SZKOLNICTWO W WIELKIEJ BRYTANII

1. Podstawowe informacje. Administracja szkolna

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest dziedziczną monarchią konstytucyjną opartą na demokracji parlamentarnej. Głową państwa jest król. Władza ustawodawcza należy do króla i dwuizbowego Parlamentu. Władzę wykonawczą sprawuje rząd mianowany przez monarchę.
Wielka Brytania składa się z czterech krain historycznych: Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej. Administracyjnie dzielą się one na 80 hrabstw, 9 regionów i 3 obszary wyspowe. Obszar 244 tyś. km2 zamieszkuje 56 490 tyś. ludności. Zjednoczone Królestwo zamieszkują cztery główne grupy narodowościowe: Anglicy (ok. 85% ludności kraju), Szkoci, Walijczycy i Irlandczycy. Językiem urzędowym jest angielski, a w Walii także walijski.
Naczelną władzą oświatową w Anglii i Walii jest Ministerstwo Oświaty. Administracja szkolna jest zdecentralizowana, a zarządzanie i odpowiedzialność za kształt i funkcjonowanie oświaty rozłożone pomiędzy organy administracji centralnej i lokalnej w poszczególnych krainach historycznych. Każda z nich posiada własną administrację, będącą jednocześnie organem Zjednoczonego Królestwa w określaniu wspólnych kierunków polityki oświatowej, minimów programowych, sposobów i wysokości finansowania oraz celów i kierunków badań naukowych. Nad realizacją tych ustaleń czuwa 600 królewskich inspektorów oświatowych.
W Anglii i Walii istnieje pewna liczba szkół powołanych do życia przez wspólnoty religijne ( anglikanie, katolicy, żydzi ). W szkołach tych Kościoły decydują o programach nauczania religii, przyjęciach do szkół i angażowaniu nauczycieli. Placówki te są wspierane finansowo przez LEA, które dzięki temu mają pewien wpływ na kształtowanie programu nauczania w tych szkołach.
Na podkreślenie zasługuje rola dyrektora szkoły w angielskim systemie oświatowym. Jest on odpowiedzialny za organizację, kierowanie i kontrolę tego wszystkiego, co się w placówce dzieje. Każda szkoła jest zobowiązana do publikowania prospektu, który trafia do rodziców potencjalnych uczniów szkoły. Są w nim przedstawione szczegółowe dane na temat placówki, łącznie z wynikami egzaminów w poprzednich latach.

2.Finansowanie oświaty

Koszty ponoszone na rzecz finansowania oświaty wynoszą w Wielkiej Brytanii 5,2% produktu krajowego brutto, z tego 60% dysponują lokalne władze oświatowe. W Anglii noszą one nazwę Local Edukational Authorities ( LEA) czyli Lokalne Władze Oświatowe. Dysponują one sumą około 25 mld $ w przypadku samej Anglii. Większość funduszy na oświatę przeznacza się na pensje dla nauczycieli – 70%. Całość budżetu na oświatę i naukę jest dzielona następująco: 61%- szkolnictwo podstawowe i średnie; 29%- szkolnictwo wyższe i oświata dorosłych; 4%- badania naukowe; 5,7%- administracja; Wydatki na 1 ucznia wynoszą 1800$ rocznie.

3. Organizacja systemu szkolnictwa

Struktura organizacyjna systemu szkolnego Wielkiej Brytanii nie jest jednolita. Struktury oświatowe Anglii i Walii są podobne, natomiast Systemy Szkocji i Irlandii są inne.

Na całym terytorium Zjednoczonego Królestwa Oświata przedszkolna przeznaczona jest dla dzieci w wieku od 3 do 5 roku życia. Szczebel ten jest nieobowiązkowy. Placówki przedszkolne podlegają władzom lokalnym lub organizacjom charytatywnym. Zgodnie z założeniami władz centralnych przedszkole jest pierwszą instancją wychowawczą tworzoną wspólnie przez dzieci, rodziców i władze lokalne. Podstawowym celem pobytu dziecka w przedszkolu jest przyspieszenie rozwoju dojrzałości szkolnej. W środowisku, przepełnionym grą i zabawą, zwraca się szczególną uwagę na społeczne współdziałanie dzieci i rozwój fizyczny, w znacznie mniejszym stopniu wdraża się dzieci do czytania i pisania. Zajęcia w przedszkolach odbywają się w niepełnym wymiarze godzin 4-6 codziennie. A w szkole zależnie od decyzji dyrekcji lekcje mogą trwać od 45 do 60 minut.

Obowiązek szkolny wynosi 11 lat i trwa od 5 do 16 roku życia, z możliwością rozpoczęci nauki w wieku 4 lat. Do szkoły chodzi prawie 100% tej grupy wieku. Szkoła początkowa na obszarze całej Wielkiej Brytanii jest obowiązkowa. W Anglii trwa 6 lat i dzieli się na dwa etapy:
- szkoły małego dziecka (infant schools)- dla uczniów od 5 do 8 lat
- szkoły dla dzieci starszych (junior schools)- dla uczniów od 8 do 11 lat
Zajęcia odbywają się od godziny 9 do 15 przez 195 dni w roku.

Po ukończeniu cyklu nauczania początkowego młodzież rozpoczyna naukę na szczeblu szkoły średniej. W Anglii uczniowie selekcjonowani są na podstawie egzaminu do trzech typów szkół:
- szkoły rozszerzonej ( comprehensive school )
- szkoły nowoczesnej ( modern school )
- szkoły gramatycznej ( grammar school )
Największą popularnością cieszą się szkoły rozszerzone: uczęszcza do nich aż 89% uczniów. Placówki te łączą różne kierunki nauczania ogólnokształcącego, technicznego i przedzawodowego, co daje szeroką możliwość wyboru dalszej drogi życiowej. 5% młodzieży uczęszcza do szkół nowoczesnych. Są to placówki ogólnokształcące, których programy obejmują trzy grupy przedmiotów: humanistyczne, matematyczno- przyrodnicze i praktyczne. Do szkół gramatycznych trafia nieliczna grupa młodzieży – 3%. Są to tradycyjne szkoły średnie ogólnokształcące o charakterze klasyczno –humanistycznym. Ich podstawową funkcją jest przygotowanie do studiów uniwersyteckich.
Oprócz przedstawionych placówek szkolnych charakterystycznym elementem brytyjskiej oświaty jest szkolnictwo prywatne. Są to ekskluzywne placówki głównie o klasyczno – humanistycznym kierunku nauczania, znane z surowej dyscypliny i ostrej selekcji uczniów. Są to szkoły płatne, choć część z nich korzysta z subwencji LEA. Dużą grupą takich dotowanych placówek jest 168 szkół gramatycznych przyjmujących wybitnie zdolnych uczniów z niezamożnych rodzin. Szkolnictwo prywatne jest mało popularne ze względu na wysokie koszty. Zaledwie 7,4% uczniów wszystkich szczebli uczęszcza do szkół tego sektora.

Szkoły zawodowe
Liczba szkół zawodowych i technicznych systematycznie malała, choć technologia stała się jednym z obowiązkowych przedmiotów na poziomie szkolnictwa średniego. Kształcenie umiejętności praktycznych i zawodowych zostało umiejscowione w placówkach oświaty dorosłych. Kursy te przeznaczone są dla osób w wieku powyżej 16 lat.

Oświata dorosłych
Koncentruje się w wyższych uczelniach, a przede wszystkim w uniwersytecie otwartym, w którym dorośli mogą uzyskiwać dyplomy ukończenia szkół wyższych i stopnie naukowe. Podobnie dzieje się w przypadku studiów zaocznych i eksternistycznych przy wyższych uczelniach. Z kolei umiejętności artystyczne i zawodowe ( bez certyfikacji ) można pogłębiać i rozwijać w kolegiach dalszego kształcenia.

Uniwersytet
Szkolnictwo wyższe w Wielkiej Brytanii jest zorganizowane nieco inaczej niż w Polsce. Podstawowa różnica to długość studiowania. W Anglii to trzy lata, po których otrzymuje się tytuł BA, jest to odpowiednik naszego, ciągle niedocenianego licencjata. Przeważająca liczba studentów kończy na tym swoją edukację. Dla tych, którzy nadal czują głód wiedzy są tzw. postgraduate studies i tytuł MA. Studia te trwają zazwyczaj rok i można je porównać do naszych magisterskich studiów uzupełniających.
W Anglii kładzie się bardzo duży nacisk na samodzielną pracę studenta. Dlatego tak wiele czasu spędza się w bibliotece w poszukiwaniu wiedzy potrzebnej do napisania eseju lub przygotowania prezentacji. Na zajęciach nie ma kolokwiów, wejściówek czy odpytywania przy tablicy. Wykładowcy raczej sprawdzają czy student rozumie dany temat i potrafi wskazać jego implikacje w życiu codziennym, przy rozwiązywaniu konkretnych problemów. Liczy się całościowe podejście do tematu, a nie umiejętność nauczenia się go na pamięć.
Stosunki z wykładowcami są o wiele luźniejsze niż w Polsce. Mówi się do nich po imieniu, w dyskusji traktują studentów jak równych sobie, często żartują. Atmosfera na zajęciach jest partnerska, otwarta i bezstresowa. Nauczyciel w godzinach konsultacji nie tylko jest na miejscu, ale również chętnie udziela porad, odpowiada na pytania i rozwiewa wątpliwości. Każdy wykładowca ma swoje konto e-mailowe i odpowiedzi na wysyłane pytania dochodzą do studenta w krótkim czasie.
Zajęcia to częściej wspólne dyskusje, niż bierne słuchanie nauczyciela. Zajęcia dzielą się na:
- lectures, czyli wykłady;
- seminars, odpowiednik naszych ćwiczeń, na których najczęściej odbywają się tzw. presentations. Jest to prezentacja pewnego zagadnienia połączona z dyskusją. Prezentacje robi się w grupie 3-4 osobowej i dostaje się za to oceny, które mają znaczny wpływ na końcową ocenę z danego modułu. W każdym semestrze student ma obowiązek wziąć trzy moduły, można też wziąć przedmioty do wyboru i są to m.in. języki obce ( angielski dla obcokrajowców, niemiecki, hiszpański, portugalski, francuski, japoński, chiński, włoski, arabski i urdu). Pisanie i przetwarzanie wiedzy w obcym języku nie jest łatwe, dlatego też na uniwersytecie jest osoba, która ma za zadanie pomagać we wszelkich problemach językowych międzynarodowym studentom.





4. Programy nauczania

Ustawa oświatowa z 1988 roku zerwała z dotychczasową tradycją nakładania odpowiedzialności za programy nauczania na LEA, wprowadzając ogólnonarodowe obowiązkowe programy nauczania we wszystkich szkołach Anglii i Walii. Za przygotowywanie programów nauczania jest odpowiedzialne Ministerstwo Oświaty.
Na programy nauczania składają się: najważniejsze przedmioty podstawowe ( j. angielski, matematyka, nauki przyrodnicze); inne przedmioty podstawowe ( j. obce, historia, geografia, technologia, plastyka, muzyka, kreślarstwo, sztuka dramatyczna, wychowanie fizyczne).
W szkołach podstawowych uczy się przede wszystkim przedmiotów podstawowych ( także edukacji obywatelskiej) z pominięciem języków obcych. W szkołach średnich na naukę najważniejszych przedmiotów podstawowych przeznacza się 30-40% czasu nauki, a 45%- na inne przedmioty podstawowe. Pozostały czas przypada na nauczanie przedmiotów do wyboru, według życzeń szkoły. W szkołach średnich przedmioty przyrodnicze cieszą się największym uznaniem. Standaryzacja programów nauczania została dobrze przyjęta przez nauczycieli i rodziców. Pozwala ona w sposób bardziej obiektywny ocenić skuteczność dydaktyczną szkoły w ramach całego kraju.

5. System oceniania w szkołach

W szkole początkowej i w szkole podstawowej uczniowie pracują głównie w szkole. Nie otrzymują prac domowych. Oceniani są przez nauczycieli w sposób opisowy za bieżące prace, ćwiczenia wykonywane w szkole. Pomaga to dzieciom i rodzicom w zrozumieniu, jakie umiejętności przyswajane są przez dane dziecko łatwo, na których natomiast należy się skoncentrować i pracować nad nimi więcej. Jeżeli uczeń ma duże problemy z jakąś umiejętnością, po ocenie jego trudności przez specjalistów otrzymuje on specjalne dodatkowe, indywidualne zajęcia uzupełniające w celu poprawy. Nawet najsłabszym uczniom daje się wszelką możliwą pomoc, aby poprawić ich osiągnięcia. W angielskim systemie nie przewiduje się powtarzania roku. Świadectwa szkolne na zakończenie roku również mają formę opisową.
Wraz z przejściem do szkoły średniej uczniowie wkraczają w bardziej złożony i odpowiedzialny etap życia. Z każdym rokiem zwiększa się ilość pracy w szkole i pracy domowej. Od tego etapu uczniowie są oceniani. I tu zaczyna się cała gama metod oceniania. Niektórzy nauczyciele, oprócz komentarza opisowego, korzystają ze skali procentowej. W innych przedmiotach wykorzystuje się skalę alfabetyczną od „ A+”, co odpowiada szóstce z plusem, do „F”- ekwiwalentu jedynki. Gdzieniegdzie stosuje się skalę od 1 do 10, gdzie 10 jest oceną celującą. Tak oceniane są prace domowe i testy klasowe. Każda szkoła ma swoją tradycję i praktykę oceniania wewnętrznego.

6. Egzaminy

W wyniku działania ustawy oświatowej z 1988 roku wszystkie dzieci szkolne w wieku 7, 11, 14 i 16 lat zostały objęte ogólnonarodowymi testami osiągnięć szkolnych, czyli egzaminami na zakończenie tzw. stadiów kluczowych. Jest ich 4. Już dzieci 7- letnie zostają poddane pisemnym sprawdzianom wiedzy i umiejętności.
Następujące przedmioty są poddane standardowym testom ewaluacyjnym w danych stadiach kluczowych:
- stadium 1 i 2 (7 i 11 lat): Język angielski, matematyka, nauki ścisłe, technologia ( projektowanie i technologia, informatyka), historia, geografia, sztuka, muzyka i wychowanie fizyczne;
- stadium 3 ( 14 lat): to samo, co w poprzednich stadiach plus współczesny język obcy;
- stadium 4 (16 lat): język angielski, matematyka i nauki ścisłe, wychowanie fizyczne, technologia i współczesny język obcy.
Centralnie zostały wyznaczone 4 poziomy trudności. Nauczyciel wybiera odpowiedni poziom trudności dla całej klasy, którą uczy. Nauczyciele klasowi oceniają prace uczniów, załączając do tych ocen własne uwagi na temat poziomu zdolności poszczególnego ucznia. Ostateczna akceptacja ocen dokonywana jest przez egzaminatorów zewnętrznych, który decydują o tym, czy przedstawione im dokumenty uzasadniają ocenę. Strategia ta wyraża dbałość o poziom i porównywalność ocen szkolnych. W ten sposób każdego roku w Anglii i Walii klasyfikuje się pół miliona uczniów 14- letnich.
Końcowa ocena osiągnięć szkolnych 16- letniego lub starszego ucznia następuje w postaci testów egzaminacyjnych w celu uzyskania świadectwa ukończenia szkoły średniej ( małej matury ). Uczniowie oceniani są w skali 7- stopniowej. W ustaleniu ostatecznego stopnia z danego przedmiotu bierze się pod uwagę nie tylko wynik końcowego egzaminu, ale również oceny uzyskiwane w nauce w ciągu ostatnich dwóch lat. Wybór przedmiotów objętych egzaminem maturalnym jest całkowicie swobodny. Oznacza to, że w Anglii uczniowie sami wybierają nie tylko przedmioty egzaminacyjne, lecz także decydują o liczbie zdawanych przedmiotów i poziomie egzaminu każdego z nich. Dwa lata po uzyskaniu małej matury uczniowie mogą zdawać na wyższy poziom – pełnej matury. Egzamin ten można zdawać z 2-4 przedmiotów ( najczęściej 3). Matura ma dwie części: pisemną i ustną. W Anglii liczba zdawanych egzaminów na maturze zależy od szkoły wyższej, do której uczeń chce zdawać. Obowiązuje tu zasada: im bardziej prestiżowa uczelnia tym więcej egzaminów z różnych przedmiotów musi zdać na maturze. Egzamin maturalny można zdawać nie tylko w szkołach średnich, ale także w kolegiach dalszego kształcenia, przeznaczonych dla ludzi dorosłych. W Wielkiej Brytanii egzamin maturalny nie może być powtórzony.

7. Kształcenie nauczycieli

Kierowanie szkołą leży w gestii dyrektora, mającego do pomocy zastępcę. Nauczyciele i pracownicy pomocniczy realizują proces dydaktyczno- wychowawczy. Nauczyciele w większości przypadków to absolwenci kierunków nauczycielskich, realizowanych na uniwersytetach, wyższych szkołach pedagogicznych i politechnikach. W kształceniu wstępnym nauczycieli zwraca się uwagę na praktyki w klasie szkolnej, a więc na metodykę nauczania i skuteczne realizowanie procesu dydaktyczno- wychowawczego.
Od roku 1984 w szkolnictwie zaczęto zatrudniać tylko absolwentów szkół wyższych, mających tytuł zawodowy w przedmiocie nauczania. Oprócz ukończenia studiów nauczyciel angielski musi uzyskać licencję kwalifikowanego nauczyciela na podstawie uzyskania tytułu zawodowego i zdobycia doświadczenia w pracy pedagogicznej. Chociaż kursy doskonalenia nie są obowiązkowe dla nauczycieli, to jednak władze oświatowe mogą wywierać presję na nauczycieli, aby w nich uczestniczyli. Po dwóch latach pracy – potwierdzonej pozytywnymi opiniami wizytatorów i kierownika szkoły – nauczyciele uzyskują status nauczyciela kwalifikowanego. Nauczyciele i wychowawcy przedszkoli i szkół początkowych obowiązani są ukończyć trzy- lub czteroletnie szkoły pedagogiczne ( Colleges of Education ) i uzyskać dyplom Bachelor of education (BED). Na potrzeby szkolnictwa średniego kształcenie przebiega w systemie podyplomowych studiów uniwersyteckich, dających dyplom post graduate certificate in education (PGCE). W tym ostatnim przypadku warunkiem dopuszczenia do rocznego kształcenia pedagogicznego jest ukończenie czteroletnich uniwersyteckich studiów z dowolnie wybranej dziedziny.

8. Ocena skuteczności szkoły

Narodowe testy egzaminacyjne są nadzorowane przez Zarząd Egzaminów Szkolnych i Oceny. Podejmowane są również kroi przez Ministerstwo Oświaty, by na bieżąco sprawdzać poziom pracy nauczycieli, m.in. przez Związki Nauczycielskie. Władze oświatowe polegają również na wynikach prac przeprowadzanych przez różne komitety i komisje powoływane do zbadania jakiejś konkretnej sprawy.

9. Problemy

Aktualne kierunki zmian w programach nauczania i organizacji pracy szkoły dotyczą włączenia rodziców w życie placówek oświatowych. Coraz więcej uwagi poświęca się także zmianie orientacji zawodowej i metod nauczania. Istnieje silna tendencja do wprowadzania nauczania zespołowego oraz metody open plan schools, charakteryzującej się pracą uczniów w małych grupach zadaniowych, a także dużą zmiennością form organizacyjnych procesu dydaktycznego. Zmiany w programach są wprowadzane lokalnie, spontanicznie, bez decyzji centralnych. Dużą rolę odgrywają w tych przemianach nauczyciele i Teacher’s Centres. Ośrodki te umożliwiają wzajemne spotkania, wspólną pracę oraz dostęp do najnowszych badań i osiągnięć z dziedziny psychologii, socjologii i pedagogiki.
Największym problemem jest obecnie paralelny system szkolnictwa Anglii, Walii i Szkocji oraz nierozerwalnie wiążący się tym proces orientacji i poradnictwa pedagogiczno-zawodowego. „ Ślepe uliczki kształcenia” sprawiają, że uczniowie zmuszeni są podejmować decyzje dotyczące ich dalszej kariery szkolnej w wieku 11-12 lat. Zmiana decyzji w trakcie trwania nauki w wybranym ciągu jest o tyle trudna, iż systemy te nie stosują zasady drożności poziomej. W związku z tym centralne władze oświatowe proponują wprowadzenie ujednoliconego trzonu przedmiotów ogólnokształcących do programów szkół różnych typów. Projekt ten spotyka się z ostra krytyką zwolenników tradycyjnej struktury systemu edukacyjnego. Innym proponowanym rozwiązaniem jest zwiększanie liczby godzin przeznaczonych na proces orientacji i poradnictwa zawodowego na szczeblu nauczania początkowego.
Można także zakładać, że zostanie podniesiony wiek obowiązku szkolnego z 16 do 18-19 lat. Realistyczne wydaje się oczekiwanie wzrostu odsetka przyjęć na wyższe studia.
Wielkie zmiany są również planowane w kształceniu nauczycieli. Coraz więcej zwolenników zdobywa pogląd, że nauczanie jest sztuką, a więc że nauczycieli powinno się kształcić przede wszystkim w szkole. Powstaje koncepcja tworzenia „ szkół ćwiczeń”, podobnie jak to się dzieje w kształceniu lekarzy i prawników.



10. Nowa wizja edukacji

W raporcie opracowanym przez Kongres Związków Zawodowych w 1989 roku, podkreśla się ogromną rolę edukacji m in. dla podtrzymania i wzmocnienia pozycji Wielkiej Brytanii w coraz bardziej konkurencyjnym świecie. Zbudowanie nowej szkoły, szkoły odpowiadającej wyzwaniom naszych czasów wymaga:
- objęcia wychowaniem przedszkolnym wszystkich dzieci w wieku od 3 do 4 lat;
- wczesnego rozpoznawania i rozwijania uzdolnień wykazywanych przez uczniów od 5 do 18 roku życia, w czym powinna okazać się pomocna indywidualizacja programów szkolnych;
- zapewnienia wszystkim uczniom wysokiego poziomu nauczania i niezbędnych do efektywnego uczenia się warunków i środków;
- przygotowania młodzieży do systematycznego uczenia się przez całe życie, czemu m.in. powinien służyć konieczny dla realizacji tego celu system zachęt ( stypendia, urlopy itp.);
- zespolenie administracyjnych poczynań oświatowych, podejmowanych na szczeblu centralnym, z poczynaniami władz lokalnych;
- zwiększenie nakładów na oświatę i szkolnictwo wyższe ze źródeł publicznych i prywatnych;
- ustawicznej poprawy wyników nauczania i wychowania w szkołach i placówkach oświatowych wszystkich typów i szczebli w celu dotrzymania kroku innym krajom uprzemysłowionym;
















BIBLIOGRAFIA

Bogaj A.: Koncepcje matur w krajach Europy Zachodniej. Nowa Szkoła 1994, nr 1
Dziewulak D.: Polityka oświatowa wspólnoty europejskiej. Warszawa 1995, „Żak”
Dziewulak D.: Systemy szkolne Unii Europejskiej. Warszawa 1997, „ Żak”
Internet
Kemp K.: Brytyjski system oświaty. Edukacja 1995, nr 1
Kupisiewicz Cz.: Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Warszawa 1995, „ Żak”
Leppart R.(red.): Edukacja w świecie współczesnym. Kraków 2000, IMPULS
Tadeusiewicz G.: Edukacja w Europie. Warszawa- Łódź 1997, PWN