1
Rodzaje rynków i ich charakterystyka
Sposób kontaktowania się sprzedawców z nabywcami i negocjowania
transakcji, sposób prezentacji przedmiotu transakcji, metody ustalania cen na
towary będące przedmiotem obrotu, formy zawierania umów kupna-sprzedaży,
miejsce lub miejsca, w których znajdują się kontrahenci określają cechy
charakterystyczne rynku, a więc również jego nazwę.
 2
W zależności od rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu można
podzielić rynki na:
rynek towarowy
usług,
rynek ubezpieczeniowy,
rynek pieniężny
 3
Rynek towarowy
Obejmuje swoim zasięgiem dobra konsumpcyjne i dobra przemysłowe
Dobra konsumpcyjne  to takie towary, które służą zaspokojeniu potrzeb
indywidualnych osób lub rodziny. W tym można wyróżnić:
Rynek dóbr konsumpcji bieżącej i rynek dóbr trwałego użytku.
 4
1. Rynek dóbr konsumpcji bieżącej : charakteryzuje je niska cena jednostkowa
oraz krótki okres użytkowania. Zalicza się do nich przede wszystkim :
produkty spożywcze,
artykuły piśmienne,
kosmetyki,
środki czystości.
 5
Rynek dóbr trwałego użytku : charakteryzuje je wysoka cena i dłuższy okres
zużycia. Zalicza się do ich :
sprzęt motoryzacyjny,
artykuły gospodarstwa domowego,
artykuły turystyczno-rekreacyjne,
sprzęt audiowizualny,
odzież,
obuwie
Oczywiście w niektórych przypadkach artykuły bieżącej konsumpcji mogą
osiągać bardzo wysokie ceny (np. drogie wina)
 6
Dobra przemysłowe  dzielone są w różny sposób przez różnych autorów.
Najbardziej przekonujący jest podział na pięć grup :
Pierwsza grupa obejmuje sprzęty inwestycyjne, do których zaliczane są
kompletne obiekty przemysłowe, maszyny wytwarzane na zamówienie i
maszyny standardowe (traktory, samochody osobowe)
Drugą grupę stanowią części i akcesoria do różnego rodzaju maszyn oraz
urządzeń, ale również do produkcji dóbr konsumpcyjnych
Trzecia grupa to surowce i paliwa, sprzedawane również na rynkach
formalnych .
Czwarta grupa obejmuje materiały wyposażeniowe
Piąta grupa to patenty, licencje, know-how; mają one wszelkie cechy towaru, a
zarazem charakteryzują się zróżnicowaną techniką obrotu. Każda transakcja w
tej dziedzinie ma swoją specyfikę.
 7
Rynek usług
Obejmuje szeroką grupę towarów, które są konsumowane (użytkowane) w
trakcie ich produkcji. Z punktu widzenia transakcyjnego największe
znaczenie mają usługi:
1. transportowe,
2. spedycyjne,
3. kontrola towarów i usługi ubezpieczeniowe.
Z każdym z tych rodzajów usług związany jest odrębny rynek, a więc występują
ich różni sprzedawcy i nabywcy, w tym różnego rodzaju pośrednicy.
 8
Na rynku frachtowym występują :
1. armatorzy,
2. przewoz
nicy
3. załadowcy i maklerzy pośredniczący; między nimi kształtują się ceny,
występują zmiany koniunkturalne oraz strukturalne.
 9
Na rynku ubezpieczeniowym występują zaś:
przedstawiciele firm asekuracyjnych i reasekuracyjnych,
agenci ubezpieczeniowi oferujący ładunki do asekuracji,
firmy ubezpieczeniowe itd.
Rynek pieniężny odnosi się do obrotu środkami dewizowymi, akcjami i
obligacjami. Na rynku tym dokonuje się również transakcji związanych ze
złotem. Rynek tworzą kupujący i sprzedający poszczególne wartości oraz
pośrednicy nazywani maklerami.
 10
W przypadku przyjęcia jako kryterium określenia rynku jego zasięgu
geograficznego dzielimy rynki na :
1. lokalne,
2. regionalne,
3. narodowe,
4. międzynarodowe
5. światowy
6. zagraniczny
 11
W przypadku, gdy jako kryterium podziału rynków przyjmiemy stosunek
popytu do podaży, możemy wyróżnić :
1. rynek nabywcy
2. rynek sprzedawcy.
Rynek nabywcy występuje wtedy, kiedy w wyniku nadwyżki podaży nad
popytem przewagę na rynku ma nabywca. Taki rynek charakteryzuje silna
konkurencja między dostawcami i istnienie względnie niskich cen na
sprzedawane dobra.
Rynek sprzedawcy jest odwrotnością rynku nabywcy. Przewagę na rynku ma
sprzedawca, gdyż występuje nadwyżka popytu nad podażą. Rynek taki
charakteryzują wysokie ceny, w związku z czym pozornie zachowana jest
równowaga rynkowa.
 12
Ze względu na kryterium swobody dokonywania transakcji na rynku przez
podmioty gospodarcze wyróżnia się:
rynek wolny
rynek reglamentowany
rynek szary
czarny rynek
 13
Rynek wolny charakteryzuje swoboda obrotu. Do podjęcia działalności
handlowej niezbędna jest jedynie jej rejestracja, a do prowadzenia działalności 
płacenie podatków.
Rynek reglamentowany występuje w warunkach istnienia deficytu określonego
dobra lub większości dóbr. Państwo, ograniczając swobodę działania
podmiotów gospodarczych, wprowadza system przydziałów i/lub upoważnia
określone podmioty do dokonywania sprzedaży. Reglamentacja może
przybierać różne formy, poczynając od ustalania kwot sprzedaży i
kontyngentów importowych oraz eksportowych, a kończąc na centralnym
planowaniu i sterowaniu procesami produkcji, obrotu wewnętrznego oraz
zagranicznego.
 14
Rynek szary  Jeśli posiadanie reglamentowanych dóbr jest dozwolone, ale
obrót nimi poza wyznaczonym system reglamentacji jest zakazany, to transakcje
zawierane między nie upoważnionymi osobami tworzą tzw. drugi obieg, a więc
rynek, który można określić jako rynek szary.
Czarny rynek występuje natomiast wtedy, kiedy w określonej dziedzinie
dokonuje się obrotu wartościami, których posiadanie jest zakazane lub
ograniczone do pewnych organizacji; zakazany jest również obrót tymi
wartościami.
 15
Stosując kryterium stopnia zorganizowania rynku, wyróżniamy:
rynki formalne (formalnie zorganizowane), tzw. rynki formalne ułomne, -
głównym celem rynków formalnych jest organizowanie w określonych formach
spotkań handlowych między sprzedającymi a kupującymi. Ich uczestnicy muszą
się podporządkować obowiązującym na tych rynkach regulaminom oraz
przestrzegać zwyczajów, jakie na nich panują.
rynki nieformalne.
 16
Do charakterystycznych cech rynku formalnego zalicza się zawieranie :
transakcji w określonym z góry miejscu,
czasie (kiedy mogą być zawierane)
postępowanie zgodnie z regulaminem danego rynku.
Do rynków formalnych, zaliczane są:
Giełda
Współczesne giełdy są poddane regulacji i kontroli ze strony państwa, które
udziela koncesji na ich działalność i określa sposoby nadzorowania. Statut i
regulamin działania określają:
cel giełdy,
prawa i obowiązki członków,
organizację i reklamacji.
Władzami giełdy są:
walne zgromadzenie członków
rada giełdy,
sąd rozjemczy,
komisje giełdy (np. dyscyplinarna, notowań)
członkiem giełdy może być osoba fizyczna lub prawna przyjęta przez radę
giełdy. Oprócz członków giełdy jej uczestnikami są maklerzy i brokerzy, którzy
nie mają praw czynnego i biernego wyboru do władz giełdy, ale mają prawo
brania udziału w zebraniach i transakcjach za pośrednictwem pełnego członka
lub maklera.
 17
Rodzaj giełdy:
giełdy towarowe
giełdy usług
Giełdy towarowe  giełdami towarowymi nazywane są takie rynki formalne, na
których w określonym czasie oraz miejscu dochodzi do przeciwstawienia się
podaży i popytu oraz do kupno-sprzedaży towarów. Przedmiotem obrotów na
giełdach towarowych są towary masowe o wspólnych cechach typowych, takie
jak zboża i rośliny przemysłowe, produkty zwierzęce, metale i surowce
przemysłowe. Na rynkach tych ogłaszane są kształtujące się na nich ceny,
nazywane kursami.
 18
Transakcje giełdowe dzieli się na:
transakcje rzeczywiste lub efektywne (tzw. pot), których celem jest rzeczywiste
przeniesienie prawa własności ze sprzedającego na kupującego,
transakcje terminowe zawierane w celach spekulacyjnych lub dla
zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami cen w przyszłości.
 19
Do najważniejszych giełd towarowych, które wpływają na międzynarodowe
obroty danym produktem, należy zaliczyć:
" giełdy zbożowe w Chicago, Winnipeg (Manitoba  Canada) i Rotterdamie,
" giełdy cukru w Nowym Jorku, Londynie i Paryżu,
" giełdy surowców oleistych w Londynie i Rotterdamie,
" giełdy skór w Chicago i Liverpoolu,
" giełdy metali nieżelaznych w Londynie (London Metal Exchange), Nowym
jorku (comex) oraz Tokio,
" giełdy produktów naftowych w Amsterdamie, Chicago i Nowym Jorku.
 20
" Giełdy usług  przedmiotem transakcji na giełdach usług są usługi
transportowe lub frachtowe, ubezpieczeniowe oraz pośrednictwa
transakcyjnego.
" Giełdy frachtów  obejmują usługi transportu wodnego  morskiego i
śródlądowego; kontrakty są zawierane na transport czarterowany.
Publikowane przez giełdę frachtów notowania stanowią często podstawę
ustalania stawek przewozowych w transakcjach pozagiełdowych.
 21
Największe światowe giełdy frachtów ( bądz
towarowo-frachtowe) to:
" Baltic Mercantile and Shipping Exchange w Londynie (towarowo-frachtowa)
" New York Ship and Cargo Brokers Exchange (frachtów),
" New York Produce Exchange (towarowo-frachtowa)
" Piraeus Exhange (żeglugowa),
" Tokyo Exchange (żeglugowa)
" Giełda w Hamburgu (towarowo-frachtowa)
" Giełda w Hongkongu (frachtowa)
" Borsa Merci di Genowa (towarowo-frachtowa)
" Duisburg, Rotterdam, Antwerpia (żeglugi śródlądowej)
 22
" Giełdy ubezpieczeń  w krajach wysoko rozwiniętych istnieje wiele
związków i organizacji ubezpieczycieli koordynujących działalność
ubezpieczeniową oraz reasekuracyjną w skali poszczególnych państw, a
także w skali międzynarodowej. Najbardziej znaną i najsilniej oddziałującą
na rynek ubezpieczeń w świecie jest korporacja Lloydsa (corporation of
Lloyds) w Londynie, zwana giełdą ubezpieczeń. Głównym z
ródłem
wpływów korporacji Lloydsa (ok. 50%) są ubezpieczenia środków
transportu. Wachlarz usług korporacji jest jednak znacznie bogatszy i
obejmuje m. in. ubezpieczenia:
samolotów, rafinerii, platform wiertniczych, fabryk, agencji lotniczych,
ekspedycji polarnych.
Notowania stawek ubezpieczeniowych, które prowadzi korporacja stanowią
podstawę negocjacyjną dla zawierających umowy ubezpieczeniowe na całym
świecie.
 23
" Giełdy usług transakcyjnych  Przedmiotem transakcji na tych giełdach są
różnorakie usługi pośrednictwa i wspomagania w zawieraniu transakcji
handlowych i finansowych. Przykładem jest powołana w 1987 r. giełda
transakcji barterowych i płatności dewizowych w Miami na Florydzie.
Koncentruje ona w jednym miejscu i czasie pośrednictwa w realizacji
transakcji barterowych  głównie z krajami Ameryki A
acińskiej  oraz w
uruchamianiu zablokowanych kapitałów. Giełdy usług transakcyjnych są
nową, dopiero kształtującą się formą rynku zorganizowanego.
 24
1. Aukcje
Przez aukcje należy rozumieć sprzedaż w formie przetargu towarów, których
wartość rynkową bardzo trudno z góry ustalić. Do typowych towarów
aukcyjnych należą: drewno, tytoń, herbata, owoce, ryby, futra, diamenty, a także
kwiaty, antyki i obrazy.
Charakterystyczną cechą aukcji jest występowanie bezpośredniej i publicznej
konkurencji, w danym miejscu i czasie, między potencjalnymi nabywcami
danego towaru. Towar na aukcji jest sprzedawany w drodze licytacji temu
spośród uczestników, który zaoferował najwyższą cenę. Zainteresowani
nabyciem określonego towaru korzystają często z pośrednictwa brokerów,
którzy lepiej znają zwyczaje panujące na danej aukcji.
 25
Rodzaje aukcji:
" Aukcje regularne  odbywają się one w określonych terminach i w tym
samym miejscu.
" Aukcje nieregularne  organizowane dla upłynnienia towarów, które nie
znalazły nabywcy w normalnym trybie.
Najbardziej znanymi aukcjami surowców są aukcje:
" wełny w Australii i Nowej Zelandii
" kauczuku w Singapurze
" herbaty Kalkucie
" skór surowych w Amsterdamie
" skór zwierząt futerkowych w Sankt Petersburgu i Kopenhadze.
 26
Do rynków formalnych ułomnych, zaliczane są:
1. Przetargi
polegają na publicznym zakupie lub sprzedaży towarów bądz
usług na
najkorzystniejszych warunkach i cenach. Z punktu widzenia kryteriów
przyjętych dla określenia rynku formalnego przetargi spełniają dwa z trzech
wymienionych kryteriów. Są one prowadzone według danego regulaminu i
odbywają się w czasie ustalonym przez organizatora, natomiast w różnych
miejscach, w zależności od tego, co odpowiada organizatorowi. Miejsce to
podaje on do wiadomości oferentów w odpowiednim czasie. W związku z tym
przetarg określa się jako rynek formalny ułomny lub jako jednorazowo
występujący rynek formalny. W odróżnieniu od aukcji, na której cenę
wyznaczają bezpośrednio konkurujący ze sobą nabywcy, przetarg cechuje
pisemne zgłaszanie ofert, przez co oferenci nie mają możliwości konfrontowania
swoich propozycji z propozycjami innych uczestników przetargu. Forma
przetargu stwarza potencjalnym oferentom najbardziej wyrównane szanse
ubiegania się o zawarcie kontraktu, sprzyja najefektywniejszemu wydatkowaniu
funduszy przeznaczonych na zakup towaru czy realizację inwestycji, a także
zabezpiecza przed wystąpieniem takich ujemnych zjawisk, jak np. korupcja,
marnotrawstwo lub nieuzasadnione faworyzowanie niektórych tylko dostawców
czy wykonawców.
 27
Istnieją dwa rodzaje przetargów:
" Publiczne  do przetargów publicznych, ogłaszanych w dziennikach
urzędowych lub czasopismach fachowych, może przystąpić każdy, kto
spełnia stawiane w ogłoszeniu warunki
" Zamknięte  nie są podawane do publicznej wiadomości; do udziału w
nich są zapraszane wybrane firmy.
 28
2. Targi
Targi są definiowane jako spotkania handlowe organizowane regularnie, zawsze
w tym samym miejscu, w ustalonych odstępach czasu i o określonym z góry
czasie trwania.
Targi są klasyfikowane według kryteriów geograficznego i rzeczowego. Na
podstawie pierwszego kryterium dzielimy je na targi regionalne, krajowe i
międzynarodowe. W klasyfikacji rzeczowej rozróżniamy targi wielobranżowe
oraz targi jednobranżowe (specjalistyczne).
Niezależnie od formy organizacyjnej i zakresu oddziaływania współczesne targi
spełniają dwie podstawowe i uzupełniające się funkcje:
 29
" kreatora rynku i informacyjną.
Ich celem jest zaprezentowanie towaru, udzielenie o nim wyczerpującej
informacji i stworzenie zachęty do jego nabycia.
Liczba imprez targowych organizowanych na świecie jest bardzo duża. Ich
organizatorzy, o większym znaczeniu międzynarodowym, są zrzeszeni w
Związku Targów Międzynarodowych (Union de Foires Internationales  UFI) w
Paryżu, który wydaje corocznie terminarz imprez swoich członków.
 30
Targi międzynarodowe, podobnie jak przetargi, są rodzajem rynku formalnego
ułomnego. Spełniają one dwa z trzech wymienionych kryteriów typowych dla
rynku formalnego, tzn. odbywają się w określonym miejscu oraz z góry
ustalonym czasie, natomiast nie zawiera się na nich transakcji według
ustalonego regulaminu.
 31
Rynki nieformalne  odnoszą się do obrotu wszystkimi towarami, które nie
występują na rynkach formalnych klasycznych i ułomnych. Należy jednak
wyraz
nie zaznaczyć, że towary sprzedawane na rynkach formalnych są także
sprzedawane na rynkach nieformalnych. Przykładowo nawet klasyczne towary
giełdowe, jak miedz
czy kawa sprzedawane są w obrocie międzynarodowym
poza giełdami.