7648595015

NAUKOWEGO I SPOŁECZNEGO 133

mniej utrudnilibyśmy zaciąganie się w szeregi duchowieństwa Oto, z jak wysokiego stanowiska spoglądają, jaką tolerancyą się powodują ci mężowie stanu! Prawo wojskowe nie ma dla nich znaczenia, złe dla nich i niepraktyczne, jeśli przekuć go się nie da w broń przeciw Kościołowi^...

Z większą jeszcze energią wystąpił przeciw dalszemu prześladowaniu Kościoła Journal des Debat s w imię interesów narodowych, a republikański organ Par U national w imię interesów już nie tylko narodowych, ale i własnego swego stronnictwa. Republikanie — pisze ten dziennik — stracili przy wyborach od r. 1881 około półtora miliona głosów, a stratę tę zawdzięczają jedynie religijnej nietolerancyi, nie wiedzieć, bardziej złych czy głupich, ale w każdym razie nader szkodliwych fanatyków, Czas się nam opatrzeć i pomyśleć, że mamy już tylko od trzystu do czterystu tysiący głosów większości, i że jeżeli przy następnych wyborach nie chcemy ponieść stanowczej klęski, nie wolno nam się dłużej bawić w propagowanie urzędowego ateizmu. Prancya ateizmu nie chce, owszem — zapewnia głośny liberalny pisarz M. de Vogue w świeżo ogłoszonych studyach o wystawie paryskiej — duch religijny budzi się we Prancyi, zyskuje na sile, coraz widoczniej się objawia i szersze obejmuje pola. W wielu szkołach, uniwersytetach, w których przez długie lata słowa „religia^u, „Kościół^u słyszeć się tylko dawały wmięszane do niesmacznych konceptów, dziś liczne grupy młodzieńców jawnie wyznają swą wiarę, z zapałem ją propagują.. Wolteryanizm należy do przeszłości. Religia jest przedmiotem studyów i dysput; ale nikt nie śmie z niej żartować, nikt roszczący sobie prawo do nazwy człowieka wykształconego nie odważy się na nią rzucić pogardliwego słowa. Rozum ludzki przeszedłby niebezpieczną kryzys, pozbył się zbytniej ufności do siebie samego i nie uważa za rzecz śmieszną lub niemożliwą ustąpić przed inter-wencyą nadprzyrodzonej potęgi... Zjawisko to uderza zwłaszcza w dziedzinie sztuki i literatury. Dwie powieści, które w roku ubiegłym zainteresowały najsilniej opinię publiczną, to bezwątpienia le Disciple przez Bourgefa i le Sens de la vie