7349812268

71

rr:sYMi/.M"

skic.” ^g Była republiką dlatego, że w niej „król monarcha był dożywotnie obierany”¹⁰, była elekcja ^M. Według J. Lelewela obrona republiki w Polsce ma uzasadnienie w tradycji. „Zawsze była Polska rzeczpospolitą, jej swobody, zawsze żyjący w niej, choć poniżony protestantyzm, łagodność, łatwość naśladowcza.” ¹² To państwo „Rzeczpospolitą pomiędzy mocniejszymi trzema despotami mianujące się” **.

W ujęciu J. Lelewela republika - utożsamiona z „duchem obywatelskim” - to paradygmat ustroju w Polsce. Ustrój w Polsce zaś to taka organizacja życia zbiorowości, która nie akceptuje „cywilizacji” ukształtowanej w Europie w czasach nowożytnych. Polskie instytucje republikańskie stanowią inną „cywilizację”, której* istotę - wedle J. Lelewela - wyznaczają: po pierwsze - nieistnienie fcudali-zmu; po drugie - słabość stanu trzeciego; po trzecie - brak Kościoła narodowego.

„Polska wcale nicieudalna” ¹⁴ - twierdzi J. Lelewel. Zatrzymuje się „nad mniemaniem, usiłującym Polskę za twór feudalny poczytywać, a grubym błędem wiązać ją z syslcmatem zachodnim z czego wywiązują się inne urojenia chmurzące czyste własnej rzeczy rozpoznawanie” „Wielu pisarzy - zauważa J. Lelewel - zwróciło baczność na nadużycia, jakie w badaniach dziejarskich z feudalizmcm czyniono, a przezeń potwornie zdarzenia i dzieje wystawiano. Hallam (...) dostrzega słusznie, że Francja i Wielka Brytania jedynie oraz niektóre normandzkic osady feudalnie się urządziły; wszędzie zaś indziej feudnlizm wywarł tylko swe słabsze lub silniejsze wpływy. Uczuły takowe ościenne mianowicie kraje: a jeśli trzeba wskazać kraj wbrew feudalnym zasadom przeciwny, takim bez wątpienia jest Polska. Przezorne oko umiało sprzeczny w niej żywioł dostrzec. (...) Jan Jakub Rousseau z rozradowanym sercem patrzał na Polskę ukazującą mu naród, ze wszystkich narodów jedyny co się zbliżał najwięcej do ducha starożytnych Greków i Rzymian. Mably mówi swym Francuzom: Polacy wcale nie znali naszych praw albo zwyczajów feudalnych; ich rzeczpospolita jest stowarzyszeniem posiadaczy ziemskich; a wspólny interes zawsze byI ich węzłem. Rulhicre leż widzi, że nic feudalny rząd w Polsce.” ¹⁶ „Znamiona i warunki fcudalności - pisze J. Lelewel - są: I. zależność i osobista służebność wszystkich powszechna, od najlichszego niewolnika do panującego stopniowanie urządzona. Wolnego lam nie ma: wolny jest lichy człek wyrzucony z takiego grona. (...) Stopniowanie takie plącze*się wzajemnymi osobistymi służebnic-

0    I J c m: Dzieła. T. 7: Dzieje Dolski potocznym sposobem ojcowie dziane. Warszawa 1961,

s. 147.

to Ibidem, s. 148. ii Ibidem,s. KM. i: Idem: Dandela..., s. 253.

13 Ibidem, s. 251.

1    i I d e m:    120.

i.s Ibidem.

u» Ibidem, s. 121.