8002824101

W pogodne noce letnie pani, korzystając ze snu męża, stała u swego okna i spoglądała w okna czuwającego kochanka. Lecz groźny mąż powziął podejrzenia. Gdy się dowiedział, że to śpiew słowika spędza sen z powiek żony, kazał ptaszynę schwytać, na oczach żony udusił i skrwawione ciałko cisnął na jej suknię. Kochanek złożył martwego ptaka w szczerozłotej szkatułce.

Tam właśnie złożył pan słowika.

Gdy potem wieczko sam domykał,

Zapieczętował szkatułeczkę.

Zamknięcie takie bywa wieczne.

(tłum. J. Dackiewicz)

Rodzaj pośredni między liryką i epiką stanowi także słynna Powieść o Róży (Roman de la Rosę), utwór, który bywa traktowany przez historyków literatury jako summa poetyckiej, lirycznej filozofii miłości, tak jawnie dominującej w średniowiecznej liryce francuskiej; jako summa, a zarazem szczyt wszystkiego, co do XIII wieku w tej dziedzinie stworzono.

Poemat składa się z dwu nader różnych części i ma dwu różnych autorów. Część pierwszą, liczącą 4669 wierszy, napisał Guillaume de Lorris około 1230. Druga - licząca aż 18 000 wierszy - jest dziełem Jeana Clopinel (czy Chopinel) z miasta Meung-sur-Loire. Napisana została około roku 1277.

Część pierwsza jest lirycznym opisem snu. We śnie widzi autor wysoki mur, którego pilnują Nienawiść, Pożądliwość, Skąpstwo, Smutek, Starość, Ubóstwo. Za murem oczom jego ukazuje się wspaniały ogród i nowe postacie zajęte zabawą. To Piękno, Bogactwo, Uprzejmość, Młodość. Cudowna Róża zachwyca go i Wilhelm czuje, jak strzała miłości przez oczy przenika do jego serca; pojmuje, że jest zakochany. Wówczas nowa postać, zwana Bel-Accueil (Miłe Przywitanie), pomaga mu zbliżyć się do Róży, aby ją zerwać. Lecz zamiary jego krzyżuje Niebezpieczeństwo, osoba symbolizująca kobiecą wstydli-wość, a także wszelkie przeciwności zewnętrzne. W swoim śnie autor nie daje posłuchu przemówieniom Rozumu, wchodzi natomiast w zmowę z Litością, Szczerością i Wenerą. Udaje mu się pocałować Różę. Jednakże zdradza go Obmowa. Ta budzi uśpioną dotychczas Zazdrość i przychylny Bel-Accueil zostaje zamknięty w wieży. A Róża dostaje się pod czujną straż Niebezpieczeństwa, Wstydu, Strachu i Obmowy. Autor płacze nad swym niepowodzeniem, które przeżywa jak nieszczęście.

W części drugiej przed zrozpaczonym Kochankiem pojawia się Rozum. Następuje długa rozmowa, w czasie której rozwinięta zostaje cała koncepcja świata. W koncepcji tej etyka i estetyka amour courtois zostają potępione. Wiele mówi się także o pochodzeniu świata, o naukach, o sztuce, o miłosierdziu i antycznej etyce umiarkowania. Pojawia się Natura, która w swej kuźni wytwarza wszelkie istoty. Sztuka podgląda sekrety Natury, a miłość okazuje się tylko cielesnym pragnieniem, mającym za cel utrzymanie gatunku. Rady, których Przyjaciel udziela Kochankowi, są dosyć cyniczne, dotyczą sposobów, za pomocą których można zdobyć kobietę, opisywaną przez zdradzonego męża jako złośliwą i przewrotną. Udawanie czystości i wstrzemięźliwość zostają wyszydzone, stanowi to okazję do wielkiej diatryby przeciw zakonom. Następuje wreszcie opis alegorycznej bitwy o wyzwolenie Bel-Accueil. Poemat kończy się zwycięstwem i zerwaniem Róży.

Powodzenie Roman de la Rosę było olbrzymie, a wpływ równie wielki. Ten utwór - w którym widoczna jest już penetracja łacińskiej literatury klasycznej, a szczególnie Owidiuszowej Ars amandi, który symbol zastępuje alegorią, tworząc przez to poezję filozofującą, poetycki kodeks postępowania, kodeks wzorów uczuciowych - sam stał się wzorem, źródłem inspiracji dla stuleci następnych, aż do Renesansu i jeszcze później. Ale był równo-

16