Obrządek Metodiański na ziemiach Polski.

Teza: Kraków miasto biskupie. W 1000r roku bp Poppo

Czy w Krakowie panowali samodzielni książęta? Czy może Czesi?

1266 r - katalog biskupów krakowskich - 1 i 2 miejsce Prohor, Prokulf (bp ołumniccy, łacińscy)

Chrześcijaństwo przyjął książę „siedzący na Wiśle, ochrzczony w niewoli, na obcej ziemi. ” - z żywota św. Metodego.

Teza: pierwsza wzmianka z 900r o wysłaniu bp do świeżo ochrzczonego ludu podbitego przez Świetopełka - ale możliwe, że chodziło o Słowaków.

Może Macław był zwolennikiem obrządku słowiańskiego, a nie pogan izmu?

Konflikt polsko - Wielecki

967r - wojna z Wieletami

Chrzest Polski w wielką sobotę w Boskowie Lednickim, może imię chrzestne to Dagobert (po królu merowińskim).

Polska w diecezji Ratyszbońskiej (Bawaria), podlegało jej państwo czeskie.

Z Dobrawą w orszaku przyszedł biskup misyjny Jordan, wyjęty z jurysdykcji, nie miał stałej siedziby.

1000r - pełna organizacja kościelna (arcybiskupstwo)

Bolesław Chrobry dostał tytuł patrycjusza rzymskiego - nadany przez Ottona, dzięki czemu mógł mianować biskupów (choć nie był królem).

1148r - bulla wrocławska

Dzięki bulli władca mógł: wyznaczać granice biskupstw, sądzić biskupów, mianować, ustanawiać nowe biskupstwa, wydawać ustawy w sprawach kościelnych ( np. Chrobrego prawo o przestrzeganiu postów), do zaboru majątku biskupów.

Obowiązki (w Małopolsce już w XIIw): opieka nad kościołem, troska o uposażenie materialne (płacenie 10tej części z podatków księcia, potem bezpośrednio przez ludność), książę też oddawał pieniądze z cła, mennicy, karczmy, kopalni, zezwolenie na łowienie ryb, oddawanie sług dla kościoła (np. całej wsi, osady służebne) tacy słudzy zwani Świątnikami.

Brak widocznych związków z Rzymem, brak śladów wędrówek po paliusz (znak biskupa) do Rzymu. Dopiero, gdy Krzywousty wystąpił o porozumienie w sprawie wyświęcania przez papieża polskich biskupów.

Wysyłanie do Polski legatów np. Walo, kardynał Idzi, Wido - misje polityczne, reformy kościelne.

Idee z Zachodu przychodziły do PL wolno.

Wido obłożył kraj interdyktem, ale nikt się tym specjalnie nie przejął.

Od śmierci Krzywoustego kościół miał coraz większe znaczenie, przez rozbicie dzielnicowe, stało się to szansą na rozwinięcie się kościoła.

1101r - Władysław Herman nadał biskupstwa Czesławowi

Wybieranie się po sakrę do Rzymu, powoduje myśl, że to papież obsadza biskupów.

Statut Łęczycki 1182r - wielki zjazd dostojników duchownych (ośmiu biskupów) i świeckich. Na zjeździe ograniczono urzędnikom książęcym żądać podwodów i żywności w czasie podróży przez dobra duchowieństwa oraz zniesiono ius spolii, pozwalające księciu przejmować majątek zmarłego biskupa. Był to pierwszy akt zrzeczenia się przez panującego części swych uprawnień na rzecz określonej grupy społecznej. Ulgi dotyczyły majątku biskupów, a nie chłopów bezpośrednio, którym duchowny zwierzchnik mógł nadal wyznaczać daniny i powinności.

=> Kazimierz Sprawiedliwy w Krakowie (po Mieszku II Starym, bezprawnie wypędzonym w 1177r) złamanie zasady senioratu, koniec silnej władzy centralnej => stopniowa emancypacja kościoła spod władzy książęcej.

- nowy stosunek kościoła do państwa, papież Aleksander potwierdza układ Łęczycki,

- klasztory cysterskie od połowy XII w powstały licznie, przynosiły nową modę na wolność kościoła,

- Kazimierz Sprawiedliwy zwolnił klasztory od płacenia podatków.

Chrystianizacja mogła dotrzeć do ludu, ale niektóre źródła mówią, że tylko do części feudałów.

Jako że na Litwie i Węgrzech ochrzczono mało ludzi, to również w Polsce musiało być podobnie.

Węgry - chrzest 973r - 5 tys

Litwa - 1410r - 20 tys

Chrystianizacja głównie objęła Polan wielkopolskich, przez Jordana, potem było lepiej, gdy stworzono więcej diecezji.

Przekaz Tietmara - nie zmuszano do chrztu, co nie było dobrym posunięciem.

W 1017r istniał jeszcze kult pogański na Ślęży.,

Cmentarzysko w Lutomirsku - początek XI w - groby pogańskie, pochowano tam wojów polskich z rodzinami.

XI w: Kilkadziesiąt kościołów w kraju

Zakony: Eremici św. Sierata, Benedyktyni

Chrześcijanie a poganie - chrześcijanie twierdzili, że bogowie pogańscy istnieją, ale są diabłami, a poganie mówili, że Bóg chrześcijański jest obcy, ale przychylny innym.

Zrodził się synkretyzm: czczono wszystkich na równi (np. na Rusi w 1068r była posucha, ponieważ bogowie pogańscy są wkurzeni)

Monoteizm był trudny do zaakceptowania.

Dwuwiara, chrześcijanie, poganie (najwięcej zwolenników)

Powstanie Macława - najwięcej szkód na północy, Gniezno zniszczone, przeniesienie stolicy do Krakowa => nieprzerwane istnienie diecezji krakowskiej.

Kazimierz Odnowiciel - odbudowa struktur kościelnych.

Przewaga pochówków pogańskich, nawet wśród feudałów - 2 poł XI w

1064r - Bolesław Śmiały - konsekracja bazyliki Gnieździeńskiej, założenie bp w Poznaniu i Płocku.

II poł XII w - powstają małe kościoły parafialne.

Legat Gwigo zalecał budowę kościołów parafialnych.

Duża niezależność od kościoła w Rzymie przez pierwsze dwa wieki - np. często uznawano królów za świętych, a w Polsce nie, nie mieliśmy patrona - rodaka, dopiero Stanisław ze Szczepanowa

XII w - zmiana poglądu - wiek świętych - ogarnięcie przez religijnego ducha wieków

XI - XII w - Polska dopiero się wdraża

Pierwsze klasztory X - XI w

Benedyktyni (Poznań, Trzemeszno, Wiślica, Tumno)

Kameduli ( Międzyrzecze i pod Poznaniem),

św. Marcina ( Wrocław, Legnica)

Rozwój klasztorów:

Kazimierz Odnowiciel - restauracja Benedyktynów

Bolesław Śmiały - Benedyktyni: 1065r Mogilno, ok. 1070r Lublin, liczne fundacje możnowładców

XII w - Norbertanie 1160r: Krzyżanowice, Zwierzyniec, Busko

Bożogrobowcy 1163 r: Michów, Gniezno, Nysa

Cystersi: Jędrzejów, Oliwa, Wąchock , w XII w 11 opactw

Joannici: fundator Henryk Sandomierski, pod Zamościem

Ogółem 94 klasztory w XII wieku.

XIII w - dynamiczny rozwój Cystersów: sztuka, technika itp.

Były to klasztory cudzoziemskie do XV-XVI w (Francuzi, na Śląsku Niemcy)

Zakony żebracze: Dominikanie 1222r, kościół św. Trójcy w Krakowie

Franciszkanie 1229r we Wrocławiu

Augustianie Eremici (6 klasztorów)

33 zakony dominikańskie, 40 franciszkańskich, później 6 augustiańskich

XIII w: 79 zakonów żebraczych

Norbertanie w XIII w 15 zakonów

Regres Benedyktynów na korzyść Cystersów

Zakony rycerskie:

Templariusze, sprowadził Henryk Brodaty w XIII w do Wlkp. i Pomorza

Joannici - szczytowy rozwój w XIII w.

Bracia Dobrzańscy, zostali usunięci przez Krzyżaków.

XIV wiek - w skład państwa Łokietka i Kazimierza Wielkiego nie weszło Pomorze - więc utrata zakonów; ale trochę zakonów też zyskali przez przyłączenie Rusi Czerwonej

- kryzys monastycyzmu

- wzrost roli biskupów

- obniżenie liczby mnichów w poszczególnych klasztorach

- zwiększenie roli Augustianów Eremitów

XIV w Herezje:

Biczownicy w 1260r, przybyli z Włoch: uznawali ogromną wartość biczowania, o godz. 6 i 15 - miało to moc zbawienia duszy, sakramenty mniej ważne. Na początku zamieszkali na Śląsku, potem w Wielkopolsce

Waldensi, poł XIII w: w 1257r Aleksander IV wydał przeciwko nim bullę,

Przybyli z Niemiec, ogarnęli Śląsk i Pomorze (Procesy pomorskie), w 1318r dwóch inkwizytorów ścigało ich we Wrocławiu i Krakowie.

Begardzi, beginki - powstali z reformy św. Franciszka z Asyżu, z Niderlandów

Przybyli do Legnicy w 1244-7r (Bolesław Łysy), Świdnica, Toruń, Wrocław, Kraków.

1319r - początek prześladowań

1349r - II fala biczowników - epidemia ospy, fala ogarnęła cały kraj, ale herezja zaczęła wygasać szybko

Polityka wyznaniowa - papiescy legaci, arcybiskup gnieździeński

1241r - Henryk Pobożny zginał pod Legnicą.

1261r - dobra biskupie posiadają immunitet sądowy i ekonomiczny

• Bp Tomasz, następca Tomasz II - zwolnienia od księcia na całe państwo(bp Tomasz I toczył spór z Henrykiem Brodatym od 1235 r. o immunitet kościelny)

• od abp Kietlicza ścisłe kontakty abp gnieździeńskich z Rzymem, często przybywali legaci papiescy

• 1278r Mikołaj III uchyla wybór i mianuje Marcina z Opawy

Ożywienie życia synodalnego, do początku XII w synody miały charakter połświecki

Synody legackie i prowincjonalne w XII w zajmują się już tylko sprawami kościoła

Synody diecezjalne XIII w - czuwanie nad dyscypliną

Początek XVI w: wzmocnienie władzy świeckiej => jednoczenie kraju

Prądy z Zachodu do Polski przychodziły przez Węgry.

Władysław Łokietek był życzliwy dla papiestwa, bo mu to odpowiadało (chciał uzyskać koronę). Popierał Jana XXII, urządził wyprawę przeciw cesarzowi, płacił świętopietrze, ale zabronił ludności przenosić się na ziemie duchownych.

Kazimierz Wielki chciał zwierzchności nad kościołem.

• Ówczesne prawo obsady biskupów kształtują 3 wpływy: kapituła, papież i król (ale kapitułę i papieża łączy wspólność hierarchiczna, a król z kolei musi odbudować swą postawę) - dopiero K. Wielki daje do tego podstawy, co ma potem odbicie w prawach Jagiełły

• Król ma 2 drogi - poprzeć prawa kapituły przeciwko papiestwu lub odwrotnie => Kazimierz Wielki wykorzystuje obie, na czym zyskuje w królewskim prawie nominacji biskupów

• W 1363 roku Kazimierz prosi Urbana IIgo o nieprzyjeżdżanie nowowybranych biskupów (zaplanował to tak, że usunie w ten sposób prawa papieża w wyborze biskupów) =>Urban II nie zgodził się na pomysł Kazia, ale dał sygnał chęci umocnienia władzy króla

• NUNCJUSZ- legat papieski pełniący stałą misję dyplomatyczną

• Świętopietrze - reguluje umowa Łokietka z papieżem (było atutem w walce o uznanie polskości Śląska etc, świadczyło o granicach Polski za Krzywoustego)

• Kazimierz Wielki ustanawia nowe parafie, ma duże zasługi przy kolonizacji wsi i miast na prawie niemieckim, ma prawo patronatu osób świeckich

• 1360r - akcja rewindykacyjna Kazimierza Wielkiego

• Kazimierz stara się o organizację Kościoła Łacińskiego na Rusi Czerwonej, walczy z immunitetem (sądowym, ekonomicznym), chce ograniczyć niektóre jego skutki (nawet zawiesił prawa immunitetowe niektórych klasztorów małopolskich i zajął dobra klasztoru Bożogrobców); usuwał wszelkie przejawy okresu supremacji Kościoła nad państwem z XIII wieku

• jedyna opozycja Kościelna - biskupi krakowscy

Ludwik Węgierski:

• 1378 r. - SCHIZMA ZACHODNIA - Polska pod panowaniem Ludwika Węgierskiego

• Ludwik jest po stronie Urbana IV, więc Polska ma automatycznie obediencję rzymską (trwa to do soboru w Pizie - 1409 r.)

• diecezja wrocławska doznała skutków schizmy zachodniej (Teodoryk opowiedział się za Klemensem VII i nie mógł już wrócić z Avinionu do swojej diecezji, bo by mu tam zrobili kuku za głupie decyzje)

• Unia Polski z Litwą Jagiełły - Jagiełło królem od 1387 roku (Unia w Krewie 1385 jakby ktoś nie wiedział)

• Niekorzystna sytuacja dla PL za Marcina (I papież po Schizmie)

• Papież Bonifacy IX (1403) zakazał zakonowi krzyżackiemu najazdu na Litwę.

• okres rozwoju koncyliaryzmu (sprzyja mu schizma zachodnia); polski koncyliaryzm od XV wieku, ponieważ, skoro w 1409 był sobór w Pizie (j/w) wybrano na nim trzeciego papieża - Aleksandra V i w tym momencie Polska opowiedziała się za nim, czyli przechodzimy pod obediencję pizańską z rzymskiej (na soborze w Pizie Polskę reprezentował bp Wysz)

• Sobór w Konstancji 1414-8r: wysłano z polski reprezentację (abp Gniezna Mikołaj Trąba, bp kujawski Jan Kropidło, bp płocki Jakub), także Andrzej Laskarz (Askarys), Paweł Włodkowic - zwolennicy koncyliaryzmu

• W styczniu 1415r Polacy dołączyli do soboru i rozsądzano pretensje Polaków i Krzyżaków.

• „O władzy cesarza i papieża wobec niewiernych” traktat Włodkowica, ogólny przesłanie: jak niewierni są grzeczni, to ich nie ruszajcie.

• Delegacja Żmudzinów - potwierdzili, że Krzyżacy fikają

• Zgoda założenia biskupstwa na Żmudzi pod patronem Polski, Krzyżacy też rościli sobie prawo do tych ziem

• Spór poslko - krzyżacki ostre starcie, nie załatwiło to sprawy

• Zygmunt Luksemburczyk - chwilowe załagodzenie sporu

• Włodkowic - kolejny traktat, oskarżała Krzyżaków o herezje i szkodę wierze

• Polacy zdołali spowodować uwięzienie Frankenberga(?), który oskarżała Jagiełłę o pogaństwo itp.

• Papież Marcin V - Polacy

• 1418 - sobór uznał dzieło Frankengerga za błędne i skandaliczne, a nie tak jak chcieli Polacy za heretyckie

• Następny sobór w Bazylei, Ferrerze i Florencji (przenoszony)

- Mikołaj Lasocki brał udział

- spory pomiędzy papiestwem, przeciwko walce z krzyżakami i nie uznali pokoju toruńskiego- powód niesnasek

- Podczas panowania Kazimierza Jagiellończyka nasilenie sporu z Krzyżakami. Papież był przeciwny wojnie z Krzyżakami. W 1478r legat Baltazar rzucił klątwę na Kazimierza Jagiellończyka, lecz nie zrobiło to wrażenia (zwolnili z postanowień pokoju toruńskiego krzyżaków)

-1484 - pismo- zarządzenie kurii gdańskiej dalsze dowody na „własne” decyzje króla

• Polityka Jana Olbrachta i Aleksandra to kontynuacja tendencji z czasów Jagiellończyka.

• Papiestwo nie uznało pokoju Toruńskiego z Krzyżakami.

Reformacja

Zjawiska prereformacyjne:

1. Husytyzm (1420r powstanie husyckie)

2. Projekty reform kościelnych

a) Jan Ostroróg - prawnik, atakował stosunki panujące w kościele, chciał niezależności od papieża,

b) Biernat z lublina: 1515r list „poza Ewangelia żadnych ustanowień”

Sejm; „duchowni, którzy świeckie wykroczenia popełnili, niech sądzeni świecko będą”, także egzekucje praw i dóbr

3. Dążenie szlachty do ograniczenia władzy duchowieństwa

Luteranizm na ziemiach polskich:

Pośrednicy:

1. Śląsk, Brandenburgia, Pomorze

2. Zakon Krzyżacki przekształcony w pierwsze państwo Luterańskie - 1525r Albrecht von Hohenzollern

3. Wielkopolska: Andrzej Samuel i Jan Seklucjan

4. Kraków: Jakub z Iłży, prof. Akademii Krakowskiej (1528, 1535 procesy o herezję)

Reakcja władz państwowych:

• Zygmunt I Stary wydaje antyreformacyjne dekrety: 1520, 1523, 1534, 1540

• Większość jednak nie jest wykonana, zostaje tylko na papierze, dlatego w 1543r cześć zostaje uchylona.

Reakcja kościoła:

• 1523r - synod w Łęczycy, ogłoszona bulla Exurge Domine Leona X

• Ostre uchwały antyreformacyjne na synodach w Piotrkowie (1530) i Łęczycy (1532)

• Przełomowe znaczenie ma synod Piotrkowski w 1551r, przez prymasa Mikołaja, wybitna rola bpa Stanisława Hozjusza (1504-1579), najwybitniejsza postać polskiej kontrreformacji

• Zobowiązano bpa do wszczęcia procesów przeciwko podejrzanym o herezje

• Powierzono Hozjuszowi opracowanie obszernego katolickiego wyznania wiary

Rewolty religijno - społeczne

• 1525r - powstanie w Gdańsku

• 1525r - powstanie chłopów w Sambii (Prusy Książęce) zduszone na polach wsi Lauthen k. Królewca 13 X 1525

• 1526r - wieś Stolec k. Ziębic

• 1527r - Piotrowia pod Jaworem.

Bracia Czescy:

• W Polsce po 1517r, główna fala po 1548r,

• Pierwsza kolonia około 400 osób, znajdowali opiekę wśród szlachty wielkopolańskiej m.in. Jakub Ostróg, Rafał Leszczyński

• Główny ośrodek: Leszno

Jan Łaski (1499 - 1560)

• Jedyny doktor jakiego polska dała reformacji

• Duchowny katolicki wiąże się pod koniec lat 30. XVI w z obozem reformacyjnym

• Działalność we Fryzji

• Działalność w Anglii, zaproszony przez abpa Tomasza Cranmera, organizuje tam kościół cudzoziemców emigrantów

• 1556r - wraca do Polski, działalność w Krakowie i Wilnie u Mikołaja Radziwiłła „Czarnego”

• Próby zjednoczenia reformacji polskiej, tendencje unijne protestantów.

- Kalwin korespondował z królem i magnatami, miał nadzieje na rozprzestrzenienie się kalwinizmu w Polsce

- konflikt wewnętrzny w kalwinizmie w II poł XVI w, 1566r synod. Piotr z Goniądza - rozdział kościoła kalwińskiego w Polsce

- „eclessia minor” - arianie

1548 r - zabranianie się osiedlania Braciom Czeskim przez Zygmunta Augusta. W Lesznie w latach 1628 - 1656 przebywa słynny pedagog Jan Amos Komensky (1592 - 1571)

(*arianie spiknęli się z Szwedami i bronili Leszna, w którym siedzieli Szwedzi)

Menonici

• Osadnictwo od 1527r pierwsze grupy osadników holenderskich (Olędrzy) osiedlają się w Gdańsku na Żuławach w okolicach Grudziądza, Torunia, Bydgoszczy, Inowrocławia (wsie Nowy Dwór, Orłowo, Żelichowo, Markusy, Jurandowo…)

• 1573 r - konfederacja warszawska gwarantuje im wolność

• W połowie XVI w powstają osady na Lubelszczyźnie, w okolicach Sławatycz. W 1628r docierają do Warszawy.

• 1777r - mniejszości menonitów koło Malborka (najwięcej z Fryzji i dolnych Niemiec).

• Po II WŚ emigrowali z Polski.

Kościół narodowy:

• Panowanie Zygmunta Augusta, nadzieja na utworzenie w Polsce Kościoła Narodowego w obozie reformacyjnym

• 1552r - Sejm w Piotrkowie - początek kwestii

• 1555r - kolejny Sejm w Piotrkowie - król skłania się ku idei i Biskupowie np. wrocławski Drohojowski i Uchański też

• Projekt zwołania soboru, narodowego wyznania wiary, wysłanie poselstw do Rzymu (Stanisław Maciejowski)

• Kontrakcja duchowieństwa zebranego na synodzie w Piotrkowie

• Odrzucenie przez Pawła IV postulatów króla i sejmu

Tendencje unijne:

• 28 VIII 1555r ugoda w Kuźnicach

• Próby unifikacyjne Jana Łaskiego

• 14 IV 1570r Zgoda Sandomierska: Luteranie (Erazm Gliczner), kalwini (Krzysztof Trecy), bracia czescy (Szymon Teofil Turnowski)

• Obowiązywała de facto od 1595r, formalnie zaś w 1645r luteranie oświadczają, że do niej nie należą (Toruń)

• Ugoda była przygotowywana od 1567r na synodach regionalnych

• Nie zaproszono Braci polskich nie wierzących w Trójcę św., Bracia Czescy też nie, bo celibat i zbyt mała aktywność świeckich

• Nie stworzono wspólnego wyznania, kalwini przyjęli drugie wyznanie helweckie z 1561r, ale zrobili swoją wariacje => konfesja sandomierska

• Wolność obrzędów, zachęcanie do uczestniczenia w spotkaniach innych wyznań,

• 1571, 1578, 1583 odnawianie umów

• Wychwalana w całej Europie

Konfederacja warszawska:

• 29 I 1573r sejm konwokacyjny, zapewnienie egzystencji innowierców w Polsce

• Obejmowała katolików, protestantów, prawosławnych

• Kontrakcja niektórych biskupów i nuncjusza papieskiego Jana Commendone

• Tolerancja religijna, brak prześladowań w XVI w, sporadyczne przypadki (Katarzyna Wajglowa, Dominika Łażęcka, Franco de Franco)

• Wyjątek: sejmik mazowiecki odrzucający konfederację w całości

• Synod w 1577r obłożył konfederacje klątwą

Zmierzch reformacji:

• Rozruchy wkrótce po konfederacji warszawskiej, X 1574r zburzono zbór w Krakowie (studenci podobno to zrobili)

• VI 1575r zbezczeszczenie cmentarza luterańskiego w Krakowie

• 1591r spalenie zboru w Krakowie i Wilnie, 1602r Olkusz, 1616r Poznań, 1637r Lublin

• 1606 - 1620r protestanci tracą 2/3 świątyń

• 1606 - 1609r rokosz Zebrzydowskiego (przeciw absolutyzmowi)

• 1668r - kara banicji za apostazję od katolicyzmu

• 1717r - zakaz budowy nowych zborów i publicznego odprawiania nabożeństw

• 1724r - sprawa toruńska VII starcie między luteranami a uczniami kolegium jezuickiego

• 1736r - zakaz wybierania heretyków na posłów

• Zmiany pod koniec XVIII w na korzyść protestantów

• 1768r - zrównanie praw katolików i heretyków

XVI wiek:

• Bracia czescy - Kumor: 64 zbory, Tazbir: 80 zborów

• Kalwini: Małopolska - 200 zborów, Litwa - 191 zborów

• Luteranie - Wielkopolska 140 zborów

Dziś:

Luteranie (ewangelicko - augsburski) - wierni zapisani w parafiach: około 80 tys

• Parafie: 130

• Filiały: 151

• Kościoły: 189

• Kaplice wolnostojące: 70

• Kaplice w budynkach parafialnych: 80

• Duchowni: 169

• Zgromadzenie zakonne „diakonis” w Dzięgielowie k. Cieszyna

• Zwierzchnik Konsystorza bp Jakub Jagucki

Kalwini (Ewangelicko reformowany) - wierni ok. 3,5 tys

• 8 parafii, 10 duchownych

• Ustrój synodalno - prezbiterialny

• Prezes Zdenek Matys, Konsystorz prezes Witold Broździński

Antytrynitaryzm poza Polską:

• Michał Servette 1511-53r

• Republika wenecka - Leilusz Socyn

• Anabaptyści (David Joris, Johannes Campanus)

• Giorgio Biandratta 1516-88r

• Węgry: Tomasz Aran, Łukasz z Eger, Jan Trambitas

• Bracia czescy, utarkwiści

• Teodozjanie - litewsko ruski, żydujący nieco

Bracia Bolscy - nazewnictwo:

• Arianie - wydźwięk pejoratywny: odwołanie do herezji Ariusza z przełomu III i IV wieku (381r. Sobór w Konstantynopolu → wykluczenie)

• Nurkowie, Chrystianie, Antytrynitarze, Unitarianie, Socynianie, Serwecjanie.

Powstanie zboru ariańskiego:

• styczeń 1556 roku, synod w Seceminie - Piotr z Goniądza. Podwójny skandal: drewniana szabla i odrzucenie dogmatu o trójcy świętej.

• 1558 r. przybycie do kraju G. Biandratty; Biandratta po śmierci Łaskiego (1560) robi porządek w kościele małopolskim (F. Lismarin i F. Krzyżak- dedykacja do Radziwiłła Czarnego- skandal, brak pojednania z kalwinem).

• IV 1562r. Synod w Pińczowie, wystąpienie Grzegorza Pawła z Brzezin. → kontrowersyjny synod, Biandratta wyjeżdża.

• Wyodrębnienie się w Krakowie dwóch zborów: kalwiński i ariański. (eclesia minor)

• 1562r. przybycie do Polski włoskich teologów: W. Gentille, G. Alziatti, B. Ochino; przebywają w Pińczowie.

• 1564r. Edykt Parczewski- przeciwko cudzoziemskim kaznodziejom

• 22-30 III 1565r. Ostatnia próba pojednania Braci z Kalwinami, dysputa w czasie sejmu piotrkowskiego, ostateczne zerwanie i radykalizacja zboru ariańskiego.

• „Tabula de trinitate”- pierwsze dzieło antytrynitarskie autorstwa Grzegorza Pawła z Brzezin.

• Po śm. Radziwiłła Czarnego był Radziwiłł Rudy- ortodoksyjny kalwin- oczyszcza tereny z arian.

• Zygmunt August pali „tabula de trinitate”, zakazuje wystąpień arianom.

• S. Hozjusz → należy wypędzić wszystkich Luteran i kKalwinów, nie tylko Arian - edykt parczewski. Ale bracia polscy nie wyjechali, bo ugłaskali króla. Edykt ten nie był nigdy więcej stosowany. Antytrynitaryzm rozwijał się nadal. Na Litwie Arianie byli mile widziani. Bracia zaczynają się coraz bardziej rozkręcać - chęć zniszczenia fundamentów kościoła.

Periodyzacja:

• okres radykalny 1563- 1569

• sprzeczności i dekadencji 1569- kon. XVI wieku, upadek nurtu plebejskiego w zborze, sprzedawanie majątku, drewniane szable, praca na utrzymanie.

Koniec XVI wieku: Raków

• 1569r fundacja kasztelana Jana Siemieńskiego, wolność od danin i tolerancja religijna (aby szybko zasiedlić), ewangelickie ideały arian mogą być zrealizowane (G.P. Z Brzezin, P. z Goniądza)

• migracje braci do Rakowa, pocz. XVIIw. ok. 1500 mieszkańców.

• 1602r. Powstanie Akademii Rakowskiej (sarmackie Ateny)

• 1605r. Powstaje katechizm Rakowski

• obok Krakowa jest to najczęściej wspominanie miasto, również poza granicami królestwa.

• 1570r. Rozłam w łonie Braci Polskich

Urząd i miecz, Bracia Polscy:

- stronnictwo radykalne → Grzegorz P. z Brzezin i cały Raków; państwo tworem Boga

- stronnictwo ugodowe → Marcin Krowicki, Stanisław Budziński, Szymon Budny, Jakub Paleolog - nie każdą wojnę bóg potępia.

- Szymon Budny zostaje pozbawiony godności ministra i usunięty ze zboru.

Teologia Braci Polskich:

• tryteiści → G.P. Z Brzezin, P. z Goniądza, trójca ukazana przez Pismo. Całkowita odrębność osób TŚ. → esencja, istota, persona. Subordynancjonizm: podporządkowanie Bogu Ojcu.

• Zarzut: sabelianizm: Bóg w jednej osobie a syn i duch to tylko atrybuty → syn: światło, duch: ciepło, bóg: słońce.

• dyteiści → Jerzy Schoman, M. Czechowiec, S. Wiśniowiecki, P. z Goniądza, odrzucali bóstwo ducha św., uznawali boja ojca i niższego, podporządkowanego syna.

• unitaryści (unitarianie) → G.P. Z Brzezin, M. Krowicki, J. Schoman, odrzucali ducha, tylko moc boża działała w duszach, nauka o przedwieczności syna nie ma oparcia w piśmie. Pozostał tylko ojciec, syn ma charakter historyczny.

• 1565R G. P. z Brzezin ze strony tryteistów do unitarystów; unitarianie dzielą się na adorantes i nonadorantes → oddawanie czci chrystusowi to bałwochwalstwo. Z kolei nonadorantes dzielą się na judaizantes (pomniejszenie roli chrystusa, monoteizm żydowski, wyższość starego testamentu) i wolnomyślicieli: deizm, ateizm- usunięci ze zboru (D. Bieliński, Ch. Franko, H. Piekarski).

• Centrum był Lublin. Kasztelan Jan Kiszka wspierał unitarystów. Budował szkoły i drukarnie dla arian. Byli przeciwko chrztom dzieci → sakramenty to tylko symbol, brak mocy.

• 1579r. Przybywa do Polski F. Socyn, przejęcie kontroli nad zborem, ujednolicenie stosunków społecznych i kościelnych, dalsza racjonalizacja rel.

• Objawienie ma być interpretowane przy udziale rozumu. To co nie zgadza się z rozumem należy wykluczyć.

• 1592 - 98r. następuje przełom, M. Czechowiec zostaje wykopany, bo był przeciwko Socynowi.

• Katechizm Rakowski → odrzucenie pierwiastków anabaptystycznych - chrzest.

Upadek:

• 1627r - Zburzenie zboru braci w Lublinie

• 1638r - Oskarżenie wobec studentów Akademii Rakowskiej o profanacje krzyża, zamknięcie zboru, Akademii i drukarni.

• 1647r - Potępienie przez sejm książki Jonasza Szlichtynga

• 1658r - Nakaz opuszczenia Polski (sympatia ze Szwedami)

• emigracja → Śląsk, Siedmiogród, Prusy wsch., Holandia.

• Biblioteka Tratrum Polonorum - dzieła Jonasza Szlichtynga.

• Unitarianizm: T. Lindsey, J. Priestley

• Jednota braci polskich → lata 20te XX wieku K. Śmigłowski.

• 1774r. Anglia, kościół unitariański, przenoszą się do USA

• 1796r. Kościół amerykański (Filadelfia w 1720 nastąpiło zjednoczenie)

• w Polsce przeszczepy z zachodu. Zbór wrocławski - R. Kisiel - wspólnota z nim związana weszła do jednoty braci polskich, później mieli przewagę (nurt zielonoświątkowy)

Prawosławie na ziemiach polskich:

• Biskupstwo w Przemyślu i Uchodzku

• 1436r - zrównanie przywilejów szlachty polskiej i litewskiej

• Metropolia w Haliczu połowa XV w, ale niezbyt trwałe

• Metropolia w Nowogródku -> podstawa do posiadania metropolii

• Kazimierz Wielki zwraca się z prośbą o mianowanie metropolity do patriarchy w Haliczu, a poddane to Chełm, Tarnów, Przemyśl, ale nie miało to trwałego znaczenia.

• 1375r - powstanie łacińskiej metropolii halickiej, zastąpienie hierarchii prawosławnej katolicką

• 1376r - Cyprian rozciągnął swą władzę

• 1379r - w Moskwie też objął metropolię, utrzymał się do 1407r (bo zmarł)

• Metropolita Focjusz promoskiewski, my nie chcieliśmy jurysdykcji

• Bułgar Grzegorz też nie odpowiadał polakom - ogólnoruska jurysdykcja

• Mnich Izydor w 1436r wyświęcony na metropolitę

• Uznany za zdrajcę, coś koło unii wschodu i Zachodu (unia florencka). W 1441r wybuchł bunt, gdy Izydor przybył

• W Moskwie nowy metropolita Jona, bez patrzenia się na Konstantynopol

• W 1451r Kazimierz Jagiellończyk uznał zwierzchność Jony, ale na chwilę

• Grzegorz, następca Izydora, wybór dokonany przez papieża i patriarchę

• Podział metropolii na ruską i moskiewską w 1458r

• 1434r pełne równouprawnienie z bojarami litewskimi ruskich - diecezja kijowska, włodzimiersko - brzeska, łódzko - ostrowska, halicko - lwowsko - kamieniecka, chełmsko - bełska

• Prototronos - pierwszy po metropolicie

• Egzarcha - bp łódzki

• Bp wołoski

• Władyka Smoleńska

• 1511r - sejm w Brześciu, 11 lipca Zygmunt Stary: niezależność sądownictwa daje prawosławnym, wolność obsadzania, zakaz krzywdzenia i mieszania się do cerkwi

• Upadek autorytetu hierarchii prawosławnej w XVI w

• 1458r - obsadzanie władyków na stanowisku metropolity przez polskich królów (nieudolne obsadzania)

• Reformy w kościele prawosławnym - uzdrowienie

• Konstanty Ostrodzki, biblia ostrodzka ,1633r drugie wydanie

• Szkoła ostrodzka - bardzo dobra, wybitne postaci prawosławia

• Moskwa jako 5 patriarchat po 4 patriarchatach starożytnych, potem patriarchat moskiewski chciał rozciągnąć swe panowanie na cały świat :P. Litewski patriarchat nie chciał się podporządkować.

• 1596r - unia Brzeska

• Lwowski, przemyski biskup prawosławny

• Patriarcha Merecjusz z Konstantynopola kazał wybrać metropolitę i biskupów w miejsca odszczepieńców

• 1606r - rokosz Zebrzydowskiego przeciw Zygmuntowi III Wazie

• 1620r - Piotr Sahajdaczny spotyka Teofanesa (patriarchę Jerozolimy)

Epoka mohylewska - Piotr Mohyła 1632r

• Sejm konwokacyjny, działalność Mohyły

• 3 XII 1632r wybór Mohyły na metropolitę

• Reformy Mohyły

• Fundacja kolegium przekształconego potem Akademię, reformy w nauczaniu

• Wznowienie wiary prawosławnej i Euchologion

• 1648r - Powstanie Chmielnickiego

• 1649r - ugoda hadziacka, przywileje dla prawosławnych, nie weszła jednak w życie

• Odpadnięcie centrów prawosławia od Rzeczypospolitej, podział metropolii kijowskiej

• Upadek prawosławia w Rzeczypospolitej

• 1720r - wskrzeszenie wakującego od 1703r biskupstwa prawosławnego w Mohylowie przez Augusta II

• Działania Rosji na rzecz prawosławia polskiego, nawracanie unitów (Jerzy Konisski)

• 22 VI 1792r Sejm Czteroletni - projekt autokefalii Kościoła Prawosławnego w Polsce

• Prawosławie pod opieka cara

• 1789r - ustawa o złożeniu przysięgi na wierność Rzeczypospolitej przez prawosławnych

• Okres międzywojenny - podjęcie starań o autokefalię

• 14 VI 1922r uchwała synodu kościoła w sprawie autokefalii

• 7 II 1923r zamordowanie metropolity Jerzego Jaroszewskiego

• 16 IX 1925r uroczyste udzielenie autokefalii w archikatedrze warszawskiej przez patriarchę ekumenicznego Grzegorza VII

• Dziś - Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

- wg GUS około 500tys, a sami mówią o 870tys

- na czele prawosławny metropolita

- 6 diecezji

- podporządkowane im są diecezje z Brazylii i Sardynii

Staroobrzedowcy:

• Początek około XVII w - rozłam w cerkwi rosyjskiej w związku z reformami patriarchy Nikona

• Raskoł, terror wobec niechętnym zmianom, spalenie protopopa Awwakuma w 1682r

• Popowcy i bezpopowcy

• Przodkowie polskich staroobrzędowców to tzw fiedosiejewcy (założyciel Fiedosij Wasilew Urusow)

• Osiedlali się na terenie Inflant polskich i Kurlandii

• 1751r - sobór fiedosiejowców w Grudziszkach na Litwie

• Przed rozbiorami Polski liczyli około 100 tys

• Najstarsze skupiska na ziemi sejneńsko - suwalskiej, osadnictwo pojawia się w XVIII w. (Włodziki, Szczury, Głębokie Rowy)

• Pierwszy nastawnik (u bezpopowców osoba prowadząca nabożeństwa i przewodnicząca) Szczepan Afanasjew

• XIX w spór o służbę wojskową i zapisy metrykalne. Grupa na czele z Borysowem Jefimem emigruje do Prus wschodnich dając początek staroobrzędowcom mazurskim (wsie Onufryjewo, Wojnowo, Gałkowo)

• 1847 - 57r - Wojnowo - centrum bezpopoctwa w skali światowej, męski klasztor.

• Molenna - dom modlitwy bezpopowców.

• XIX w - Wilno staje się centrum

• Rodzina Pimonowów odgrywa znacząca rolę: Borys i Arseniusz

• 1901r - zjazd nastawników polskich, 1906r - zjazd rosyjski (oba w Wilnie)

• 1925r - zjednoczenie w Wschodni Kościół Staroobrzędowy nie posiadający hierarchii duchownej, nazwa do 1933 r.

• Zmiany granic po IIWŚ spowodowały spadek liczby staroobrzędowców w Polsce

• Dziś: Staroprawosławna Pomorska Cerkiew RP

- 4 gminy (Suwałki, Wodziłki, Grądy, Wojnowo), około 500 wiernych,

- zwierzchnik Mieczysław Kapłanow,

- od 1988 działa zespół folklorystyczny Riabina z Gabowych Grądów koło Augustowa, wykonują w zbliżonym do nowogródzko - pskowskiego dialekcie języka rosyjskiego dawne pieśni weselne, ballady, korowody, zgodnie z tradycją nie używają instrumentów muzycznych.

Unia Brzeska

• Inicjatorzy - bp łuccy katolik Bernard Maciejowski, Rusin Cyryl Terlecki

• Papież Grzegorz XIV podejmuje decyzję

• 1595r - spotkanie bpa Terleckiego z Zygmuntem III Wazą i przedstawienie listu do papieża Klemensa VIII w sprawie Unii z podpisami metropolity Michała Rachozy i siedmiu władyków,

• 22 VI 1595r - synod w Brześciu, zredagowanie prośby w 32 artykułach do Klemensa VIII

• 23 XII 1595r - bulla Magnus Dominus Klemensa VIII

• 19 X 1596r - Synod w Brześciu, ratyfikacja Unii

• Kontrakcja przeciwko Unii „dyzuników” na czele z Konstantym Ostrogoskim

• Dwóch bp prawosławnych nie przystępuje do Unii: lwowski Gedeon Bałban i przemyski Michał Kopysteński

• Pierwszy metropolita grekokatolicki Michał Rachoza, po nim od 1599r Hipacy Pociej (;->), później od 1619r Józef Welamin Rutski

• Do 1620r doskonały rozwój Unii, prawosławie wegetuje na ziemiach polskich

• 1620r - restytucja hierarchii prawosławnej w Polsce

• 1623r - zamordowanie abp Józefa Kuncewicza (Połock) - pierwszy męczennik i św. Koscioła grekokatolickiego (1642r beatyfikacja, 1867r kanonizacja)

• 6 XI 1626r - synod w Kobryniu, uporządkowanie spraw kościelnych

• 1632r - uznanie przez Władysława VI swobody wyznawania religii prawosławnej, nowy podział diecezji pomiędzy prawosławnych a unitów

• Powstanie Chmielnickiego, upadek Unii, próby jej zniesienia

• Zmiany w sytuacji grekokatolicyzmu po pokoju andruszowskim w 1667r kończącym wojnę Polski z Rosją, kiedy od Polski odpada województwo Czernihowskie i połowa Kijowskiego

• Unieważnienie przywilejów danych prawosławnym i przyznawanie ich unitom przez Jana Kazimierza w 1668r

• Aktywne wspieranie Unii przez Jana III Sobieskiego. Nowa unia - prawosławnym pozostaje tylko biskupstwo w Mohylewie

• 1678r - Jan III Sobieski zakazał prawosławnym kontaktu z patriarchą Konstantynopola

• Polonizacja i latynizacja kościoła unickiego

- Rola Bazylianów wprowadzających elementy łacińskie do liturgii

- 1720r - synod zamojski

- Dodawanie filioque do credo

- wspominanie papieża w nabożeństwie

- wydawanie katechizmu

- organizowanie studiów teologicznych w klasztorach bazyliańskich

- zmiany w obrządku, w strojach duchownych, w wystroju świątyni, pojawienie się nowych nabożeństw, kult nowych świętych,

- zmiany w akcie konsekracji, zniesienie zwyczaju udzielania dzieciom zaraz po chrzcie komunii, złagodzenie rodzajów pokut, itd.

- ołtarze boczne, konfesjonały, ambony, bez ikonostasu

- zasada prestacji, zniesiono w 1894r (Leon XII) - wyższości obrządku łacińskiego nad innymi obrządkami .

Rozbiory:

Podział kościoła unickiego:

- W Austrii diecezja lwowska i przemyska, część chełmińskiej i łuckiej (tak było na slajdach, więc chyba chodzi o Łuck, a nie Łódź),

- w Rosji diecezja płocka, resztki smoleńskiej, kijowska, pińska (?), łucka, włodzimierska, cześć lwowskiej i chełmińskiej,

Zabór rosyjski:

• Polityka: Katarzyna II zmierzała do likwidacji Unii, zniesienie biskupstw grekokatolickich, tak samo Aleksander.

• 1839r - Mikołaj I łączy prawosławie i grekokatolicyzm

• Działania rusyfikacyjne w Królestwie Polskim (diecezja chełmska), nasilenie po powstaniu styczniowym.

• 2 III 1875r - likwidacja Unii, przejście diecezji chełmskiej do kościoła prawosławnego

• od 1834r starano się przywracać w grekokatolicyźmie prawosławne elementy (Uziemski się tym zajmował)

• Kościół grekokatolicki schodzi do podziemia

• 1903r - z inspiracji Ligii Narodowej powstaje towarzystwo Opieki nad Unitami kierowane przez Aleksandra Zawadzkiego, „Ojciec Prokop” i Stanisława Kozickiego

• Ukaz tolerancyjny Mikołaja II, 1905 r.

Zabór austriacki:

• Podziały w łonie grekokatolików w zaborze:

1. Świętojurcy (rusofile)

2. Okcydentaliści tzw. Uniatyzm (chcący czerpać ze wzorów kościoła łacińskiego)

3. Forma pośrednia tzw. Bizantynizm propagowany przez abp Andrzeja Szeptyckiego (zbliżenie liturgiczne do prawosławia przy zachowaniu wierności Rzymowi).

II Rzeczypospolita:

• Kościoły unickie ostoją opozycji ukraińskiej przeciw Polsce

• Metropolita Andrzej Szeptycki (1865 - 1944)

• 1928r utworzenie Grekokatolickiej Akademii Duchownej, rektor ks. Józef Slipyj

• Spory między bizantynistami (Szeptycki, zakon studytów) z okcydentalistami (bp Grzegorz Chomyszyn, bp przemyski Jozafat Kocyłowski, bazylianie) - Chomyszyn chciał wprowadzić celibat, a inni uznali, że jest to zamach na inteligencję ukraińską, składająca się często z dzieci duchownych.

• Działalność wśród świeckich: 1931r Akcja Katolicka, w 1939r 2491 parafii, 2284 księży, 3 587 000 wiernych.

Neounia:

• Przeznaczona dla Rusinów i Ukraińców poza metropolią unicką halicko - lwowską

• Inicjator bp Henryk Przeździecki

• Jezuici organizują wschodnią gałąź swojego Towarzystwa

• Do 1937r założono 43 parafie, z ponad 25 tys wiernych, obrządek miał jednego bp, 39 księży i 31 zakonników

• Po 1945r przetrwały 4 parafie: w Kostomłotach, Kodniu, Połoskach i Pawłowie Starym.

• Oprócz Kostomłotów, gdzie miejscowy proboszcz Aleksander Przyłucki został przy rycie bizantyjsko - słowiańskim i nie wprowadził liturgii łacińskiej, reszta przestała istnieć w latach 60tych XX w. => aktualnie parafia św. Nikity Męczennika w Kostomłotach jest jedyną na świecie parafią neounicką.

PRL i III Rzeczypospolita

• Po 1945r nie było dekretu kasacyjnego dla kościoła grekokatolickiego, ale władze dbały o to, aby o tym nie wspominać

• Kres zorganizowanej działalności: Akcja wisła 1947r

• Kościół Grekokatolicki odżywa w latach 60tych

• 1969r do seminarium w Lublinie przyjęto pierwszego grekokatolickiego alumna na studia teologiczne

• Lata 80te - odradzanie się struktur

• Dziś: Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego

- zwierzchnik : abp przemysko - warszawski Jan Martyniak

- 80 - 100 tys. wiernych (50 tys. stały kontakt z kościołem)

[…] <= było coś jeszcze, ale nie zdążyłam przepisać, proszę o uzupełnienie

Kościół ormiański:

• Na ziemie polskie pierwsze grupy Ormian przybyły w XI w, uchodźctwo przed najazdem seldżuckim

• Pierwsze osady: Ruś Czerwona, Podole, Ruś Kijowska

• 1356r - Kazimierz Wielki potwierdza autonomie ormiańskich kolonii we Lwowie i Kamieńcu Podolskim

• 1363r - podniesienie lwowskiego kościoła ormiańskiego do rangi katedry

• Osady (Brzeżany, Lublin, Łuck, Mohylew Podolski, Stanisław), trudnią się handlem i pośrednictwem handlowym z krajami leżącymi na wschodzie.

• Początkowo podlegali zwierzchnikowi kościoła Ormiańskiego z siedziba w Armenii - Katolikosowi

• 1630r - unia z Rzymem - katolicy obrządku ormiańskiego

• Bp Mikołaj Torosowicz - rzymskokatolickie wyznanie wiary, żadnych zmian w liturgii ormiańskiej itp.

- 2 razy składał wyznanie: w 1630r w Polsce, w 1635r w Rzymie

• Ormianie się sprzeciwiali, ale Torosowicz zaczął zmuszać do przyjęcia unii

• Przeciw Torosowiczowi wystąpiła gmina lwowska, pisali raporty, wysyłali do Rzymu, ale kontrreformacja jezuicka się zaczęła ich czepiać i uciekli

• W liturgii używali staroormianskiego z V w

• Język kipczadzki w użyciu codziennym, tatarką też zwany

• 1616r - otworzyli sobie drukarnię we Lwowie

• XVII w duża asymilacja, zrównanie prawami, język wychodzi z użycia

• 18 parafii, 3,5 tys wiernych, zabory: w austriackim i rosyjskim

• Nie było jednak pełnej asymilacji

II Rzeczypospolita:

• 7-10 tys - była Galicja wschodnia - Lwów - archidiecezja obrządku słowiańskiego

• Uchodźcy z Armenii uciekający przed Turkami i rewolucja październikowa (2 mln os zabito) - początek XX w

• 1902r - abp Józef Teodorowicz (1938 zmarł), klasztor benedyktynek ormiańskich, szkoły powszechne dla chłopców, na Lwowskim uniwersytecie lektorat języka ormiańskiego, bank, pismo „Posłanie św. Grzegorza”

• Kuty - stolica polskich Ormian (1 tys osób)

• 1938r - abp Dionizy Kajetanowicz

• 75 % po II WŚ przenoszą się na górny, dolny Śląsk, do większych miast (Kraków, Gliwice, Gdańsk - ośrodki)

• Do lat 80tych - proces dezintegracji, polonizacja

• Odrodzenie świadomości etnicznej - lata 70/80te

• 1990r - powstaje w Krakowie Ormiańskie towarzystwo Kulturalne

• W X 1995r utworzono Związek Ormian w Polsce im. Abp J. Teodorowicza

• Coraz liczniejsza fala migracji Ormian z Armenii, w celach zarobkowych (okresowo nawet do 400 tys)

• Te dwie grupy Ormian różnią się językiem, zwyczajami, nazwiskami

• W Gliwicach i Gdańsku są jedyne w Polsce ormiańsko - katolickie parafie personalne

• 2006r został zarejestrowany Ormiański Kościół Apostolski w Rzeczypospolitej Polskiej,

- prezes zarządu administracyjnego: Unan Ananyan

- działa w diasporze ormiańskiej, wśród świeższej emigracji

- podlega katolikosowi w Eczmiadzynie

• W 2010 zarejestrowano Ormiański Kościół Apostolski Katolikatu Eczmiadzyńskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, w Zabrzu

- przewodniczący: Hrachya Boyajyan

• Obydwa podmioty założone bez porozumienia z oficjalnymi strukturami Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego

Islam:

• Początek XIV w - pierwsi muzułmanie Tatarzy ze Złotej Ordy (w tym miejscu chciałam pozdrowić autorkę złotej odry ;p)

• 1397r pierwszy potwierdzony przypadek osadnictwa

• Później przybywali na Litwę przez cały XV, XVI, XVII w, ich liczba w XVII w to około 15 tys.

• Osadnictwo - charakter wojskowy, ziemia w zamian za służbę wojskową

• Pierwsze osady: Sorok Tatarski, Prudziany, Kołnotary, Mereszlany, Kozaktary, znajdowały się blisko dużych ośrodków jak Wilno, Kowno, Troki, Mińsk.

• Swoboda religijna, przywileje

• XV w zatracają swój język, przyjmują język otoczenia

• kontrreformacja: sytuacja prawna pogarsza się

• 1672r - bunt Lipków

• By uśmierzyć niepokoje i pozyskać Tatarów na nowo Jan III Sobieski przywrócił dawne prawa, w zamian za zaległy żołd przyznał ziemię w Kruszynianach, Bohonikach, Nietupach, Łużanach, Malawiczach, Drahlach. Jest to początek osadnictwa tatarskiego w obecnych granicach Polski

• Meczety w Bohonikach i Kruszynianach

• Po odzyskaniu niepodległości ok. 5,5 tys wiernych

• Okres międzywojenny - dynamiczny rozwój

• 1925r - Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej

• 1936r - ustawa o stosunku państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (stwierdzono, że ok., ale maja się modlić za prezydenta)

• Centrum - Wilno

• Czasopisma: „Życie Tatarskie”, „Przegląd Islamski”, „Rocznik tatarski”

• Lojalna mniejszość - nigdy nie byli przedmiotem ataku nacjonalistów

• Od 1936r - szwadron tatarski, I szwadron 13 pułku Ułanów Wileńskich bierze udział w kampanii wrześniowej, później jego żołnierze wejdą w skład armii polskiej

• II WŚ zmienia sytuację Tatarów, miejscowości już poza granicami Polski, duża ich część przenosi się na ziemie odzyskane, nowe gminy: Gdańsk, Gorzów Wlkp.

• 1947r - reaktywacja Muzułmańskiego Związku Religijnego

• Dziś:

- 3 tys. wiernych,

- 6 gmin: Bohoniki, Kruszyniany, Gdańsk, Gorzów Wlkp., Białystok, Warszawa

- 3 meczety: Bohoniki, Kruszyniany, Gdańsk

- kwartalnik „Życie Muzułmańskie”

- wielki Mufti RP: Tomasz Miśkiewicz, od 2004r

• Od 1992 - organizacja społeczno kulturalna: Związek Tatarów Polskich w RP

• Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej, korzenie od 1937r , tradycja szyicka, powstanie na przełomie lat 70/80tych, około 100 wiernych, na czele z imamem Mahmudem Taha Żukiem (Zbigniew Żuk). Obecnie Rafał Ahmed Berger.

• Liga Muzułmańska w RP, zarejestrowana w 2004, na czele Samir Ismail, w 8 miastach: Warszawa, Lublin, Białystok, Poznań, Katowice, Wrocław, Kraków, Łódź). Konflikt z Muzułmańskim Związkiem Religijnym (bo jest za bardzo tatarskie). Współpracuje z Muzułmańskim Stowarzyszeniem Kształcenia Kulturalnego

• Stowarzyszenie Braci Muzułmańskich, powstanie 2002r, Islamskie Zgromadzenie Ah - ul - Bayt, założone w 1979r w Pruszkowie, tradycja szyicka, na czele szejk (sheikh) Ryszard Achmed Rusnak, 3 gminy

• Stowarzyszenie Muzułmańskie Ahmadiyya, zarejestrowane w 1990r, 33 osoby, Warszawa, zwierzchnik Amir Hamid Karim Mahmud, luźno związane z islamem

• Zachodni zakon Sufi w Polsce

• Związek wyznaniowy Wiara Baha'i w Polsce

Karaimi:

• Początek VIII w -> Anan ben Dawid z Basry

• Tendencje antytalmudyczne w judaizmie

• Karaimi od „kara” czytać, recytować, podstawa wiary jest stary testament i dekalog

• Jezus i Mahomet to tylko prorocy, powstał w rejonie bliskiego wschodu, Mezopotamii, tereny dzisiejszego Iraku,

• XIII - XIV w grupy ludności karaimskiej przesiedlające się na ziemie księcia halicko - wołyńskiego, tworzą gminy wyznaniowe (dżymaty) w Haliczu, Lwowie, Łucku, Kotowie

• 1397r - ks. Witold osadza kilkaset rodzin karaimskich w Trokach, oraz 32 innych miejscowościach na pograniczu ziem litewskich i Zakonu Krzyżackiego

• Karaimi zorganizowani na zasadzie przywileju nadanego im przez Kazimierza Jagiellończyka z 1441r, tzw. prawa magdeburskiego, jedyny znany przypadek nadania go ludności niechrześcijańskiej

• Po rozbiorze Polski dżymaty w Haliczu, Kukizowie, Załukwi w granicach Austrii, reszta w Rosji

• W XIX w stan prawny Karaimów w Rosji skodyfikowany został w „Prawach wyznań obcych”, duchowieństwo składało się z hachanów, hazzanów, szamaszów ( zarządzali majątkiem świątyni i uczyli dzieci)

• Okienesa - świątynia Karaimska

• 1837r - ustanowiono rząd Hachana taurydzko - odeskiego i Karaimski Zarząd Duchowny w Eupatorii na Krymie

• 1863r - dżymaty w guberniach zachodnich wyodrębniono i podano je pod Zarząd Duchowny w Trokach, stworzono też drugi urząd hachana

• I WŚ podzieliła ich nowymi granicami, na Litwie: Poniewież, Paswalys, Tałaczkany, w Polsce: Troki, Wilno, Łuck, Halicz - około 1,5 tys wiernych w Polsce

• 1920r - w Trokach wybrano Hazzana Szymona Firkowicza, był też hachanem.

• 1927r - hachanem był Seraja Szapszał

• 1936r - ustawa w sprawie stosunków miedzy państwem Polskiem a Karaimskim Związkiem Religijnym, zgodnie z ustawą ogólne zebranie członków gminy było przewidziane w 3 wypadkach, prawo głosu tylko mężczyźni powyżej 21 roku życia

• Pisma: „Karaj Awazy” (Głos Karaima po polsku)

• Obecnie niewielkie skupiska w Warszawie, na Wybrzeżu, Dolnym Śląsku (gminy Warszawa, Gdańsk, Wrocław)

• Władza zwierzchnia: zarząd Karaimskiego Związku Religijnego w RP, na czele przewodniczący prof. Szymon Pilecki

• Doroczne zebrania na warszawskim karaimskim cmentarzu (jedyny czynny w Europie) z okazji postów i modlitw w intencji ofiar dżumy na Litwie

• […]

• Pismo Awazmyz (w pl: Nasz Głos) - na czele Mariola Abkowicz

• 1997r - uchwała o powołaniu organizacji społeczno - kulturalnej Związek Karaimów w Polsce, siedziba w Wrocławiu, przewodnicząca Mariola Abkowicz

• Do celów kultowych wykorzystuje się mieszkania prywatne

• Używają oprócz hebrajskiego, języka karaimskiego w 3 dialektach

• Kalendarz zbliżony do hebrajskiego, święta te same co żydowskie tylko nowy rok jest na wiosnę.

Judaizm:

• Zmianki o żydowskim osiedlu w Przemyślu w 1018r

• 1096r - napływa pierwsza fala uchodźców żydowskich z Pragi, druga w 1147r w związku z II Wyprawą Krzyżową

• Przed 1203r w Wrocławiu powstaje kahał z synagogą i cmentarzem

• Skupisko kolo Gniezna i Kalisza, w miastach pewnie też

• Mincerze żydowscy biją monety tzw. brakety z napisami hebrajskimi z jednej strony na monetach Mieszka III, Bolesława Wysokiego, czy Władysława Laskonogiego

• 1264r - Bolesław Pobożny nadaje Żydom w Wielkopolsce przywileje, które należą do „Statutu kaliskiego” , 40 artykułów, podobne przywileje wzorowane na tym dokumencie nadaje później Żydom Henryk Probus, Henryk III Głogowski, Bolko I świdnicki

• 1267r - kontrakcja duchowieństwa, synod w Wrocławiu, chcą ograniczenia praw Żydów, uchwały jednak w praktyce nie weszły w życie

• 1304r - pierwsza wzmianka o ulicy w Krakowie, Panowanie Kazimierza Wielkiego, przełom w sytuacji Żydów, potwierdzenie „przywilejów kaliskich” potem rozszerzenie na ziemie Polski

• Z czasów Kazimierza wielkiego pierwsze oskarżenie o mord rytualny (1347r)

• 1348-9r - trzecia fala uchodźców żydowskich z zachodniej Europy przybywa do Polski - epidemia dżumy, pogromy

• Przywilej Kazimierza Jagiellończyka dla Żydów

• 1495r - Jan Olbracht: przesiedlenie Żydów z Krakowa do Kazimierza, gdzie od ponad wieku rozwijał się „Żydowski zaułek” (Kazimierz powstaje w 1335r i miał być miastem uniwersyteckim)

• 1518r - Zygmunt I Stary daje pozwolenie na zamieszkanie na Kazimierzu uchodźcom z Czech i Moraw

• 1542r - nowa fala uchodźców, w 1770r mieszka tam już 2 tys. Żydów

• 1564r - Zygmunt August daje Kazimierzowi przywilej „De non tolerandis christianis”

• 1608r - „vicus judeorum” (zaułek żydowski) zyskuje swój kształt

• 1627r - powstaje mur oddzielający

• Kazimierz - silny ośrodek studiów talmudycznych i kabalistycznych: Mojżesz Isseles Remu, Natan Spira

• 1492 - 97 - Żydzi wygnani z Portugali ( za Jana Olbrachta)

• 1495 - wypędzenie Żydów z Litwy przez Aleksandra Jagiellończyka

• 1507 - przywilej Zygmunta I Starego

• 1518 - 22 - utworzenie 4 żydowskich ziemstw (kahały - wielkopolski i mazowiecki, ziemia krakowska, małopolski i Rusi Czerwonej, litewski)

• 1530 - stworzenie stałego trybunału rozjemczego w Lublinie

• 1576 - Stefan Batory wydaje dekret przeciwko oskarżeniom żydów o mordy rytualne

• 1580 - powołanie walnego przedstawicielstwa ludności żydowskiej dla całej Rzeczypospolitej. Powstaje Sejm 4 ziem ( Waad arba acarot)

• 1648 - przełomowa data w historii Żydów w Polsce- powstanie Chmielnickiego, rzezie Żydów na kresach wschodnich

• 1648 - 49 - Kozacy i Ukraińcy zgładzili ponad 300 gmin Żydowskich

• Zygmunt III Waza przychylny dla Żydów

• 1651- walki wybuchają ponownie, w samym Wilnie ginie 25 tys Żydów, ogólna liczba ofiar z lat 1648 - 65 - 125 tys.

• W czasie Potopu oskarżenia Żydów o sprzyjanie Szwedom

• Pod koniec XVII w. ludność żydowska zaczyna powracać na Ukrainę

• 1764/65 - spis ludności w RP, wedle tego Żydów 586.658 os.

• 1768 - kaliszczyzna na Ukrainie , znowu rzezie

• XVIII początek haskali (Mojżesz Mendelson), stopniowa asymilacja Żydów, wychodzenie z getta. Antysemityzm

• 1818 - Status Miasta Żydów w wolnym mieście Kraków, mają prawo mieszkać na całym Kazimierzu, koniec przymusowego zamknięcia

• Główni propagatorzy haskali w Polsce - Salomon Majmon, Mendel Levinz Satanowa

• Zwolennicy haskali, zwani Maskilami. Walka pomiędzy nimi a chasydami.

• Rozwój szkolnictwa, większy udział młodzieży żydowskiej w szkolnictwie nieżydowskim

• 1862 - Synagoga Tempel na Miodowej

• Klątwa rabina z Litwy na Maskilów

Życie i literatura:

• Getta w Polsce (po wymarciu Piastów). Otoczone murem. Gmina żydowska poza murami

• Getto - wynalazek włoski, czerwona łata do oznaczenia, mieszkanie za murem to wynalazek soboru

• Ograniczenie przestrzeni

• Największa instytucja w getcie synagoga

• Budowane wewnątrz do modlenia

• Na zewnątrz funkcje obronne, strzelnice

• Na planie kwadratu, bożnica

• Najstarsza synagoga Stara Bożnica na Kazimierzu w XIV, potem przebudowana. W czasie wojny zburzona a następnie odrestaurowana na Szerokiej.

• Synagogi Remu, Tempel, Ajzyla, Poppera

Cmentarz, kirkut:

• Przy synagodze Remuh

• Łaźnia, mykwa - każda gmina miała przynajmniej jedną

• Szpital oddzielny

• Drukarnie żydowskie- na Kazimierzu Samuel, Aszer i Eljakim Helic

• Szkoły - cheder, jesziwy, szkoły II stopnia, Akademie Talmudyczne w Krakowie i Lwowie, dziewczynki uczono w domu

• Podczas haskali zeświedczenie szkolnictwa w zaborze austriackim, radykalna reforma szkolnictwa, Józef II nakazał Żydom posyłać do szkół ogólnych albo zeświedczonych szkół żydowskich, powstało 100 takich szkół, zrezygnowano z tego

Ustrój:

• Naśladowanie całego państwa

• Sejm żydowski

• Gminy żydowskie - zajmowały się sądownictwem, sprawami społeczno-ekonomicznymi, kulturalnymi, dobroczynnymi

• Urzędnik honorowy- raszim/panraszim na czele kahału. Co roku wybierał gminy. Faworyzowanie zamożnych.

• W ramach samorządu rodzi się autorytaryzm

• Ławnik - 3 lub 5

• Hahalnik - członek komisji nadzorczych

• Rabin - wybory gminne przeprowadzane, dysponował religijna klątwą. Obawiali się jego władzy, wyrastał często poza gminę. Próba ograniczenia rabinów, skracano jego urząd, często wybierani spoza gminy

• Pomocnicy rabinów

• Podatki - zwyczajne (pogłowie/stacyjne) i nadzwyczajne (koronacyjne, kozubalec, na wypadek wojny

Sądownictwo:

• Początkowo król, książę, potem ograniczone

• Mord rytualny pod sąd żydowski

• Bejt Din - sąd żydowski - pomiędzy żydami

• Ostatnią instancją król.

• Na czele rabbim, sądzili wg Talmudu

• Sejm czterech ziem Waad arba aracot, powstaje w 1580 zwoływany raz lub 2 razy do roku, rozkwit w latach 1582- 1690 w Lublinie i Jarosławiu

• 1623 - powstaje odrębny sejm dla Litwy Waad ha kachilot ha raschijat bimedin Litwa, zbierał się w Brześciu Litewskim

• Ostatni waad zbiera się w 1753 w Jarosławiu

• Na czele sejmu marszałek generalny

• Liczba nie przekraczała 30 osób

• Wspólne zjazdy dla obu sejmów

• Pertraktacje przez sztadłarów z lokalnymi władzami, wysyłani byli na lokalne obrady sejmu. Zajmowali się lobbingiem

Stan dzisiejszy:

• Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich do 1995. Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego, 8 gmin ok 1000 wiernych.

• Przewodnikiem Piotr Kadlick

• Havurah Lelimid Jahadut. Bractwo dla poznawania judaizmu. Wrocław, kilkudziesięciu członków i przewodniczący Jerzy Kichler

• Niezależna Gmina Wyznaniowa Mojżeszowego. Gdańsk 1999, ok.100 os, przewodniczący Jakub Szadaj

• Izraelicka Niezależna Gmina Wyznaniowa w Poznaniu, 2001, przewod. Andrzej Beryt

• Gmina Wyznaniowa Starozakonnych w RP, Warszawa, przewod. Bolesław Szenicer

• Żydzi mesjanistyczni: Koszalin, Katowice, Łódź, Świętochłowice

• 1997- ustawa o stosunku państwa Polskiego do Gmin Żydowskich, odzyskiwanie mienia, tego co należało do nich przed wojną. Przepychanki, walka o odzyskiwanie majątku, stąd wysyp takich związków

Frankiści:

• XII szerzenie się na ziemiach polskiego sabbatanizmu, Sabbatai Cwi (1626-76) ogłosił się Mesjaszem

• Jakub Frank ur. się na Podolu, zajmuje się kupiectwem w Smyrnie, zetknął się ze zwolennikami Sabbatai Cwi, poznaje Berechje zastepuje Sabbatai

• Zaczyna zyskiwać sławę mędrca , udaje się na Podole w 1755r ,wkrótce pozyskał kilkusetosobową grupę zwolenników

• 1756 - klątwa rzucona przez rabinów na niego, aresztowany (zjazd w Lanckoronie)

• Opieka bpa. Mikołaja Dembowskiego, dysputa kamienicka (dzięki niemu Frank został wypuszczony)

• Syn Dembowskiego, ucieczka Franka pod opiekę sułtana i przyjęcie islamu. Namawia do tego swoich 10 przybocznych.

• 1758r - powrót do Polski

• 1759r - przyjęcie chrztu katolickiego w kaplicy królewskiej Pałacu Saskiego w Warszawie. Chrzestnym jest sam August III

• Dysputa Franka z rabinami. Frank zwycięża.

• Porzuca żydowskie szaty, zgolili brody. 500 zwolenników tak zrobiło.

• Katolicyzm był dla niego tylko etapem w dojściu do prawdziwego odkrycia boga. W tym czasie sprowadził 12 sióstr które zostały jego kochankami. To oraz głoszona przez niego poglądy stały w jawnej sprzeczności z doktryną katolicka. Gdy w grupie frankistów, którzy przyjęli chrzest wybuchła epidemia, część z nich zakwestionowało boskość swego przywódcy, donieśli więc na Franka do władz kościelnych i osadzono go w twierdzy cysterskiej

• Kontakty z Mikołajem Repninem, chęć przyjęcia prawosławia

• 1772 - uwolnienie z twierdzy

• 1773 - udaje się z córką Ewą di Brna, kontakt z cesarzem Józefa III

• 1791 - umiera, Offenbach tam …

Chasydyzm:

• Izrael Ben Elizer zwany Baal Szew Tow (mąż dobrej sławy), w skrócie Beszt, ur. się prawdopodobnie w Okopach Świętej Trójcy, wcześniej osierocony, zajmowała się rodzina

• Studiuje Talmud i kabałę

• 17 lat - żeni się, ale szybko zostaje wdowcem wówczas opuszcza miejsce swojego zamieszkania

• Opuszcza Brody, udaje się do Kossowa

• W 36 roku życia na rozkaz Boga staje się słynnym cudotwórca cadykiem , wtedy przyjmuje przydomek Baal Szem Tow

• Osiada w Międzyborzu, otacza się dworem, zaczyna głosić swoje nauki, spisane przez ucznia Jakuba Józefa z Płonnego w dziele „ Toldot Jaakow Josef”

• Chasydyzm rozszerza się na całą Polskę, przeciw nim talmudyści, którzy patrzą z niepokojem jak chasydyzm porywa masy na wsiach i małych miastach

• Prześladowania prze władze rosyjskie, aresztowanie cadyków

• XIX stopniowe peteyfilowanie chasydyzmu, przekształcenie w instytucje

• Przeciwstawienie się haskali i syjonizmowi, chasydzi to ruch konserwatywny, w sprawach zwyczajów, stroju, języka czy szkolnictwa

• II wojna zniszczyła centra chasydyzmu w Europie zachodniej

• Tradycje chasydzkie odradzają się w USA, Izraelu czy Europie zachodniej

• Chasydyzm litewsko - białoruski - Chabad, skrót od słów chochma-bina-daat (mądrość- rozum-)

• Rozwój zawdzięcza rabinowi Sznumerowi Zalmanowi z Ladów ( 1747-181..)

• Światopogląd swój wyłożył on w dziele „Tonja” połączył poglądy chasydzkie z nauką Talmudu i kabały

• Nie zalecają zbytniej ascezy w duchu np. kabały, ale daleko są od radosnej wiary Beszta, a zwłaszcza jego następcy

• Najważniejszy urząd w chasydyzmie - cadyk - pośrednik pomiędzy Bogiem a ludźmi

• Z biegiem czasu degeneracja urzędu cadyka, najwięcej ich w Galicji

• Duża rola w chasydyzmie wiary w duchy i demony, nacisk połączony na radość, taniec, ekstazę i zjednoczenie z Bogiem.

Kościół Polskokatolicki:

• Bierze swój początek od Polskiego Kościoła Katolickiego w USA

• Powstaje Polski Narodowy Kościół Katolicki w USA z ruchu parafii niezależnych

• 3 ośrodki: - Chicago na czele ks. Antonii Kozłowski

- Buffalo na czele ks. Stanisław Kamiński

- Scranton na czele ks. Franciszek Hodur

• Konflikty na linii wierny- władze kościelne, hierarchia duchowna, doprowadza do utworzenia parafii niezależnych

• Najsilniejszy ośrodek w Scranton, tam spory parafian na czele z ks. Hodurem z proboszczem (Niemcem) ks. Ryszardem Austem dotyczące spraw finansowych, gospodarowania majątkiem parafii

• 1898r - ks. F. Hodur zostaje obłożony ekskomuniką przez bp diecezjalnego

• Zerwanie z Rzymem i 1904r odbywa się I Synod Generalny Polskiego Kościoła Narodowego w Scranton

• 1897r - Kozłowski udał się do Utrechtu i został wyświęcony na bp

• Buffalo: konflikt z ks. Janem Kitasem- sprzeciwił się budowaniu kolejnych parafii, ks. Antonii Klawiter zbudował nowy kościół ale pozostał żal ze względu na postawę Kitasa. Niezależna parafia. Sprowadzenie nowego proboszcza - Kamińskiego, który w 1896r objął parafię. Kamiński wyświęcony na bp w 1899r, kolejny niezależny ośrodek się uformował. Nie byli związani z Unią Utrechcka. Po śmierci Kamińskiego przyłączył się do Scranton.

• Scranton - parafia Najświętszego Serca. Konflikt pomiędzy wiernymi a Austem ( Niemcem) o fundusze. Wierni poszli do bp O'Hary, po tym złożyli memoriał papieżowi, chcieli polskiego biskupa i zapisania majątku jako majątku parafii, a nie biskupa (bo w USA tak jest), a także żądali posiadania wpływu na wybór proboszcza, ale Leon XIII nie zaakceptował.

• Ekskomunika Hodura w 1899r, zerwanie z papieżem i I Synod Generalny.

• Po synodzie rozwój kościoła, 20 parafii w władaniu Hodura

• 1906r - II Synod po którym ks. Hodur rozpoczął starania o sacre bp z episkopatu starokatolickiego.

• 1907r - umiera bp Kozłowski będący w łączności z unią utrechcką. Ks Hodur nawiązuje kontakt z episkopatem starokatolickim i otrzymuje sacrę bp w Holandii.

• 1909r - przejście do kościoła Narodowego parafii chicagowskiej z 20 tys wiernych

• […]

• Kiedy Polska odzyskuje niepodległość, Kościół Narodowy rozpoczyna misję w Polsce - początek 1920r

• Akcje misyjna rozpoczęta przez ks. Bronisława Krupskiego, pierwsza parafia w Krakowie, rozwój nowych parafii w środowisku wiejskim

• Starania o legalizację, w latach międzywojennych nic nie uzyskano

• Kościół rośnie w siłę, wedle danych samego Kościoła w 1920 r. liczba wiernych wynosiła 120 tys. […]

• Ważną postać ks. Władysław Faron

Władysław Faron:

• Zajmuje się on organizacją parafii starokatolików w Zamościu

• 1926r - uczestniczy w I Synodzie Kościoła Narodowego w Warszawie, na którym powierzono mu administracje nad diecezją misyjną PNKK w Polsce

• 1930r - konsekrowany na bp przez bpa Hodura w Scranton

• 1931r - wykluczony z PNKK z uwagi na autorytarną postawę i samowolę w prowadzeniu kościoła

• Organizuje wtedy własną starokatolicką grupę religijną, która zmienia nazwę kilkakrotnie, Kościół Polskokatolicki Reformowany, Kościół Starokatolików Polskonarodowościowy, Kościół Apostolstwa Polskonarodowego

• Mianuje się metropolitą i Arcybiskupem Efezu, a w świątynia w Zamościu zostaje podniesiona do rangi metropolii […]

• W czasie wojny Kościół doznaje poważnych strat, spokojną działalność pozwolił mu prowadzić dekret legalizacyjny - 1 II 1946, władze RPL przychylnie nastawione do niego, zważywszy na lewicowe sympatie ludzi związanych z tym Kościołem

• Organy bezpieczeństwa wykorzystały spory w PNKK do przejęcia nad nim kontroli, aresztowano w 1951r i później zamordowano w więzieniu niepokornego bpa Józefa Padewskiego, w jego miejsce a czele polskokatolików wstawiono ks. Maksymiliana Rode, byłego ks. Rzymskokatolickiego

• 1951- zjazd krajowy PNKK na którym potępiono amerykański liberalizm i zerwano wszelkie więzi z kościołem w USA i Kanadzie, uchwalono autokefalię o przyjęto nazwę Kościół Polskokatolicki

• Dziś: Kościół polskokatolicki

- 3 diecezje - warszawska, krakowsko- częstochowska i wrocławska

- 86 parafii

- wierni - ok. 25 tys

- 120 duchownych

- Najwyższa władza - Synod

- Zwierzchnik Kościoła - bp Wiktor Wysoczyński z Warszawy,

- bp Jerzy Szołmuller - administrator diecezji krakowsko - częstochowskiej, bp Stanisław Bosy we Wrocławiu

• Istnieje też Kościół Starokatolicki w RP, kontynuacja gałęzi wyodrębnionej w związku z rozłamem dokonanym przez bp Farona. Po śmierci bpa Zygmunta Szypolda, który zastępował Farona były kłopoty z następcą i kościół w 1965r zlikwidowano

• Odradzał się na emigracji w RFN, Klaudiusz Perendyk założył w Monachium placówkę

• 1896r - ponownie w Polsce

• 1996r - zarejestrowany przez bp Wojciecha Kolma (ale pedofilska afera)

• 2006r - zarejestrowany zostaje Polski Narodowy Kościół Katolicki w RP, oficjalnie odcina się od polskokatolicyzmu i jego niechlubnej przeszłości w PRL

• Do powołania przyczynili się duchowni i wierni Kościoła Polskokatolickiego w RP, którzy nie zaakceptowali wyboru w 1995r bpa W. Wysoczańskiego na zwierzchnika wspólnoty, spiritus movens ks Tomasz Rybka, proboszcz w parafii Dobrego Pasterza w Warszawie

• PNKK w USA i Kanadzie oficjalnie sprzeciwił się używania PNKK w RP, które sugeruje powiązanie miedzy nimi

• 2009r - bp Sylwester Bigaj otrzymuje pełnomocnictwo Rady Głównej PNKK w USA do reprezentowanie tego Kościoła w sporze administracyjnym pomiędzy PNKK w RP, a Kościołem Polskokatolickim

• 4 parafie, 2 kaplice, wiernych ok 450os

• Administrator Kościoła -ks Tomasz Rybka

Mariawityzm:

• Powstała jako katolickie zgromadzenie zakonne, założyła je siostra Felicja Maria Franciszka Kozłowska

• 1893r - s Maria otrzymuje objawienie zwane Dziełem Wielkiego Miłosierdzia, wkrótce da to początek Zgromadzeniu Kapłanów Mariawitów

• Rozwija się prężnie, do 1904 członków od 70 do 100 kapłanów, funkcjonujących w ukryciu

• 1903r - próba uregulowania statusu Zgromadzenia, składają przysięgę bp płockiemu Jerzemu Szembelowi i sprawa zostaje przekazana do Watykanu

• Delegacja mariawitów (16 ks) na czele z s. Kozłowską udaje się do papieża Leona VIII

• Wybór na ministra generalnego Zgromadzenia ks. Jana Marię Michała Kowalskiego

• Działania hierarchii katolickiej z Polski w Watykanie, niechętnej zgromadzeniu

• Leon VIII umiera zanim dotarli, następca jego Pius X

• Siostra Kozłowska zrzekła się przewodniczeniu Zgromadzenia . Kowalski wybrany na jej miejsce.

• 1903r - prywatna audiencja u papieża o legalizację Dzieła Wielkiego Miłosierdzia

• Prześladowano ich

• Dekret kongregacji Inkwizycyjnej z 4 IX 1904r nakazuje skasowanie Zgromadzenia oraz odsunięcie Kozłowskiej od kierowania siostrami i wpływu na kapłanów

• 1905-6r - starania Mariawitów w Watykanie o cofnięcie decyzji

• 5 IV 1906 wydanie przez Piusa X encykliki „ Tribus ciriter”, w której potwierdzono moc dekretu inkwizycyjnego

• niepodporządkowali się tej decyzji

• Dekret Inkwizycji z 5 II 1906r - imienna ekskomunika na ks. J. Kowalskiego i s. Kozłowską oraz wszystkich kapłanów którzy w ciągu 20 dni od ogłoszenia dekretu nie odejdą od Zgromadzenia

• Rozpoczęcie prac nad stworzeniem nowej organizacji kościelnej niezależnej od papieża […]

• Uznanie nowego Kościoła przez władze rosyjskie

• Nawiązanie kontaktu z starokatolikami w Unii Utrechckiej, przyjęcie Mariawitów, udzielenie ks Kowalskiemu sakry bp 5 X 1909r w Utrechcie. W 1910r sakrę otrzymali L M A Gołębiowski, R M J Próchniewski

• Przyjmują nazwę Katolicki Kościół Mariawitów zmieniona potem na Starokatolicki Kościół Mariawitów

• 1910r - ich liczba 162tys, 3 biskupów, 30 kapłanów, 120 sióstr

• 1911r - rozpoczęcie budowy świątyni i klasztoru w Płocku

• 23 III 1921r umiera Mateczka Kozłowska

• Po śmierci założycielki zaczyna rozwijać się Kult Mateczki, apogeum w latach 30tych, w koncepcjach Kowalskiego mówiono o Marii Franciszce jako Duchu Św. wcielonym w człowieka

• Wzrost znaczenia bp Kowalskiego, nazywanego nawet słowiańskim papieżem przepowiedzianym przez Słowackiego

• Rozszerzenie reform doktrynalnych przez arcybiskupa Kowalskiego

• Mistyczne małżeństwa pomiędzy księżmi a zakonnicami, w pierwszy taki związek wstąpił sam Arcybiskup Kowalski, którego żona została s. Anna Maria Izabela Wiłucka

• Rozwija teologię mistycznych związków seksualnych, uznając, że dzieci narodzone z nich są niepokalanie poczęte, w ukryciu praktykowane wielożeństwo (ale nie mieszkali ze sobą, była potrzebna zgoda przełożonych na akt seksualny). Każdy kto odrzuca małżeństwo skazany jest na gniew boski. A siostry w takich związkach nie traciły dziewictwa.

• Wykluczeni z Unii Utrechckiej

• Wprowadzenie kapłaństwa kobiet, pierwszą kapłanką i biskupką została Izabela Wiłucka, wyświęcona w Wielki Czwartek 1929r

• Coraz większy ferment w związku z tymi innowacjami, aktywizuje się opozycja wobec Arcybiskupa na czele bp Filipem Marią Feldmanem

• 1935 Kapituła Generalna Zgromadzenia Mariawitów usuwa abp Kowalskiego ze wszystkich funkcji

• W efekcie podział Mariawitów na 2 zwalczające się nurty.

- Pierwszy zachował świątynię w Płocku i starą nazwę Starokatolicki Kościół Mariawitów, odrzucił większość reform Kowalskiego (np. kult Mateczki),

- drugi zachowuje reformy - Katolicki Kościół Mariawitów w Felicjanowie koło Płocka, gmina Bodzanów (kilka lat później abp Kowalski wprowadził kolejne nowinki - duch Św. wcielił się w Marię Franciszkę, oraz zniesienie stanu kapłańskiego)

• Feldman artykułuje zarzuty rozpusta, raj na ziemi w formie mistycznej

• Starokatolicki Kościół Mariawitów

- 25tys wiernych w Polsce i ok. 5tys w Paryżu

- 4 biskupów, 24 księży

- 3 diecezje: warszawsko - płocka, lubelsko - podlaska, śląsko - łódzka

- bp naczelny: Michał Maria Ludwik Jabłoński od 2007r

- pismo „Mariawita”

- Kościół jest członkiem Polskiej rady ekumenicznej, Światowej Rady Kościoła o Konfederacji Kościołów Europejskiego

• Katolicki Kościół Mariawitów, siedziba Felicjanów

- ok 1,5 tys wiernych z tendencjami malejącymi,

- duchowni w większości kobiety, wspólnota uznaje jednak kapłaństwo powszechne wiernych

- podział na 2 kustodie: Warszawska, Płocka i placówka unijna w Krakowie (wspólnota Płockiego i Fenicjanowskiego odłamu, opiekuje się kapłan Paweł Maria Konrad Rudnicki)

- 18 parafii

- 32 duchownych, w tym 2 biskupki

- na czele bp Damiana Maria Beatrycze Szulgowicz.

9

---