870127240

Luxemburg w epoce Bieruta i Gomułki? Tego typu pytania inspirują czytelnika do wieloaspektowego spojrzenia na najnowszą historię Polski i postawienia tezy, że PRL była państwem o ograniczonej suwerenności, ale nie totalitarnym.

Profesor Andrzej Paczkowski nie rozstrzyga (m. in. dlatego, że nadal nie wszystkie archiwa są otwarte) takich oto kwestii: czy śmierć gen. W. Sikorskiego 4 lipca 1943 r. to katastrofa czy zamach dywersyjny? Czy B. Bierut zmarł w 1956 r. w Moskwie śmiercią naturalną? Czy w 1944 r. istniał plan J. Stalina w sprawie uczynienia z Polski siedemnastej republiki ZSRR? Czy pogrom Żydów w Kielcach w 1946 r. był inspirowany przez polskie komunistyczne siły bezpieczeństwa? Czy w grudniu 1981 r. istniała w Polsce realna groźba radzieckiej interwencji? Potwierdza natomiast, że np. wyniki tzw. ludowego referendum w 1946 r. zostały przez polskich komunistów sfałszowane. Próbuje, mimo dużej dozy subiektywizmu, którego nie kryje, spojrzeć na ostatnie 50 lat obiektywnie. Świadczy o tym taki oto fragment: „niemniej przecież lata, w których Gomułka niepodzielnie panował na polskiej scenie, dla wielu przyniosły rzeczywiste zmiany na lepsze: spożycie powoli i nierytmicznie, ale wzrastało, fabryki poszukiwały pracowników, rozbudowana została infrastruktura oświatowa, przybywało mieszkań. Żyło się skromnie, lecz bezpiecznie”. Zawarte w tej książce takie zdania, jak „lud pracujący miast i wsi złożył władzę w ręce swych przedstawicieli”, „pas transmisyjny rządzącej partii”, „nieważne kto i jak głosuje, ważne kto liczy głosy”, „komuniści władzy raz zdobytej nigdy dobrowolnie nie oddadzą”, „przed wojną staliśmy nad przepaścią, po wojnie zrobiliśmy znaczący krok naprzód” brzmią dzisiaj jak anegdoty, ale doskonale ilustrują nowomowę komunistyczną.

Autor podaje także takie oto zwroty, które również przeszły do historii, jak np. ”wasz prezydent, nasz premier”, „docenci Marcowi”, „właściciele PRL - tzw. nowa szlachta -Nomenklatura”, „wrona orła nie pokona”, „półkownicy wreszcie w kinach”. Język ten czyni z tej książki lekturę bliską szczególnie czytelnikom żyjącym w tych czasach, a młodzieży pokazuje prawdziwe realia naszych ostatnich 50 lat.

Szkoda, że recenzowana książka nie zawiera kalendarium ważniejszych wydarzeń z ostatniego półwiecza, które byłoby cennym uporządkowaniem chronologicznym. Jest ona na pewno cennym wkładem do rzetelnego uzupełniania białych plam w najnowszej historii Polski, bez nadmiernego zaciemniania faktów czy ich przesadnego wybielania, co jest typowe dla autorów o wyraźnych poglądach politycznych.

Jest ona ważnym głosem w toczącej się dyskusji o ocenę PRL-u. Należy sądzić, że nadal nie wszystko zostało jeszcze w tej kwestii powiedziane. Długo będziemy jeszcze spierać się o generalną ocenę PRL, bo ta jest często jedynie świadectwem naszych emocji i poglądów politycznych, lecz i o konkretne sprawy, takie jak status tego państwa, skala jego suwerenności czy kryteria oceny.

Tocząc te spory, warto mieć na uwadze przesłanie francuskiego pisarza i filozofa Jeana Paul Sartre’a: „przeszłość organizuje się wciąż na nowo wraz z teraźniejszością”.

JERZY WÓJCICKI www.Scholaris.pl

Recenzja książki: Maciej Serwański, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Poznań 2001