Systemy wychowania resocjalizującego
System wychowania resocjalizującego - całościowy, planowy, uporządkowany układ środków postępowania, zmierzający w sposób szybki, pełny i ekonomiczny do osiągania zmierzonego celu pedagogicznego. (M. Kalinowski)
Wg Cz. Czapówa:
1. System dyscyplinarny i progresywny
Dwa rodzaje:
Podsystem dyscyplinarno-izolacyjny; całkowite odizolowanie od wpływu środowiska zewnętrznego, system opierający się na surowej dyscyplinie i karach.
Podsystem progresywny; w systemie tym dyscyplina opiera się na zewnętrznych nagrodach, które otrzymują skazani.
W systemach tych centralna władze posiada wychowawca, jako „szef”.
2. System socjopedagogiczny i indywidualny
W systemie tym ważna jest zasada autonomii, samorządności, czy wewnątrzsterowności wychowanka. Relacje wychowawcy z wychowankami są mniej formalne niż we wcześniejszych systemach. Opierał się na respektowaniu indywidualności wychowanków, ale nie pomijał przy tym terapeutycznej wartości interakcji społecznych z grupą.
3. System homogeniczny i komplementarny
Bardzo ważnym elementem tego systemu jest stworzenie odpowiedniej diagnozy wychowanka. W tym systemie do grup wychowawczych zalicza się młodzież w zależności od diagnozy indywidualnego przypadku tj. umieszczając wychowanków w miarę homogenicznej pod względem stopnia wykolejenia społecznego oraz zaburzeń osobowościowych i emocjonalnych (czyli odmiany niedostosowania społecznego) grupie. Dobór metod, technik i oddziaływań wychowawczych zależy od cech wychowanka. System ten zakłada, ze nie ma jednego idealnego modelu i trzeba czerpać z rożnych systemów.
Z punktu metod działania możemy wyróżnić:
dyscyplinarno- izolacyjny- odpowiada systemowi celkowemu- cechuje go sztywne podporządkowanie w zakładzie rygorom dyscypliny, izolując jednoczesnie od środowiska naturalnego. Model ten uległ przeorganizowaniu i powstał model izolacyjno- opiekuńczy.
izolacyjno- opiekuńczy- występuje izolacja, ale zamiast reżimu występuje zaspokajanie potrzeb- czyli przeorganizowanie z ostrej dyscypliny na zaspokajanie potrzeb skazanych.
socjoterapeutyczny- kieruje się zaspokajaniem procesu godnego wychowania w grupach w których występuje.
indywidualny- w centrum zainteresowania znajduje się wychowanek i jego osobowość. Organizuje się zajęcia aby wychowanek mógł rozwijać swoje własne zainteresowania.
terapeutyczny- podobny do modelu indywidualnego, na wychowanka oddziałują środki terapeutyczne.
Systemy resocjalizacyjne:
System komplementarny (eklektyczny)- opiera się na zasadzie, że idealny system nie istnieje, ale w każdym z istniejących można znaleźć coś dobrego dla wychowanka, w zależności od jego potrzeb. System ten oparty jest na wnikliwej diagnozie.
Systemy odnoszące się do funkcjonowania instytucji:
System homogeniczny- kryterium jest koncentracja na przebywaniu w instytucjach wychowanków jednorodnych ( taka sama płeć, wiek itp.)
System heterogeniczny- grupy jednorodne są złe dlatego istotne jest zróżnicowanie.
Podział systemów w zależności od dominacji bodźców sterujących:
System punitywno- restrykcyjny- przeważają bodźce polegające na ograniczeniu możliwości zdobywania informacji, wypowiedzi i decyzji wychowanków, dostępności do wyżywienia i odpowiedniego ubrania oraz aktywności.
System permisywno- ekspresyjny- dominują bodźce stymulujące do zdobywania informacji, wyzwalające swobodę, ekspresję, nie ograniczające konsumpcji i korzystania z dóbr materialnych, nie ograniczające aktywności i autonomii.
SYSTEMY RESOCJALIZACJI NA PRZESTRZENI DZIEJÓW
System celkowy
System progresywny i system regresywny
System rodzinny
System republik i wiosek dziecięcych
System celkowy nazwa pochodzi od słowa „cela” ponieważ opierał się na umieszczaniu skazanych w pojedynczych celach
System ten polegał na:
- całkowitej izolacji
- wpływ na powstanie tego typu więzień miały poglądy religijnej sekty - Kwakrów
- ochronie więźnia przed jeszcze bardziej zdemoralizowanymi więźniami
- skojarzenie z celą klasztorną
System progresywny i regresywny
W systemie progresywnym według W. Croftona koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności przewidywała trzy fazy:
Faza I - Skazani poddawani są surowemu reżimowi. Dzieli się na dwa okresy: 1) okres, w którym skazani otrzymywali nudne i męczące prace w swoich celach 2) okres, w którym warunki odbywania kary były nieco łagodniejsze; więźniowie otrzymywali lepsze jedzenie, bardziej interesującą pracę; nie obowiązywało odosobnienie w czasie pracy, nauki, nabożeństw i wieczorów dyskusyjnych.
Faza II (główna) - więźniowie wykonywali ciężkie prace, najczęściej publiczne i na świeżym powietrzu. Noc spędzali pojedynczo w specjalnie przeznaczonych na ten cel boksach. Czas trwania tej fazy to około połowa całej kary.
Faza III - kara odbywana była w warunkach rozluźnionego reżimu. Więzień przebywał w zakładzie bez murów, gdzie strażnicy nie byli uzbrojeni. Więźniowie otrzymywali za wykonaną pracę większe wynagrodzenie. Faza ta kończyła się zwolnieniem warunkowym. Gdy osadzony pilnie pracował i zachowywał się nienagannie, każda z faz mogła ulec skróceniu. Gdy nie dostrzegano postępów w zachowaniu, to cofano więźnia do fazy poprzedniej, pozbawiając go w ten sposób możliwości wcześniejszego wyjścia z zakładu w trybie warunkowego zwolnienia lub nawet oddalając zwolnienie na czas późniejszy
System regresywny zaś był odwróceniem progresji, gdyż według jego założeń więźniowie otrzymywali bezpośrednio po przyjęciu klasę najwyższą ze wszystkimi możliwymi ulgami. W razie złego sprawowania byli degradowani stopniowo do klas niższych z możliwością awansu do poprzedniego poziomu w razie poprawy. Przyjmowanie nowo przybyłego więźnia do klasy najwyższej miało taką dodatnią stronę, że łagodziło gwałtowny przeskok z lepszych warunków wolnościowych do gorszych - więziennych, dzięki czemu unikano nagłych wstrząsów i reakcji na sytuację izolacji. Ujemną stroną było natomiast ograniczenie oddziaływania wychowawczego, gdyż więźniowie byli pozbawieni dostatecznie silnych bodźców w kierunku dążenia do poprawy. W tej fazie odbywania kary nie groziło oczywiście (w tym stopniu, co przy progresji) zmaterializowanie pobudek dobrego postępowania, gdyż można było apelować do wyższych uczuć więźniów, do ambicji i honoru.
System rodzinny
Zwany jest także kierunkiem szwajcarskim, gdyż miał szczególnie wielu zwolenników w Szwajcarii. Tam powstała pierwsza placówka oparta na zasadach życia rodzinnego (1810 r.) Hrabia Filip E. Von Fellenberg, założył tę placówkę w swoim majątku. Jego zakład był przeznaczony głównie dla skrajnie biednych dzieci, ujętych przez policję za włóczęgostwo, żebractwo, a także dla dzieci pochodzących z tzw. "dobrych domów" zepsutych brakiem zainteresowania lub rozpieszczonych przez rodziców oraz opuszczone sieroty. Pierwszym kierownikiem tego zakładu w latach 1810 - 1833 był młody nauczyciel Jan Jakub Wehrli. Przebywał stale, dzień i noc, ze swymi wychowankami i dzielił z nimi pracę, pożywienie, zabawy, a nawet ubranie. Przed pracą i podczas niej udzielał chłopcom nauki, najczęściej w formie rozmów w związku z wykonywaną pracą. Nauka obejmowała: czytanie, pisanie, rysunki, śpiew, ćwiczenia w mówieniu, geometrię, przyrodę, technikę z nauką rzemiosła, geografię i historię kraju ojczystego oraz religię i zasady moralności. W końcowym stadium rozwoju zakładu Wehrli oparł się na znanym już w ówczesnych szkołach systemie "monitorów". Gdy liczba wychowanków zwiększyła się znacząco (było ich 40) wychowanie zostało tak przez niego zorganizowane, że każdy chłopiec do 15 roku życia był poddany nadzorowi starszego. W chwili gdy wychowanek ukończył 15 lat, mógł zostać sam "bratem - opiekunem". Jeśli jednak jego postępowanie było tego rodzaju, że funkcji tej nie mógł pełnić, to jej nie otrzymywał i sam nadal zostawał pod opieką. Przydział młodszych chłopców pod opiekę starszych odbywał się przez losowanie. W celu wyeliminowania jednostronności i niesprawiedliwości, tak zorganizowana opieka zmieniała się co kwartał. Troska brata - opiekuna dotyczyła: higieny osobistej, gospodarowania pieniędzmi, pomocami szkolnymi, zachowania wychowanka.
System republik i wiosek dziecięcych
Republiki młodzieżowe organizowano na zasadach całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży. Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville w USA przyjęła 2 podstawowe założenia organizacyjne:
zupełna wolność
praca
We wstępnym okresie istnienia republiki następstwem tych założeń były liczne ucieczki wychowanków. Później pomysłodawca republiki we Freeville W. George zdołał wprowadzić w życie całkowity samorząd a odpowiedzialność za opinię republiki przeniósł na samych wychowanków. Tego rodzaju rozwiązanie obniżyło liczbę ucieczek, a nieletni poczuli się "obywatelami" republiki i zamierzali udowodnić, że pomimo, iż możliwe jest naruszenie prawa i uczynienie przykrości, to niekoniecznie trzeba być przestępcą, czy też złym człowiekiem. W celu nadania tej odpowiedzialności prawdziwej wymowy, George pozwolił wychowankom wybrać sobie takie formy współżycia i wypróbować je, jakie by im najbardziej odpowiadały. Stanął sam na uboczu jako życzliwy doradca i przywódca. Decyzje organizacyjne podejmowane były przez członków wiosek, wytworzyły się odpowiednie systemy organizacyjne.
1