K
CIK PSYCHOLOGICZNY
XIV TEMAT
JAKA PRAWDA
TKWI W KA
AMSTWIE
Adam Krawczyk
zytając prasę, słuchając ra- do dzieci. Wprawdzie wszyscy po balnym. Wykrycie kłamstwa polega
dia, czy oglądając program trosze kłamiemy  statystyki mó- na zidentyfikowaniu niespójności
Ctelewizyjny odnosimy czę- wią, że przeciętny dorosły człowiek między tymi poszczególnymi ko-
sto wrażenie, że czasy, w których kłamie dwa razy na dzień, jednak dami komunikacji. Najlepszymi
większość ludzi szanowała raz dane aby  zyskać miano kłamcy trzeba kł amcami są ci , którzy wierzą
słowo, dawno minęły. We współ- kłamać bardzo często, we wszelkich w swoje kłamstwa. Ich ciało bo-
czesnym świecie nie można już po okolicznościach i sytuacjach. Trzeba wiem pozostaje w harmonii ze sło-
prostu ufać słowom wielu ludzi. Ro- tu więc wyraz
nie zaznaczyć, że ktoś, wami, i tylko analizując logikę ich
snący cynizm jest być może - mię- kto pretenduje do bycia nieskazitel- wypowiedzi i weryfikując intencje,
dzy innymi - najgorszą konsekwen- nie uczciwym i oświadcza, że nigdy możemy ich zdemaskować.
cją kłamstwa, tak powszechnego nie kłamie, ten po trosze ignoruje Najpierw zajmiemy się jednak
w naszym społeczeństwie, przenika- kłamcę, który w nim tkwi. dwoma szczególnymi kategoriami
jącego zarówno do rodziny jak i do Rozważanie nasze jednak nie kłamstw: kłamstwem dla obrony i
szkoły, do kół biznesu i do polityki, będzie traktować o patologicznych kłamstwem dowartościowującym,
do mediów, a nawet do Ministerstwa kłamcach, takich, którzy kłamią bez a dopiero póz
niej przyjrzymy się
Sprawiedliwości. Nieprawdziwe powodu, wyłącznie dla przyjemno- sztuce wykrywania kłamstw oraz
curriculum vitae, fałszywe dyplo- ści; nie będzie również rościć sobie jej zasadom i metodom.
my i inne dokumenty trafiają się prawa do obnażania osobowości
coraz częściej. Czy nie odniosłeś kłamców czy wreszcie nie będzie 1) Kłamstwo dla obrony
kiedyś, drogi czytelniku, wrażenia, oceniać kłamstwa w kategoriach Czy przypominasz sobie czy-
że ktoś cię oszukiwał bez najmniej- moralnych. Jego celem będzie po- telniku jak kiedyś zapewniałeś, że
szego powodu? Chciałbyś zapewne moc w poznaniu naszych predys- zdecydowanie niesmaczne jedzenie
wiedzieć, czy możesz ufać temu co pozycji do oszukiwania i próbować podane przez znajomych jest wy-
mówią inni lub mieć pewność, że nauczyć, jak rozpoznać w naszym śmienite albo, że dziwaczna sukien-
ten, kto ci mówi np.  kocham cię otoczeniu osoby, które kłamią. To ka przyjaciółki jest prześliczna?
naprawdę cię kocha. Z jednej stro- zaś pozwoli nie tylko bronić siebie Kłamiemy czasem, by uchodzić
ny każdy z nas, będąc w związku przed tymi, którzy oszukują, ale za szlachetnych i uprzejmych, gdyż
z drugim człowiekiem, stara się przede wszystkim przyjść z po- jesteśmy przeświadczeni, że praw-
stworzyć pozytywny obraz samego mocą tym, którzy nie mają odwagi da czasem rani, że bywa okrutna,
siebie,  zdobyć punkty , i uważa, że wyznać prawdy. Sprawi, by nabrali i że są kłamstwa niewinne, będące
drobne kłamstwo jest tu dozwolone. zaufania i pozwolili sobie na po- nawet dowodem naszej znajomości
Z drugiej strony wszechobecność wiedzenie tego, co naprawdę czują. savoir-vivre u. Stąd kłamstwo tego
kłamstwa instynktownie wyczula W konsekwencji nastąpi odświe- typu jest ogólnie akceptowanym
wszyst kie nasze zmysł y podczas żenie i pogłębienie kontaktów rodzajem kłamst wa, a zdolność
zwykłej rozmowy z kimś, kto chce z innymi, a co więcej - będą się one kłamania z takich pobudek bywa
wejść do naszego życia. Uważamy opierały na szczerości i autentycz- nawet w społeczeństwie ceniona.
bowiem, że decyzja o rozpoczęciu ności, a o to przecież chodzi. Kłamstwa przez zatajenie i niepo-
i kontynuacji znajomości powinna Kłamstwo rodzi niespójność na wiedzenie całej prawdy oraz po-
opierać się na prawdzie, która ujaw- płaszczyz
nie komunikacji. Kiedy bożne kłamstewka zdają się pełnić
nia się w naszej komunikacji wer- się komunikujemy robimy to za w życiu funkcję kojącą, a nawet
balnej i niewerbalnej między nami pomocą czterech elementów: słów, zapobiegającą konf liktom. Taka
a nowo poznaną osobą: przyszłym tonu głosu, wyrazu twarzy i wy- forma kłamst wa służy ochronie
towarzyszem życia, pracownikiem, glądu całego ciała. Słowa muszą interesów naszych i naszych naj-
pracodawcą czy też np. opiekunką być zgodne z językiem pozawer- bliższych. Najbardziej honorowa-
nr 4 (45), IV kwartał 2005  TECHNIKA i USC 19
K
CIK PSYCHOLOGICZNY
nym rodzajem kłamstwa jest ten, Wspominając o dzieciach trzeba niż ci, którzy regularnie surowo je
który pozwala chronić czyjeś życie. podkreślić, że one są najlepszym karzą. Ale przejdz
my dalej.
Podczas drugiej wojny światowej przykładem kłamania w celu unik- Troska o własny dobry wizerunek
gestapo wysłuchało wielu takich nięcia kary. Wprawdzie z kłamstwa tłumaczy wiele kłamstw. Ktoś, kto
kłamstw od ludzi ukrywających Ży- w celu uniknięcia kary korzysta i chce uchodzić np. za osobę hojną,
może zafałszować informację o wy-
sokości ofiarowanego datku. Ktoś
inny uważający się za wykształco-
WSZYSCY PO TROSZE KA
AMIEMY � STATYSTYKI
nego, może nałgać o swej wiedzy
lub udawać, że czytał danego autora,
MÓWI
, ŻE PRZECI
TNY DOROSA
Y CZA
OWIEK
choć ani jednej jego książki na oczy
nie widział. Rzadziej kłamiemy,
KA
AMIE DWA RAZY NA DZIEC
, JEDNAK ABY
kiedy dajemy sobie prawo do popeł-
 ZYSKAĆ MIANO KA
AMCY TRZEBA KA
AMAĆ nienia błędu, nie obawiając się, że
wyjdziemy na głupców.
BARDZO CZ
STO, WE WSZELKICH OKOLICZ��
Często kłamiemy również dla
obrony dobrego imienia innych, by
NOŚCIACH I SYTUACJACH.
oszczędzić im  utratę twarzy , czy
ochronić ich wrażliwość. Kłamstwo
dów. W tym miejscu zresztą można wielu dorosłych, ale nie jest to głów- mające na celu ochronę czyjejś wraż-
by postawić f ilozof iczne pytanie ny powód dla którego kłamią. Unik- liwości, zręcznie używane, pozwala
 co jest gorsze: kłamstwo dla oca- nięcie kary jest natomiast głównym na polepszenie stosunków towarzy-
lenia czyjegoś życia czy wyznanie motywem, który skłania do kłama- skich, zwłaszcza kiedy kłamiemy
prawdy i współodpowiedzialność nia dzieci. Dziecko kłamie, gdyż nie przez niemówienie wszystkiego
za to życie? Inne rodzaje kłamstw chce, by uznano je za niegrzeczne uważając, że ukrywanie pewnych
powodowane są pobudkami mniej lub złośliwe, kłamie by nie prze- odczuć ma przecież inny format niż
szlachetnymi niż ochrona życia, stano go kochać. Kłamie ponieważ kłamstwo. Ci, którzy kłamią, by nie
np. obrona własnych interesów, by potrzebuje akceptacji tych, których urazić cudzych uczuć mówią, że są
więcej zarobić, by znalez
ć pracę, kocha. Tu na leży wspomnieć, że to  kłamstwa z życzliwości . Dla-
zdobyć uznanie czy poparcie po- we wpajaniu dziecku uczciwości tego osoby bardzo szczere i bezpo-
lityczne. Kłamiemy, by nie utracić naj ważni ej -
tego co już mamy: kontaktów, dóbr, sza j est rol a
pieniędzy, przywilejów, zdrowia. rodziców. Ich
Badania nadto wykazują, że częściej uczciwość czy
okłamujemy obcych niż osoby nam nieuczciwość
bliskie czy takie, które uznają nasze jest konkret-
wartości i naszą kulturę. Kłamiemy nym przykła-
też częściej, kiedy nadarza się oka- dem i drogo-
zja skłamania, a ryzyko przyłapania wskazem dla
na kłamstwie nie jest wysokie. dzieci. Rodzi-
Bywa tacy, które nie kłamią ce powi nni
w obronie własnych interesów, ale jednak odróż-
nie zawahają się tego uczynić dla niać kłamstwo
swoich bliskich  by nie zaszko- okazj onal ne
dzić im np. w szkole, w pracy czy od kłamstwa
w sprawach majątkowych. Kłamią powtarzające-
by zrobić komuś przyjemność, by go się często
być kochanym i by nie dopuścić do i nie karać w jednakowy sposób średnie mogą czasem być kłopotliwe
odrzucenia. Tak np. wiele sekreta- w obydwu wypadkach. Jeśli nie i budzić kontrowersje w otoczeniu
rek kłamie w obronie swych szefów, zmniejszają kary dla dziecka, które  bo prawda, kiedy jest gorzka lub
wiele służących w obronie swych przyznaje się do występku, to zrozu- kiedy podważa przyjęte zasady,
chlebodawców czy wiele matek, miałe, że nie przestanie ono kłamać. by wa niejednokrotnie szokująca.
wiedzionych instynktem opiekuń- Rodzice, którzy tłumaczą dzieciom, Cz ę sto kła mst wo polegające na
czym, w obronie interesów swego że kłamstwo niszczy zaufanie mię- pominięciu całej prawdy, lub zręcz-
potomstwa. dzy ludz
mi, odnoszą większy sukces nie formułowane aluzje, pozwalają
20  TECHNIKA i USC nr 4 (45), IV kwartał 2005
K
CIK PSYCHOLOGICZNY
uniknąć powiedzenia prawdy, która tykułów. Wielu specjalistów twierdzi, w tej materii również w kwestii sa-
mogłaby spowodować utratę twarzy że sam ciężar kłamstwa jest dla nas tysfakcji seksualnej. A
óżko pełne jest
i dobrego imienia. Korzystamy więc karą. Utrzymują oni, że przyznanie się kłamstw, mających na celu ochronę
często z całego arsenału łgarstw, nie do niewierności przynosi jedynie ulgę męskiej dumy, a presja na kobiety by
zważając na konsekwencje takie jak: naszemu sumieniu i jest czystym ego- osiągały orgazm jest tak ogromna, że
poczucie winy, niespójność między izmem. Tłumaczą, że taki rodzaj wy- wiele z nich nagminnie kłamie udając
językiem werbalnym i pozawerbal- znania niszczy zaufanie i naraża zwią- go. Ale utrzymywanie, że doznaliśmy
nym, ryzyko, że zostaniemy przyła- zek na niebezpieczeństwo rozpadu. rozkoszy, jest kłamstwem, które prze-
Ale w rzeczy- szkadza w osiągnięciu prawdziwej
wistości zależy bliskości w związku. W efekcie łatwiej
to od związku. bywa udawać niż powiedzieć prawdę o
Nie ma tu re- swoich potrzebach i upodobaniach. Ale
guły. Czy gdyby kiedy zachowujemy się w ten sposób,
partner nie był akumulujemy frustracje i okłamuje-
wierny, woleli- my nie tylko naszego współpartnera,
byśmy się o tym ale również samych siebie. Co więcej:
dowiedzieć czy pozbawiamy się szansy przeżycia praw-
też nie? Jeśli dziwej rozkoszy. Ważna jest tu bowiem
tak, to zasta- uczciwość emocjonalna, mająca upew-
nówmy się, czy nić partnera, że wie jak zaspokoić bli-
on byłby gotów ską osobę. Osobiście uważam, że jeśli
usłyszeć wy- będziemy umieli delektować się każdą
znanie, że zo- chwilą przebywania z partnerem, nie
stał zdradzony. dążąc do orgazmu za wszelką cenę,
Czy w takiej nasza bliskość okaże się prawdziwie
pani. Uważamy, że rodzaj kłamstwa sytuacji moglibyśmy wziąć na siebie satysfakcjonująca.
polegający na pominięciu całej konsekwencje naszych wyznań? Co
prawdy, pozwala ochronić cudzą byśmy jednak zrobili, gdyby partner, 2) Kłamstwo dowartościowujące
wrażliwość, nie obciążając nas winą wątpiąc w naszą wierność, zaczął nas Każdy z nas ma pośród najbliższych
za kłamstwo. Czasami jednak mo- wypytywać? Nie wyjawienie zdrady to przynajmniej jedną taką osobę, której
żemy kłamać z całą świadomością, jedno, kłamstwo to drugie... Oto pro- opowieści o własnych wyczynach na-
by bronić wiarę w jakieś wartości blem, którego - zgodnie z założeniami leży traktować z dystansem. Osoby
np. wierność, czy też by nie ranić podanymi na początku - nie oceniam takie na ogół nie są mile widziane
uczuć partnera intymnego związku
lub wrażliwości kogoś, kto wątpi
w swą atrakcyjność. A to problem
WI ELE SEKRETAREK KA
AMI E W OBRO��
poważny, którego wagę praktycznie
trudno przecenić. To zagadnienie
NIE SWYCH SZEFÓW, WIELE SA
UŻ
CYCH
w praktyce kryje jednak w sobie
dwa wątki związane z kłamstwem
W OBRONIE SWYCH CHLEBODAWCÓW, WIELE
w związku: wątek wierności i wątek
MATEK, WIEDZIONYCH INSTYNKTEM OPIE��
satysfakcji seksualnej.
Ostatnimi czasy Amerykanie mają
KUC
CZYM, W OBRONIE INTERESÓW SWEGO
ponoć obsesję na punkcie niewierności
 mówi się o tym wiele we wszystkich
POTOMSTWA.
środkach masowego przekazu. Obsesja
obsesją, ale problem to ogólnoświatowy
i ogólnoludzki, o skutkach wielopłasz- moralnie. Zostawiam to do oceny czy- w towarzystwie, ponieważ łamią dwa
czyznowych: dla związku dwojga ludzi, telnikowi. Trzeba jedynie pamiętać, że stare zakazy: zakaz okłamywania i
dla dzieci i dla zdrowia - przede wszyst- ciało nie kłamie i że kłamstwo można zakaz przechwalania się. Osoby takie
kim psychicznego - każdej z osób. wykryć. Istnieje więc ryzyko wyjścia uciekają się do kłamstwa, aby poczuć
Kiedy jesteśmy niewierni, kłamiemy prawdy na jaw i zranienie drugiej się lepszymi od innych i wykazać, że są
beztrosko, a kłamstwo w tej materii osoby jeszcze boleśniej. Zresztą nie- mądrzejsze niż w rzeczywistości.
zalecane jest nawet w większości zależnie od tego czy jesteśmy wierni, Są cztery powody będące podsta-
mówiących na ten temat książek i ar- czy też nie, zdarza nam się kłamać wą tego typu kłamstwa:
nr 4 (45), IV kwartał 2005  TECHNIKA i USC 21
K
CIK PSYCHOLOGICZNY
a) chęć wywarcia wrażenia na in- komplementy, obłuda i łgarstwa są innego, ale nie pozwoliło mu na to
nych, częstymi elementami tej gry, nie dobre wychowanie. Wszedł więc
b) przyciąganie uwagi przez budze- wspominając już o uciekaniu się z nią na drinka i podjął rozmowę na
nie współczucia i litości, do rozmaitych zabiegów mających temat jej osiągnięć sportowych. Na
c) uwodzenie, na celu polepszenia swego wyglądu pytanie jednak ile jez
dziła na ro-
d) wywyższanie się. (przeszczep i farbowanie włosów, werze w minionym roku, odpowie-
Pragnienie wywarcia wraże-
nia na innych jest pożywką dla
kłamstwa dowartościowującego,
KA
AMSTWO DOWARTOŚCIOWUJ
CE MOŻE
ponieważ kłamca dodaje coś, zmy-
śla lub wyolbrzymia, żeby zwrócić
BYĆ SPOSOBEM NA PRZYCI
GNI
CIE UWAGI
na siebie uwagę i wzbudzić podziw.
OSOBY, KTÓRA NAM SI
PODOBA. NIEKTÓRZY
Taki rodzaj kłamstwa bywa głównie
domeną mężczyzn. Kobiety bowiem
NAWET UWAŻAJ
, ŻE UWODZENIE USPRA��
częściej uciekają się do kłamstwa
dla obrony. Kłamstwo dowartościo-
WIEDLIWIA ODWOA
YWANIE SI
DO WSZEL��
wujące pozwala kłamcy wymyślać
sytuacje, czyniące z niego bohatera,
KICH ŚRODKÓW. ST
D W
TPLIWEJ NATURY
którego życie jest godne zachwytu.
Dzięki wyjątkowym przeżyciom,
KOMPLEMENT Y, OBA
UDA I A
GARST WA S

wzbudzającym zazdrość i podziw, taki
zwyczajny człowiek staje się kimś nad- CZ
STYMI ELEMENTAMI TEJ GRY.
zwyczajnym. To też przede wszystkim
uzasadnia fakt, dlaczego spotykamy
tyle kłamstwa w historii, polityce i peruki, sztuczna biżuteria, sztuczny działa szczerze, że nie jez
dziła od
w środkach masowego przekazu. biust, wyszukane perfumy, korek- kilku lat. Podobnie było z nartami.
Ci, którzy kłamią by wywrzeć tory itp.). Człowiek bowiem na Zorientował się, że dał się złapać jak
wrażenie, tłumaczą sobie, że lepiej podobieństwo pawia posługuje się ryba na przynętę. Ona bowiem nie
wzbudzać zazdrość niż litość. Nie- wszelkimi sposobami aby osiągnąć tylko okłamała go co do uprawiania
którzy kłamcy jednak starają się cel, w tym także i kłamstwem. Oto sportów, ale oszukała go również
budzić właśnie litość lub współ- przykład, jeden z wielu, związany co do swego wyglądu, umieszczając
czucie, by stać się punktem zain- z wszechobecnym dziś internetem. w internecie zdjęcie sprzed piętnastu
teresowania. Jest to pewien sposób Pewien 43-letni doradca marketin- lat. Ponieważ przeholowała w kłam-
wzbudzania sympatii i okazja do gowy szukał życiowej partnerki. Dał stwach, osiągnęła skutek odwrotny
ponarzekania. Ten rodzaj kłam- ogłoszenie do internetu:  43-letni niż zamierzała  odrzucenie.
cy ma w sobie coś z gawędziarza, mężczyzna wysportowany, po stu- Niektórzy ludzie wreszcie poni-
który wymyśla historie po to, aby diach, bez nałogów, pragnie poznać żają innych, by sami mogli poczuć
zainteresować słuchaczy. Zaczyna kobietę jeżdżącą na rowerze i upra- się kimś lepszym. To rodzaj kłam-
się zazwyczaj od deformacji praw- wiającą narciarstwo alpejskie. Po stwa dowartościowującego, które
dy, ubarwienia jej, aby ją uczynić niedługim czasie przejrzał oferty. służy podkreśleniu własnej war-
ciekawszą. Wtedy w ich ustach Jego uwagę zwróciła fotografia by- tości przez oczernienie innych.
zwykły katar staje się bronchitem, łej tancerki. Kobieta była szczupła, Istotą kłamstwa, które zniesławia
cysta  nowotworem, a zwichnię- miała gładką cerę i długie krucze innych po to, by kłamca mógł wy-
cie poważnym złamaniem. Celem włosy. Utrzymywała, że jez
dzi na sunąć się do przodu, są korzyści
zaś jest wzbudzenie sympatii, chęć nartach i na rowerze. Umówił się płynące z władzy. Kłamca chce
poskarżenia się i, jeśli to możliwe, więc z nią na spotkanie u wejścia do dominować i w tym celu posługuje
poczucie, że jest się kochanym przez kawiarni. Kiedy czekał, o oznaczo- się nieprawdą. Typowych przykła-
tych, którzy się nad nami litują. nej godzinie zauważył wchodzącą dów tego typu kłamstw dostarczają
Kłamstwo dowartościowujące do kawiarni niską otyłą kobietę o rozbite rodziny, w których byli
może być również sposobem na ziemistej cerze. Przekonywał sam partnerzy nie pozostają ze sobą
przyciągnięcie uwagi osoby, która siebie, że to z pewnością nie ONA, w dobrych stosunkach.
nam się podoba. Niektórzy nawet ale instynkt kazał mu zawołać ją po O sztuce wykrywania kłamstw
uważają, że uwodzenie usprawiedli- imieniu. I kobieta odwróciła się... napiszę w następnym numerze.
wia odwoływanie się do wszelkich To była ONA. Niewiele brakowało,
środków. Stąd wątpliwej natury a powiedziałby, że wziął ją za kogoś
Adam Krawczyk
22  TECHNIKA i USC nr 4 (45), IV kwartał 2005