7292100190

zaliczenie w związku z występującymi warunkami geologiczno-górniczymi oraz właściwościami geomechanicznymi pokładu i skał otaczających.

3) Do III stopnia ZT zalicza się pokłady lub ich części zalegające w górotworze skłonnym do tąpań, w których nie dokonano odprężenia przez wybranie pokładu sąsiedniego lub wystąpiło tąpnięcie, pomimo dokonanego wcześniej odprężenia.

Analizując wpływ różnych czynników na zagrożenie tąpaniami należy wyróżnić dwa aspekty: potencjalne zagrożenie tąpaniami wynikające głównie z właściwości pokładu i górotworu otaczającego oraz zagrożenie rzeczywiste wynikające z uwarunkowań prowadzonej eksploatacji. Spośród czynników warunkujących wystąpienie tąpnięcia, do najważniejszych należy budowa górotworu, traktowanego jako układ warstw o różnych właściwościach, w tym obecność warstw wstrząsogennych oraz zaszłości eksploatacyjne i duża koncentracja robót górniczych w danym pokładzie. Są one wzajemnie powiązane. Wymienione czynniki mają szczególnie niekorzystne oddziaływanie na głębokości eksploatacji większej niż 600 m. Stanowią wtedy o rzeczywistym (realnym) zagrożeniu tąpaniami. Negatywne oddziaływanie głównych czynników, które wpływają na zagrożenie tąpaniami wzrasta wraz ze wzrostem głębokości eksploatacji, jednocześnie, im wyższa energia wstrząsu sejsmicznego i większa głębokość, tym mniejsza liczba czynników może być przyczyną wystąpienia tąpnięcia. Praktyka górnicza pokazuje, że przy równoczesnym oddziaływaniu co najmniej czterech czynników (rys. 1.6), notowano tąpnięcia przy energii wstrząsów rzędu 10^:ł J. Przy energii wstrząsu powyżej 10⁷ j powodem wystąpienia tąpnięcia może być tylko jeden z czynników (rys. 1.6) (Konopko, Patyńska 2008).

Stan naprężenia w sposób istotny wpływa na powstawanie zjawisk geody-namicznych w górotworze, a tym samym powstawanie zagrożeń naturalnych, w tym tąpaniami, jest on kształtowany przez naprężenia pierwotne (grawitacyjne), wywołane ciężarem skał nadległych i naprężenia tektoniczne (wynikające z procesów tektonicznych zachodzących w skorupie ziemskiej). Kolejną grupę stanowią naprężenia eksploatacyjne, które wynikają z wpływów prowadzonej działalności górniczej. Stan naprężeń w górotworze zmienia się z głębokością. Jest modyfikowany prowadzoną eksploatacją na danej głębokości. Rozkład naprężeń w górotworze wynikający z coraz głębszej eksploatacji górniczej, staje się więc bardziej niekorzystny z uwagi na zagrożenie tąpaniami.

Niektórzy badacze uważają, że występujące w skorupie ziemskiej naprężenia tektoniczne nie mają istotnego wpływu na zagrożenie tąpaniami, nawet w obszarach, w których wartość naprężenia poziomego kilkakrotnie przewyższa wartość składowej grawitacyjnej (Kidybiński 2003). W GZW występuje regionalne zróżnicowanie zagrożenia tąpaniami, co wynika ze zmiany rozkładu naprężeń, deformacji górotworu i jego aktywności sejsmicznej, spowodowanych eksploatacją pokładów węgla (Kabiesz 2003):

• W przypadku węgli bardzo mocnych, silnie skłonnych do tąpań, przy braku lub przy występowaniu niskoenergetycznych wstrząsów, zagrożenie tąpa-

18