13. W JAKI SPOSÓB PRAWO HUMANITARNE CHRONI UCHODŹCÓW I OSOBY WYSIEDLONE?

Uchodźcami są ludzie, którzy uciekli ze swojego kraju, natomiast osobami wysiedlonymi są ci, którzy
nie opuścili obszaru swojego państwa.

Uchodźcy korzystają przede wszystkim z ochrony przyznanej im w prawie dotyczącym uchodźców
oraz wynikającej z uprawnień Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw
Uchodźców (UNHCR). Są oni również chronieni międzynarodowym prawem humanitarnym, jeżeli
stają się ofiarami konfliktu zbrojnego znajdując się w rękach strony przeciwnej lub w wyniku działań
wojennych prowadzonych w państwie, które ich przyjęło. Czwarta konwencja genewska i protokół I
przyznają uchodźcom szczególną ochronę. Dotyczy to zwłaszcza uchodźców na obszarach
okupowanych. Czwarta konwencja odwołuje się także do zasady non-refoulement (czyli zakazu
zawracania osób znajdujących się w stanie bezpośredniego zagrożenia - przyp. tłum.) stanowiącej
podstawę prawa dotyczącego uchodźców.

Osoby wysiedlone na obszarze swojego własnego państwa są chronione podczas konfliktu zbrojnego
normami międzynarodowego prawa humanitarnego, które zapewniają ludności cywilnej rzeczywiście
szerokie gwarancje. Celem tych norm jest przede wszystkim ochrona ludności cywilnej przed
następstwami działań wojennych; na przykład, zabronione jest atakowanie lub terroryzowanie osób
cywilnych, traktowanie głodu jako metody walki, czy niszczenie dóbr niezbędnych dla przetrwania
ludności. W konflikcie wewnętrznym, osoby wysiedlone podlegają ochronie na podstawie art. 3
wspólnego czterem konwencjom genewskim oraz protokołu II.

Prawo humanitarne zakazuje przymusowych wysiedleń z wyjątkiem sytuacji, w których wysiedlenie
jest konieczne albo w celu zapewnienia bezpieczeństwa ludności, albo z naglących względów
wojskowych. Co więcej, ogólna ochrona przyznana ludności cywilnej w prawie humanitarnym powinna
doprowadzi do ograniczenia wysiedleń. Niestety, w niedawnych konfliktach normy te były zbyt często
naruszane, dlatego przede wszystkim należy zapewnić lepsze przestrzeganie obowiązujących
przepisów i nie zajmować się przygotowywaniem nowych reguł.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE DOTYCZĄCE UCHODŹCÓW

Prawo dotyczące uchodźców opiera się w szczególności na następujących dokumentach:
- Konwencji Narodów Zjednoczonych o statusie uchodźców z 1951 r.;
- Protokole dotyczącym statusu uchodźców z 1967 r.;
- Konwencji Organizacji Jedności Afrykańskiej dotyczącej zagadnień charakterystycznych dla
problemu uchodźców w Afryce z 1969 r.;
- Deklaracji z Kartageny w sprawie uchodźców z 1984 r.;
- rezolucji przyjętych zwłaszcza przez Zgromadzenie Ogólne NZ.

DEFINICJA UCHODŹCY

Zgodnie z art. 1 konwencji z 1951 r., pojęcie "uchodźca" ma zastosowanie do każdej osoby, która "na
skutek uzasadnionej obawy prześladowania z powodu swojej rasy, religii, narodowości,
przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych, znajduje się
poza granicami kraju, którego jest obywatelem i nie może korzystać z ochrony tego kraju lub nie chce
korzystać z takiej ochrony w związku z takimi obawami; albo która nie posiadając określonego
obywatelstwa i znajdując się poza krajem swojego stałego zamieszkania wskutek podobnych zdarzeń
nie może lub nie chce, z powodu tych obaw, powrócić do tego kraju."

Konwencja OJA i deklaracja z Kartageny rozszerzyły tę definicję włączając do niej osoby uciekające
przed wydarzeniami, które w poważny sposób naruszają porządek publiczny, takimi jak konflikty
zbrojne i zamieszki.