 2 km.
Wymaga uprzedniego uregulowania kwestii prowadzenia zorganizowanego ruchu
turystycznego po wydmach. (patrz 2.9.1)
Konieczne jest zabezpieczenie wszystkich obiektów, mogących stanowić
niebezpieczeństwo dla turysty. Stosować należy rozwiązania  Koncepcji
rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia dla obiektów 3 i 10 oraz odpowiednich
opracowań dla pozostałych obiektów objętych trasą.
W konsekwencji proponuje się na Uznamie funkcje węzłów szlaków dla Bramy
Zachodniego Kompleksu Fortecznego (obiekt 10) oraz okolic ośrodka  Eldorado .
W związku z częściowo łącznym, a póz
niej równoległym przebiegiem szlaku 3.4.1.2
ze szlakiem czerwonym, szczególnie że szlak czerwony na tym odcinku prowadzi
asfaltową ulicą Uzdrowiskową, proponuje się wprowadzenie nowego szlaku jako
korekty szlaku czerwonego. Długość proponowanego odcinka uległaby skróceniu z
ok. 2 km do nieco ponad 1 km.
64
sugestia za: Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A.  Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście (2002)
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 46
3.4.1.3 Szlak umocnień wyspy Wolin, prowadzący z przystani przy falochronie, wzdłuż
Fortu Wschodniego (obiekt 15, szlak dojściowy), obok Baterii Brzegowej (obiekt 14),
mijający schron dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13, szlak dojściowy), po Baterii
Warszów (obiekt 16), i dalej przez wieżę obserwacyjną Baterii G�bena (obiekt 17),
Batalionowy Rejon Umocniony (obiekt 18, szlak dojściowy), obok stacji PKP
Świnoujście - Przytór, przez Baterię G�bena (obiekt 19) i Baterię Przytór (obiekt 20)
do szlaku czerwonego w Przytorze. Długość ok. 11 km.
Wytyczenie szlaku wymaga uprzedniej zmiany w planie miejscowym65,
umożliwiającej poprowadzenie szlaku atrakcyjną drogą.
Konieczne jest zabezpieczenie wszystkich obiektów, mogących stanowić
niebezpieczeństwo dla turysty. Stosować należy rozwiązania  Koncepcji
rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia dla obiektów 13, 14, 15, 16, 17, 18 i 19.
65
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 47
3.4.2 Etap II
Włączenie do sieci szlaków PTTK obiektu 12. Wykształcenie, w oparciu o
istniejące szlaki, dwóch szczególnych form pieszych szlaków turystycznych PTTK:
3.4.2.1 Wykształcenie z pętli po parku i wydmach utworzonej przez szlaki 3.4.1.1 i 3.4.1.2,
trasy, wypromowanej w przewodnikach i informacji turystycznej jako szlak
spacerowy (bez wprowadzania specjalnego oznakowania). Długość ok. 3 km.
Dla realizacji zamierzenia konieczne są uprzednio:
" popularność szlaku 3.4.1.2 i dobra ocena dana mu przez turystów,
" przygotowanie szlaku 3.4.1.2 dla niewprawionego turysty.
3.4.2.2 Wytyczenie oznakowanej ścieżki dydaktycznej w okolicach ulicy Ku Morzu.
Ścieżka miałaby przebieg chronologiczny: Fort Wschodni (obiekt 15), Bateria
Brzegowa (obiekt 14), schron dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13), Bateria Leśna
(obiekt 12), Bateria Warszów (obiekt 16). Długość ok. 2,2 km. Dalej mogłaby
prowadzić do umocnień powojennych, znajdujących się w pasie wydm nadmorskich
na wschód od ulicy Ku Morzu.
Dla realizacji zamierzenia konieczne jest uprzednie:
" przygotowanie merytoryczne treści dydaktycznych ścieżki,
" pozyskanie środków na przygotowanie materiałów dydaktycznych,
" zabezpieczenie tablic na trasie przed wandalizmem,
" udrożnienie ścieżki między schronem dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13) a
Baterią Leśną (obiekt 12),
" dokonanie zmiany w planie miejscowym66, w zakresie poprowadzenia ścieżki do
umocnień powojennych, jeżeli się je w niej ujmie (najlepiej równocześnie z
odpowiednią zmianą dokonaną w etapie I)
Konieczne jest zabezpieczenie wszystkich obiektów, mogących stanowić
niebezpieczeństwo dla turysty. Stosować należy rozwiązania  Koncepcji
rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia dla obiektu 12.
66
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 48
Dwa etapy realizacji koncepcji pozostawiają poza siecią szlaków obiekty 1, 2, 21, 22, 23. Ich
ujęcie trasą fortyfikacji uznaje się bądz
za niezasadne (obiekty 21, 23) bądz
niemożliwe w tej
chwili (1, 2, 22).
Jako  Etap 3 określa się w  Koncepcji&  wszelkie prace dotyczące obiektów z bieżącego
zlecenia, nieujętych trasą turystyczną Włączenie tych obiektów do sieci szlaków PTTK może
nastąpić w póz
niejszym czasie, po uregulowaniu bądz
zmianie sytuacji tych obiektów. Dążyć
należy do budowania szerszych tras w oparciu o istniejącą sieć szlaków. Włączeniu do trasy
baterii Mars (obiekt 1) mogłoby towarzyszyć włączenie baterii Wineta (obiekt nieujęty w
zleceniu), która pełniła podobne funkcje i ma podobną genezę powstania.
Należy dążyć do połączenia w przyszłości szlaków 3.4.1.1 i 3.4.1.3 - poprzez
wprowadzenie stałej przeprawy między Zachodnim Kompleksem Fortecznym a
falochronem, jeżeli będzie to możliwe. To zezwoliłoby na uznanie ich za łączny szlak
PTTK jednego koloru i umożliwiło pełną realizację wytycznych przyjętych w niniejszej
koncepcji.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 49
CZ
ŚĆ 4: Rozwiązania urbanistyczno - architektoniczne,
przebieg trasy, projekty tablic i materiały promocyjne
4.1 Szlaki
Obiekty są magnesami, po których prowadzone są szlaki. Szlak wieść musi drogami właściwymi
dla turystyki pieszej. Szlak musi przechodzić przez dogodne miejsca węzłowe - dla zmiany
szlaku, drogi, sposobu podróży (z pieszego na inny), czy na nocleg.
Miejscami odpoczynku mogą być zarówno okolice obiektów, miejsca węzłowe, jak też
dodatkowe miejsca pośrednie, jeśli są po temu dogodne warunki. Zgodnie z przyjętymi
wytycznymi (patrz 3.2) szlak wytycza się drogami interesującymi krajoznawczo, wyłączonymi,
na ile to możliwe, z ruchu zmotoryzowanego. Zgodnie z przyjętymi wytycznymi nie rozpatruje
się tworzenia małej architektury szlaku. Winna ona być zaadaptowana do charakteru miejsc, w
których się znajduje, w przypadku obiektów, koniecznie przy zachowaniu stosownych zapisów
 Koncepcji rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia .
Trzy proponowane szlaki składają się łącznie z 9 odcinków z 10 punktami węzłowymi, przez
których połowę już przechodzi istniejący szlak czerwony. Punkty węzłowe to:
1. Przejście graniczne (szlak czerwony)
Szlak 1 odcinek 1
2.  Schron 1942
Szlak 1, odcinek 2
3.  Eldorado (szlak czerwony)
Szlak 1, odcinek 3: obiekt 4
4. Brama Zachodniego Kompleksu Fortecznego (szlak czerwony)
Szlak 2, Odcinek 4: obiekty 10, 9, 6, 8, 7, 5
5. Parking, ul. Uzdrowiskowa (szlak czerwony)
Szlak 2, Odcinek 5: obiekt 3
6. Przystań falochron
Szlak 3, Odcinek 6: obiekt 15 (dojście), obiekt 14, obiekt 13 (dojście)
7. Parking przy baterii Warszów (obiekt 16)
Szlak 3, Odcinek 7: obiekt 16, obiekt 17, obiekt 18 (dojście)
8. Świnoujście-Przytór PKP
Szlak 3, Odcinek 8: obiekt 19
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 50
9. droga Przytór - Karsibór
Szlak 3, Odcinek 9: obiekt 20
10. Przytór centrum (szlak czerwony)
4.1.1 Opis trasy w odcinkach szlaków
Wyspa Uznam (7, 2 km)
Odcinek 1 (2,4 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom przygranicznym, kuracjuszom i turystom
rodzinnym. Wiedzie od granicy państwowej do Schronu  1942 . Prowadzi ulicami miasta.
Idąc od granicy ul. Wojska Polskiego mijamy przygraniczny bazar. Do ulicy Bałtyckiej idziemy
razem ze szlakiem czerwonym. Jest to bardzo ruchliwa droga, o wzmożonym ruchu turystów,
najczęściej przygranicznych. Mijamy miejsce, w którym ma się znajdować stacja kolei
uzdrowiskowej UBB, łączącej Świnoujście z resztą wyspy Uznam. Minąwszy Urząd Miejski,
skręcamy w ul. Matejki, a póz
niej w uroczą alejkę - ul. Wyspiańskiego, którą dochodzimy do
Schronu  1942 .
Odcinek 2 (1,9 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom kulturowym, edukacyjnym i przygranicznym.
Prowadzi miejskimi ulicami od Schronu  1942 do ośrodka  Eldorado przy ul. Uzdrowiskowej, w
pobliżu Promenady.
Idąc ładnymi uliczkami docieramy do jednej z głównych ulic Świnoujścia, ul. Piłsudskiego.
Mijamy ruiny wieży kościoła Marcina Lutra i skręcamy w ulicę Narutowicza, przy której znajduje
się siedziba Oddziału Morskiego PTTK w Świnoujściu. Dochodzimy do Parku Zdrojowego i po ok.
500 metrach dochodzimy do nowych osiedli przy ul. Chrobrego i Komandorskiej. Idąc dalej ul.
Chrobrego dochodzimy do ul. Uzdrowiskowej, będącej przedłużeniem Promenady. Wspólnie ze
szlakiem czerwonym dochodzimy do ośrodka  Eldorado . Stąd można iść dalej szlakiem
czerwonym, ulicą Uzdrowiskową w kierunku parkingu i stawy  Młyny , drogą przez wydmy nad
morze albo jednym z dwóch proponowanych szlaków.
Odcinek 3 (1 km)
Krótki odcinek, szczególnie polecany kuracjuszom, turystom zdrowotnym i rodzinnym.
Biegnie Parkiem Zdrojowym od ośrodka  Eldorado do Bramy Zachodniego Kompleksu
Fortecznego. Na trasie tej znajdują się Bateria Parkowa (obiekt 4) i Brama Parkowa (obiekt 10)
Całą drogę idziemy ładną parkową ścieżką. Ten odcinek szlaku,nadaje się na krótki spacer.
Drogą, którą idziemy, rozpoczyna się tuż za ośrodkiem  Eldorado i biegnie prosto do Bramy
Parkowej, gdzie docieramy do szlaku czerwonego.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 51
Odcinek 4 (0,8 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom kulturowym, edukacyjnym i rodzinnym. Biegnie
bitymi drogami, wspólnie z pieszym szlakiem czerwonym oraz szlakiem rowerowym - od Bramy
Parkowej (obiekt 10) do parkingu przy ul. Uzdrowiskowej. Na trasie znajdują się obiekty 5-10.
Idąc na północ, z ujściem Świny, widzimy wpływające i wypływające statki, a także port i
latarnię na drugim brzegu.
Odcinek 5 (1,1 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom zdrowotnym, aktywnym i ekologicznym. Prowadzi
od parkingu przy ul. Uzdrowiskowej do ośrodka  Eldorado . Jest to alternatywna wobec ulicy
Uzdrowiskowej droga łącząca te węzły. Odcinek jest niezwykły dla centrum miasta, biegnie
przez las i wydmy. Zawiera obiekt 3, częściowo 2 i 4.
Z parkingu wchodzimy na wydmy, które dopiero po wojnie obrosły drzewa i krzewy. Już po
chwili zauważamy bunkry: schrony amunicyjne przykryte warstwą ziemi. Jest to ciekawa okolica
na odpoczynek. Idąc dalej napotykamy dwie podstawy pod radary. Schodząc z wydmy w dół do
leśnej ścieżki mijamy schron centrali artyleryjskiej Baterii Parkowej.
Wyspa Wolin (11, 2 km)
Odcinek 6 (1,1 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom kulturowym, edukacyjnym i tranzytowym. Szlak
łącznikowy między punktami komunikacji zbiorowej. Obejmuje obiekty 13, 14, 15.
Z przystani gdzie w sezonie kursują tramwaje wodne widać najdłuższy w Europie falochron. Idąc
prosto drogą z płyt docieramy do miejsca, z którego prowadzi krótki (0,5km) szlak dojściowy do
Fortu Wschodniego (obiekt 15) i do Latarni Morskiej. Idąc prosto, 100 metrów dalej mijamy
Baterię Brzegową (obiekt 14). Po drugiej stronie teren portu handlowego, który obchodzi nasza
droga. Tuż za portem krótki szlak dojściowy do dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13). Idąc dalej
prosto dojdziemy do parkingu. Znajduje się on przy samym lesie i jest dobrym miejscem na
odpoczynek. Przez całą długość drogi po lewej stronie za wydmami znajduje się morze.
Odcinek 7 (4 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom aktywnym, ekologicznym i kulturowym. Najdłuższy
fragment trasy, prowadzi leśnymi drogami, doskonałymi do wędrówek pieszych. Miejscami
prowadzi po wzniesieniach. Od ulicy Ku Morzu prowadzi, aż do stacji PKP Świnoujście-Przytór,
mijając obiekty 16, 17, 18.
Wchodzimy do lasu i podążając leśną ścieżką mijamy Baterię Warszów (obiekt 16). Dalej
przechodzimy przez ulicę Ku Morzu i znów wchodzimy do lasu. Dochodzimy do  Dzwonu - wieży
obserwacyjnej baterii G�bena (obiekt 17). Od dalszego szlaku prowadzi krótka ścieżka
dojściowa do umocnień BRU (obiekt 18), które są wspaniałym miejscem na odpoczynek. Można
się tu poczuć jak w górach, gdyż chodzimy po małych wzniesieniach. Głowna droga prowadzi
dalej ścieżkami leśnymi, dochodząc przy jednostce wojskowej do drogi żużlowej, która prowadzi
nas do stacji PKP. Tu zatrzymują się wszystkie pociagi osobowe do i ze Świnoujścia.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 52
Odcinek 8 (3,8 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom aktywnym, zdrowotnym i ekologicznym. Prowadzi
lasem od stacji PKP Świnoujście-Przytór do drogi wiodącej po wyspie Wolin na przeprawę
promową  Karsibór . Jest to odmienny odcinek od wszystkich innych, gdyż przez około 2km
idziemy wzdłuż torów nieużywanej kolejki wąskotorowej. Obiekt na tym odcinku to bateria
G�bena (obiekt 19)
Idąc od stacji PKP drogą asfaltową w kierunku Świnoujścia skręcamy w las. Idziemy wzdłuż
bocznicy kolejowej i wkrótce dochodzimy do skrzyżowania dróg, przy którym znajduje się jeden
z bunkrów bojowo-koszarowych Baterii G�bena. Dalej, skręcając w prawo docieramy do
budynku dawnego warsztatu kolejki wąskotorowej. Stamtąd kontynuujemy drogę torami kolejki
- w kierunku widocznej maskownicy. Po zejściu z torów wąskotorówki leśną ścieżką dochodzimy
do drogi na Karsibór.
Odcinek 9 (2,3 km)
Odcinek szczególnie polecany turystom ekologicznym, kulturowym i rodzinnym. Wiedzie
od drogi z Przytoru na Karsibór do centrum Przytoru. Zawiera obiekt 20.
Wędrujemy ładnymi uliczkami Przytoru, a tuż obok zabudowań mieszkalnych znajduje się obiekt
20. Dochodzimy do Przytoru, przechodzimy obok niedawno wybudowanej szkoły i dochodzimy
do szlaku czerwonego. Nim można kontynuować podróż w kierunku Międzyzdrojów lub do
 małej przeprawy promowej w Świnoujściu.
4.1.2 Pomiar trasy w odcinkach szlaków
Dokonano pomiaru drogi dla szlaków ujętych w etapie I, jako że tylko te szlaki mogą zostać
wytyczone już teraz. Dokładny pomiar drogi dla ponad dwukilometrowego odcinka, którego
wytyczenie proponuje się w etapie II nie jest teraz możliwy, ze względu na brak części ścieżek,
którymi będzie prowadził.
Dane dla zespołu znakarskiego: pomiar i opis szlaków z uwzględnieniem rodzaju dróg, którymi
biegną, określeniem ilości i rodzaju znaków i drogowskazów oraz wskazaniem miejsc ich
ustawienia, stanowią aneks 1 do  Koncepcji&  .
Wskazano 369 miejsc na ulokowanie znaków na szlakach w obie strony. Wobec długości
proponowanych szlaków 18,4 km (36,8 km w obie strony) daje to średnio gęstość jednego znak
na na 100 m w jedną stronę.
Mapa trasy (w wersji elektronicznej) stanowi aneks 6 do  Koncepcji&  .
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 53
4.2 Tablice informacyjne
4.2.1 System tablic
Tablice informacyjne o obiektach są elementem trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia ,
uzupełniającym sieć szlaków PTTK. Systemem tablic można objąć obiekty udostępnione
turystycznie, bez względu na to, przy jakim szlaku turystycznym się znajdują. Treści tablic nie
mogą zależeć od przebiegu szlaku, którego wytyczenie jest ograniczone przez zbyt wiele
czynników topograficznych i formalnych, niezwiązanych z samymi obiektami. Tablice
informacyjne nie należą do systemu znaków PTTK, jak drogowskazy czy znaki szlaków. Tablice
informacyjne obiektów nie są tablicami jednego szlaku ale całej trasy turystycznej, przez którą
rozumie się zespół obiektów skomunikowanych ze sobą i udostępnionych turystycznie.
Prace nad trasą i przygotowaniem tablic nie obejmą z różnych względów wszystkich obiektów
tego typu w okolicy. Szlak turystyczny nie musi, a czasem nie może być prowadzony po
wszystkich podobnych obiektach. Obiekty, będące przedmiotem zlecenia nie stanowią całości, a
są jedynie wycinkiem całej grupy obiektów. Tablica informująca o historii i roli danego obiektu
powinna ukazywać go we właściwym i spójnym kontekście, wykraczającym poza przedmiot
niniejszego opracowania. Na tablicach powinny więc pojawić się treści nie wynikające
bezpośrednio z zamówienia lub nazwy obiektów nie ujętych w zleceniu.
4.2.2 Zestaw tablic
W projektach graficznych tablic stosuje się wprowadzone w  Koncepcji turystycznego
udostępnienia zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu jednolite polskojęzyczne
nazewnictwo obiektów, pojęcia  Twierdza Świnoujście i  Fortyfikacje Świnoujścia oraz podział
obiektów na 4 grupy choronologiczne.
Każdej grupie przyporządkowany jest inny kolor wspólnego stałego elementu graficznego tablic,
którym jest plan omawianego obszaru. Obok planu każdej grupy znajdują się właściwe jej
legendy: spis obiektów danej grupy.
Przygotowano projekty tablic dla wszystkich obiektów ujętych w zleceniu, nawet mimo tego, że
niniejsze opracowanie nie przewiduje udostępnienia turystycznego wszystkich.
W legendach grup zawarto spis obiektów podobnych do danego obiektu, w tym także nazwy
obiektów nieujętych w zleceniu, jak dalmierz baterii Parkowej czy bateria Wineta. [tablica 6]
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 54
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1. Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Grupa Obiektów II
1
2
4
powstałe w latach 1900-1918 3
1. Bateria pomocnicza Baterii
5
Parkowej
6
2. Schron Centrali Artyleryjskiej
7
Baterii Parkowej
3. Bateria Parkowa  Plantagen
4. Bateria Brzegowa  Strand
5. Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Leśnej
6. Bateria Leśna  Forst
7. Bateria pomocnicza Baterii
Leśnej
Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojną Światową
i podczas wojny 1930-1945r.
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
3. Bateria Warszów  Osternothafen
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier A
ączności Kriegsmarine
Grupa Obiektów IV
pow stałe po roku 1945
1. 11 Batalionowy Rejon Umocniony
2. Schron 432 (przeciwatomowy)
TABLICA 6
4.2.2 TABLICE INFORMACYJNE - LEGENDY GRUP OBIEKTÓW
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 55
Wskazuje się potrzebę przygotowania dodatkowych tablic informacyjnych, przede wszystkim dla
obiektów objętych trasą turystyczną, a nieobecnych w zleceniu, jak Bateria Świnoujście czy
schron centrali artyleryjskiej Baterii Parkowej. Należy także przemyśleć stworzenie tablic dla
bunkra szkoleniowego ( Biały Dom na Forcie Zachodnim, obiekt 5), dla radarów Freya (na
Forcie Anioła, obiekt 11) oraz tablicy ogólnej o radarach w Świnoujściu (na Forcie Anioła, obiekt
11 lub na podstawach radarów, obiekt 3).
Powinno się rozpatrzeć stworzenie osobnej grupy tematycznej - baterie przeciwlotnicze i
zaporowe drugiej wojny światowej (własna legenda i mapka o innym kolorze)
4.2.3 Forma tablic
Ustalono, że tablice informacyjne obiektów będą przezroczyste, z plexi, piaskowanej od tyłu,
Tablice, wkomponowane naturalnie w otoczenie, zawrą treści w kolorze czarnym oraz kolorowe
elementy graficzne rozpoznawalne dla trasy.
Określa się trzy rodzaje tablic:
" standardowa tablica obiektu - wymiary 300 x 500 mm;
" mała tablica obiektu - rozmiar 200 x 300 mm, dla obiektów stanowiących element
grupy, które nie potrzebują specjalnych tablic - np. znajdujących się blisko siebie;
" grupowa, o wymiarach 400 x 600 mm, zbiorcza dla terytorialnego zespołu obiektów.
Każdy obiekt uwzględniony w pracach będzie miał własną tablicę standardową lub małą.
Dodatkowo pojawią się dwie tablice dla Twierdzy Świnoujście.
Tablice Małe przygotowano dla 5 obiektów: wieży obserwacyjnej (obiekt 6), Laboratorium
(obiekt 7), Prochowni (obiekt 8), Remizy (obiekt 9), Schronu dalmierza baterii Leśnej (obiekt
13).
Tablic Standardowych - 17: Mars (obiekt 1), Henningen (obiekt 2), Podstawy radarów (obiekt
3), Bateria Parkowa (obiekt 4), Fort Zachodni (obiekt 5), Brama (obiekt 10), Fort Anioła (obiekt
11), Bateria Leśna (obiekt 12), Bateria Brzegowa (obiekt 14), Fort Wschodni (obiekt 15),
Bateria Warszów (obiekt 16), wieża obserwacyjna baterii G�bena (obiekt 17), Batalionowy
Rejon Umocniony (obiekt 18), Bateria G�bena (obiekt 19), Bateria Przytór (obiekt 20), Basen U-
bootów (obiekt 21), Bateria Mielin (obiekt 22), Schron 432 (obiekt 23)
Po jednej tablicy  Twierdzy Świnoujście znajdzie się na terenie Zachodniego Kompleksu
Fortecznego (obiekty 6-11) i Fortu Wschodniego (obiekt 15). Tablice będą zawierały wspólną
informację oraz wyróżnienia obiektów części twierdzy, w której się znajdują. W Zachodnim
Kompleksie Fortecznym za miejsce dogodne do ustawienia tablicy grupowej uznaje się okolice
Bramy Parkowej.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 56
4.2.4 Zawartość merytoryczna tablic
Tablice, zgodnie z ustaleniem ze Zleceniodawcą zaprojektowano dla wersji w trzech językach.
Projekty zawierają treści w języku polskim oraz miejsce na tekst w języku niemieckim i
angielskim. Oryginalne nazwy obiektów proponuje się umieścić w nagłówku niemieckiej wersji
językowej. W projektach pojawiają się one także w legendzie.
Legenda i hasło tablic ( Fortyfikacje Świnoujścia lub  Twierdza Świnoujście ) przygotowane są
w języku polskim i nie wymagają tłumaczenia.
Wszystkie tablice zawierają (od góry): nazwę polskojęzyczną, tekst polski, miejsce na tekst
niemiecki i angielski oraz znaki graficzne.
Grafiki, które zawierają projekty tablic to:
" logo Miasta-Gminy Świnoujście;
" flaga Unii Europejskiej (jeżeli wykonanie tablic będzie finansowane z jej środków);
" logo trasy turystycznej, w postaci mapy z legendą, właściwej dla danej grupy
chronologicznej oraz hasła  Fortyfikacje Świnoujścia .
Możliwe jest umieszczenie w miejsce hasła  Fortyfikacje Świnoujścia znaku graficznego trasy.
Znak ten mógłby pochodzić z konkursu, który byłby dobrą formą szerokiej promocji trasy
jeszcze przed jej zaistnieniem.
Projekty tablic nie zawierają żadnych dodatkowych grafik: sztychów, planów, rzutów, mapek.
Ani Zleceniodawca ani Zleceniobiorca nie dysponują rzetelnymi materiałami z
ródłowymi, które
mogłyby posłużyć za podstawę dla takich grafik. Nie można opracować projektów tablic w
oparciu o niepewne przekazy, opracowania niepodające z
ródeł czy kopie szkiców. Za podstawę
do przygotowania stosownych grafik posłużyć mogą materiały pozyskane podczas kwerendy
archiwalnej, której dokonano w ramach prac nad  Koncepcją rewaloryzacji Fortyfikacji
Świnoujścia . Wykorzystanie ich przy projektowaniu tablic nie było możliwe ze względu na krótki
czas trwania zlecenia, w którym obie prace realizowano równolegle (2,5 miesiąca)
Zgodnie z wnioskami z kwerendy, treść tablicy i opisu baterii Mars (obiekt 1), pochodząca z
karty konserwatorskiej, jest najprawdopodobniej nieprawdziwa i należy ją zweryfikować.
Wzory tablic są skończone i gotowe do produkcji, zaleca się jednak, by w miarę możliwości
kontynuować prace nad nimi. Zaleca się zrewidowanie listy obiektów, ujęcie w systemie
większej ich ilości i wprowadzenie nowego podziału - funkcjonalno-chronologicznego.
Przykładowo, własne tablice mogłyby otrzymać baterie przeciwlotnicze i zaporowe wybudowane
w latach 30.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 57
4.2.5 Przebieg prac
Proponuje się umieszczanie tablic na obiektach w etapach, łącznie z ujmowaniem ich trasą
turystyczną. Oznacza to, że w chwili obecnej do otrzymania tablic gotowe są już
wszystkie obiekty leżące przy czerwonym szlaku, czyli Zachodni Kompleks Forteczny
(obiekty 5-11)
Ogólnie zaleca się, aby umieszczać tablice na obiekcie, jeśli spełnione zostaną następujące
warunki:
" obiekt jest dzierżawiony lub znajduje się w miejscu bezpiecznym,
" obiekt włączony został do trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia , w sieć szlaków
turystycznych PTTK lub w adekwatny sposób udostępniony turystycznie.
4.2.6 Montaż tablic
Tablice można zamontować na dwa sposoby - bezpośrednio na obiekcie lub na ziemi, na
stalowym słupie wbitym w ziemię. Za pierwszorzędne rozwiązanie uznano umieszczanie tablic
bezpośrednio na obiektach. Drugie rozwiązanie proponuje się dopiero jeżeli pierwsze okaże się
niemożliwe. W kosztorysie wykonania tablic dokonano tego podziału w oparciu o kryteria
techniczne: tam gdzie tylko jest to technicznie możliwe, określa się sposób mocowania jako
bezpośredni na obiekcie. Nie wyklucza się, że ze względu na inne kryteria podział ten może ulec
zmianie. Dążenie do jak najmniejszej ilości tablic wbijanych w ziemię jest także ekonomiczne,
jako że ten sposób mocowania tablic jest droższy (dodatkowe koszty słupka).
Słupki konieczne są przy montażu obu tablic  Twierdza Świnoujście oraz standardowych tablic
obiektów 13, 15, 18, 20 w etapie 1 oraz obiektów 1, 21 i 22 - nieobjętych planowanymi pracami
(etap 3).
4.2.7 Pliki tablic
Projekty tablic gotowe do produkcji stanowią aneks 3 do  Koncepcji&  . Są to pliki formatu .cdr,
zapisane z tekstem zamienionym na krzywe, oraz w wersji edytowalnej, z czcionkami Arial i
ArsisDReg. Projekty zawierają wolne miejsca na teksty w dwóch obcych językach. Napisy
proponuje się grawerować, pozostałe elementy graficzne - podklejać. Technika wykonania nie
wymaga rozdzielania elementów projektu na różne pliki.
Wydruki wybranych projektów tablic w skali 1:1 stanowią aneks 2 do  Koncepcji&  , wszystkie
zaś projekty tablic przedstawione są w pomniejszeniu w załączniku 2.
Załącznik 1 zawiera treści tablic i jest materiałem, który można oddać do tłumaczenia.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 58
4.3 Materiały promocyjne
4.3.1 Opis obiektów pod kątem materiału promocyjnego
Niniejsze opracowanie otworzył opis obiektów pod kątem materiału promocyjnego. Założono, że
opisy te mają przedstawiać dzieje obiektów w sposób ciekawy i uporządkowany. Język ich ma
być zrozumiały dla turystów, powinien także budzić zaciekawienie tematem i chęć dalszego
zgłębienia go. Dlatego opisy nie zawierają wszystkich znanych nam informacji na temat
przedmiotowych obiektów. W opisach przekazuje się podstawowe informacje o obiektach: daty
powstania, modernizacji, dane techniczne oraz, na ile to możliwe, ciekawostki. Jako że dostępne
opracowania rzadko podają pierwotne z
ródła informacji, zaleca się sprawdzenie treści
materiałów i danych w nich podanych.
W materiałach promocyjnych stosuje się wprowadzone w  Koncepcji turystycznego
udostępnienia zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu jednolite polskojęzyczne
nazewnictwo obiektów, pojęcia  Twierdza Świnoujście i  Fortyfikacje Świnoujścia oraz podział
obiektów na 4 grupy choronologiczne.
4.3.2 Fotografie obiektów i trasy
W aneksie 4 do  Koncepcji&  znajdują się wersje elektroniczne fotografii obiektów i trasy. Pliki
noszą nazwy złożone z:
" numeru odcinka trasy (dla obiektów wyłączonych z trasy jest to  0 ),
" numeru obiektu ze zlecenia, którego dotyczą,
" krótkiego opisu słownego
" nazwiska autora fotografii.
Zgodnie z umową (patrz 1.1), publikacja fotografii wymaga każdorazowego podania informacji o
jej autorze. Autorami zdjęć są:
" Michał Borun
" Przemysław Chabros,
" Andr� Emmerich,
" Bartosz Jurgiewicz
" Marcin Kubiak,
" Rafał Tabaczek.
Lista fotografii z nazwiskami ich autorów stanowi aneks 5 do  Koncepcji&  .
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 59
CZ
ŚĆ 5: kosztorys wykonania trasy
5.1 Kosztorys wykonania tablic informacyjnych
Zapoznano się z kilkoma ofertami różnych firm dotyczących wytworzenia i montażu tablic.
Podano nam różne warianty technologiczne, spośród których za najbardziej odpowiadający
przedmiotowi zlecenia wariant grawerowanej pleksi.
Pierwszym wariantem była tablica wykonana z blachy stalowej w formie panelu, grafika w
postaci naklejki na całą powierzchnię tablicy jako wydruk fotograficzny na folii samoprzylepnej.
Cena ok. 300 - 400 PLN za sztukę.
Drugim wariantem jest tablica wykonana z pleksi bezbarwnej, grafika w postaci sitodruku na
przez
roczystej folii samoprzylepnej, z dwiema opcjami: naklejenia od przodu lub od tyłu.
Zamiast pleksi można użyć szkła. Cena za sztukę 350  450 PLN.
Wariant trzeci to pleksi albo szkło z grafiką otrzymaną metodą piaskowania powierzchni. Bardzo
trwała, niestety bez możliwości zastosowania kolorów. Cena za tablicę 450 -500.
Wariantem czwartym jest grawerowana tablica pleksi za cenę ok. 800 zł za sztukę, bądz
też
metalowa (w kolorze srebrzystym) za cenę ok. 900 zł za sztukę.
Ten wariant został wybrany w  Koncepcji&  . Umożliwia zastosowanie łączonej techniki 
grawerowania i podklejenia grafiki. W tym przypadku, trzeba jednak mieć na względzie, że
ostateczny koszt tablicy zależy od ilości grawerowanych znaków.
Polecamy mocowanie tablic na dwa sposoby: mocowanie na ścianie obiektu  jest to zalecane w
większości przypadków, jako rozwiązanie trwalsze i bardziej ukazujące przynależność tablicy.
Opcjonalnie możliwe jest mocowanie na nodze z blachy stalowej, wygiętej w kształt trapezu.
Ten sposób polecamy przy pięciu obiektach, z powodu braku możliwości przytwierdzenia tablicy
do budynku.
Koszt montażu tablic wraz z dojazdem został określony orientacyjnie. Zależy on od ilości
montowanych jednorazowo tablic, stopnia trudności montażu i ilości koniecznych wyjazdów. W
przypadku montażu pojedynczej tablicy został on oszacowany na 400 PLN. Zakłada się, że w
przypadku jednorazowego montażu połowy tablic nie powinien przekroczyć 1000 PLN.
Do wszystkich podanych cen należy doliczyć 22% VAT
W :Koncepcji&  przyjęto stawki proponowane przez firmę PROBONO mieszczącą się przy ulicy
Pocztowej 1a/3, 70-356 Szczecin, tel. [phone] e-mail: [e-mail]
Firma, dokonując wyceny, zapoznała się z naszymi projektami graficznymi (w wersji z
ródłowej,
elektronicznej), uznając je za przygotowane do produkcji.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 60
5.2 Kosztorys tyczenia szlaków
Podane stawki, według  Zarządzenia nr 3/2003 sekretarza generalnego ZG PTTK z dnia
16.04.2003 r. w sprawie: kosztów prowadzenia prac znakarskich na lądowych szlakach
turystycznych - pieszych i konnych, wykonywanych przez Polskie Towarzystwo Turystyczno
Krajoznawcze jako zadanie zlecone przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Według tego rozporządzenia stawki te są aktualne do 31.03.2004 r. Stawki drożeją raz na kilka
lat, z reguły o około 1 złoty. W poprzednim rozporządzeniu obowiązywały podobne stawki,
należy więc przyjąć, że w tym roku stawki mogą zdrożeć.
Stawka ta składa się (według ż4 rozporządzenia) z części dla zespołu znakującego oraz dla
oddziału PTTK. W przypadku nowego szlaku odpowiednio 36 zł i 9 zł oraz w przypadku szlaku
skasowanego odpowiednio 20 zł i 6 zł.
Stawka dla zespołu obejmuje koszt materiałów, narzędzi, ubrania ochronnego i robociznę oraz
koszt przejazdu. Przyjmuje się średnio 20 km dziennie szlaku odbieranego.
W kosztorysie zsumowano koszty ustawienia tablic w poszczególnych etapach, malowania
szlaków w poszczególnych etapach, ogólne koszty etapów oraz sumę wykonania całości prac.
5.3 Konieczne do uwzględnienia koszty towarzyszące
" tłumaczenie tekstów tablic na języki angielski i niemiecki (ujęte w kosztorysie),
" zabezpieczenie wnętrz obiektów,
" przygotowanie ścieżki dydaktycznej i jej tablic (etap 2),
" rewitalizacja Parku Zdrojowego (odcinek 3),
" oświetlenie trasy na wydmach (odcinek 5),
" mała architektura, tam gdzie będzie to zasadne.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 61
TABLICE MALOWANIE SZLAKU
TEKSTY NA TABLICE
koszt jednostki str suma
tłumaczenie tekstów 50,00 zł * 12 600,00 zł
koszt jednostki szt suma koszt jednostki szt suma
ETAP 0
noga do tablicy 250,00 zł 1 250,00 zł malowanie szlaku 45,00 zł 0 0,00 zł
tablica plexi standard 800,00 zł 3 2 400,00 zł drogowskaz 29,00 zł 0 0,00 zł
tablica plexi mała 450,00 zł 4 1 800,00 zł tabliczka z nazwą 15,00 zł 0 0,00 zł
tablica plexi duża 800,00 zł 1 800,00 zł 0
montaż tablic 1 000,00 zł ** 1 1 000,00 zł
SUMA 6 250,00 zł SUMA 0,00 zł
ETAP 1
noga do tablicy 250,00 zł 5 1 250,00 zł malowanie szlaku 45,00 zł 19 855,00 zł
tablica plexi standard 800,00 zł 10 8 000,00 zł kasowanie szlaku 26,00 zł *** 2 52,00 zł
tablica plexi mała 450,00 zł 1 450,00 zł drogowskaz 29,00 zł 38 1 102,00 zł
tablica plexi duża 800,00 zł 1 800,00 zł tabliczka z nazwą 15,00 zł 0 0,00 zł
montaż tablic 1 000,00 zł ** 1 1 000,00 zł
SUMA 11 500,00 zł SUMA 2 009,00 zł
ETAP 2
noga do tablicy 250,00 zł 0,00 zł malowanie szlaku 45,00 zł 3 112,50 zł
tablica plexi standard 800,00 zł 1 800,00 zł drogowskaz 29,00 zł **** 0,00 zł
tablica plexi mała 450,00 zł 0,00 zł tabliczka z nazwą 15,00 zł 0,00 zł
tablica plexi duża 800,00 zł 0,00 zł
montaż tablic 400,00 zł ** 1 400,00 zł
SUMA 1 200,00 zł SUMA 112,50 zł
ETAP 3
noga do tablicy 250,00 zł 3 750,00 zł malowanie szlaku 45,00 zł 0,00 zł
tablica plexi standard 800,00 zł 5 4 000,00 zł drogowskaz 29,00 zł 0,00 zł
tablica plexi mała 450,00 zł 0,00 zł tabliczka z nazwą 15,00 zł 0,00 zł
tablica plexi duża 800,00 zł 0,00 zł
montaż tablic 1 000,00 zł ** 1 1 000,00 zł
SUMA 5 750,00 zł SUMA 0,00 zł
TABLICE OGÓA
EM SZLAKI OGÓA
EM
24 700,00 zł 2 121,50 zł
ETAP 0 6 250,00 zł SUMA CAA
OŚCIOWA KOSZTÓW TABLIC I
KOSZTY ETAP 1 13 509,00 zł MALOWANIA SZLAKU (netto) 27 421,50 zł
POSZCZEGÓLNYCH ETAP 2 1 312,50 zł
ETAPÓW ETAP 3 5 750,00 zł
TA
UMACZENIE 600,00 zł
* sugeruje się jednoczesne przetłumaczenie *** kasowanie szlaku jest liczone w przypadku
tekstów wszystkich tablic wykorzystania tej opcji
** koszt montażu zależy od ilości tablic **** nie szacuje się kosztów materiałów dydaktycznych
montowanych w jednym rzucie proponowanej ścieżki dydaktycznej
TABLICA 7
5. KOSZTORYS WYKONANIA TRASY
CZ
ŚĆ 6: Wnioski końcowe
6.1 Efekty przyjęcia niniejszej koncepcji
" przyjęcie i stosowanie w materiałach promocyjnych jednolitego nazewnictwa obiektów;
" przyjęcie jednolitego wzoru tablic dla wszystkich obiektów, również tych, których tablice
nie zostaną wykonane w najbliższym czasie lub które nie zostały ujęte w tym zleceniu
(uprzedzone ew. ogłoszeniem konkursu na logo trasy);
" weryfikacja tych opisów obiektów, które w  Koncepcji&  poddano w wątpliwość;
" podjęcie starań celem ujęcia wszystkich obiektów trasy w Regulaminie Odznaki PTTK
 Szlakiem Fortyfikacji i Podziemi ;
" podjęcie starań celem wprowadzenia wodnego połączenia pasażerskiego wewnątrz
 Twierdzy Świnoujście .
Prace w etapie I:
" wnioskowanie (zgodnie z  Instrukcją &  ) o:
" wytyczenie szlaku na wyspie Wolin (np. czarnego), uprzedzone korektą planu
miejscowego,
" wytyczenie szlaku na wyspie Uznam (np. żółtego),
" korektę biegu szlaku czerwonego na długości ok. 1-2 km w proponowanym
przebiegu;
" tłumaczenie na język angielski i niemiecki treści tablic obiektów ujętych trasą;
" zamontowanie tablic według projektu, na obiektach już dzierżawionych i uznanych za
bardziej odporne na wandalizm.
Prace w etapie II:
" przygotowanie trasy po wydmach dla potrzeb bardziej wymagających turystów i
zestawienie z utworzonej pętli szlaku spacerowego w mieście;
" wytyczenie ścieżki dydaktycznej w okolicach Fortu Wschodniego;
" zamontowanie tablic według projektu, na obiektach objętych zleceniem i trasą oraz
przygotowanie projektów tablic dla obiektów nie ujętych w zleceniu a obecnych na
trasie.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 63
6.2 Dalsze propozycje
Zaleca się rozpatrzenie zasadności wytycznenia innych szlaków, które mogą rozbudować trasę,
albo wprowadzenia tras, które mogą uzupełnić sieć szlaków PTTK:
" po kilkunastu bateriach przeciwlotniczych Świnoujścia - ujmując także te, które
znajdują się na terenie sąsiednich gmin Międzyzdroje i Ahlbeck. Zaleca się rozpatrzenie
udostępnienia turystycznego wszystkich baterii przeciwlotniczych i zaporowych wokół
Świnoujścia, poprzez promowanie tras prowadzących istniejącymi lub nowostworzonymi
szlakami;
" po Batalionowych Rejonach Umocnionych - projekt przejścia wybrzeża Bałtyku
dawnymi umocnieniami obronnymi z okresu zimnej wojny (być może jako szlak
dalekobieżny Świnoujście - Gdańsk, niekoniecznie będący szlakiem turystycznym PTTK)
To działanie wymaga porozumienia ponadgminnego i ponadwojewódzkiego;
" ze Świnoujścia do Karsibora. Mógłby mieć charakter ekologiczny, co wynika z
opracowania PART S.A.
Za szczególnie ważne uznaje się przygotowanie systemu identyfikacji wizualnej dla różnych grup
odbiorców oraz wprowadzenie oznakowania szlaków turystycznych (znaki, drogowskazy, tablice)
na wszystkich promach miejskich.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 64
6.3 Zmiany dokonane w treści i formie  Koncepcji&  po 20 czerwca 2004
" zmieniono formę dokumentu, układ tablic, format czcionki, druk jednostronny;
" w miejsce określenia "Świnoujski Rejon Umocniony" wprowadzono pojęcie "Fortyfikacje
Świnoujścia", używane jednolicie w całości "Koncepcji turystycznego udostępnienia zespołu
zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu";
" zwrócono uwagę na konieczność weryfikacji opisu baterii Mars (wyniki kwerendy przeczą
temu, co mówiono dotąd, w tym materiałom, na których oparto tworzenie  Koncepcji&  );
" uzupełniono przypisy bibliograficzne przy cytatach z opracowania PART S.A. (2.3);
" poprawiono nazwy przepraw promowych (2.7);
" zastosowano więcej zapisów dotyczących prac nieujętych w "Koncepcji..." jako trzeciego
etapu prac (3.4.3);
" przedstawiono zestawienie ilościowe znaków szlaku (4.1.2);
" określono celowe grupy turystów poszczególnych odcinków trasy, wcześniej przedstawione
w prezentacji, 2 września 2004 r. (4.1.1);
" zmieniono wystąpienia nazwy ośrodka "Dolna Odra" na "Eldorado";
" dodano wykaz tablic, które proponuje się zamocować na słupkach (5);
" zmieniono numerację tablic w tekscie oraz strukturę załączników, wprowadzono aneksy
(wykaz spisie treści "Koncepcji...").
Nie dodano treści celujących w wytłumaczeniu wątpliwości, jakie zgłaszano po zaprezentowaniu
 Koncepcji&  2 września 2004 r. w Forcie Anioła w Świnoujściu, jak np. dotyczących wyłączenia
z trasy wybranych obiektów czy uznania za zasadne złożenia trasy  Fortyfikacje Świnoujścia z
trzech szlaków PTTK. Te uwagi wynikały z nieznajomości całej treści  Koncepcji&  , która od
początku zawiera jasne uzasadnienie proponowanych rozwiązań.
Zachowano więc merytoryczny charakter dokumentu, nie rozszerzając go o treści polemiczne.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 65
LP. Nr. Zdjęcia Nazwa Obiektu Autor
1 1 Odcinek szlaku turystycznego 1 Borun
2 1 Odcinek szlaku turystycznego 2 Borun
3 2 Odcinek szlaku turystycznego 1 Borun
4 2 Odcinek szlaku turystycznego 2 Borun
5 2 Odcinek szlaku turystycznego 3 Borun
6 2 Odcinek szlaku turystycznego 4 Borun
7 2 Odcinek szlaku turystycznego 5 Borun
8 2 Odcinek szlaku turystycznego 6 Borun
9 4 Laboratorium małe Kubiak
10 6 Odcinek szlaku turystycznego 1 Borun
11 6 Odcinek szlaku turystycznego 2 Borun
12 6 Odcinek szlaku turystycznego 3 Borun
13 6 Odcinek szlaku turystycznego 4 Borun
14 6 Odcinek szlaku turystycznego 5 Borun
15 6 Odcinek szlaku turystycznego 6 Borun
16 7 Odcinek szlaku turystycznego 1 Borun
17 7 Odcinek szlaku turystycznego 2 Borun
18 7 Odcinek szlaku turystycznego 1 Borun
19 7 Odcinek szlaku turystycznego 2 Borun
20 7 Odcinek szlaku turystycznego 3 Borun
21 7 Odcinek szlaku turystycznego 4 Borun
22 7 Odcinek szlaku turystycznego 5 Borun
23 7 Odcinek szlaku turystycznego 6 Borun
24 7 Odcinek szlaku turystycznego 7 Borun
25 7 Odcinek szlaku turystycznego 8 Borun
26 7 Odcinek szlaku turystycznego 9 Borun
27 7 Odcinek szlaku turystycznego 10 Borun
28 7 Odcinek szlaku turystycznego 11 Borun
29 7 Odcinek szlaku turystycznego 12 Borun
30 7 Odcinek szlaku turystycznego 13 Borun
31 7 Odcinek szlaku turystycznego 14 Borun
32 7 Odcinek szlaku turystycznego 15 Borun
33 7 Odcinek szlaku turystycznego 16 Borun
34 7 Odcinek szlaku turystycznego 17 Borun
35 7 Odcinek szlaku turystycznego 18 Borun
36 7 Odcinek szlaku turystycznego 19 Borun
37 7 Odcinek szlaku turystycznego 20 Jurgiewicz
38 8 Odcinek szlaku turystycznego 1 Chabros
39 8 Odcinek szlaku turystycznego 2 Borun
40 8 Odcinek szlaku turystycznego 3 Borun
41 8 Odcinek szlaku turystycznego 4 Borun
42 8 Odcinek szlaku turystycznego 5 Borun
43 8 Odcinek szlaku turystycznego 6 Jurgiewicz
44 9 Odcinek szlaku turystycznego 1 Borun
45 9 Odcinek szlaku turystycznego 2 Borun
46 9 Odcinek szlaku turystycznego 3 Borun
47 9 Odcinek szlaku turystycznego 4 Borun
48 9 Odcinek szlaku turystycznego 5 Borun
49 9 Odcinek szlaku turystycznego 6 Borun
50 0 21 Basen U-botów 1 Borun
51 0 21 Basen U-botów 2 Kubiak
52 0 21 Basen U-botów 3 Kubiak
53 0 21 Basen U-botów 4 Kubiak
54 0 21 Basen U-botów 5 Borun
55 0 21 Basen U-botów 6 Borun
56 0 22 Bateria Mielin 1 Tabaczek
57 0 22 Bateria Mielin 2 Tabaczek
58 0 22 Bateria Mielin 3 Tabaczek
59 0 23 Schron 432 1 Kubiak
60 0 23 Schron 432 2 Kubiak
61 0 23 Schron 432 3 Kubiak
62 00 2 Bateria Henningen 1 Kubiak
63 00 2 Bateria Henningen 2 Kubiak
64 00 2 Bateria Henningen 3 Kubiak
65 3 04 Bateria Parkowa 1 Kubiak
66 3 04 Bateria Parkowa 2 Kubiak
67 4 05 Fort Zachodni 1 Emmerich
68 4 05 Fort Zachodni 2 Emmerich
69 4 06 Wieża Obserwacyjna Pilotów 1 Kubiak
70 4 06 Wieża Obserwacyjna Pilotów 2 Kubiak
71 4 09 Remiza Artyleryjska Kubiak
72 4 10 Brama Parkowa Kubiak
73 4 11 Fort Anioła 1 Emmerich
74 4 11 Fort Anioła 2 Tabaczek
75 5 03 Podstawy radarów W�rzburg  Riese Kubiak
76 6 12 Bateria Leśna 1 Kubiak
77 6 12 Bateria Leśna 2 Kubiak
78 6 13 Schron Dalmierza Baterii Leśnej 1 Kubiak
79 6 13 Schron Dalmierza Baterii Leśnej 2 Kubiak
80 6 14 Bateria Brzegowa 1 Kubiak
81 6 14 Bateria Brzegowa 2 Borun
82 6 15 Fort Wschodni 1 Jurgiewicz
83 6 15 Fort Wschodni 2 Emmerich
84 6 15 Fort Wschodni 3 Emmerich
85 6 15 Fort Wschodni 4 Emmerich
86 6 15 Fort Wschodni 5 Tabaczek
87 6 15 Fort Wschodni 6 Tabaczek
88 6 15 Fort Wschodni 7 Tabaczek
89 6 15 Fort Wschodni 8 Tabaczek
90 7 16 Bateria Warszów 1 Chabros
91 7 16 Bateria Warszów 2 Kubiak
92 7 16 Bateria Warszów 3 Kubiak
93 7 16 Bateria Warszów 4 Kubiak
94 7 16 Bateria Warszów 5 Borun
95 7 17 Wieża Gobena 1 Emmerich
96 7 17 Wieża Gobena 2 Jurgiewicz
97 7 17 Wieża Gobena 3 Borun
98 7 17 Wieża Gobena 4 Borun
99 7 17 Wieża Gobena 5 Kubiak
100 7 17 Wieża Gobena 6 Kubiak
101 7 17 Wieża Gobena 7 Borun
102 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 1 Jurgiewicz
103 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 2 Jurgiewicz
104 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 3 Borun
105 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 4 Borun
106 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 5 Kubiak
107 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 6 Kubiak
108 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 7 Kubiak
109 7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 8 Kubiak
110 8 19 Bateria Gobena 1 Jurgiewicz
111 8 19 Bateria Gobena 2 Kubiak
112 8 19 Bateria Gobena 3 Jurgiewicz
113 8 19 Bateria Gobena 4 Kubiak
114 8 19 Bateria Gobena 5 Kubiak
115 8 19 Bateria Gobena 6 Chabros
116 8 19 Bateria Gobena 7 Chabros
117 8 19 Bateria Gobena 8 Chabros
118 8 19 Bateria Gobena 9 Borun
119 8 19 Bateria Gobena 10 Jurgiewicz
120 8 19 Bateria Gobena 11 Chabros
121 8 19 Bateria Gobena 12 Chabros
122 8 19 Bateria Gobena 13 Chabros
123 8 19 Bateria Gobena 14 Chabros
124 8 19 Bateria Gobena 15 Borun
125 8 19 Bateria Gobena 16 Borun
126 8 19 Bateria Gobena 17 Kubiak
127 8 19 Bateria Gobena 18 Borun
128 8 19 Bateria Gobena 19 Borun
129 8 19 Bateria Gobena 20 Borun
130 8 19 Bateria Gobena 21 Borun
131 8 19 Bateria Gobena 22 Borun
132 8 19 Bateria Gobena 23 Borun
133 9 20 Bateria Przytór 1 Borun
134 9 20 Bateria Przytór 2 Kubiak
135 9 20 Bateria Przytór 3 Kubiak
136 9 20 Bateria Przytór 4 Borun
137 9 20 Bateria Przytór 5 Kubiak
138 9 20 Bateria Przytór 6 Borun
139 9 20 Bateria Przytór 7 Borun
140 9 20 Bateria Przytór 8 Borun
141 9 20 Bateria Przytór 9 Borun
142 9 20 Bateria Przytór 10 Borun
143 9 20 Bateria Przytór 11 Borun
144 9 20 Bateria Przytór 12 Borun
145 9 20 Bateria Przytór 13 Jurgiewicz
146 9 20 Bateria Przytór 14 Jurgiewicz
147 9 20 Bateria Przytór 15 Borun
148 9 20 Bateria Przytór 16 Borun
149 9 20 Bateria Przytór 17 Jurgiewicz
150 9 20 Bateria Przytór 18 Jurgiewicz
151 9 20 Bateria Przytór 19 Borun
152 9 20 Bateria Przytór 20 Borun
153 9 20 Bateria Przytór 21 Chabros
154 9 20 Bateria Przytór 22 Chabros
155 9 20 Bateria Przytór 23 Chabros
156 9 20 Bateria Przytór 24 Chabros
157 9 20 Bateria Przytór 25 Chabros
158 9 20 Bateria Przytór 26 Chabros
159 9 20 Bateria Przytór 27 Chabros
Teksty do tablic informacyjnych obiektów trasy turystycznej  Fortyfikacje
Świnoujścia , do tłumaczenia na język niemiecki i angielski
1. Bateria Mars
W tym miejscu, na wydmach istniała wybudowana w latach 1908-10 nieufortyfikowana bateria,
przeznaczona do niszczenia celów nawodnych. Współpracowała z baterią Parkową. Lokalizacja
jej oparta była na układzie symetrycznym. Podobne rozwiązanie zastosowano na wyspie Wolin.
Po przebudowie w latach 1936-37 stała się baterią zaporową  Mars , uzbrojoną w 4 działa
kalibru 105 mm.
2. Bateria Henningen
Bateria nabrzeżna wybudowana w pasie wydm w latach 1943-44 której głównym zadaniem było
niszczenie celów nawodnych i ochrona wejścia do portu. W jej skład wchodziły: 4 samodzielne
stanowiska dział 150mm wraz z pomieszczeniami technicznymi pod ziemią, schron i stanowiska
dalmierza optycznego, schron agregatu prądotwórczego i maskowany ziemią schron
amunicyjny.
3. Podstawy Radarów W�rzburg - Olbrzym
II wojna światowa to rozwój niemieckich radarów, które służyły do wczesnego ostrzegania,
wyznaczania azymutów ostrzału i nawigacji. W Świnoujściu zastosowano trzy grupy radarów:
obiekty radiolokacyjne o zróżnicowanym charakterze rozwiązań (zespół radarów na Forcie Anioła
i Zachodnim, wieża radiolokacyjna przy baterii Warszów), obiekty mobilne (przeznaczone do
celów artyleryjskich, umieszczone na samochodach), obiekty trwałe z żelbetowymi podstawami
fundamentowymi. Do tych ostatnich należą podstawy radarów typu W�rzburg - Olbrzym
wybudowane około 1942 roku, których czasza miała przeszło 7,5m średnicy.
4. Bateria Parkowa
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-1911 na terenie parku zdrojowego. Jej głównym
zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja jej oparta była na układzie symetrycznym.
Na wyspie Wolin wybudowano bliz
niaczą baterię Leśną. Baterię Parkową od zachodu
wzmocniono nieufortyfikowaną baterią pomocniczą. Pierwotnie uzbrojona w 6 dział kalibru
210mm. Przebudowana w latach 1932-1933 i wykorzystywana podczas II Wojny Światowej, gdy
4 moz
dzierze zastąpiono działami nabrzeżnymi 203mm.
5. Bateria Zachodnia
Dzieło obronne wzniesione w latach 1848-80 jako luneta z dwoma stanowiskami artyleryjskimi i
śródszańcem. Wchodziło w skład Twierdzy Morskiej Świnoujście. W XIX wieku dzieło, otoczone
wałem i fosą, miało 7 stanowisk ogniowych dla armat. Zmodernizowane w latach 80. XIX w.,
stało się ciężką baterią nadbrzeżną. Wprowadzono nowe trawersy na wale i betonowe
wzmocnienie ceglanych sklepień. Do 1905 roku baterię uzbrojono w 4 działa 210 mm. W latach
1937-38 r. na jego terenie wzniesiono szkolne stanowisko - wieżę dowódczo-sztabową z
dalmierzem optycznym. Przed II wojną światową dobudowano 5 żelbetowych stanowisk dla
armat i moz
dzieży.
6. Wieża Obserwacyjna [tablica mała bez tekstu]
7. Laboratorium [tablica mała bez tekstu]
8. Prochownia [tablica mała bez tekstu]
9. Remiza Artyleryjska [tablica mała bez tekstu]
10. Brama zachodniego Kompleksu Fortecznego
Wybudowana około 1877 r. Brama Parkowa stanowiła jedyne lądowe połączenie miasta z
terenem Zespołu Fortecznego i Basenem Jachtowym. Bramę umieszczono w wale fortecznym i
połączono z wysokim ceglanym murem (murem Carnota), poprowadzonym w fosie zachodniej.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 67
Obecnie Brama Parkowa mimo zniszczeń posiada zachowane jeszcze bloczki do lin mostowych,
a po obu stronach jest 6 strzelnic skierowanych na przyległe odcinki zasypanej fosy.
11. Fort Anioła
Fort wieżowy z otaczającym wałem, wybudowany na planie regularnego pięcioboku. Powstał
w latach 1855-58. Pełnił funkcje bojowo-obserwacyjne. Pilnował zaplecza Twierdzy Świnoujskiej,
portu i nurtu Świny, pozostając w łączności z prawobrzeżną Twierdzą Portową (dziś
nieistniejącą).W latach 139-45 na Forcie Anioła zainstalowano urządzenia radiolokacyjne,
najprawdopodobniej radary typu Freya, których elementy zachowane są do dziś. Nazwa fortu
związana jest z jego kształtem, gdyż przypomina Zamek św. Anioła w Rzymie (Mauzoleum
Hadriana).
12. Bateria Leśna
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-10 na terenie lasu nadmorskiego. Jej głównym
zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja baterii oparta była na układzie
symetrycznym. Na wyspie Uznam wybudowano bliz
niaczą baterię Parkową. Baterię Leśną od
wschodu wzmocniono nieufortyfikowaną baterią pomocniczą. W skład kompleksu wchodziły:
3 schrony amunicyjne, 6 stanowisk dla moz
dzierzy nabrzeżnych kalibru 210mm, 6 schronów
koszarowych i schron centrali artyleryjskiej.
13. Schron dalmierza Baterii Leśnej [tablica mała bez tekstu]
14. Bateria Brzegowa
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1909-10. Jej głównym zadaniem była ochrona portu i
garnizonu. Składała się z dwóch bloków: schronu dwukondygnacyjnego (dolna kondygnacja
pełniła funkcje koszarowo - magazynowe, górna - bojowe) oraz schronu dalmierza optycznego.
Uzbrojona w 4 działa 150mm. W trakcie przebudowy w latach 1940-44 skrajne działobitnie
nadlano i zmodernizowano dla armat 150mm. Zasięg ognia z dział po modernizacji wynosił do
20 km. Nazwana baterią Yorck od nazwiska modernizatora armii pruskiej z okresu wojen
napoleońskich Jana Ludwika hrabiego Yorck von Wartenburg (1759 1830).
15. Fort Wschodni
Dzieło obronne wybudowane w latach 1848-59 wielokrotnie w póz
niejszym czasie
modernizowane. Otrzymało formy charakterystyczne dla nowopruskich poligonalnych fortyfikacji
lądowych. Będąc przyczółkiem Twierdzy Morskiej Świnoujście fort wystawiony był na
bezpośrednie regularne ataki. Ze względu na lokalizację i siłę ognia był najważniejszym fortem
tej twierdzy.
16. Bateria Warszów
Bateria zaporowa wybudowana w latach 1936-38, na wydmach, w odległości ok. 150-200m od
baterii Brzegowej. Jej zadaniem była obrona wybrzeża. Składała się z 4 stanowisk ogniowych
dla armat 105 mm, stanowiska dalmierza z bunkrem dla obsługi, schronu koszarowego, schronu
amunicyjnego (wysadzonego w powietrze podczas wojny). W 1939r. dobudowano
nieopancerzone stanowisko polowe.
17. Wieża dowodzenia Baterii G�bena
Wybudowana w latach 1938-39. Podstawową funkcją wieży było kierowanie ogniem baterii
nabrzeżnej ukrytej w lasach 2 km w głąb lądu. Obiekt siedmiokondygnacyjny (jedna
kondygnacja podziemna). Pierwszy poziom wieży spełniał funkcje techniczną, drugi był
poziomem dowodzenia, trzeci-socjalnym. Poziomy 4 - 7 były koszarami, ósmy był poziomem
pomiarowym, Na szczycie wieży znajdował się dalmierz. W 2001 roku wycięto podstawę pod
zachowaną kopułą dalmierza i dobudowano dostrzegalnię przeciwpożarową.
18. 11 Batalionowy Rejon Umocniony
Bateria przeciwlotnicza dla dział 37mm wchodząca w skład 11 odcinka Batalionowych Rejonów
Umocnionych. Rejon wybudowany w latach 1952-54 jako wzmocniona fortyfikacja polowa.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 68
Umocnienia tego typu przeznaczone do obrony przeciwdesantowej ciągnęły się wzdłuż polskiego
wybrzeża Bałtyku, jednak nie odegrały znaczącej roli w czasie zimnej wojny.
19. Bateria G�bena
Bateria nabrzeżna artylerii najcięższej, zaprojektowana w 1936r. Zasadniczym celem baterii
była walka z okrętami nieprzyjaciela wspierającymi desant morski. W pierwszym okresie
wyposażono ją w armaty 283mm, z możliwością montażu wież dział 305mm. Kompleks składał
się z 3 bloków koszarowo-bojowych, magazynu amunicyjnego, schronu elektrowni, warsztatu
kolejki wąskotorowej. Obiekty połączone zostały koleją szeroko i wąsko torową. 2km na północ
na nadmorskiej wydmie wybudowano wieżę obserwacyjną baterii. W 1942 zdemontowano
uzbrojenie baterii przenosząc je na Wał Atlantycki.
20. Bateria Przytór
Wybudowana w latach 1937-40 na planie litery H, łączącej cztery stanowiska dział i stanowisko
dalmierza. Jedna z kilkunastu baterii obrony wybrzeża, wybudowana w celu ochrony portu
wojennego niemieckiej marynarki przed atakiem lotniczym. W skład baterii wchodziły: 4
stanowiska bojowe z działami 105mm połączone ze schronem koszarowo techniczno-obronnym,
stanowisko armaty 20mm wraz ze schronem obsługi, schron agregatu prądotwórczego ze
stanowiskiem dowodzenia oraz schron zapasowego stanowiska dowodzenia i kierowania ogniem
kształtem przypominający  wiejski domek (wspaniały przykład maskowania obiektu).
21. Basen U-botów
Wybudowany w latach 1943-44 na wyspie Karsibór w oparciu o istniejący w pobliżu stary basen
przeprawy promowo-towarowej, który został powiększony i połączony ze Starą Świną.
Dodatkowo w pobliżu wybudowano kilka baraków dla marynarzy i pozostałego personelu. Całość
oddano do użytku w roku 1944. Do końca 1944 przeprowadzano tu uzupełnienia w załogę i
sprzęt nowych okrętów wodowanych w Bremie i Hamburgu.
22. Bateria Mielin
Wybudowana w latach 1937-38. Bateria przeznaczona do obrony przeciwlotniczej. Zbudowana
na planie litery H. Składa się ze schronu koszarowo-bojowego, 5 stanowisk dział 105mm,
stanowiska dalmierza, schronu technicznego (elektrownia, ujęcie wody), schronu amunicyjnego,
linii kolejki wąskotorowej. Na początku 1945 roku działa baterii brały udział w odpieraniu
nalotów na Świnoujście. W ostatnich dniach wojny baterię wyposażono w amunicję
przeciwpancerną i przygotowano do odparcia ataków naziemnych.
23. Schron 432
Wybudowany przed II Wojną Światową, przebudowany przez Rosjan w latach 1964-67(czasy
zimnej wojny). Całość zlokalizowana w lesie na wyspie Uznam. Obiekt tworzą dwa budynki.
Pierwszy pierwotnie służył jako centrala łączności Kriegsmarine, drugi był schronem garażem
dla wyrzutni na podwoziu. Naziemna konstrukcja w całości z gotowych elementów, maskowana
ziemią, po przebudowie na schron przeciw atomowy zabezpieczona pancernymi wrotami
przeciw-podmuchowymi. Oba obiekty były połączone murowanym łącznikiem. Ostatecznie
schron był bazą dowództwa garnizonu.
PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej  Fortyfikacje Świnoujścia czerwiec 2004 69
Bateria Mars
W tym miejscu, na wydmach istniała wybudowana w latach 1908-10 nieufortyfikowana
bateria, przeznaczona do niszczenia celów nawodnych. Współpracowała z baterią
Parkową. Lokalizacja jej oparta była na układzie symetrycznym. Podobne rozwiązanie
zastosowano na wyspie Wolin. Po przebudowie w latach 1936-37 stała się baterią
zaporową  Mars , uzbrojoną w 4 działa kalibru 105 mm. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów II
1
2
powstałe w latach 1900-1918 3 4
1. Bateria pomocnicza Baterii
5
Parkowej
6
2. Schron Centrali Artyleryjskiej
7
Baterii Parkowej
Fortyfikacje
3. Bateria Parkowa  Plantagen
4. Bateria Brzegowa  Strand
5. Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii LeS
nej
6. Bateria LeS
na  Forst
7. Bateria pomocnicza Baterii
Świnoujścia
LeS
nej
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (1)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 1 [ skala 1:4 ]
Bateria Henningen
Bateria nabrzeżna wybudowana w pasie wydm w latach 1943-44 której głównym zadaniem
było niszczenie celów nawodnych i ochrona wejS
cia do portu. W jej skład wchodziły: 4
samodzielne stanowiska dział 150mm wraz z pomieszczeniami technicznymi pod ziemią,
schron i stanowiska dalmierza optycznego, schron agregatu prądotwórczego i maskowany
ziemią schron amunicyjny. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (2)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 2 [ skala 1:4 ]
 Podstawy radarów
W�RZBURG - Olbrzym
II wojna S
wiatowa to rozwój niemieckich radarów, które służyły do wczesnego ostrzegania,
wyznaczania azymutów ostrzału i nawigacji. W R
winoujS
ciu zastosowano trzy grupy radarów:
obiekty radiolokacyjne o zróżnicowanym charakterze rozwiązań (zespół radarów na Forcie
Anioła i Zachodnim, wieża radiolokacyjna przy baterii Warszów), obiekty mobilne
(przeznaczone do celów artyleryjskich, umieszczone na samochodach), obiekty trwałe z
żelbetowymi podstawami fundamentowymi. Do tych ostatnich należą podstawy radarów typu
W�rzburg - Olbrzym wybudowane około 1942 roku, których czasza miała przeszło 7,5m S
rednicy.
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (3)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 3 [ skala 1:4 ]
Bateria Parkowa
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-1911 na terenie parku zdrojowego. Jej głównym
zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja jej oparta była na układzie symetrycznym.
Na wyspie Wolin wybudowano blix
niaczą baterię LeS
ną. Baterię Parkową od zachodu
wzmocniono nieufortyfikowaną baterią pomocniczą. Pierwotnie uzbrojona w 6 dział kalibru
210mm. Przebudowana w latach 1932-1933 i wykorzystywana podczas II Wojny R
wiatowej,
gdy 4 mox
dzierze zastąpiono działami nabrzeżnymi 203mm. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów II
1
2
powstałe w latach 1900-1918 3 4
1. Bateria pomocnicza Baterii
5
Parkowej
6
2. Schron Centrali Artyleryjskiej
7
Baterii Parkowej
Fortyfikacje
3. Bateria Parkowa  Plantagen
4. Bateria Brzegowa  Strand
5. Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii LeS
nej
6. Bateria LeS
na  Forst
7. Bateria pomocnicza Baterii
Świnoujścia
LeS
nej
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (4)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 4 [ skala 1:4 ]
Bateria Zachodnia
Dzieło obronne wzniesione w latach 1848-80 jako luneta z dwoma stanowiskami artyleryjskimi
i S
ródszańcem. Wchodziło w skład Twierdzy Morskiej R
winoujS
cie. W XIX wieku dzieło,
otoczone wałem i fosą, miało 7 stanowisk ogniowych dla armat. Zmodernizowane w latach 80.
XIX w., stało się ciężką baterią nadbrzeżną. Wprowadzono nowe trawersy na wale i betonowe
wzmocnienie ceglanych sklepień. Do 1905 roku baterię uzbrojono w 4 działa 210 mm. W
latach 1937-38 r. na jego terenie wzniesiono szkolne stanowisko - wieżę dowódczo-sztabową
z dalmierzem optycznym. Przed II wojną S
wiatową dobudowano 5 żelbetowych stanowisk dla
armat i mox
dzieży. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (5)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 5 [ skala 1:4 ]
�
Wieza Obserwacyjna
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (6)
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 6 [ skala 1:3 ]
Laboratorium
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (7)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 7 [ skala 1:3 ]
Prochownia
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (8)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 8 [ skala 1:3 ]
Remiza Artyleryjska
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (9)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 9 [ skala 1:3 ]
Brama
Zachodniego Kompleksu Fortecznego
Wybudowana około 1877 r. Brama Parkowa stanowiła jedyne lądowe połączenie miasta z
terenem Zespołu Fortecznego i Basenem Jachtowym. Bramę umieszczono w wale fortecznym
i połączono z wysokim ceglanym murem (murem Carnota), poprowadzonym w fosie
zachodniej. Obecnie Brama Parkowa mimo zniszczeń posiada zachowane jeszcze bloczki do
lin mostowych, a po obu stronach jest 6 strzelnic skierowanych na przyległe odcinki zasypanej
fosy. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (10)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 10 [ skala 1:4 ]
Fort Aniola
Fort wieżowy z otaczającym wałem, wybudowany na planie regularnego pięcioboku. Powstał
w latach 1855-58. Pełnił funkcje bojowo-obserwacyjne. Pilnował zaplecza Twierdzy
R
winoujskiej, portu i nurtu R
winy, pozostając w łącznoS
ci z prawobrzeżną Twierdzą Portową
(dziS
nieistniejącą).W latach 139-45 na Forcie Anioła zainstalowano urządzenia radiolokacyjne,
najprawdopodobniej radary typu Freya, których elementy zachowane są do dziS
. Nazwa fortu
związana jest z jego kształtem, gdyż przypomina Zamek S
w. Anioła w Rzymie (Mauzoleum
Hadriana). .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (11)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 11 [ skala 1:4 ]

Bateria Leśna
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-10 na terenie lasu nadmorskiego. Jej głównym
zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja baterii oparta była na układzie
symetrycznym. Na wyspie Uznam wybudowano blix
niaczą baterię Parkową. Baterię LeS
ną od
wschodu wzmocniono nieufortyfikowaną baterią pomocniczą. W skład kompleksu wchodziły:
3 schrony amunicyjne, 6 stanowisk dla mox
dzierzy nabrzeżnych kalibru 210mm, 6 schronów
koszarowych i schron centrali artyleryjskiej. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów II
1
2
powstałe w latach 1900-1918 3 4
1. Bateria pomocnicza Baterii
5
Parkowej
6
2. Schron Centrali Artyleryjskiej
7
Baterii Parkowej
Fortyfikacje
3. Bateria Parkowa  Plantagen
4. Bateria Brzegowa  Strand
5. Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii LeS
nej
6. Bateria LeS
na  Forst
7. Bateria pomocnicza Baterii
Świnoujścia
LeS
nej
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (12)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 12 [ skala 1:4 ]
Schron dalmierza Baterii Leśnej
Grupa Obiektów II
1
2
powstałe w latach 1900-1918 3 4
1. Bateria pomocnicza Baterii
5
Parkowej
6
2. Schron Centrali Artyleryjskiej
7
Baterii Parkowej
Fortyfikacje
3. Bateria Parkowa  Plantagen
4. Bateria Brzegowa  Strand
5. Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii LeS
nej
6. Bateria LeS
na  Forst
7. Bateria pomocnicza Baterii
Świnoujścia
LeS
nej
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (13)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 13 [ skala 1:3 ]
Bateria Brzegowa
Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1909-10. Jej głównym zadaniem była ochrona portu i
garnizonu. Składała się z dwóch bloków: schronu dwukondygnacyjnego (dolna
kondygnacja pełniła funkcje koszarowo - magazynowe, górna - bojowe) oraz schronu dalmierza
optycznego. Uzbrojona w 4 działa 150mm. W trakcie przebudowy w latach 1940-44 skrajne
działobitnie nadlano i zmodernizowano dla armat 150mm. Zasięg ognia z dział po modernizacji
wynosił do 20 km.Nazwana baterią Yorck od nazwiska modernizatora armii pruskiej z okresu
wojen napoleońskich Jana Ludwika hrabiego Yorck von Wartenburg (1759-1830). .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów II
1
2
powstałe w latach 1900-1918 3 4
1. Bateria pomocnicza Baterii
5
Parkowej
6
2. Schron Centrali Artyleryjskiej
7
Baterii Parkowej
Fortyfikacje
3. Bateria Parkowa  Plantagen
4. Bateria Brzegowa  Strand
5. Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii LeS
nej
6. Bateria LeS
na  Forst
7. Bateria pomocnicza Baterii
Świnoujścia
LeS
nej
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (14)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 14 [ skala 1:4 ]
Fort Wschodni
Dzieło obronne wybudowane w latach 1848-59 wielokrotnie w póx
niejszym czasie
modernizowane. Otrzymało formy charakterystyczne dla nowopruskich poligonalnych
fortyfikacji lądowych. Będąc przyczółkiem Twierdzy Morskiej R
winoujS
cie fort wystawiony był
na bezpoS
rednie regularne ataki. Ze względu na lokalizację i siłę ognia był najważniejszym
fortem tej twierdzy. . .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1 2
1. Bateria Zachodnia
3
Laboratorium
4 5
Prochownia
Remiza Artyleryjska
Fortyfikacje
2. Wieża Obserwacyjna
3. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (15)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 15 [ skala 1:4 ]
Bateria Warszów
Bateria zaporowa wybudowana w latach 1936-38, na wydmach, w odległoS
ci ok. 150-200m
od baterii Brzegowej. Jej zadaniem była obrona wybrzeża. Składała się z 4 stanowisk
ogniowych dla armat 105 mm, stanowiska dalmierza z bunkrem dla obsługi, schronu
koszarowego, schronu amunicyjnego (wysadzonego w powietrze podczas wojny). W 1939r.
dobudowano nieopancerzne stanowisko polowe. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (16)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 16 [ skala 1:4 ]
"
Wieza dowodzenia
baterii G�bena
Wybudowana w latach 1938-39. Podstawową funkcją wieży było kierowanie ogniem baterii
nabrzeżnej ukrytej w lasach 2 km w głąb lądu. Obiekt siedmiokondygnacyjny (jedna
kondygnacja podziemna). Pierwszy poziom wieży spełniał funkcje techniczną, drugi był
poziomem dowodzenia, trzeci-socjalnym. Poziomy 4 - 7 były koszarami, ósmy był poziomem
pomiarowym, Na szczycie wieży znajdował się dalmierz. W 2001 roku wycięto podstawę
pod zachowaną kopułą dalmierza i dobudowano dostrzegalnię przeciwpożarową. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (17)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 17 [ skala 1:4 ]
 11 Batalionowy
Rejon Umocniony
Bateria przeciwlotnicza dla dział 37mm wchodząca w skład 11 odcinka Batalionowych
Rejonów Umocnionych. Rejon wybudowany w latach 1952-54 jako wzmocniona fortyfikacja
polowa. Umocnienia tego typu przeznaczone do obrony przeciwdesantowej ciągnęły się
wzdłuż polskiego wybrzeża Bałtyku, jednak nie odegrały znaczącej roli w czasie zimnej wojny.
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów IV
1
powstałe po roku 1945
1. 11 Batalionowy Rejon Umocniony
2. Schron 432 (przeciwatomowy) 2 Fortyfikacje
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (18)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 18 [ skala 1:4 ]
 Bateria G�bena
Bateria nabrzeżna artylerii najcięższej, zaprojektowana w 1936r. Zasadniczym celem baterii
była walka z okrętami nieprzyjaciela wspierającymi desant morski. W pierwszym okresie
wyposażono ją w armaty 283mm, z możliwoS
cią montażu wież dział 305mm. Kompleks składał
się z 3 bloków koszarowo-bojowych, magazynu amunicyjnego, schronu elektrowni, warsztatu
kolejki wąskotorowej. Obiekty połączone zostały koleją szeroko i wąsko torową. 2km na
północ na nadmorskiej wydmie wybudowano wieżę obserwacyjną baterii. W 1942
zdemontowano uzbrojenie baterii przenosząc je na Wał Atlantycki. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (19)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 19 [ skala 1:4 ]
ó
Bateria Przyt r
Wybudowana w latach 1937-40 na planie litery H, łączącej cztery stanowiska dział i stanowisko
dalmierza. Jedna z kilkunastu baterii obrony wybrzeża, wybudowana w celu ochrony portu
wojennego niemieckiej marynarki przed atakiem lotniczym. W skład baterii wchodziły: 4
stanowiska bojowe z działami 105mm połączone ze schronem koszarowo-techniczno-obronnym,
stanowisko armaty 20mm wraz ze schronem obsługi, schron agregatu prądotwórczego ze
stanowiskiem dowodzenia oraz schron zapasowego stanowiska dowodzenia i kierowania ogniem
kształtem przypominający  wiejski domek (wspaniały przykład maskowania obiektu).
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (20)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 20 [ skala 1:4 ]
 Basen U-botów
Wybudowany w latach 1943-44 na wyspie Karsibór w oparciu o istniejący w pobliżu stary basen
przeprawy promowo-towarowej, który został powiększony i połączony ze Starą R
winą.
Dodatkowo w pobliżu wybudowano kilka baraków dla marynarzy i pozostałego personelu.
CałoS
ć oddano do użytku w roku 1944. Do końca 1944 przeprowadzano tu uzupełnienia w
załogę i sprzęt nowych okrętów wodowanych w Bremie i Hamburgu. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (21)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 21 [ skala 1:4 ]
 Bateria Mielin
Wybudowana w latach 1937-38. Bateria przeznaczona do obrony przeciwlotniczej. Zbudowana
na planie litery H. Składa się ze schronu koszarowo-bojowego, 5 stanowisk dział 105mm,
stanowiska dalmierza, schronu technicznego (elektrownia, ujęcie wody), schronu amunicyjnego,
linii kolejki wąskotorowej. Na początku 1945 roku działa baterii brały udział w odpieraniu nalotów
na R
winoujS
cie. W ostatnich dniach wojny baterię wyposażono w amunicję przeciwpancerną i
przygotowano do odparcia ataków naziemnych. .
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów III
2
1
wzniesione przed II Wojną R
wiatową
3
i podczas wojny 1930-1945r.
4
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W�rzburg-Olbrzym
Fortyfikacje
9
5
3. Bateria Warszów  Osternothafen
6
4. Wieża Obserwacyjna
Baterii G�bena
8
5. Bateria G�bena
6. Bateria Przytór  Pritterbatterie
7. Basen U-botów
7
Świnoujścia
8. Bateria Mielin  Mellin
9. Bunkier ŁącznoS
ci Kriegsmarine
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (22)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 22 [ skala 1:4 ]
Schron 432
Wybudowany przed II Wojną R
wiatową, przebudowany przez Rosjan w latach 1964-67(czasy
zimnej wojny). CałoS
ć zlokalizowana w lesie na wyspie Uznam. Obiekt tworzą dwa budynki.
Pierwszy pierwotnie służył jako centrala łącznoS
ci Kriegsmarine, drugi był schronem-garażem
dla wyrzutni na podwoziu. Naziemna konstrukcja w całoS
ci z gotowych elementów, maskowana
ziemią, po przebudowie na schron przeciw atomowy zabezpieczona pancernymi wrotami
przeciw-podmuchowymi. Oba obiekty były połączone murowanym łącznikiem. Ostatecznie
schron był bazą dowództwa garnizonu.
.
Tekst w języku niemieckim (z oryginalną nazwą)
Tekst w języku angielskim (z odpowiednim tłumaczeniem nazwy obiektu)
Grupa Obiektów IV
1
powstałe po roku 1945
1. 11 Batalionowy Rejon Umocniony
2. Schron 432 (przeciwatomowy) 2 Fortyfikacje
Świnoujścia
Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (23)
PauloPost
MXL4 - architekci
ENGINEERING
Projekt tablicy informacyjnej obiektu 23 [ skala 1:4 ]


Twierdza Swinoujscie
MORZE BAŁTYCKIE
MORZE BAŁTYCKIE
8
1
2
UZNAM
3
4
5
6
9
7
Grupa Obiektów I
powstałe do 1900r.
1. Fort Zachodni
2. Laboratorium
3. Prochownia
4. Wieża Obserwacyjna
WOLIN
WOLIN
WOLIN
5. Remiza Artyleryjska
6. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
7. Fort Anioła
8. Fort Wschodni
9. Twierdza Portowa - obecnie
nieistniejąca
Twierdza R
winoujS
cie obejmuje
Tekst w języku niemieckim Tekst w języku angielskim
obiekty budowane po obu stronach
rzeki R
winy od lat 40 XIX w.
W roku 1863 fortyfikacje S
winoujskie
zostały ogłoszone twierdzą trzeciej
klasy, a w roku 1872 - drugiej klasy.
Obiekty wchodzące w jej skład to:
nieistniejący już dzisiaj Fort I
( Twierdza Portowa ,Werk I), Bateria
Wschodni (Werk II) oraz Fort Anioła
(Werk III). .
Tutaj JesteS

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (24)
PauloPost
Projekt tablicy informacyjnej grupy obiektów [ skala 1:4 ] MXL4 - architekci
ENGINEERING
N
5
1


Twierdza Swinoujscie
MORZE BAŁTYCKIE
MORZE BAŁTYCKIE
8
1
2
UZNAM
3
4
5
6
9
7
Grupa Obiektów I
powstałe do 1900r.
1. Fort Zachodni
2. Laboratorium
3. Prochownia
WOLIN
WOLIN
WOLIN
4. Wieża Obserwacyjna
5. Remiza Artyleryjska
6. Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego
7. Fort Anioła
8. Fort Wschodni
9. Twierdza Portowa - obecnie
nieistniejąca
Twierdza R
winoujS
cie obejmuje
Tekst w języku niemieckim Tekst w języku angielskim
obiekty budowane po obu stronach
rzeki R
winy od lat 40 XIX w.
W roku 1863 fortyfikacje S
winoujskie
zostały ogłoszone twierdzą trzeciej
klasy, a w roku 1872 - drugiej klasy.
Obiekty wchodzące w jej skład to:
nieistniejący już dzisiaj Fort I
( Twierdza Portowa ,Werk I), Bateria
Wschodni (Werk II) oraz Fort Anioła
(Werk III). .
Tutaj JesteS

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje R
winoujS
cia
załącznik 2 (25)
PauloPost
Projekt tablicy informacyjnej grupy obiektów [ skala 1:4 ] MXL4 - architekci
ENGINEERING
N
5
1