XII Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie
Droga po życie
Z BENZIONEM MILLEREM
rozmawiają Agnieszka Sabor i ks. Stanisław Obirek
Tygodnik Powszechny:  W Polsce czyta się dziś Bubera i Heschla. Ci wielcy myśliciele
stają się ważni także dla duchowości chrześcijańskiej. Czy to oznacza, że
chrześcijaństwo może odkryć chasydyzm?
Benzion Miller:  Buber albo Heschel opowiedzą historie rabinów, ale nie odkryją istoty
chasydyzmu. Lepiej od nich zrobi to rebe z Rymanowa, Nowego Sącza czy Bracławia.
Kto uważnie przeczyta pisma wielkich cadyków, zrozumie, że chasydyzm jest stylem
życia.
 Niezmiennym, także w ponowoczesnej współczesności?
 Nie zmieniliśmy naszego stylu życia wraz z czasem, choć czas zmienił wszystko wokół
nas. Robimy to samo, co nasi przodkowie robili od pierwszego dnia chasydyzmu. Mamy
samochody, lodówki, klimatyzację i telefony komórkowe. Ale przestrzegamy tych samych
reguł, co przed 200 laty: ubieramy się jak wtedy, nosimy pejsy i brody. Nasze trwanie jest
możliwe, bo naukę przekazujemy z ojca na syna, z syna na wnuka. Trwaniu pomaga
strój, bo trudno byłoby iść w długiej kapocie na dyskotekę. Ubiór jest strażnikiem, który
powstrzymuje nas przed pewnymi rzeczami.
 Podobnie jest w katolicyzmie wśród sióstr zakonnych i księży.
 I chyba nieczęsto widuje się księży lub zakonnice w barach?
 Rzadko. Czy nie łatwiej było trwać w chasydzkiej niezmienności kiedyś, mieszkając w
Leżajsku, niż teraz w Nowym Jorku? Czy fakt, że współczesny chasydyzm kojarzy się
nam najczęściej z Brooklynem, nie wynika z poczucia wyobcowania chasydów w
nowoczesności albo z ich świadomej izolacji?
 Chasydzi mieszkają w całej Ameryce: w Los Angeles, Chicago, New Jersey, Filadelfii,
na Florydzie. Wszędzie są razem  to nasz naturalny sposób życia, który wynika z jednej
tylko przyczyny: jeśli twoja synagoga jest zbyt daleko, nie będziesz mógł do niej
dojechać w szabas, kiedy zabronione jest podróżowanie. Nie możesz mieszkać we
Wrocławiu i mieć synagogę w Krakowie. Żydzi muszą żyć razem  to kwestia logistyki.
 Czy bycie chasydem wymaga dziÅ› odwagi?
 Zależy gdzie. Jeśli jest w Krakowie jakiś chasyd, musi być bardzo odważny  bo jest
sam. Ale w Brooklynie, gdzie sÄ… ich tysiÄ…ce...
 Po co to trwanie? Czym jest istota chasydyzmu?
 W życiu łatwo obchodzić niektóre prawa. Ot, choćby taka prosta sytuacja: znajdujemy
na ulicy zgubiony przez kogoś portfel. Nie wiemy, kim był ten człowiek, a on nie dowie
się, że to my znalez
liśmy jego własność. Chowamy cudzą rzecz do kieszeni, znajdując
wiele wytłumaczeń. Jeśli jesteś chasydem, dołożysz wszelkich starań, żeby znalez
ć tę
1
nieznaną osobę i oddać portfel. Jeden Żyd jest za drugiego odpowiedzialny  to dlatego
chasyd zwróci uwagę Żydowi, który złamał prawo szabatu. Chasyd robi więcej niż
wymaga od niego Prawo i inni ludzie. Ale to nie oznacza, że jest lepszy od innych.
 Kiedy się widzi chasydów, można w nich dostrzec coś niezwykłego: radość,
bezpośredniość i swoistą  łatwość kontaktu z Bogiem...
 Baal Szem Tow, tworząc nasz ruch, najpierw zaszczepił w chasydach radość. Służysz
Bogu nie tylko wtedy, gdy siedzisz nad książkami i płaczesz nad nimi. Jak śpiewa Król
Dawid,  musisz czcić Boga z radością . Jak to robić? Nie chodzi o to, by uśmiechać się
jak idiota i powtarzać  jestem szczęśliwy . Wielbisz Boga z radością, śpiewając ku Jego
chwale  kiedy jesteś w synagodze i kiedy zapraszasz gości, podczas ślubu i podczas
posiłku. To są szczęśliwe okazje. Jak to przenieść np. do życia chrześcijan? Nie wiem.
Ale człowiek szczęśliwy lepiej służy Bogu niż smutny.
 Dla chasydów ważni są mistrzowie.
 Tak było od początku: Baal Szem Tow miał ucznia, który przejął jego schedę. Jego
następca Dow-Ber także miał ucznia  i tak to się rozgałęziało. Powstawały grupy i
dynastie, a każda miała swój własny chasydyzm.
 Kim jest chasydzki mistrz?
 Nazywamy go rebe, a słowo to oznacza nauczyciela. On uczy mnie pewnego stylu
życia. Jest duchowym ojcem, ale innym niż katolicki ksiądz albo buddyjski mnich. My nie
mówimy o bardzo indywidualnej relacji mistrz uczeń. Czujemy się nauczani,
postępujemy za nauczycielem. Jednocześnie relacja między chasydem a jego rebe jest
bardzo otwarta: zawsze mogę zapukać do jego domu. Rabbi jest z ciała i krwi, urodził się
z matki i ojca  tak jak ja. Całe życie rozwijał się i studiował  jest osobą duchową, bo
prowadził surowe, bezinteresowne życie. Rabini wiele wiedzą o świecie, mogą czytać
gazety, mogą znać się na polityce. Ale ich głównym zadaniem jest wskazywanie pewnej
drogi, którą samodzielnie pójdą ich następcy.
Jeśli nie podoba mi się to, czego uczy mój rebe, pójdę do innego, który będzie
odpowiadał mojemu sposobowi myślenia. Zazwyczaj decyduje się to w rodzinach. Mój
pradziadek był kontynuatorem nauki rabina Chaima z Nowego Sącza. Kiedy ten umarł,
mój dziadek przeszedł do Leszloma Halbersztama, który był wnukiem Chaima. Mój
ojciec też do niego poszedł, potem zaś do jego syna Bincjona i do Roberta Szlomo,
wnuka pierwszego Roberta Szlomo. Ja też poszedłem do Roberta Szlomo. Od dwóch
lat, które minęły od jego śmierci, podążam za jego synem, Robertem Naftalim. Moje
dzieci i wnuki też są jego uczniami. Tak to funkcjonuje.
 ObowiÄ…zkiem ucznia jest przekazywanie nauczania swoim dzieciom...
 To znacznie prostsze. Nie jest tak, że kiedy ja idę do rebe, moje dzieci zostają w domu.
Odwiedzamy go razem i razem siÄ™ uczymy. To rodzaj duchowej osmozy.
 W Polsce widujemy wielu młodych Żydów przyjeżdżających do Oświęcimia, do grobu-
symbolu Zagłady. Widujemy też chasydów odwiedzających groby cadyków w Leżajsku
albo Bobowej. To zupełnie różne sposoby pielgrzymowania.
 W podróżach do Polski często pomija się to, co najistotniejsze. Czego Żydzi powinni tu
szukać? Oczywiście wszyscy, także i goje, muszą pojechać do Oświęcimia  to bardzo
ważne miejsce. Zobaczą tam historię i śmierć. Ale przede wszystkim powinni szukać w
2
Polsce życia. A znalez
ć je mogą także w spotkaniu z grobem. Przy grobach cadyków
przybysze dowiedzą się, że rabin Elimelech był nauczycielem rabina z Ropczyc, zaś jego
uczniem  rabin z Nowego Sącza. Zauważą kontynuację, długi sznur, w który łączą się
wydarzenia. Tak historia przechodzi w teraz
niejszość i przyszłość. A to jest właśnie
życie.
 Alfred Döblin, wyemancypowany Å»yd z Berlina, opowiada w książce  Podróż po
Polsce o swoim spotkaniu z chasydyzmem. Kiedy w 1924, tuż po przekroczeniu polskiej
granicy, zobaczył chasydów  pierwsze wrażenie było straszne. Potem pojechał do Góry
Kalwarii i tam zetknął się z cadykiem, zobaczył, co się wokół niego działo. I to spotkanie,
choć nie został chasydem, stało się dla pisarza duchowym przełomem.
 Żydzi z Berlina, gdzie zaczął się ruch reformy, często patrzyli na chasydów z niechęcią.
Przychodził taki Żyd w sztywnym ubraniu, z krawatem, który go dławił i widział chasyda
w rozpiętej, nie wyprasowanej koszuli, w niewyglancowanych butach. Zresztą, nie
zawsze tak to wyglądało. W Bobowej rabin był surowy, jeśli chodzi o czystość: spodnie
musiały być wyprasowane w kant, buty błyszczące, kapelusze czyste, pejsy musiały się
ładnie zawijać. W Górze Kalwarii panował inny,  niezobowiązujący styl, może dlatego,
że tamtejsi chasydzi byli bardziej zaangażowani w studiowanie.  Zreformowany Żyd,
widząc taką inność, mógł się od niej z niechęcią zdystansować. Albo odkryć coś nowego.
Dziś też nie każdy wie, że chasydyzm to coś więcej niż ubiór  to nauka, wiedza,
uczucia, pobożność. Dlatego czasem jest tak, że nieufny i sceptyczny, z czystej
ciekawości idziesz do rebe, a on nieoczekiwanie otwiera twoją Świętą Księgę.
 Czy my, nie-Żydzi możemy nauczyć się czegoś od chasydów?
 To nie jest takie proste. Chasydzi wiedzą, że nauka zabiera całe życie. Ale zawsze
zacząć trzeba od  Alef , pierwszej litery  od Starego Testamentu, Talmudu, Prawa.
Potem dopiero można zacząć studiować książki chasydów. One nie są tylko tym, co
można z nich wyczytać. Nic nie da się przyspieszyć. Nie da się tak po prostu wziąć z
półki leksykonu albo encyklopedii, aby odkryć chasydyzm.
 Czy chasydyzm chce dialogu z chrześcijanami?
 Dialog musiałby prowadzić ktoś, kto wie więcej niż ja. Wy macie Nowy Testament, a
my mamy Stary. Nie wszystko w Nowym Testamencie zgadza siÄ™ ze Starym
Testamentem. Nie znam Nowego Testamentu, nie potrafię się z Nim spierać. Choć to nie
znaczy, że chcę się z nim spierać.
 Jaki jest Bóg chasydów?
 Jest jeden Bóg  ten sam dla każdego stworzenia na ziemi. Stworzyciel wszystkiego.
TÅ‚um.: Magdalena Stojowska
3