6355536804

1. WSTĘP 1.1. ZARYS TREŚCI PRACY

Aktywność czynników historycznych, społecznych i gospodarczych w minionych wiekach doprowadziła w Karpatach do rozdrobnienia areału gruntów rolnych i leśnych. Proces ten rozpoczął się w XV wieku wraz z pierwszymi zasiedleniami. Osadnik otrzymywał fragment roli, który przez kolejne wieki był dzielony, głównie pomiędzy potomków. Większość nowo wytyczanych działek wymagała dojazdu co skutkowało rozrastaniem się sieci dróg. W mniejszym nasileniu proces ten występował na terenach leśnych. Tendencje te uległy zahamowaniu dopiero w ostatnich latach.

Gęstość dróg polnych w Karpatach sięga 9 km/km², na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej 12-15 km/km² (Niedbała, Soja 1998), a w skrajnych przypadkach jak wc wsi Sułoszowa koło Krakowa nawet 40 km/km² (Grabczuk 1967). Wielokrotnie przewyższa ona gęstość naturalnych rozcięć, którą w Karpatach szacuje się na około 3,5 km/km² (Soja 2002).

Dotychczasowe opracowania dotyczące karpackich dróg polnych skupiały się na wybranych zagadnieniach pomijając często kluczowe, historyczne uwarunkowania. Prace dotyczyły najczęściej małych obszarów, a uzyskane wyniki nie były odnoszone do większych jednostek, np. regionów. Szerokie badania w zlewni Homerki, w Beskidzie Sądeckim (Froehlich 1982, 1991; Froehlich, Słupik 1980, 1986) wykazały, że drogi pełnią wielorakie funkcje w środowisku przyrodniczym, m.in. drenują pokrywy zwietrzelinowe, mogą pełnić rolę cieków, istotnie wpływają na kulminację i częstotliwości wezbrań w zlewni.

Na potrzebę uwzględnienia sieci drogowej w hydrologicznym modelu odpływu, szczególnie w małych zlewniach, zwrócił uwagę m.in. R. Soja (2002). Szereg modeli odpływu wymaga dużej ilości danych wejściowych, co w praktyce eliminuje je z zastosowań w zlewniach niekontrolowanych. Proste modele stosowane z zadowalającymi wynikami w zlewniach niekontrolowanych nie uwzględniają sieci dróg (Soczyńska 1987; Więzik 1987).

W literaturze zagranicznej nieutwardzone drogi (szczególnie leśne) są już przedmiotem badań aplikacyjnych i modelowych (Loaugue i in. 2005; Mirus i in. 2007). Testowane są rozwiązania metodyczne dostosowane do miejscowych warunków, ale w niczym nie przypominających Karpat. Istnieje zatem konieczność wypracowania własnych ujęć, co jest jednym z celów niniejszej pracy.