ZAMIEJSCOWY WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
W
BIAŁEJ PODLASKIEJ
PRACA SEMESTRALNA
TEMAT: KSZTAŁTOWANIE POSTAW PROSOMATYCZNYCH
SZANIAWSKI MAREK
I MB
STUDIA ZAOCZNE III ROK
Chociaż wśród psychologów społecznych nie ma zgody, co do definicji postawy, jednak większość zgadza się, że jest to ocena pozytywna lub negatywna ludzi obiektów i idei. Postawy takie są trwałe w takim sensie, że utrzymują się w przez dłuższy czas. Chwilowa irytacja z powodu czegoś, co ktoś powiedział nie jest postawą, ale trwały, negatywny obraz tej osoby jest postawą. Postawy są pozytywną lub negatywną reakcją na coś. Ludzie nie są neutralnymi obserwatorami świata, ale stale oceniają to, co widzą.
Ogólnie można wyróżnić trzy grupy definicji postaw, są to:
Definicje nawiązujące do koncepcji socjologicznej, w której zwraca się szczególnie uwagę na stosunek nosiciela do postawy.
Definicje nawiązujące do tradycji behawiorystycznej lub psychologii uczenia się.
Definicje nawiązujące do teorii poznawczych w psychologii.
W koncepcjach nawiązujących do tradycji socjologistycznej zwraca się szczególna uwagę na stosunek osoby mającej daną postawę nosiciela postawy do jej przedmiotu. Tak definiował postawy jeden z pierwszych twórców pomiaru postaw L.L. Thustone, który przez postawę rozumiał stopień natężenia pozytywnego lub negatywnego ucznia związanego z jakimś przedmiotem.
Nieco inną definicje podają H.A. Munay i C.D. Magan, które ujmują postawę jako trwała dyspozycję charakteryzującą się konsekwentnym występowaniem tego samego ucznia wobec pewnej całości. Bardziej współcześnie M. Fishbein uważa, że każdy przedmiot czy pojęcie jest oceniane w kategoriach pozytywnych, naturalnych lub negatywnych i właśnie te oceny są postawami.
Z polskich autorów na znaczenie stosunku nosiciela postawy do jej przedmiotu zwracają uwagę zarówno K. Obuchowski jak i J. Reykowski.
Podsumowując możemy stwierdzić, że zgodnie z definicjami wychodzącymi z podejścia socjologicznego, a przyjętymi przez wielu psychologów społecznych, postawa to określony, względnie stały stosunek emocjonalny lub oceniający przedmiotu lub dyspozycji do występowania takiego stosunku, wyrażająca się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.
W definicjach nawiązujących do koncepcji behawiorystycznej teorii uczenia się zwraca się szczególna uwagę na zachowanie osobnika, na jego reakcję wobec przedmiotów świata zewnętrznego a w tym przedmiotów społecznych. Należy dodać, że nie chodzi tu o jakikolwiek przypadkowe zachowania się, lecz o zachowania powtarzające się i konserwatywne, to znaczy takie, które pojawiają się ilekroć występuje dana sytuacja czy dany przedmiot, które co więcej są do siebie podobne. A oto przykłady tego rodzaju definicji:
W.M. Fuson przez postawę rozumie podobieństwo wystąpienia w danej sytuacji określonego zachowania.
Inną definicję proponuje W.A. Scott, który traktuje postawę jako nawyk lub jako
wewnętrzną reakcję antycypacyjną, pośredniczącą w stosunku do zewnętrznego zachowania. W tym przypadku w grę musi wchodzić proces uczenia się, stanowiący podstawę uformowania się nawyku, czyli reakcji antycypacyjnej.
Na ogół większość autorów związanych z orientacja behawiorystyczną a zajmujących się postawami, uważa, że są to pewnego rodzaju dyspozycje do zachowania się w określony sposób. Wartością wyżej przedstawionych definicji jest to, że zwracają uwagę na zachowanie związane czy konstytuujące postawę, jak również na wspomnianej wyżej stałości zachowań, natomiast brak im wystarczającej precyzji, co w efekcie nie pozwala odróżnić postawy od innych form zachowania.
W związku z rozwojem w psychologii, a w psychologii społecznej szczególnie tak zwanych koncepcji czy teorii poznawczych, pojawiły się definicje, w których wykorzystując dotychczasowe ustalenia, że postawa to nie tylko określone zachowanie czy stosunek oceniający lub emocjonalny wobec danego przedmiotu, lecz również odnoszące się do niego elementy poznawcze.
W ten sposób z definicji postawy zostały usunięte zarówno zachowanie jak i stosunek, czy to emocjonalny czy oceniający. Warto natomiast zwrócić uwagę, że Asch podkreśla ideę doświadczenia w tworzeniu się postaw.
M.J. Rosenberg przez postawę rozumie strukturę złożoną z elementów poznawczych, a dokładniej ze zbioru przekonań dotyczących możliwości realizowania pewnych wartości przez przedmiot postawy. Według Rosenberga elementy poznawcze i elementy afektyczne pozostają ze sobą w ścisłym związku i harmonii. W koncepcji tej mamy również doczynienia z sugestią dotyczącą sposobu zmiany postaw.
Wielu polskich autorów, takich jak : S. Nowak, T. Mądrzycki, stoi na stanowisku, że postawa odnosi się do określonego przedmiotu i składa się z elementów behawiorystycznych (dyspozycji do zachowania się ) wobec przedmiotu czy klasy przedmiotów. Nawiązując do tego sposobu myślenia przez postawę będziemy rozumieć: względnie stałą strukturę procesów poznawczych emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego przedmiotu.
Rozwijając podstawową definicję postawy poprzez bardziej precyzyjne sformułowanie tego, co rozumiemy przez „ocenę”. Na postawę składają się różne komponenty lub części. Komponentem postawy jest komponent emocjonalny, czyli twoje reakcje emocjonalne wobec przedmiotu postawy. Komponent poznawczy, czyli twoje myśli i przekonania o przedmiocie postawy, i komponent behawioralny, czyli twoje działanie, czyli dające się zaobserwować zachowania wobec przedmiotu postawa. Pomimo,że postawy są bardziej trwałe niż chwilowe kaprysy lub wrażenia, to czasami i wrażenia się zmieniają.
W jakich warunkach postawy się najprawdopodobniej zmieniają?
Zmienianie postaw poprzez zmianę zachowania.
Teoria dystansu poznawczego.
Czynnik, który powoduje zmianę postawy występuje wtedy, gdy ludzie zachowują się niezgodnie ze swoimi postawami i nie mogą znaleźć zewnętrznego uzasadnienia swojego zachowania. Mamy tu na myśli teorie dystansu poznawczego.
Dystans poznawczy był pierwotnie definiowany jako niezgodność między dwoma elementami poznawczymi, takimi jak: „Jestem uczciwą osobą” i „Właśnie okłamałem mojego przyjaciela”. W miarę jak teoria się rozwijała stało się jasne, że to nie sama niezgodność powoduje dysonans, lecz dyskomfort pojawia się z powodu niezgodności, jaka zachodzi między działaniem lub elementem poznawczym a wyobrażeniem samego siebie. Ludzie doświadczają dysonansu, gdy robią coś, co stanowi zagrożenie obrazu samego siebie jako osoby przyzwoitej i uczciwej szczególnie, jeśli nie ma możliwości wyjaśnienia tego zachowania uwarunkowaniami okoliczności zewnętrznych.
Zarówno analiza pojęcia postawy jak i tego, co się rzeczywiście mierzy badając postawy wskazuje, że postawa rozumiana jako struktura posiada szereg czynników. Jednym z czynników jest znak postawy. Skoro mówimy o stosunku do jakiegoś przedmiotu, stosunku objawiającym się w postaci uczuć, emocji przeżywanych w związku z przedmiotem postawy, posiadania przekonań oceniających czy wreszcie tendencji do określonego zachowania, można powiedzieć, że ów stosunek ma określony znak. Możemy mieć doczynienia z pozytywnym, negatywnym lub nienaturalnym znakiem postawy.
Podobnie ma się sprawa z emocjami przezywanymi w związku z przedmiotem postawy i możemy przeżywać w związku z nim emocje, które określamy jako dodatnie, możemy przezywać emocje ujemne, a wreszcie nasze uczucie może być ambiwalentne lub możemy nie przeżywać żadnych wyraźnych uczuć, co w przybliżeniu odpowiadałoby postawie neutralnej.
Również i w trzecim komponencie postawy to jest tendencji do określonego zachowania lub w samym tym zachowaniu przejawia się znak postawy. Gdy znak postawy jest ujemny, wówczas będziemy mieli doczynienia z tendencją do unikania przedmiotu postawy.
C.H. Marpe`a za pomocą skali mierzącej postawy wobec różnych spraw społecznych zbadał on mianowicie trzy grupy osób: uczniów szkół średnich, studentów i osoby dorosłe. Przed ponownym badaniem ta skalą podzielił on każdą grupę na trzy podgrupy. Pierwszą podgrupę zaznajomiono z opinia większości w tych sprawach, druga z opinią ekspertów, a trzeciej jako grupie kontrolnej nie powiedziano nic. Analizując wyniki możemy dojść do następujących wniosków:
Opinia większości jest większym autorytetem (wywołująca większe zmiany) niż opinia ekspertów.
Studenci i uczniowie są bardziej podatni niż osoby dorosłe zarówno na wpływ opinii „większości” jak i opinii ekspertów.
Różnice między wpływem opinii większości a wpływem opinii ekspertów zmniejszają się w miarę jak wzrasta wiek osób badanych.
Wzory kultury somatycznej
Spośród wieku zjawisk szczególny wpływ na postawy wobec ciała mają wzory kultury somatycznej. Zostały one ukształtowane w tradycji kultury europejskiej i przechodząc określoną ewolucję pozostają w pewnym stopniu żywe i obowiązują także współcześnie. Ujmując rzecz schematycznie dadzą się one sprowadzić schematycznie do następujących typów:
Wzór Ludonistyczny.
Rozróżniamy trzy zasadnicze typy ludonistycznych doznań cielesnych: smakowe, seksualne i kinetyczne. Pierwsze przejawiają się w najróżnorodniejszych postaciach i rozmaitych nasileniach. Podobnie zróżnicowanie jakościowe posiadają zachowania seksualne. Natomiast ruch jako źródło przyjemności przejawia się najczęściej w postaci gier i zabaw fizycznych. Przyjemności cielesne rozpatrywane w perspektywie magii, religii lub nawet współczesnych świeckich zasad estetycznych mają w sobie z reguły coś nieczystego.
Wzór Estetyczny.
Pierwotnie piękno przysługiwało wyłącznie ciału człowieka, pozostałe strony jego osobowości określano przy pomocy innych pojęć. Ciało doskonale zbudowanego człowieka cechowały: wysoka budowa, harmonia i właściwa proporcja poszczególnych jego części.
Wzór Ascetyczny.
Wbrew przyjętemu stereotypowi o niepodzielności wzoru platońskiej kalokagatii w starożytności, należy podkreślić, że nie miał on nigdy statusu pełnej wyłączności. Niejako obok niego istniały koncepcje filozoficzne obojętne na sprawy cielesne. Stad tez u schyłku epoki helleńskiej, nasila się krytyka wiążącego się ze sportem wyczynowym ideału sprawności i siły fizycznej, cech właściwych - jak sądzono - raczej zwierzętom niż ludziom. Do tych wątków krytyki ciała jako wartości wraca Augustyn, który formułuje doktrynalne podstawy filozofii „pogardy ciała”.
Wzór higieniczny.
Istnieją dwa typy wzoru higienicznego: egzystencjalny i utylitarny.
Pierwszy towarzyszy walce człowieka z choroba i śmiercią. Ma, więc niejako charakter ponadczasowy i jedynie formy, w których występuje, zmieniają się wraz z postępem medycyny.
Drugi typ wzoru higienicznego podporządkowany jest społecznym celom utylitarnym. Pojawia się on podobnie jak pierwszy - w czasach najdawniejszych, jednakże szczególne znaczenie uzyskuje w społeczeństwach przemysłowych, które już w pierwszej fazie swojego rozwoju budują praktyczne doniosłe programy higieny społecznej. Wiąże się to przede wszystkim z uświadomieniem negatywnych skutków zdrowotnych intensywnej i długo trwającej pracy przemysłowej, z potrzebami politycznymi, a szczególnie utylitarnymi oraz z kształtowaniem się nowoczesnych narodów zabiegających o właściwe miejsce na mapie świata.
Wzór Sprawnościowy.
Najbardziej skrajny i konsekwentnie realizowany wzór utylitarnego podejścia do sprawności fizycznej zawdzięczający doświadczeniom spartańskiego modelu wychowawczego. Mimo wszelkich odmienności wzór ten kontynuowany był w późniejszym wychowaniu rycerskim. Te same w istocie cele przyświecają wychowaniu fizycznemu we współczesnym wojsku, chociaż szybki rozwój techniki wojennej niejako na drugi plan spycha sprawnościowe umiejętności żołnierzy.
Wzór Agonistyczny.
Zachowania agonistyczne mają początkowo zasięg ograniczony klasowo: wpisane są one mianowicie w arystokratyczny styl życia i jedynie wtórnie przenikają do innych sfer społecznych, aspirujących do tego stylu.
Po pierwsze, wzory arystokratycznej dzielności okazały się atrakcyjne także dla innych klas, stąd zostały one przez nich zaadaptowane i zinternalizowane. Po drugie, rozsuwający się margines czasu wolnego sprzyjał rozprzestrzenianiu się czynności „aktywnego próżnowania” także wśród klas pracujących. Po trzecie, zawody sportowe odbywają się publicznie, powołują do istnienia widownię, która na zasadzie sprężenia zwrotnego stymuluje dążności do zwycięstwa zawodników. Po czwarte, zachowania sportowców okazały się dogodnym instrumentem w kształtowaniu sprawności fizycznej dzieci i młodzieży, dzięki czemu stały się elementem koncepcji i programów edukacyjnych jako wartości o charakterze autotelicznym. Po piąte, agonistyka sportowa stała się współcześnie symbolicznym wyrazem dominacji bądź przewodnictwa narodów i państw, walczących o pierwszeństwo we współzawodnictwie międzynarodowym we wszystkich, już nie tylko sportowych sferach życia.
Wzory somatyczne w stylu życia społeczeństwa polskiego.
Rozpatrując dominujące style życia, charakterystyczne dla współczesnej młodzieży, zróżnicowanych klasowo i zawodowo oraz pod względem płci, niemal całkowitemu zaniknięciu uległ tu tradycyjnie wzór ascetyczny. Ograniczone znaczenie w generacji młodego pokolenia mają też: wzór higieniczny i sprawnościowy. Bodaj największym uznaniem i aprobatą w pokoleniu młodzieży cieszą się wzory: estetyczny, Ludonistyczny oraz agonistyczny.
W zakresie tego pierwszego młodzież najbardziej aktywnie przyczynia się do pogłębiania relatywizmu kanonów piękna ciała. Jednocześnie zauważyć można istotny awans typu urody sportowej, szczególnie u chłopców i młodych mężczyzn. Dziewczęta są pod tym względem bardziej tradycjonalne.
Równie atrakcyjny dla młodzieży pozostaje wzór Ludonistyczny. Bardziej tendencje te wyraża się w zakresie spraw seksualnych. Panująca tu swoboda obyczajowa, jak wiadomo zasłużyła w kręgach specjalistów na miano rewolucji seksualnej.
Duże znaczenie wreszcie w środowisku młodzieży posiada wzór agonistyczny, szczególnie w sferze tzw. wartości uznawanych. Natomiast realizowanie tego wzoru preferuje stosunkowo niewielka liczba młodzieży ta, która sport wyczynowy uprawia zawodowo lub też ta, która czyni to w charakterze hobby.
Wraz z postępem cywilizacji i zasadniczą zmianą warunków życia i pracy w społeczeństwie zurbanizowanym masowej realizacji doczekał się także wzór Ludonistyczny od dziesiątków lat propagowany przez środowiska lekarskie i oświatowe. Sprawdza się on szczególnie w sposobie wychowania dzieci zgodnie z kanonami oświaty sanitarnej i zdrowotnej.
Wzór estetyczny związany z wyglądem zewnętrznym jest obecny zarówno w świadomości mężczyzn jak i kobiet. Niemniej cechy tworzące ten wzór traktuje się ciągle jako „przyrodzone” a więc naturalne.
Wśród wielu czynności czasu wolnego, wśród których dominuje oglądanie programów telewizyjnych tylko nieliczni poświęcają swoją uwagę rekreacji fizycznej, do której należą w szczególności: spacery, uczestnictwo w imprezach sportowych poza domem oraz wycieczki turystyczne. Mówiąc ogólnie, odsetki te poza spacerami są bardzo niewielkie i wskazują na niską obecność rekreacji fizycznej w zagospodarowaniu czasu wolnego a co za tym idzie jej minimalną rolę w stylu życia Polaków. Przedstawione wyżej dane liczbowe odnoszą się do dorosłej populacji Polski, a więc nie obejmują one, zatem dzieci i młodzieży do lat siedemnastu. Jak wynika z innych danych zbiorowości te charakteryzują się zdecydowanie większą aktywnością ruchową, przede wszystkim dzięki szkolnym wychowaniom fizycznym, które w zasadzie wynoszą dwie - trzy godziny tygodniowo. Nieliczna młodzież korzysta także z pozalekcyjnych form sportowych jak SKS - sy. Jednakże z roku na rok odsetek dzieci korzystających z tego typu zajęć spada.
Procesom tym winien towarzyszyć rozwój właściwej infrastruktury i masowa popularyzacja różnych form spędzania wolnego czasu na sportowo a także masowa produkcja sprzętu sportowo - turystyczno - rekreacyjnego i innego pokrewnego. Te sprawy będą już jednak nie tylko sprawą polityczną państwa, ile inicjatywą określonych stowarzyszeń, spółek oraz prywatnych przedsiębiorców, bowiem ta sfera życia będzie prostą pochodną rozwijającego się na naszych oczach wyniku krajowego i międzynarodowego, zaspokajającego potrzeby konsumpcji kulturalnej w zajmującej nas dziedzinie.
Bibliografia
„Kultura Fizyczna” - nr. 5 - 6 1996r.
„Kultura Fizyczna” - nr. 3 - 5 1999r
„Psychologia Społeczna” - Alonsen E.
„Psychologia Społeczna” - Stanisław Mika
„Wychowanie fizyczne i zdrowotne” - nr.2 1995r.
8