7349812240

lub niewyraźnymi społeczności związkami w narodzie lub u narodów zachodzących. Obejmują się w lo wszelkie rozróżnienia między ludźmi w związku ich politycznym zachodzące A to wszystko rozbierane jest w widokach poznania, jaki nawzajem mają wpływ na siebie, jaką przewagę, jak się prześladują, uciskają.” ⁵⁷ Co do „stosunków narodów zewnętrznych”, „społeczeństwa ludzkie w narodach, w swych towarzyskich zasadach, najskombinowańsze, dążą na wyścigi do jakiego przedmiotu będącego ich interesem, ich węzłem, ich jakimkolwiek do czynności i życia zniewalającym widokiem, albo zupełnie w tych przedmiotach przeciwne, tworzą między sobą wsteczne wzajem oddziaływanie. W tym się jawią niezliczone stosunki między narodami.”⁵⁸ Stąd konkluzja, iż wobec lego, że „powiązane ściśle różne narody, jedno już przeciw drugiemu stowarzyszone ciała stanowią, w których działa różny stopień stosunków wewnętrznych, |...j w takim składzie rzeczy skutki w takich stosunkach między narodami historyk musi uważać w bardzo rozległych widokach. Nie może lam przestać na samym wyliczeniu dostatków lub sił narodowych, winien się pilnie rozpatrzyć w zdolnościach, usposobieniach i wszelkich wewnętrznych sprężynach, które są istotnymi wzajemnej działalności zewnętrznej przyczynami.” ^5Q

Naród tworzy „związek polityczny” - państwo. „Historia - w koncepcji J. Lelewela - wykłada dzieje wolnego działania ludzkiego, czyli ludzkości na kuli ziemskiej. Historia rodu ludzkiego jest historią powszechną. W takim powszechnym dziejów ludzkich rozważaniu rozpoznaje się postęp ludzkiego działania w towarzyskim pożyciu, religijnym usposobieniu, społecznym i politycznym bycie ild. [...) Że ludzkie działanie jest powszechnym historii celem, stąd i byt polityczny pierwsze trzyma miejsce.”⁶⁰ „Ze wszystkich |...J okoliczności w związkach narodów zasiad-łych, są najczynniejszc i wielkiej uwagi wymagające okoliczności polityczne, najmocniej działające na byt, całość i bezpieczeństwo narodów.” ⁰¹ Dlatego „w historii są zmiany polityczne głównym widokiem”^6-, „w pragmatycznych widokach zawsze zewnętrzne lub wewnętrzne polityczne narodów odmiany najprzyzwoitszymi będą okolicznością mi”⁶'\

Synteza dziejów Polski M. Bobr/.yńskiego lo w kulturze i historiografii najbardziej radykalne wystąpienie przeciwko syntezie J. Lelewela. Myśl M. Bobrzyńskie-go stanowi - jak to ujmuje współczesna historia historiografii - „z pewnością najwybitniejszą, najgłośniejszą i najbardziej konsekwentną odpowiedź, na Lelcwclo-wską wykładnię dziejów Polski, ze wszystkimi jej intelektualnymi, a także polilycz-

57 I U c m: Historyku. (Druk. 1815)..., s. IW. |U|-|42. ss Ibidem, s. 1^4.

5*) Ibidem, s. |*J5.

co I d c m: (Wslęjwy wykład...). s. 337.

6! I d e m: (Motały do historyki)..., s. 213.

62 I d c m: Statystyka, czyli teoria, czyli zasady. Z rękopisu (1X22). W: idem: Dzida.. T. 2(1)..

s. 347.

6* Idem: (Historyka rękopiśmienna)..., s. 171.