9524124520

KRONIKA WYDARZEŃ

Wykład inauguracyjny prof. dr. hab. Zbigniewa W. Kundzewicza pt. Zmiany klimatu - przyczyny i skutki

Klimat się ociepla

Niezmienną cechą klimatu Ziemi jest to, że ulega zmianom. WieioKrotnie w historii naszej planety okresy chłodniejsze przeplatały się z cieplejszymi. Świadectwo bogatego materiału obserwacyjnego nie pozostawia wątpliwości, że obecnie, od co najmniej kilkudziesięciu lat, globalny klimat ociepla się. Dziesięciolecie 2000-2009 było zdecydowanie najcieplejsze w stukilkudziesięcioletniej historii globalnych obserwacji temperatury (rys. 1). Na wyraźnie widoczną tendencję wzrostową temperatury nakładają się jednak silne wahania. W efekcie temperatura globalna w konkretnym roku układa się czasem nieco pod (jak np. w latach 1996,1999, 2000, 2008), a czasem ponad (jak np. w latach 1998,2005) linią długofalowego trendu. Globalne ocieplenie nie ma jednostajnego tempa - w ciągu ostatnich dziesięcioleci lat średnia temperatura globalna rosła znacznie szybciej niż przedtem.

Oprócz skali globalnej, klimat ociepla się we wszystkich innych skalach przestrzennych, ale wahania od długofalowej tendencji wzrostu temperatury są tym silniejsze, im mniejsza jest skala przestrzenna. Klimat w Polsce również się ociepla, choć samodzielna weryfikacja tego stwierdzenia na podstawie danych obserwacyjnych nie jest łatwa. Mimo politycznych deklaracji, że jesteśmy społeczeństwem opartym na wiedzy, dostęp do wartości liczbowych temperatury zebranych (dzięki polskiemu podatnikowi) przez IMGW kosztuje, i to słono

-    zapewne drożej niż w jakimkolwiek innym kraju świata. Brak bezpłatnego dostępu do danych surowych jest niewątpliwie pożywką dla sceptyków. Niemniej jednak klasyfikacja termiczna poszczególnych miesięcy od stycznia 1971 roku dla różnych miejsc Polski, aktualizowana przez prof. Halinę Lorenc, bezpłatnie dostępna w Internecie (www.imgw.pl), pokazuje, że wraz z upływem czasu częstsze są miesiące

0    temperaturze powyżej normy, a rzadsze - miesiące o temperaturze poniżej normy.

Choć globalne zmiany klimatu utożsamia się potocznie ze wzrostem temperatury, to opad, zachmurzenie, parowanie

1    inne zmienne też ulegają zmianom (Kundzewicz i Kowalczak 2008). Świadectwo obserwacji wskazuje, że systemy fizyczne i biologiczne podlegają oddziaływaniu zmian klimatu, a zwłaszcza wzrostu temperatury i wzrostu poziomu morza. Bardzo silne zmiany dostrzeżono już w kurczącej się kriosferze (lodowcach i lodach, pokrywie śnieżnej i zmarzlinie). W wyniku rozszerzalności cieplnej, a także topnienia kriosfery podnosi się poziom oceanów (w tempie ok. 3 mm rocznie). Zmienia się też rozkład sezonowy opadu - w Polsce wyraźnie wzrósł stosunek opadów zimowych do letnich. W cieplejszym klimacie rośnie intensywność opadów - dłuższe okresy posuszne przedzielane są więc intensywnymi opadami (Kundzewicz i in. 2007).

Przyczyny zmian klimatu

Wiemy, że istnieje kilka grup mechanizmów odpowiedzialnych za zmiany klimatu:

-    wahania promieniowania słonecznego (aktywność Słońca);

-    zmiany parametrów orbity ruchu Ziemi wokół Słońca (cykle zmian mimośrodu eliptycznej orbity, precesji i kąta nachylenia osi do płaszczyzny ekliptyki);

-    zmiany składu ziemskiej atmosfery (gazy cieplarniane, pyty, aerozole);

-    zmiany właściwości powierzchni Ziemi (współczynnik odbicia, retencja wodna).

Pierwsze dwa wyżej wymienione mechanizmy przebiegają w sposób naturalny, bez udziału człowieka. Na pozostałe dwa mechanizmy wptyw mają zarówno czynniki naturalne (np. erupcje wulkanów), jak i działalność człowieka. Istnieją mocne przesłanki ku stwierdzeniu, że zachodzące obecnie zmiany klimatu różnią się w istotny sposób od wielu wcześniejszych okresów wzrostu temperatury, które wywołane były wyłącznie czynnikami naturalnymi - zmianami aktywności Słońca, parametrów orbitalnych czy naturalną zmianą składu ziemskiej atmosfery (np. poprzez wulkaniczną erupcję pyłów, aerozoli i dwutlenku węgla).

8 Abhicola