8658359746

ROLA SCHEMATÓW WIEDZY W PROCESIE ROZUMIENIA TEKSTU

Z przeświadczenia, głoszonego przez takich autorów, jak R. Abelson i R. Schank, że recepcja tekstu polega na organizowaniu w umyśle czytelnika informacji zawartych w tym tekście, a wyrażonych w terminach wiedzy wcześniej już przyswojonej przez czytelnika, zrodzi! się pomysł interpretowania procesu rozumienia tekstu w kontekście idei umysłowych schematów wiedzy. Teoria ta głosi, że wiedza, jaką dysponujemy, zmagazynowana jest w naszych umysłach w specyficznych jednostkach, jakimi są schematy. W ramach tej koncepcji proces rozumienia tekstu identyfikowany jest z selekcjonowaniem i weryfikowaniem pojęciowych schematów wiedzy. Zdaniem zwolenników tej idei, procesy przetwarzania informacji funkcjonują w sposób następujący, bodziec działający na poziomie sensorycznym, tj. na poziomie wzrokowego przetwarzania informacji dotyczących liter tekstu, aktywizuje automatycznie pewien niższy poziom schematu, np. dekodery cech określonych kształtów liter. Z kolei ten poziom schematu wiedzy aktywizuje pewne schematy wyższego rzędu, zazwyczaj te, które są najsilniej skojarzone ze schematami niższego rzędu. Pytając o sposób, w jaki odpowiedni schemat wiedzy aktywizowany jest w naszym umyśle, wychodzimy od faktu, że początkowy proces przetwarzania informacji z dołu do góry, poczynając od analizy liter i słów, prowadzi nas do sformułowania hipotezy, która inicjuje dalszy proces przetwarzania informacji. Czytelnik zaczyna aktywizować w umyśle te schematy poznawcze, które dotyczą informacji zawartych w czytanym przez niego tekście. Z kolei schematy wiedzy, które zostały zaktywizowane w taki właśnie sposób, stanowią kontekst dla nowych informacji, jakie napływają z tekstu i podlegają aktualnie procesom weryfikacji.

Ogólnie można stwierdzić, że efektem badań realizowanych w ramach tzw. interaktywnych koncepcji czytania było między innymi ujawnienie, że pojedyncze litery rozpoznawane są szybciej wówczas, gdy są wkomponowane w słowa, a słowa spostrzegane są łatwiej, gdy są prezentowane w zdaniach. Oka

zało się również, że szybkość odczytywania zdania zależy od rodzaju otaczającego go tekstu.

ODDZLAŁYWANIE ZMIENNYCH PSYCHICZNYCH I TEKSTOWYCH W PROCESIE ROZUMIENIA TEKSTU

W kilkuletnich badaniach własnych, dotyczących indywidualnych uwarunkowań procesu rozumienia tekstu przez dzieci, młodzież oraz osoby dorosłe, realizowanych w ramach interakcyjnego paradygmatu badań, udało się ustalić wiele istotnych kwestii. Takie indywidualne sprawności jak inteligencja skrystalizowana, inteligencja płynna (w rozumieniu Raymonda B. Cattella), sprawność rozumowania przez analogię oraz cechy temperamentu: poziom reaktywności, ruchliwość zachowania, a także wiek badanych i środowisko ich pochodzenia, wywierają wpływ na poziom rozumienia tekstu nie tylko w bezpośrednich oddziaływaniach na proces rozumienia, ale także poprzez interakcyjne oddziaływania zmiennych indywidualnych oraz poprzez interakcje zmiennych indywidualnych z właściwościami samego tekstu. Okazało się, że wspomniane zmienne indywidualne oraz tekstowe, w czasie recepcji tekstów wchodzą w różnorodne, wzajemne oddziaływania i dopiero poprzez te interakcje wywierają wpływ na przebieg i poziom rozumienia tekstu. Wyniki uzyskane w badaniach zostały zaprezentowane w kilku artykułach autorki, opublikowanych w czasopismach naukowych. W aktualnych badaniach prowadzonych wśród uczniów szkół podstawowych oraz licealnych poddano analizie znaczenie procesów wnioskowania, a w szczególności dwu rodzajów wnioskowania lingwistycznego: łączącego oraz opracowującego.

CZYTANIE JAKO ZADANIE LUB ZAMIAR

Trzeci obszar badań, prowadzonych obecnie w psychologii rozumienia tekstu, dotyczy czytania traktowanego jako zadanie lub zamiar, które formułuje sobie czytelnik. Dążąc do zrealizowania tego zadania, wybiera strategie czytania najbardziej adekwatne w odniesieniu do rodzaju czytanego tekstu. Na przykład, preferuje wnikliwą analizę treści w recepcji trudnych, akademickich podręczników, ale dokonu-