660358640

OKÓLNIK TD nr 137

VII OGÓLNOPOLSKIE SYMPOZJUM GEOINFORMATYCZNE Warszawa, 11-13 09.2013

Metody analiz przestrzennych w pracach nad waloryzacją przyrodniczą kraju

Marek Baranowski

Instytut Geodezji i Kartografii ul. Modzelewskiego 27,02-679Warsza\va [e-mail]

Słowa kluczowe: analizy przestrzenne, waloryzacja przestrzenna, GIS, regionalizacja

Waloryzacja przyrodnicza kraju z wykorzystaniem metod analiz przestrzennych prowadzona jest w Polsce od kilkunastu lat. Pierwsze próby inwentaryzacji przyrodniczej realizowanej z zastosowaniem technik komputerowych podejmowane były w krakowskich ośrodkach naukowych zajmujących się badaniem przyrody Polski. Powstałe w ich wyniku zbiory danych, stanowiły istotny' wkład w tworzenie zasobów cyfrowych niezbędnych do przeprowadzenia oceny stanu przyrody kraju.

Zastosowanie technik geoinformacyjnych na potrzeby waloryzacji przyrodniczej warunkowane było zarówno rozwojem metod i technik analiz przestrzennych, w coraz to liczniejszych pakietach GIS, jak i dynamicznym przyrostem zasobów danych przestrzennych obejmujących zasięgiem geograficznym terytorium naszego państwa. Pierwsze zastosowania analiz przestrzennych w Polsce do prac nad walory zacją przyrodni -czą miały miejsce w drugiej poloyyie lat dzieyvięćdziesiątych, kiedy to dokonano wieloczynnikowych przetworzeń na potrzeby generalnego planu rozwoju autostrad yv Polsce.

W kolejnych latach zespoły UNEP/GRID-Warszayva oraz Instytutu Ochrony Przyrody PAN prowadziły badania nad wyznaczeniem sieci Natura 2000 w ramach prac nad jej koncepcją. Zastosowano przy tym analizy przestrzenne wykorzystujące europejską bazę danych CORINE Land Cover. Przy opracowaniu drugiej wersji sieci Natura 2000 w Polsce przygotoyvano Specjalne Formularze Danych zawierające charakterystykę każdego z obszarów Natura 2000. Część z tych charakterystyk została opracowana na podstayvie analiz przestrzennych z wykorzystaniem kilku baz danych przestrzennych obejmujących obszar całego kraju, w tym Państwowy Rejestr Granic (nazwa z początku lat 2000), Krajowy System Obszarów Chronionych i CORINE Land Cover.

W tym samym okresie w Instytucie Geodezji i Kartografii podjęto prace nad wyznaczaniem obszarów o niekorzystnych warunkach dla gospodarki rolnej (LFA - Less FavouriteAreas) na potrzeby prowadzenia europejskiej polityki rolnej. Analizy przestrzenne w tym zakresie prowadzono z wykorzystaniem następujących zbiorów danych: podział administracyjny kraju, użytkowanie ziemi, numeryczny model rzeźby terenu (w tym spadki terenu), gleby, tereny chronione, waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zaludnienie oraz wybrane dane statystyczne ze spisu rolnego.

Kolejnym przykładem waloryzacji przyrodniczej prowadzonej za pomocą analiz przestrzennych były prace nad wyznaczeniem Obszarów Przyrodniczo Wrażliwych realizow^;ane przez Centrum UNEP/GRID-War-szawa dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wykorzystano przy tym istniejące bazy danych powstałe w wyniku inwentaryzacji roślin naczyniowych, pokrycia terenu - CORINE Land Cover 2000, podziału administracyjnego kraju, a także baz sieci Natura 2000 i obszarów chronionych w Polsce oraz dane pochodzące ze statystyki rolnej. Procesy obliczeniowe oparte na tych zasobach informacyjnych uporządkowano algorytmicznie w' ciąg jednostkowych analiz przestrzennych tworzących oryginalny schemat przetworzeń o wysokim stopniu złożoności.

Jedną z ostatnich prób wykorzystania instrumentarium analiz przestrzennych do waloryzacji przyrodniczej Polski były prace nad europejską siecią obszarów wiejskich o wysokich walorach przyrodniczych (HNV -ang. High Naturę Value), realizowane przez konsorcjum, w skład którego wchodziły IGiK, IERiGŻ, IMUZ, IUNG i UNEP/GRID-Warszawa. W porównaniu z wyżej opisanymi przykładami, przy wyznaczaniu obszarów HNV w większym stopniu wzięto pod uwagę dane o charakterze ekonomicznym, z tym że nadal podstawowy zakres danych dotyczy! zjawisk i obiektów przyrodniczych. Opracowana metodyka wyznaczania po-