BEZPIECZEŃSTWO PRACY 1/2001
dr inż. ZOFIA PAWŁOWSKA
mgr MAŁGORZATA PĘCIŁŁO
mgr inż. GRZEGORZ DUDKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Badanie wpływu zarządzania bezpieczeństwem
i higieną pracy na wskax
niki wypadków przy pracy
W celu okreS
lenia zmian w zarządza- Przypisanie ocen punktowych odpo-
niu bezpieczeństwem i higieną pracy wiedziom na pytania kwestionariusza
Praca wykonana w ramach Programu
w przedsiębiorstwach, jakie są potrzeb- umożliwiło okreS
lenie stopnia zgodnoS
ci
Wieloletniego (b. SPR-1) pn.  Bezpie-
ne, aby dostosować działania w zakre- badanego systemu zarządzania BHP
czeństwo i ochrona zdrowia człowieka w
sie bhp do wymagań normy PN-N- z wymaganiami normy PN-N-18001
S
rodowisku pracy dofinansowanego
18001 oraz jaki może być wpływ tych w kategoriach iloS
ciowych; dla systemów
przez Komitet Badań Naukowych
zmian na poziom bezpieczeństwa i hi- lub ich elementów w pełni spełniających
gieny pracy, przeprowadzono badania wymagania normy stopień zgodnoS
ci
systemów zarządzania bezpieczeń- z tymi wymaganiami oceniano jako
d wielu lat decydujący wpływ stwem i higieną pracy w 71 przedsię- 100%, zaS
brak okreS
lonego elementu
na zarządzanie bezpieczeń- biorstwach różnej wielkoS
ci. WS
ród ba- systemu zarządzania powodował przypi-
stwem i higieną pracy w przed- danych były zarówno przedsiębiorstwa, sanie temu elementowi oceny 0%.
siębiorstwach mają przepisy prawa. Nie które nie deklarowały wdrożenia żadne- Z przeprowadzonych badań wynika,
ograniczają się one do okreS
lenia wyma- go systemu zarządzania: jakoS
cią, S
ro- że systemy zarządzania BHP funkcjonu-
gań minimalnych odnoszących się do ja- dowiskowego, czy bhp (22 przedsiębior- jące obecnie w przedsiębiorstwach S
red-
koS
ci S
rodowiska pracy, ale ustalają rów- stwa), jak również takie, które wdroży- nich i dużych są w większym stopniu
nież, jakie działania są niezbędne dla za- ły lub wdrażają jeden (27 przedsię- dostosowane do wymagań normy niż
pewnienia bezpieczeństwa i ochrony biorstw), dwa (13 przedsiębiorstw) bądx
podobne systemy w przedsiębiorstwach
zdrowia pracowników. W Polsce, podob- trzy (9 przedsiębiorstw) z wymienio- małych (rys. 1). W grupie przedsiębiorstw
nie jak w krajach Wspólnoty Europej- nych systemów zarządzania; 17 bada- deklarujących wdrażanie systemów za-
skiej, do wymaganych prawem działań nych przedsiębiorstw zadeklarowało rządzania bezpieczeństwem i higieną pra-
należy ocena ryzyka zawodowego, infor- wdrożenie systemu zarządzania bezpie- cy zgodnych z wymaganiami polskiej
mowanie i szkolenie pracowników w za- czeństwem i higieną pracy. normy PN-N-18001 najwięcej jest przed-
kresie bhp, monitorowanie S
rodowiska siębiorstw S
rednich i dużych.
pracy i sporządzanie odpowiednich za- Ocena systemów zarządzania DoS
wiadczenia w zakresie zarządza-
pisów, a także zapewnienie współudzia- nia systemowego w innych obszarach
bezpieczeństwem i higieną pracy
łu pracowników w działaniach związa- (zarządzanie jakoS
cią, zarządzanie S
rodo-
w przedsiębiorstwach
nych z bezpieczeństwem i ochroną zdro- wiskowe) mają pozytywny wpływ na
wia. Prawo wymaga również stałego do- Do badań i oceny funkcjonujących sposób zarządzania w obszarze bezpie-
skonalenia działań w zakresie bhp. w badanych przedsiębiorstwach syste- czeństwa i higieny pracy. WS
ród bada-
W ostatnich latach coraz większy mów zarządzania bezpieczeństwem i hi- nych przedsiębiorstw największą zgod-
wpływ na zarządzanie bezpieczeństwem gieną pracy wykorzystano opracowany noS
ć z wymaganiami normy wykazywa-
i higieną pracy w przedsiębiorstwach wy- w tym celu kwestionariusz, zawierający ły systemy zarządzania BHP w tych
wierają normy okreS
lające wymagania pytania odnoszące się do: przedsiębiorstwach, w których funkcjo-
i wytyczne dotyczące systemów zarzą- struktury poszczególnych elemen- nował równoczeS
nie system zarządzania
"
dzania. Opublikowanie 15 lipca 1999 tów systemu zarządzania (opracowane na jakoS
cią, zarządzania S
rodowiskowego
roku polskiej normy PN-N-18001  Sys- podstawie szczegółowej analizy wyma- i BHP (rys. 2). RównoczeS
nie w przed-
temy zarządzania bezpieczeństwem i hi- gań normy PN-N-18001), siębiorstwach tych rejestruje się mniejszą
gieną pracy. Wymagania przyczyniło się
" wymagań prawnych, związanych liczbę wypadków przy pracy (rys. 3).
do rozpowszechnienia zasad systemowe- z poszczególnymi elementami systemu
go zarządzania bezpieczeństwem i hi- zarządzania (opracowane na podstawie ZgodnoS
ć systemu zarządzania BHP
gieną pracy. Jeszcze przed ustanowie- analizy wymagań normy PN-N-18001
z wymaganiami polskiej normy
niem tej normy niektóre przedsiębiorstwa i przepisów prawa),
PN-N-18001 a poziom
rozpoczęły wdrażanie systemów zarzą- sposobu funkcjonowania tych ele-
"
bezpieczeństwa i higieny pracy
dzania bezpieczeństwem i higieną pracy, mentów, związanego przede wszystkim
projektując je na ogół w sposób podobny z ukształtowaną w przedsiębiorstwie kul- DoS
wiadczenia państw zachodnich
do systemów zarządzania S
rodowiskowe- turą bezpieczeństwa i higieny pracy wskazują, że wdrożenie systemu zarzą-
go zgodnych z wymaganiami normy ISO (przygotowane na podstawie opracowa- dzania bezpieczeństwem i higieną pra-
14001. nia prof. R. Studenskiego [1]). cy może w krótkim czasie doprowadzić
20
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 1/2001
do znacznego zmniejszenia liczby wy- sie bhp zbyt wysoko. Sytuacja taka po-
padków. W Stanach Zjednoczonych winna być sygnałem, że przyjęte w sys-
przedsiębiorstwa, które usprawniły za- temie procedury nie funkcjonują we wła-
rządzanie bezpieczeństwem i higieną S
ciwy sposób. W większoS
ci przypadków
pracy w sposób zgodny z wytycznymi przyczyną tego jest krótki czas, który
OSHA (Occupational Safety and Health upłynął od rozpoczęcia wdrażania syste-
Administration) osiągają wskax
niki wy- mu zarządzania BHP i skoncentrowanie
padkowoS
ci S
rednio o 55% niższe niż się osób odpowiedzialnych za jego wdra-
wskax
niki S
rednie w działalnoS
ciach, do żanie na opracowaniu formalnych proce-
których są zaliczane [3]. Poprawę po- dur, nie zaS
na zapewnieniu ich funkcjo-
ziomu bezpieczeństwa i higieny pracy nowania.
Rys. 1. Stopień zgodnoS
ci SZ BHP z wymagania-
mi normy PN-N-18001 w zależnoS
ci od wielko-
odnotowano również w licznych przed-
* * *
S
ci przedsiębiorstw
siębiorstwach wdrażających systemy za-
rządzania bezpieczeństwem i higieną Wyniki badań wskazują, że systemy
pracy w Wielkiej Brytanii, Norwegii i zarządzania BHP ukształtowane pod
Szwecji [2]. wpływem wymagań prawa mogą w du-
WiększoS
ć polskich przedsiębiorstw żym stopniu spełniać wymagania normy
rozpoczyna dopiero wdrażanie systemów PN-N-18001, przy czym w przedsiębior-
zarządzania bezpieczeństwem i higieną stwach, które wdrożyły już systemy za-
pracy. Możliwe jest jednak porównanie rządzania jakoS
cią i systemy zarządzania
poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy S
rodowiskowego, stopień zgodnoS
ci z ty-
w przedsiębiorstwach, w których funk- mi wymaganiami jest na ogół większy.
cjonują systemy zarządzania bezpieczeń- RównoczeS
nie przedsiębiorstwa, w któ-
Rys. 2. Ocena zgodnoS
ci SZ BHP z wymaganiami
stwem i higieną pracy o różnym stopniu rych systemy zarządzania wdrażane są
normy PN-N-18001 w przedsiębiorstwach, które
dostosowania do wymagań polskiej nor- w różnych obszarach działań (zapewnie- wdrożyły system zarządzania jakoS
cią, zarządza-
nia S
rodowiskowego i zarządzania bezpieczeń-
my. W badanych grupach przedsiębiorstw nie jakoS
ci, ochrona S
rodowiska natu-
stwem i higieną pracy
stwierdzono bezpoS
redni związek między ralnego, zapewnienie bezpieczeństwa
oceną zgodnoS
ci funkcjonującego sys- i ochrony zdrowia) osiągają mniejsze
temu zarządzania bezpieczeństwem i wskax
niki wypadkowoS
ci.
higieną pracy z wymaganiami normy Badania potwierdziły, że wdrożenie
PN-N-18001 a wskax
nikami wypadko- systemu zarządzania bezpieczeństwem
woS
ci. I tak, np. w przedsiębiorstwach i higieną pracy zgodnego z normą
przemysłu hutniczego, w których system PN-N-18001 wpływa pozytywnie na stan
zarządzania bezpieczeństwem i higieną bezpieczeństwa i higieny pracy. Wynika
pracy jest w znacznym stopniu zgodny z nich, że z wyższą oceną zgodnoS
ci sys-
z normą PN-N-18001, wskax
niki wypad- temu zarządzania bezpieczeństwem i hi-
ków są około dwukrotnie mniejsze niż gieną pracy z normą wiąże się na ogół
Rys. 3. Wskax
niki wypadków w przedsiębior-
w przedsiębiorstwach, których funkcjo- niższy wskax
nik wypadkowoS
ci. Jest to
stwach, które wdrożyły system zarządzania jako-
nowanie w zakresie bhp jest nastawione równoczeS
nie potwierdzenie, że sformu-
S
cią, zarządzania S
rodowiskowego i zarządzania
przede wszystkim na spełnienie wyma- łowane w polskiej normie PN-N-18001
bezpieczeństwem i higieną pracy
gań obowiązujących przepisów (rys. 4). wymagania mogą być wykorzystywane
WS
ród badanych przedsiębiorstw były do projektowania skutecznych systemów
również takie, w których mimo dużego zarządzania BHP.
stopnia zgodnoS
ci systemu zarządzania
PIR
MIENNICTWO
bezpieczeństwem i higieną pracy z normą
wskax
niki wypadków przy pracy były [1] Studenski R.: Opracowanie list kontrolnych
umożliwiających badanie i ocenę kultury bezpie-
wysokie. W takich przypadkach ocenę
czeństwa w przedsiębiorstwie. Katowice 1999
systemu zarządzania przeprowadzaną
[2] Kjellen U., Boe K., Hagen H.: Economic
przez specjalistów porównywano z wy-
Effects Of Implementing Internal Control Of He-
nikami ankiety dotyczącej kultury bez-
alth, Safety And Environment: A Retrospective
pieczeństwa i higieny pracy, którą wy-
Study Of An Aluminium Plant. Safety Science
Rys. 4. Wskax
niki wypadków w przedsiębior-
pełniali robotnicy. Na ogół okazywało się, vol. 27, No. 2/3, 1997
stwach przemysłu hutniczego, w zależnoS
ci od
że wyniki obu ankiet są rozbieżne i że
[3] http://www.osha.gov/oshprogs/vpp/bene-
stopnia zgodnoS
ci SZ BHP z wymaganiami nor-
robotnicy nie oceniają działań w zakre- fits.html.
my PN-N-18001
21