PROKURATOR 1(9)/2002

61

Często słyszymy o przestępczości zorganizowanej jako zjawisku ogarnia-

jącym coraz szersze zakresy życia, nie tylko gospodarczego, lecz również

politycznego, a nawet społecznego. Jednak każdy z wypowiadających się

o tego rodzaju przestępczości, w zależności od wykonywanej profesji czy

kontekstu, inaczej rozumie pojęcia „polska przestępczość zorganizowana”

czy „zorganizowana grupa przestępcza”. Czy jest jednak możliwe dokona-

nie jakiejś ścisłej, a zarazem wiarygodnej, kategoryzacji czy definicji polskiej

przestępczości zorganizowanej? Wydaje się, że nie.

W polskich realiach problematyka tego rodzaju przestępczości jest

nowa i nadal w zasadzie nieznana, co więcej, jest ona bardzo ważna nie

tylko z punktu widzenia jej znaczenia społecznego, ale też dlatego, że doty-

czy w znacznym stopniu wiarygodności organów państwa i potrzeby zapew-

nienia bezpieczeństwa wewnętrznego kraju. Rozpoznanie operacyjne oraz

statystyki kryminalne wskazują jednoznacznie na coraz większe zagrożenie

przestępczością zorganizowaną jako zjawiskiem dynamicznie ewoluują-

cym i nieprzewidywalnym. Należy więc dążyć do jego szczegółowego po-

znania, jak również wypracować metody prognozowania, co będzie

stanowić podstawę do skoordynowanych działań zapobiegawczych.

W ramach programu badawczego rozprawy doktorskiej podjęto wy-

zwanie przeprowadzenia kompleksowych kryminologicznych badań nad

zjawiskiem przestępczości zorganizowanej. Ich celem było zebranie cało-

ściowej usystematyzowanej wiedzy, co ma prowadzić do wypracowania

adekwatnych do zagrożenia form i metod walki oraz prawodawstwa zmie-

rzającego do eliminowania zjawiska, jak również skutecznego mu zapobie-

gania.

Najpierw należało dokonać wyboru strategii badań. Zbadano zjawisko

polskiej przestępczości zorganizowanej na podstawie przejawów jej aktyw-

ZBIGNIEW RAU

Cechy polskiej

zorganizowanej

grupy przestępczej

62

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

ności – a więc wpływu na organy państwowe, zachowań jej członków czy

fluktuacji struktury oraz kierunków jakościowych i ilościowych przestępstw

popełnianych przez grupy zorganizowane. Materiał badawczy zgromadzo-

no na podstawie wiedzy osób praktycznie zajmujących się zwalczaniem

przestępczości zorganizowanej. Pierwotnie wprawdzie rozważano analizę

akt wybranych postępowań przygotowawczych, jednakże wydaje się, iż tyl-

ko w oparciu o wiedzę policjantów, prokuratorów i sędziów z terenu całego

kraju można dokonać pewnego uogólnienia stanu i aktywności zjawiska.

Przeanalizowanie nawet kilkudziesięciu spraw dałoby obraz modus operan-

di

działania grup przestępczych tylko w tych indywidualnych przypadkach –

co więcej, wiele istotnych wątków działalności zostałoby pominiętych choćby

dlatego, iż nie znajdują się w materiałach procesowych. Zawsze pominięcie

nieudokumentowanej wiedzy, w szczególności w tak delikatnej materii, jaką

jest zwalczanie przestępczości zorganizowanej, stanowi mankament analizy

wielokrotnie przetworzonych materiałów procesowych.

Poprzez wskazania policjantów CBŚ, udzielone w oparciu nie tylko o wie-

dzę procesową, lecz również operacyjną, uzyskano kryminologiczny obraz

polskiej zorganizowanej grupy przestępczej – na podstawie doświadczenia

wynikającego z jednej strony z prowadzenia konkretnych spraw, z drugiej

na podstawie wyników kilkuletniej już pracy operacyjnej skierowanej

przeciwko przestępczości zorganizowanej. Wyniki badań policjantów uzupeł-

niono diagnozą wiedzy prokuratorów zwalczających zorganizowaną przestęp-

czość w zakresie działań procesowych oraz jako oskarżycieli w przewodzie

sądowym. Zakres uzyskanej wiedzy jest bardzo szeroki, i, co istotne, potwier-

dzony oraz uzupełniony został wynikami badawczymi otrzymanymi podczas

pierwszych przeprowadzonych w Polsce badań świadków koronnych.

Powyższy wstęp był konieczny, by przybliżyć sposób dochodzenia do

przedstawianych danych. Wiedzę o wewnętrznych stosunkach w zorganizo-

wanych grupach przestępczych uzyskano za pomocą ankietowych badań

empirycznych przeprowadzonych na terenie kraju na grupach responden-

tów: policjantów Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji

oraz prokuratorów wydziałów VI prokuratur okręgowych oraz Biura ds.

Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej

1

.

W zasadzie tylko na podstawie analizy kryminologicznej w oparciu o ba-

dania empiryczne można dojść do wniosków, które stanowią przyczynek do

1

W ramach programu badawczego diagnozie poddano także inne grupy respon-

dentów: nieletnich – wielokrotnych sprawców czynów karalnych, świadków koron-

nych, sędziów – sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, jak również

reprezentatywną próbę społeczeństwa. Przyjęte ramy artykułu ograniczają możliwo-

ści omówienia wszystkich grup badawczych.

PROKURATOR 1(9)/2002

63

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

twórczej analizy aktualnie obowiązujących aktów prawnych. Należy zatem

dołożyć wszelkich starań, aby uzyskać consensus krytycznych wskazań kry-

minologicznych i analizy dogmatycznej problematyki de lege lata.

Zjawisko polskiej przestępczości zorganizowanej cechuje znaczna dyna-

mika, ewoluuje ono w rozmaitych kierunkach, nie można go również skate-

goryzować w ścisłe ramy pojęciowe. Niełatwo zatem określić standardową

strukturę polskiej zorganizowanej grupy przestępczej, każda grupa odzna-

cza się indywidualnymi cechami charakterystycznymi i trudno dokonywać

jakiegoś ujednolicania. Podjęto zatem próbę określenia nie tyle struktury

grupy jako organizacji i kierunków wzajemnych podległości, lecz więzów
różnego rodzaju, jakimi powiązani są jej członkowie

2

.

Respondentów – policjantów CBŚ i prokuratorów ds. PZ – poproszono

o określenie

najtrwalszych więzi, jakie ich zdaniem łączą członków zor-

ganizowanych grup przestępczych, w celu ustalenia, na jakich podstawach
opiera się istnienie oraz integralność organizacyjna grupy. Tu jednoznacz-
nie, tak prokuratorzy, jak i policjanci – przy średniej 63 % wskazań –
określili, że najtrwalszymi są więzi finansowe, a więc wspólnota intere-
sów, następnie, w sumie określane przez 53 % respondentów, że naj-
trwalsze w grupie są więzi strachu, potem więzi wspólnej działalności
przestępczej, chęci powiększania swoich nielegalnych majątków, przy 24 %
wskazań na więź uzależnień (finansowych, narkotykowych). Jako istotną
rolę więzi rodzinnych w polskich zorganizowanych grupach przestępczych
określiło 18 % policjantów i 24 % prokuratorów. W innych odpowiedziach
otwartych określano, że są to więzi związane z możliwością „dotarcia do
różnych osób i instytucji, rozłożone na kilku członków grupy, pojedynczo
często nie są w stanie istnieć i zarobkować”. W działalność grupy „każdy
musi wnieść swój wkład i następuje naturalny podział zadań i obowiązków,
bez kontaktów – nie ma działania”

3

. Kolejną więzią jest wspólna obrona

przed działalnością innych grup przestępczych.

Zwrócono również uwagę na „poczucie ważności i niezależności dla

osób funkcjonujących w grupie, łącznie z dość dużą sferą bezkarności – to

2

Jest to zarazem przyczynek do próby wypracowania ustawowej definicji przestępczo-

ści zorganizowanej. Problemem jest zrozumienie istoty tej przestępczości, co uwidacz-

nia się w trakcie porównywania odpowiedzi różnych grup respondentów w powyższym

zakresie. Sędziowie są skłonni rozumieć grupę w znaczeniu hierarchicznym, ze

ściśle wykształconymi regułami postępowania – tak jednak w istocie wcale nie jest

– jak stwierdził jeden z prokuratorów – „przestępcy nie wydają sobie legitymacji”,

stanowi to o trudnościach udowodnienia zarzutu z artykułu 258 k.k. – inaczej jego

istotę rozumie policjant, inaczej prokurator, a jeszcze inaczej sędzia.

3

Wypowiedź pracownika operacyjnego CBŚ.

64

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

imponuje i ogłupia”.

4

Określenia powyższe tworzą obraz grupy jako swo-

istego przedsiębiorstwa z możliwościami zarobienia niekiedy znacznych

kwot pieniędzy. Istotne jest wskazanie, potwierdzane w wielu innych oce-

nach, na więź strachu, jako spoiwa wiążącego grupę. Ma to wielkie znacze-

nie w momencie prowadzenia postępowania przygotowawczego.

Członkowie grupy nie zeznają nie tyle dlatego, że są lojalni w stosunku do

swoich kolegów, ale ze strachu przed zemstą. Uczucie strachu, jako najbar-

dziej pierwotne, odznacza się wielką siłą oddziaływania. Stanowi ono niejed-

nokrotnie o sile szefa czy lidera grupy i jego władzy nie tylko w strukturze,

lecz i poza nią, jako choćby hipotetyczną możliwość zastosowania brutalnej

przemocy przez człowieka nie mającego żadnych zahamowań

5

.

Istotne, również dla wypracowania mechanizmów dezintegrujących

grupy, jest poznanie metod wstępowania czy raczej przyjmowania w struk-

tury grupy. Dlatego respondentów zapytano,

czy nowy członek grupy

otrzymuje opiekuna? Jest to pytanie bardzo trudne, gdyż wymaga głębo-

kiej wiedzy i rozpoznania personalnego w zorganizowanej grupie przestęp-

czej. Odpowiedzi twierdzącej na powyższe pytanie udzieliło 36 %

policjantów (z reguły byli to funkcjonariusze operacyjni) i 22 % prokurato-

rów. Przeciwnego zdania było 15 % policjantów i 10 % prokuratorów, na-

tomiast aż 68 % prokuratorów i 40 % policjantów nie umiało odpowiedzieć

na to pytanie. 9 % respondentów z grupy policjantów w ogóle nie zakreśliło

żadnej z trzech podanych odpowiedzi.

Z rozmów z funkcjonariuszami wynika, iż przydzielanie opiekunów, chęć

ustanowienia swoistego rytuału inicjacji czy wprowadzenia wewnętrznego ko-

deksu honorowego występuje incydentalnie i tylko w dużych, zhierarchizowa-

nych grupach (aktywność w tym kierunku wykazywały zorganizowane grupy

działające w Łodzi, tzw. Łódzka Ośmiornica). Nawiązując do poprzedniego

zakresu, zadano pytanie „

Czy istnieje jakiś ostateczny warunek (jakaś

inicjacja), by uznać kandydata za pełnoprawnego członka zorgani-

zowanej grupy przestępczej?” 38 % policjantów i 21 % prokuratorów

odpowiedziało twierdząco, natomiast 21 % policjantów i 22 % prokuratorów

podczas zwalczania zorganizowanej przestępczości nie spotkało się z jakimś

ostatecznym warunkiem przyjęcia czy inicjacją kandydata do zorganizowanej

grupy przestępczej. Na to pytanie nie umiało udzielić odpowiedzi 41 % poli-

cjantów i 57 % prokuratorów. Niekiedy respondenci dopisywali, iż warun-

kiem, by uznać kandydata za pełnoprawnego członka grupy, jest czasami

popełnienie przestępstwa w grupie.

4

Wypowiedź prokuratora pionu PZ.

5

Jest to wywieranie wpływu na zewnątrz, np. zastraszanie świadków oraz człon-

ków konkurencyjnych grup przestępczych.

PROKURATOR 1(9)/2002

65

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

W zakresie ustaleń –

czy istnieje pewnego rodzaju wtajemnicze-

nie, ceremonia przyjęcia? – otrzymane wyniki wskazują jednoznacznie,

że w polskiej zorganizowanej przestępczości nie występują z zasady cere-

moniały przyjęć nowych członków, takie, jakie mają miejsce np. podczas

przyjmowania do Cosa Nostra. Pozytywnie na to pytanie odpowiedziało

tylko 15 % policjantów i 6 % prokuratorów, negatywnie 39 % policjantów

i 37 % prokuratorów, nie umiało odpowiedzieć na tak postawione pytanie

47 % policjantów i 57 % prokuratorów

6

.

W celu ustalenia siły oddziaływania zorganizowanej grupy przestęp-

czej na swych członków, zapytano policjantów i prokuratorów, czy ich zda-

niem

możliwa jest rezygnacja z członkostwa w grupie? 20 %

policjantów i 23 % prokuratorów odpowiedziało twierdząco, niemożliwość

rezygnacji z funkcjonowania w zorganizowanej grupie przestępczej określi-

ło 57 % policjantów i 38 % prokuratorów. Nie potrafiło odpowiedzieć na to

pytanie 23 % policjantów i 39 % prokuratorów. Uzyskane odpowiedzi

uzmysławiają, dlaczego tak trudne jest skuteczne zapobieganie zorganizo-

wanej przestępczości. W korelacji z odpowiedziami na inne pytania, dia-

gnozujące wewnętrzną strukturę grupy oraz więzi w niej panujące,

dochodzimy do wniosku,

że właśnie jedna z najsilniejszych więzi –

więź strachu, powoduje niemożność odejścia z grupy. Jest to zjawi-

sko o tyle niepokojące, że stawia pod znakiem zapytania jakiekolwiek reso-

cjalizacyjne funkcje kary, czyli proces przywracania do właściwego

funkcjonowania w społeczeństwie członków zorganizowanych grup prze-

stępczych osadzonych w zakładach karnych.

Presja, jaką wywiera zorganizowana grupa przestępcza na członka gru-

py, wiąże się również z czynnikiem finansowym. Osoba, która chciałaby

nawet zerwać z działalnością przestępczą, skazuje się automatycznie na

brak środków do życia. Zważyć trzeba, że członkowie zorganizowanych

grup przestępczych niskiego szczebla są z reguły osobami o wykształceniu

podstawowym bądź zawodowym. Zdobycie zatem przez nich legalnego za-

trudnienia będzie trudne również z tego powodu, że, egzystując w grupie,

przyzwyczaili się do posiadania dużej ilości pieniędzy zdobytych małym na-

kładem sił i środków. Czynniki takie powodują, iż walka ze zorganizowaną

przestępczością, obok rozwiązań prawnych i organizacyjno-technicznych,

niesie ze sobą wyzwanie w zakresie wypracowania strategii resocjalizacji

i pomocy tym członkom zorganizowanych grup przestępczych, którzy

faktycznie chcieliby odejść z grupy.

6

Powyższy wynik potwierdzony jest wielokrotnymi wypowiedziami policjantów CBŚ

i prokuratorów pionu PZ, twierdzących, że w polskiej przestępczości zorganizowa-

nej kodeks honorowy nie odgrywa dużego znaczenia.

66

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

Mając na uwadze funkcjonowanie modelu amerykańskiej organized

crime

, polskim respondentom zadano pytanie: „

Czy możliwe jest wy-

kluczenie (wydalenie, wyrzucenie) kogoś ze zorganizowanej grupy

przestępczej w ramach kary?” Pozytywnie na to pytanie odpowiedziało
50 % policjantów i 33 % prokuratorów, negatywnie 27 % policjantów i 30 %
prokuratorów, natomiast nie umiało ustosunkować się do tego 23 % poli-
cjantów i 37 % prokuratorów. Pytanie to zadano w związku z ukształtowa-
niem się w modelu zorganizowanej przestępczości w Stanach Zjednoczonych
mechanizmu wykluczenia kogoś ze zorganizowanej grupy przestępczej bez
konieczności jego fizycznej likwidacji. Wykluczenie takie niejednokrotnie
ma miejsce w związku ze złamaniem zasad panujących w grupie, manifesto-
waniem swojej zamożności, nadużywaniem alkoholu czy zażywaniem nar-
kotyków. Osoba taka jest już w zasadzie „spalona” na danym terenie. Nikt
z kimś takim nie wejdzie w porozumienie co do popełnienia poważnego
przestępstwa, jest on już postrzegany jako osoba nie dająca rękojmi docho-
wania wierności oraz skuteczności działania.

Wydaje się, iż w polskiej przestępczości zorganizowanej usunięcie z gru-

py może nastąpić w związku z nadużywaniem alkoholu i narkotyków. W pol-
skich grupach nie jest praktykowane usuwanie z grupy także dlatego, iż
usunięty żołnierz może przejść do grupy konkurencyjnej albo zdradzić or-
ganom ścigania zakres działalności grupy. Z kolei w wypadku zdrady do-
konywana jest raczej fizyczna eliminacja

7

.

Aby ustalić cechy charakterystyczne polskiej zorganizowanej grupy

przestępczej, należy zadać pytanie, czy w polskiej zorganizowanej grupie
przestępczej zawsze występuje hierarchiczna struktura i podporządkowa-
nie? Jest ono o tyle istotne, że sądy orzekające w sprawach przestępczości
zorganizowanej w kontekście rozpatrywania zarzutu z artykułu 258 k.k.
oczekują pełnego udowodnienia właśnie takich cech grupy

8

. Bardzo zna-

czące są więc wyniki analizy udzielonych odpowiedzi, gdzie 28 % policjan-

7

Potwierdzają to wypowiedzi świadków koronnych, gdzie aż 61 % diagnozowanych

stwierdza, że za trwałe nieposłuszeństwo szefowi karze się fizyczną eliminacją. Choć

jednocześnie 54 % świadków koronnych stwierdziło, iż wykluczenie z grupy jest możli-

we, ale rzadko stosowane.

8

„Wszystko zależy od elementów definicji, tu - wykazanie przywództwa, podległo-

ści, a więc wykonywanie poleceń, zbieranie się, obyczaje, może powtarzalność

zachowań przestępczych wskazująca na istnienie procedur organizacyjnych

”.

„Oczekuję ustalenia powiązań finansowych, towarzyskich i hierarchii w grupie”.

„Priorytetem działań prokuratora winno być dokładne ustalenie członków grupy

przestępczej, ich pozycji w grupie i gromadzenie pełnego materiału dowodowego

wskazującego na to, iż określone osoby znają się i działają w grupie przestępczej

”

– wypowiedzi sędziów sądów okręgowych.

PROKURATOR 1(9)/2002

67

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

tów stwierdza, że w zorganizowanych grupach przestępczych nie w każdym

wypadku istnieje hierarchiczna struktura i podporządkowanie, podobnego

zdania jest również aż 51 % prokuratorów. Dane te uwidaczniają, że hierar-

chiczność grup nie jest bezwzględną zasadą w polskiej przestępczości zorga-

nizowanej, co ma istotne znaczenie dla orzekania w przewodzie sądowym.

Następuje tu więc swoiste zaprzeczenie desygnatów określenia „zorga-

nizowana grupa przestępcza” czy „związek przestępczy” w ścisłym rozumie-

niu przepisu art. 258 k.k. Wydaje się więc, że problematyka rzeczywistego

udowodnienia zarzutu z artykułu 258 k.k. jest znacznie bardziej złożona, niż
postulowana częstokroć konieczność stworzenia ustawowej definicji prze-

stępczości zorganizowanej jako pomocniczej w działaniach dowodowych,

a traktowanej w sferze postulatów jako swoiste panaceum dowodowe

9

.

Jednakże jeśli to nie zawsze struktura i wewnętrzne podporządkowanie de-

cydują o istnieniu i charakterze grupy, to należy określić cechy, jakimi się

ona odznacza.

Respondenci, na podstawie własnych doświadczeń w prowadzonych

sprawach,

określili charakterystyczne cechy polskiej zorganizowa-

nej grupy przestępczej. 33 % respondentów policjantów wskazało na jej

hierarchiczność, przy wskazaniach na tę cechę 11 % prokuratorów, 28 %

policjantów i 26 % prokuratorów wskazało na brutalność, 28 % policjantów

i 23 % prokuratorów na bezwzględność, 26 % policjantów na hermetycz-

ność, przy wskazaniu na tę cechę tylko 2 % prokuratorów, oraz 14 % poli-
cjantów przy aż 40 % wskazań prokuratorów (!) na powiązania z legalnymi

strukturami państwa.

Inne z wymienionych cech to nieprzewidywalność, zajmowanie się przez

członków grup wszystkim, co przynosi zysk, gdyż grupy nie są, poza nielicz-

nymi wyjątkami, ściśle wyspecjalizowane w jakiejś konkretnej działalności.

Z kolei podkreślano jednak, że strefy wpływów, a w szczególności zasięg
terytorialny, są bardzo ściśle określone. Wskazywano też, że polskie zorga-

nizowane grupy przestępcze mają łatwość dostępu do informacji poprzez

korupcję osób z kręgów urzędników państwowych oraz łatwość legalizowa-

nia dochodów. Cechują się też dążeniem ich szefów do bezwzględnego pod-

porządkowania sobie członków grupy, co być może jest efektem ciągłej

walki i rywalizacji wewnątrz grupy o coraz wyższą pozycję. Wielokrotnie
w odpowiedziach otwartych przekazywano, że zysk za wszelką cenę jest

priorytetem działalności grupy.

9

Stwierdzenia takie padały głównie ze strony prokuratorów. Trudno jednakże

wtłoczyć w ścisłe ramy pojęciowe zjawisko o tak wielu płaszczyznach, jakim jest

przestępczość zorganizowana.

68

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

Polskie zorganizowane grupy przestępcze prowadzą działalność na wie-

lu płaszczyznach. Powiązania wewnętrzne członków grup są z reguły powiąza-

niami finansowymi, a struktury oparte są na więziach strachu, a w niektórych

wypadkach przyjacielsko-rodzinnych. Inne cechy, którymi określano polską

grupę przestępczą, to: zgrana, zamknięta, efektywna w działaniu, pewna

siebie, dobrze wyposażona technicznie w środki łączności i transportu, po-

siadająca znaczne środki finansowe, wprowadzająca osoby z marginesu

społecznego do wykonywania ról, które są najłatwiejsze do wykrycia przez

Policję (tzw. słupy). Zwracano również uwagę na brak strategicznych, dłu-
gofalowych celów działania oraz nieuczciwość członków grupy w stosunku

do siebie.

Stwierdzono, że członkowie grupy nie tylko są nieuczciwi w stosunku do

siebie, ale próbują też oszukiwać swoich szefów. W związku z tym, jeżeli

grupa nie ma silnego, twardego i bezwzględnego przywódcy, który jest

w stanie strachem utrzymać podległych sobie członków w ryzach, staje się
hierarchicznie niestabilna, zaczyna się rozpadać, wyłaniają się nowi silni sze-

fowie próbujący uzyskać niezależność od dotychczasowego lidera. Prowadzi

to w konsekwencji do walk żołnierzy i szefów czy szefa nowo powstającej

grupy. Wskazywano również, że członkowie grup przestępczych są bezkom-

promisowi, nie mają żadnych hamulców moralnych, a podporządkowują się

z reguły swoim szefom czy liderowi ze strachu.

Jako cechę zorganizowanej polskiej grupy przestępczej wymieniano

również różnicę w zamożności członków grupy. Szefowie, nie mówiąc już

o liderach, są osobami bardzo zamożnymi, z olbrzymimi zyskami, natomiast

żołnierze (w porównaniu z przywódcami) czerpią zyski stosunkowo niewiel-

kie. Są to kwoty rzędu około 4-6 tys. złotych miesięcznie. Zdarza się, że

żołnierze grupy „zarobkują”, ściągając za wiedzą i generalną zgodą swojego

szefa haracze z przedsiębiorstw bądź restauracji na jakimś terenie, i tym
samym uzyskują odpowiednie wynagrodzenie finansowe, natomiast inne szer-

sze działania podejmowane są już tylko za zgodą i porozumieniem z szefem

grupy.

Niekiedy wykształcony szef grupy ma kontakty towarzyskie z osobami

z władzy i administracji państwowej, wówczas grupa wywiera naciski korup-

cyjne, ale jej lider jest właściwie poza oddziaływaniem karnym

10

. Osoby

z kręgu organów państwowych, przyjmujące korzyści majątkowe od grup

10

Pozycja lidera jest tak wysoka, że nie jest on utożsamiany z przestępczością

zorganizowaną. Wszelkie polecenia wydawane są przez pośredników, co nawet w

razie ujęcia członków grupy nie wskaże w sposób bezpośredni na właściwego

pomysłodawcę.

PROKURATOR 1(9)/2002

69

przestępczych, mogą być wręcz przez nie utrzymywane. W polskiej zorgani-

zowanej grupie przestępczej panuje również przeświadczenie o możliwości

korumpowania organów ścigania – i jest to proces długotrwały i umiejętne

prowadzony, jako że grupa wie, jakie słabości ma dana osoba, którą chce

skorumpować lub zmusić do współpracy. Kolejnymi cechami polskiej zorga-

nizowanej grupy przestępczej są: wielokrotnie podkreślany brak wykrystali-

zowanych norm honorowych wewnątrz grupy, poczucie bezkarności i dążenie

za wszelką cenę do podporządkowania członków grupy szefowi poprzez od-

powiednie finansowanie czy uzależnienie od środków odurzających, a nawet

wykorzystywanie trudnej sytuacji rodzinnej. Cechą charakterystyczną dla

polskiej grupy są również adwokaci utrzymywani na zasadzie pensji, a więc

w rozumieniu pojęcia konsultantów grupy.

Stwierdzano również, że grupa przestępcza często określana jest jako

atrakcyjna dla młodych ludzi, którym imponuje posiadanie broni palnej

oraz duży „profesjonalizm” działalności takiej grupy. Wielokrotnie podno-

szono też, iż istnieje zjawisko utajniania danych informacji w grupie w zależ-

ności od statusu członka grupy, funkcjonowanie zaufanych kontrolerów

szefa

11

, którzy nadzorują działania finansowe i przestępcze, a także sprawu-

ją swoistą politykę kadrową. Cechą polskiej zorganizowanej grupy prze-

stępczej jest determinacja i ekstremalne zachowanie młodego pokolenia,

brak poszanowania ze strony tzw. „młodych wilków” dla starych liderów

oraz zabójstwa niewygodnych osób i nielojalnych pracowników

12

.

Prokuratorzy i policjanci jako cechę charakterystyczną niektórych

polskich grup przestępczych, w szczególności grup niewyspecjalizowa-

nych i mniejszych, określają brak hierarchiczności i podporządkowania or-

ganizacji. W grupie również jako żołnierze biorą udział bardzo młodzi ludzie

(poniżej 17 roku życia), którzy potem, jeśli ponoszą odpowiedzialność kar-

ną, jako nieletni nie są rozliczani za fakt popełnienia przestępstwa z art.

258 k.k., a tylko za ten czyn, w związku z którym zostali zatrzymani.

Można zatem stwierdzić, że w polskich zorganizowanych grupach prze-

stępczych funkcjonują również nieletni, w szczególności na najniższym po-

ziomie grupy, gdzie ich zadaniem jest rozprowadzanie narkotyków oraz

kradzieże luksusowych samochodów. Szefowie zorganizowanych grup prze-

stępczych oraz ich członkowie doskonale wiedzą, iż nieletni – złapany nawet

na kradzieży samochodu – nie będzie odpowiadał przed prokuratorem, tyl-

ko przed sądem dla nieletnich, i z reguły w stosunku do niego orzeczony

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

11

Najbezwzględniejsi i najwierniejsi tworzą swoisty „kontrwywiad” szefa.

12

Wszystkie powyższe uwagi są wypowiedziami prokuratorów pionu PZ oraz pra-

cowników CBŚ.

70

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

będzie środek wychowawczy w postaci umieszczenia w półotwartym mło-
dzieżowym ośrodku wychowawczym. Czyn jego również w żaden sposób nie
zostanie zinterpretowany przez sąd dla nieletnich jako udział w zorganizo-
wanej grupie przestępczej

13

, co uniemożliwia ewentualną dekonspirację.

W związku z powyższym, statystyki nie wykazują nieletnich jako członków
grup przestępczych.

Jako cechę polskiej przestępczości zorganizowanej prokuratorzy okre-

ślali przedmiotowe traktowanie szeregowych członków grupy, brak autory-
tetów, bezmyślność w stosowaniu przemocy oraz słabnięcie powiązań na
obrzeżach grupy, gdzie jej struktura staje się dosyć płynną. Z tego wynika
fakt, iż nisko postawieni członkowie zorganizowanych grup przestępczych
działają nierzadko w kilku grupach. Cechą dużych grup jest z kolei wydawa-
nie poleceń przez pośredników, którzy zlecają zadania żołnierzom, co za-
pewnia szefowi bezkarność w wypadku ujawnienia przestępstwa.

Na podstawie przeprowadzonych badań – obok wyłonienia cech charak-

terystycznych polskiej zorganizowanej grupy przestępczej – można dojść rów-
nież do kolejnych wniosków oraz generalnie określić, że istnieje podział na
duże grupy przestępcze z reguły wyspecjalizowane, np. w produkcji i prze-
mycie narkotyków, handlu bronią, handlu i przemycie luksusowych samo-
chodów, przestępczości o charakterze ekonomicznym. W tych grupach,
mających 30-80 członków, występuje hierarchia, cechy podporządkowania
oraz wieloszczeblowość struktury. W małych grupach działających krótko,
zajmujących się bardzo różnymi, częstokroć drobnymi przestępstwami – ta-
kiej struktury i hierarchicznego podporządkowania nie ma. Grupy tego ro-
dzaju nie mają lidera, lecz raczej kilku szefów, jednak nie w rozumieniu
hierarchicznego przywództwa, ale bardziej przywództwa w znaczeniu socjo-
logicznym, a więc posiadania jakichś cech indywidualnych predysponują-
cych do najkorzystniejszego dla grupy wykonywania zadań. Tak więc
pozostali członkowie podporządkowują się takim osobom nie na zasadzie
przymusu, lecz osiągnięcia konkretnych, z reguły finansowych, korzyści.

Taki dychotomiczny podział grup na mniejsze i większe – wysoko zorga-

nizowane – nie może być jednak rozumiany jako podział sztywny. Nie należy
operować żadnymi definicjami, polska zorganizowana grupa przestępcza
jako zjawisko nie podlega i nigdy nie będzie podlegała jakimś konkretnie
określonym zasadom czy charakterystykom, każda grupa jest indywidualna
i musi być indywidualnie rozpatrywana. Wydaje się zatem, iż podawanie
cech opisowych, jak to ma miejsce zarówno w niektórych opracowaniach

13

Ponieważ rozpatrywany jest jako jeden czyn, nie powiązany z innymi.

PROKURATOR 1(9)/2002

71

Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej

zachodnioeuropejskich, jak i amerykańskich, jest najwłaściwsze

14

. Oczywi-

ście, z jednej strony opracowanie ustawowej definicji przestępczości zorga-

nizowanej dałoby pewien argument prokuratorom na sali sądowej,

jednakże, biorąc pod uwagę powyższe rozważania, należałoby operować

tak nieostrymi pojęciami, jak wywoływanie poczucia strachu czy zależności,

różnicowanie grup na mniejsze i większe itp. Stanowiłoby to o niespójności

takiej definicji. Z drugiej strony kazuistyczne ujęcie przestępczości zorgani-

zowanej, z jaką mamy do czynienia w rozwiązaniach amerykańskich – choć-

by powielanie unormowań RICO

15

, byłoby w polskim kontynentalnym

systemie prawnym nie do przyjęcia

16

.

W niniejszym artykule zasygnalizowano jedynie pewne problemy zwią-

zane z omawianym zjawiskiem. Szersza diagnoza polskiej przestępczości

zorganizowanej na podstawie przeprowadzonych badań przedstawiona zo-

stanie w monografii Polska przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie,

która ukaże się nakładem Wydawnictwa Zakamycze w maju br.

14

H.J. Schneider: Przestępczość zorganizowana z międzynarodowego krymino-

logicznego punktu widzenia.

Prokuratura i Prawo 1995, nr 10, s. 21 i n.

15

Z. Rau: Podstawy prawne zwalczania amerykańskiej przestępczości zorgani-

zowanej - unormowania Racketeer Influenced and Corrupt Organizations

, Pro-

kuratura i Prawo 2000, nr 12, s. 81 i n.

16

Tu być może pomocne byłoby pojęcie „zorganizowana” – lecz z wyłączeniem

obligatoryjności hierarchii, według słownika wyraz „zorganizować” oznacza: „zor-

ganizować się dla wspólnego działania, podporządkować się regułom, normom,

prowadzić do czegoś, wprowadzić do czegoś ład, organizację, urządzić coś, skupić,

zrzeszyć w jakąś jednostkę organizacyjną, jakąś organizację”. Słownik języka pol-

skiego

(red. nauk. M. Szymczak), Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 987.

dr Zbigniew RAU

komisarz

Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu