9621686942

Zespoły fonematów w złożonych jednostkach fonolog. 83

fonetyczna [b]—[b'] = [vj — [v^ł], bo subjektywnej różnicy w poczuwaniu „miękkości” i „twardości” tych fonematów odpowiada objektywnie jedna i ta sama różnica artykulacyjna, mianowicie, uboczna artykulacja środka języka ku podniebieniu, z zachowaniem jednakże tego samego miejsca artykulacji podstawowej. Proporcje natomiast: fonologiczna b :b' = z : ź i fonetyczna [b]—[b'] = [z]- [ź] nie odpowiadają sobie całkiem ściśle, bo fo-nologicznej współodpowiedniości w przedstawieniach „miękkości” i „twardości” odpowiada artykulacyjnie w stosunku spółgłosek [b'] — [b] obecność ubocznego ruchu środka języka ku podniebieniu z zachowaniem tego samego miejsca artykulacji podstawowej, a w stosunku spółgłosek [ź]—[z] zmiana miejsca artykulacji podstawowej, przesunięcie z pozycji przedniojęzy-kowo - zębowej do pozycji środkowojęzykowo - podniebiennej. Mówiąc inaczej, jednemu i temu samemu stosunkowi fonolo-gicznemu między fonematem spółgłoski „miękkiej” a „twardej” odpowiada fonetycznie raz stosunek spółgłoski „twardej” do odpowiedniej uśredniojęzykowionej, a drugim razem — stosunek spółgłoski „twardej” do średniojęzykowej.

c) Zespoły fonematów w złożonych jednostkach fonologicznych.

§ 47. Fonematy są najprostszemi jednostkami fonologicz-nemi. Przez łączenie tych prostych jednostek w zespoły powstają bardziej złożone twory fonologiczne,—wypowiedzenia, zdania, wyrazy i zgłoski.

Wypowiedzenia, zdania i wyrazy są tworami znaczenioAve-mi, semantycznemi i morfologicznemi, ale są również jednostkami fonologicznemi, bo się wyodrębniają nietylko na podstawie właściwych im zawartości znaczeniowych, lecz także na podstawie pewnych właściwych im znamion fonologicznych. Dzięki tym znamionom poczucie językowe polskie doskonale uświadamia sobie granico fonologiczne wypowiedzenia, zdania i wyrazu. Każdy z tych tworów ma dwie takie granice, granicę początku i granicę końca. Granicą początkową wypowiedzenia jest pierwszy, rozpoczynający je fonemat, a granicą końcową t. zw.