9761542663

GazetAMG nr 6/96 21

GazetAMG nr 6/96 21

prof. Eugeniusz Sieńkowski

Mikołaja Kopernika „De Rerolutionibus orbium celestium”

Mikołaj Kopernik - szlych z XVI w.

kufi ziemskiej, zaraz podniosą krzyk, że natęży mnie wraz z takim przekonaniem potępić".

Dzieło Kopernika w sześciu księgach ukazało się drukiem w marcu 1543 r. Nad drukiem czuwał protestancki teolog, Andreas Osiander, który okazał się fałszerzem dzieła. Otóż dołączył on do druku swoją przedmowę pt. Ad lectorem de hypote-sibus huius oper is (Do czytelników hipotez tego dzieła), której nie podpisał, a w której sugerował, że teorie zawarte w księdze są hipotezami - ^fikcyjnym schematem rachunkowym”. Brak podpisu nasuwał wniosek, że przedmowę napisał sam Kopernik, który traktuje swoją teorię nie jako pewnik, ale jako hipotezę.

Kopernik zmarł 24 maja 1543 roku. 26 lipca tegoż roku Tideman Giese pisał do Retyka: „Umarł z wylewu krwi i spowodowanego tym paraliżu prawe go boku, na długo przed tym utraciwszy pamięć i przytomność umysłu, a dzieło swoje zobaczył dopiero w dniu śmierci, wydając ostatnie tchnienie ⁿ.

Następne wydanie De revolutioni-bus... ukazało się w 1566 r. w Bazylei, a trzecie w Amsterdamie w 1617 r. W trzy lata później dzieło Kopernika zostało wciągnięte do indeksu ksiąg zakazanych przez Kościół, gdzie prze trwało do 1820 roku.

Następne IV wydanie ukazało się w Warszawie w 1854 r. (także w tłumaczeniu polskim). V - w Toruniu w 1873 r.. VI - w 1949 r. w Monachium, a w 1953 r. ukazała się w Warszawie 1 księga O obrotach.... Kolejne, w 500. rocznicę urodzin Kopernika, wydano w Krakowie w Bibliotece Jagiellońskiej. Było to bibliofilskie wydanie offsetowe w małym nakładzie kilkuset egzemplarzy.

Rękopis dzieła pozostawał w rękach Retyka, który przebywał najpierw w Austrii i Czechach, a następnie osiedlił się na kilkanaście lat w Krakowie.

W roku 1572 Retyk przeniósł się do Koszyc w Słowacji, gdzie w 1576 r. zmarł. Rękopis Kopernika dostał się w ręce jego ucznia i współpracownika

NICOLAI co

t* t R N I C i TORINENSIS

«>* ftf VOLVTIOM||VS «.«•$*

fłwdMit    IttUinMn.camhurura,

obłfi mnibtii

bit    •diwr*M«btn łrypoihriitHj*ot*

im uWmpowm.ljjH*f

*‘‘h    f*r    ₄

i

I    9 A.c

Am* M. y. Jtfctft'*

Pierwsze wydanie dzieła Kopernika z 1543 r.

Walentyna Otho, który zabrał go ze sobą do Heidelbergu, gdzie otrzymał katedrę matematyki. Następnym właścicielem rękopisu został dziekan uniwersytetu w Heidelbergu Jakub Chri-stman. Wdowa po Christmanie sprzedała rękopis znanemu pedagogowi czeskiemu Janowi Komeńskiemu. Komeński, jako luteranin, prześladowany w Czechach, przeniósł się wraz z rękopisem do Polski i zamieszkał w Lesznie Wielkopolskim. Po klęsce Szwedów, Komeński jako ich zwolennik, opuścił Polskę i przeniósł się do Amsterdamu, gdzie zmarł w 1670 r.

Po jego śmierci rękopis przeszedł na własność rodziny Nostitzówz Ro-kitnicy, którzy umieścili go w swojej bibliotece w Pradze, gdzie przeleżał zapomniany przez 150 lat. Pierwsza wzmianka o nim ukazała się w 1785 roku. Następnie stał się on własnością rządu czeskiego, który przekazał go Polsce w 1953 r. Obecnie znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej.

□

Kopernik w pracowni - obraz J. Matejki