WIEDZA O ZWIERZĘTACH

LABORATORYJNYCH

Rozwój ustawodawstwa o ochronie zwierząt

• 1924 r. Anglia – pierwsza ustawa zawierająca

zasady ochrony zwierząt w związku z
eksperymentowaniem na nich

• Polska 22.III.1928 r.

- rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej

o ochronie zwierząt, działające na mocy
ustawy, uzupełnione w 1959 r.
rozporządzeniem Ministra Szkolnictwa
Wyższego /

w całości poświęcone zagadnieniom

dokonywania doświadczeń na zwierzętach/

– Stany Zjednoczone

• problemy doświadczeń na zwierzętach

laboratoryjnych unormowane od 1978 r. przez
Food and Drug Administration jako
postanowienia

dobrej praktyki laboratoryjnej

(good laboratory practice – GLP)

dotyczące badań nieklinicznych.

Przepisy stosowane w ramach Europejskiego
Programu Badań Biomedycznych.

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE



Międzynarodowy Komitet do Spraw

Zwierząt Laboratoryjnych

–

ICLA

1956 r.

-

normy prawne eksperymentowania na zwierzętach

-

warunki utrzymania i hodowli zwierząt laboratoryjnych

-

sposób przeprowadzania doświadczeń



Międzynarodowa Rada do Spraw Wiedzy o
Zwierzętach Laboratoryjnych

–

ICLAS

1979 r.



Europejska Konwencja

w sprawie

ochrony zwierząt kręgowych, wykorzystywanych
dla celów doświadczalnych i innych celów
naukowych

EUROPEJSKA KONWENCJA

• Europejska Konwencja

w

sprawie ochrony zwierząt
kręgowych, wykorzystywanych
dla celów doświadczalnych i
innych celów naukowych

EUROPEJSKA KONWENCJA

Rada Europy nr 123

…człowiek ma moralny obowiązek

szanować wszystkie zwierzęta i
należycie uwzględniać zdolność
odczuwania przez nie cierpienia
oraz pamięć;

EUROPEJSKA KONWENCJA

Rada Europy nr 123

…w poszukiwaniu wiedzy, zdrowia i

bezpieczeństwa człowiek ma potrzebę
wykorzystywania zwierząt, tam gdzie
istnieje uzasadnione oczekiwanie, że
wynikiem tego będzie poszerzenie wiedzy
lub też, że będzie to służyć ogólnemu
dobru człowieka lub zwierząt, tak samo
jak wykorzystuje je w charakterze
pożywienia, ubrania lub zwierząt
pociągowych…

USTAWA O OCHRONIE ZWIERZĄT

z dnia 21 sierpnia 1997 r.

Przepisy ogólne
Art. 1. 1.

Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do
odczuwania cierpienia, nie jest
rzeczą.
Człowiek jest mu winien
poszanowanie, ochronę i opiekę.

USTAWA O OCHRONIE ZWIERZĄT RP

z dnia 21 sierpnia 1997 r.

Przepisy ogólne
Art. 1. 1.

Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna

do odczuwania cierpienia, nie jest

rzeczą.
Człowiek jest mu winien

poszanowanie, ochronę i opiekę.

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

Dz.U. 2005

2009



ZWIERZĘTA –



ZWIERZĘTA DOŚWIADCZALNE –



ZWIERZĘTA LABORATORYJNE –



ZWIERZĘTA DZIKIE

(WOLNO ŻYJĄCE)

–



ZWIERZĘTA BEZDOMNE –

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

• ZWIERZĘTA –

zwierzęta kręgowe, w tym dzikie lub zdolne
do rozmnażania formy larwalne, z
wyłączeniem form płodowych i embrionalnych

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

• ZWIERZĘTA DOŚWIADCZALNE–

zwierzęta przeznaczone do wykorzystania
lub wykorzystywane do doświadczenia

ZWIERZĘTA LABORATORYJNE –

• ZWIERZĘTA OKREŚLONEGO GATUNKU,

KTÓRE ZOSTAŁY WYHODOWANE W
LICENCJONOWANYCH HODOWLACH SPECJALNIE
DO CELÓW DOŚWIADCZALNYCH.

GATUNKI ZWIERZĄT UZNANE ZA DOŚWIADCZALNE
WYMIENIONE W KONWENCJI EUROPEJSKIEJ :

MYSZ, SZCZUR, ŚWINKA MORSKA, CHOMIK,

KRÓLIK, PIES, KOT, PRZEPIÓRKA JAPOŃSKA

/ inne gat. gryzoni, ssaki „wyższe” (małpy)/

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

• ZWIERZĘTA DZIKIE –

zwierzęta nieudomowione, żyjące w
warunkach niezależnych od człowieka

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

• ZWIERZĘTA BEZDOMNE –

zwierzęta domowe lub gospodarskie, które
uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone
przez człowieka, i co do których nie ma
możliwości ustalenia ich właściciela lub
opiekuna

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

Dopuszcza się wykorzystywanie do

doświadczeń:

- zwierząt gospodarskich

–

jeśli celu

doświadczenia nie można osiągnąć przy
wykorzystaniu zwierząt labor.

- zwierząt dzikich

–

jeśli celu doświadczenia nie

można osiągnąć przy wykorzystaniu zwierząt labor.
i gospodarskich

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

- zwierząt gatunków zagrożonych

wyginięciem –

jeżeli:

- doświadczenie ma na celu ochronę tych

gatunków

- wykorzystanie tych zwierząt jest niezbędne

do osiągnięcia ważnego celu biomedycznego
w przypadku gdy dany gatunek jest jedynym
przydatnym do tego celu.

ZWIERZĘTA LABORATORYJNE

Konwencja Europejska

• Zwierzęta muszą być „nabyte bezpośrednio

lub [...] pochodzić z zarejestrowanych

ośrodków hodowlanych”

(art. 21, ust. 1)

• Konwencja zabrania używania do

doświadczeń bezpańskich zwierząt

udomowionych

(art. 21, ust. 3)

• Statystyczne dane wykorzystania zwierząt

muszą być publicznie dostępne

(art. 27, ust. 1)

Dziedziny, w których dopuszczalne jest
wykorzystywanie żywych zwierząt:

Konwencja Europejska (art. 2)



zapobieganie chorobom i utracie zdrowia
ludzi i zwierząt



edukacja chirurgiczna

(kształcenie i

szkolenie)



fizjologiczne badania podstawowe



ochrona środowiska



badania naukowe



medycyna sądowa

(dochodzenia

sądowe)

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

*

z dnia 21 stycznia 2005 r.

*)

– dyrektywy Rady EWG z 1986 r.

– dyrektywy Parlamentu Europejskiego z

2003r.

Przepisy ogólne

Art. 1. 1.

Ustawa określa przepisy przeprowadzania

doświadczeń

na zwierzętach

Doświadczenia na zwierzętach są
dopuszczalne tylko wtedy gdy są konieczne
do:

1) opracowania, wytwarzania, kontroli jakości,
zapewnienia skuteczności i testowania
bezpieczeństwa produktów leczniczych, środków
spożywczych oraz innych substancji, preparatów i
wyrobów w celu :

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

a)

zapobiegania, rozpoznawania lub leczenia

chorób, złego stanu zdrowia lub innego
nieprawidłowego stanu, lub ustalenia
szkodliwego wpływu (..) na człowieka,
zwierzęta lub rośliny

b) oceny, wykrywania, regulacji lub zmiany
stanu fizjologicznego człowieka, zwierząt lub
roślin

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

2) ochrony zdrowia człowieka lub zwierząt

przed chorobami

3) ochrony środowiska w celu ochrony

gatunków, zdrowia człowieka lub
dobrostanu zwierząt

4) podstawowych badań naukowych

5) dydaktyki w szkołach wyższych

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

D O Ś W I A D C Z E N I E

każda forma wykorzystania zwierzęcia do badań naukowych,
testów i celów dydaktycznych, mogąca wywołać u niego ból,
cierpienie, strach lub trwałe uszkodzenie w organizmie, w
tym działania mające na celu lub mogące spowodować
urodzenie się zwierzęcia cierpiącego na którykolwiek z tych
stanów, także wtedy gdy wyeliminowano ból cierpienie,
strach lub skutki trwałego uszkodzenia przez skuteczne
użycie znieczulenia lub innych środków, z wyłączeniem
metod najmniej bolesnego znakowania zwierząt;

Doświadczeniem jest również uśmiercenie zwierzęcia do
badań naukowych, testów i celów dydaktycznych

UCHWAŁA 8/2006 KRAJOWEJ KOMISJI

ETYCZNEJ DO SPRAW DOŚWIADCZEŃ NA

ZWIERZĘTACH

METODY NAJMNIEJ BOLESNEGO ZNAKOWANIA
ZWIERZĄT

1. Wygalanie sierści.

2. Barwienie sierści oraz skóry i pancerzy

gadów lakierami lub farbami.

3. Grawerowanie pancerzy u żółwi.

4. Obrączki zakładane na kończyny.

5. Kolczykowanie

(z wyłączeniem nietoperzy

posługujących się echolokacją).

UCHWAŁA 8/2006 KRAJOWEJ KOMISJI

ETYCZNEJ DO SPRAW DOŚWIADCZEŃ NA

ZWIERZĘTACH

METODY NAJMNIEJ BOLESNEGO ZNAKOWANIA
ZWIERZĄT

6. Znakowanie metkami (znacznikami, taśmami)

przyczepionymi do sierści, skóry lub pancerzy

zwierząt lub zakładanymi na różne części

ciała zwierząt (szyja, kończyny, ogon,

skrzydła itd.)

UCHWAŁA 8/2006 KRAJOWEJ KOMISJI

ETYCZNEJ DO SPRAW DOŚWIADCZEŃ NA

ZWIERZĘTACH

METODY NAJMNIEJ BOLESNEGO ZNAKOWANIA
ZWIERZĄT

7. Stosowanie pigmentów fluorescencyjnych w

proszku.

8. Znakowanie nadajnikami radio –

telemetrycznymi przyczepianymi na zewnątrz

ciała zwierząt za pomocą obroży, szelek,

taśm lub kleju (o ile masa nadajnika nie

przekracza 5% masy ciała zwierzęcia).

UCHWAŁA 8/2006 KRAJOWEJ KOMISJI

ETYCZNEJ DO SPRAW DOŚWIADCZEŃ NA

ZWIERZĘTACH

METODY NAJMNIEJ BOLESNEGO ZNAKOWANIA
ZWIERZĄT

9. Znakowanie diodami (LED – light-emiting diodes)

oraz znacznikami fluorescencyjnymi (Beta-

lights).

10. Wykorzystanie nici do badań nad

przemieszczaniem się zwierząt.

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

ZASADY WYKORZYSTYWANIA ZWIERZĄT DO DOŚWIADCZEŃ

Doświadczenie rozpoczyna się, gdy zwierzę
po raz pierwszy zostało przygotowane do
obserwacji a kończy, gdy zwierzę zostało
przekazane pod opiekę (..) albo uśmiercone.

Zwierzę nie może być powtórnie wykorzystane
do doświadczenia powodującego silny ból,
strach lub cierpienie

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

ZASADY WYKORZYSTYWANIA ZWIERZĄT DO DOŚWIADCZEŃ

Zabrania się:

stosowania środków lub procedur mających na
celu pozbawienie zwierząt używanych do
doświadczeń zdolności wydawania głosu

–

przeprowadzania dla celów dydaktycznych

doświadczeń powodujących cierpienie zwierząt,

jeśli cel ten może być osiągnięty w inny sposób

–

przeprowadzania doświadczeń w celu testowania

kosmetyków lub środków higienicznych

.

Doświadczenia
- zastosowanie odpowiedniego znieczulenia

Chyba że:

znieczulenie to byłoby dla zwierzęcia

większym urazem niż samo doświadczenie;

znieczulenia nie da się pogodzić z celami

doświadczenia

Jeżeli odpowiednie znieczulenie nie jest

możliwe, stosuje się produkty lecznicze o

działaniu przeciwbólowym lub inne metody

ograniczające u zwierzęcia ból, cierpienie

i strach

Jeżeli po ustaniu działania odpowiedniego
znieczulenia zwierzę odczuwa ból, cierpienie
lub strach, stosuje się metody ograniczające u
zwierzęcia ból, cierpienie i strach

Jeżeli jest to niemożliwe, zwierzę uśmierca się

niezwłocznie w sposób humanitarny.

Zwierzęciu pozostawionemu przy życiu po

zakończeniu doświadczenia zapewnia się

opiekę lekarsko-weterynaryjną oraz warunki

określone dla utrzymywania zwierząt

doświadczalnych.

USTAWA O DOŚWIADCZENIACH NA ZWIERZĘTACH

KOMISJE ETYCZNE

KRAJOWA KOMISJA ETYCZNA

do spraw doświadczeń na zwierzętach

12 członków – przedstawicieli nauk:

biologicznych, medycznych, rolniczych, weterynaryjnych,
humanistycznych
oraz 3 przedstawicieli organizacji pozarządowych, których
statutowym celem jest ochrona zwierząt.

Kadencja – 4 lata

Metody alternatywne

Metody badawcze lub dydaktyczne,
które umożliwiają wyeliminowanie
użycia żywych zwierząt, zmniejszenie
ich liczby lub złagodzenie
doświadczenia

• Badania epidemiologiczne
• Badania in vitro
• Badania in silico

Metody alternatywne

• wykorzystujące systemy żywe

(doświadczenia na roślinach, bezkręgowcach,

mikroorganizmach, na ochotnikach, badania in

vitro)

• wykorzystujące fizyko-chemiczne

systemy

(można dzięki nim wykryć m.in. toksyny

bakteryjne nie używając zwierząt poprzez

wykorzystanie technik immunochemicznych)

• techniki komputerowe

(modelowanie, tworzenie baz danych dzięki

którym przechowywane są wyniki).

Zasada

3R

Zasada humanitarnej metodyki
doświadczalnej

1959r. William Russel, Rex Burch

1. REPLACEMENT
2. REDUCTION
3. REFINEMENT

Zasada 3R

• REPLACEMENT –

zastąpienie doświadczeń na

zwierzętach metodami in vitro

/modele badawcze „nie odczuwające

cierpień” - hodowle komórkowe,

tkankowe, organizmy o niższym stopniu

rozwoju ewolucyjnego/

Zasada 3R

• REDUCTION –

zmniejszenie liczby zwierząt
poprzez wykorzystanie metod
statystycznych

Zasada 3R

• REFINEMENT

–

doskonalenie metod w kierunku
zmniejszenia cierpienia zwierząt
w eksperymencie

Metody alternatywne

• Proponowane alternatywy doświadczeń

związanych ze zwierzętami
transgenicznymi:

- na ludzkich tkankach i komórkach (komórki

macierzyste)

Metody alternatywne

- przy użyciu mikromacierzy DNA, chipu

DNA (DNA mikroarrai chips),

- modelowanie komputerowe

- mikrofluidy

- zaawansowane technologie skanowania

IDEA

HUMANITARYZMU DLA

ZWIERZĄT

DOŚWIADCZALNYCH

• Nadanie większej rangi badaniom klinicznym

i laboratoryjnym

• Dokładne precyzowanie doświadczeń

• Ocena różnic gatunkowych między

zwierzęciem doświadczalnym a człowiekiem

• Ograniczenie ilości zwierząt doświadczalnych

do niezbędnego statystycznie minimum przy
maksymalnej ilości badanych parametrów u
każdego zwierzęcia

IDEA HUMANITARYZMU DLA

ZWIERZĄT DOŚWIADCZALNYCH

• Wyłączenie z badań zwierząt stojących najwyżej

w rozwoju filogenetycznym, najbardziej

udomowionych i najszlachetniejszych – psów

• Właściwe przygotowanie eksperymentów pod

względem naukowym, metodologicznym,

technicznym i humanitarnym

prof. S. Szyszko
prof. K. Gibiński
Śląska Akademia Medyczna

KORZYŚCI Z EKSPERYMENTOWANIA NA
ŻYWYCH ZWIERZĘTACH

1. Korzyści ekonomiczne

2. Korzyści medyczne (terapeutyczne)

3. Korzyści ekologiczne

4. Korzyści naukowe

NEGATYWNE SKUTKI PROWADZENIA
EKSPERYMENTÓW NA ŻYWYCH ZWIERZĘTACH

1. Skutki moralne:

•   Obniżenie ogólnego poziomu wrażliwości moralnej

•   Uprzedmiotowienie zwierząt

•   Efekt gradualizmu - dopuszczalność pewnych praktyk

badawczych skutkuje przyzwalaniem na coraz to nowe

eksperymenty stanowiące logiczną kontynuację dotychczas

prowadzonych. Brak dopuszczalnych granice interwencji, na

nowym coraz wyższym poziomie.

2. Skutki ekologiczne:

•   hodowla zwierząt laboratoryjnych poza naturalnym

środowiskiem oraz „konstruowanie" organizmów

transgenicznych o z góry zaplanowanych właściwościach może

zmienić historię każdego gatunku zwierząt wykorzystywanych w

doświadczeniach a w efekcie i wpłynąć na stan ziemskiego

ekosystemu.

SKUTKI NIEWYMIERNE I UBOCZNE
PROWADZENIA BADAŃ NA ZWIERZĘTACH

•    Akcje sprzeciwu przeciwko wiwisekcjom poprawiają stan wiedzy

biologicznej społeczeństwa.

•   Konsumenci zaczynają rozróżniać producentów leków, kosmetyków oraz

placówki naukowe jako ekologiczne (nieprowadzące eksperymentów na

żywych zwierzętach) i nieekologiczne, co w efekcie wymusza większą

dbałość producentów o wprowadzanie do produkcji technologii

sprzyjających środowisku.

•   Protesty uwrażliwiają także społeczeństwo na cierpienie nie tylko ludzi

ale i sfery non-human. Efektem tego jest poprawa stanu moralności w

społeczeństwie.

•   Opór przed prowadzeniem wiwisekcji na zwierzętach może przyczynić się

do propagowania zdrowego stylu życia, co poprzez poprawę stanu

zdrowia obywateli w znaczący sposób może zmniejszyć zapotrzebowanie

na tego typu doświadczenia

•   Skuteczność form protestu niewątpliwie integruje społeczeństwa i

przygotowuje je do kolejnych działań w obronie praw ludzi i innych

organizmów żywych.

•   Rozpowszechnianie się wegetarianizmu i ruchów obrońców praw

zwierząt.

•   Powstawanie licznych organizacji broniących praw zwierząt

(Greenpeace, PGTA, FWZ)

KORZYŚCI Z EKSPERYMENTOWANIA NA
ŻYWYCH ZWIERZĘTACH

1. Korzyści ekonomiczne:

•    Zwierzęta doświadczalne są tanie. Jeśli nawet jest możliwe prowadzenie

analogicznych doświadczeń na ludziach, to koszty ich są wielokrotnie wyższe.

•    Lekarze i naukowcy nabywają koniecznych umiejętności ćwiczą na tanich i łatwo

wymiennych zwierzętach, przez co skuteczność operacji dokonywanych na ludziach

znacząco wzrasta.

2. Korzyści medyczne (terapeutyczne):

•    Eksperymenty na zwierzętach pozwalają uniknąć kosztownych błędów i jeszcze

przed wprowadzeniem do obrotu handlowego określić niepożądane skutki uboczne

bądź przeciwwskazania stosowania niektórych terapii chirurgicznych i

farmakologicznych.

3. Korzyści ekologiczne:

•    Eksperymenty potwierdzają jedność biologiczną wszystkich organizmów żywych

(biojedność) oraz wpływ przynajmniej niektórych czynników związanych z

działalnością człowieka na życie w ogóle, jak i na pojedyncze gatunki bądź

organizmy.

4. Korzyści naukowe:

•    Łatwość osiągnięcia przedmiotu badań i prosta powtarzalność poszczególnych

eksperymentów z uwagi na powszechność występowania materiału poddawanego

doświadczeniom. Dzięki temu rezultaty badań są powtarzalne i nie zależą od stanu

środowiska zewnętrznego.

NEGATYWNE SKUTKI PROWADZENIA
EKSPERYMENTÓW NA ŻYWYCH ZWIERZĘTACH

1. Skutki moralne:

•    Obniżenie ogólnego poziomu wrażliwości moralnej, w tym zwłaszcza pracowników

nauki poddających eksperymentom i wiwisekcjom żywe organizmy. Zwierzętom

poddawanym eksperymentom zadaje się niekonieczne cierpienie, co może się

przenieść na kolejne kontakty ze środowiskiem naturalnym a nawet ujawniać się w

stosunkach z innymi ludźmi.

•    Uprzedmiotowienie zwierząt - w stosunku do zwierząt poddanych eksperymentom

stosuje się nazwy pochodzące z procesów technologicznych jak np. „obiekt

doświadczalny", „próbka nr ..." itp., co powoduje instrumentalne ich traktowanie.

•    Efekt gradualizmu - dopuszczalność pewnych praktyk badawczych skutkuje

przyzwalaniem na coraz to nowe eksperymenty stanowiące logiczną kontynuację

dotychczas prowadzonych. W ten sposób efekt końcowy takiego rozszerzania ich

zakresu „jest dramatyczną zmianą w stosunku do sytuacji początkowej. Takie małe

kroki bywają niezauważalne aż do chwili, kiedy jakiś przypadek spowoduje

niebezpieczny skutek; wówczas się go niweluje i próbuje formułować dopuszczalne

granice takich interwencji", na nowym coraz wyższym poziomie.

2. Skutki ekologiczne:

•    hodowla zwierząt laboratoryjnych poza naturalnym środowiskiem oraz

„konstruowanie" organizmów transgenicznych o z góry zaplanowanych

właściwościach może zmienić historię każdego gatunku zwierząt

wykorzystywanych w doświadczeniach a w efekcie i wpłynąć na stan ziemskiego

ekosystemu.

SKUTKI NIEWYMIERNE I UBOCZNE
PROWADZENIA BADAŃ NA ZWIERZĘTACH

•    Akcje sprzeciwu przeciwko wiwisekcjom poprawiają stan wiedzy

biologicznej społeczeństwa.

•   Konsumenci zaczynają rozróżniać producentów leków, kosmetyków oraz

placówki naukowe jako ekologiczne (nieprowadzące eksperymentów na

żywych zwierzętach) i nieekologiczne, co w efekcie wymusza większą

dbałość producentów o wprowadzanie do produkcji technologii

sprzyjających środowisku.

•   Protesty uwrażliwiają także społeczeństwo na cierpienie nie tylko ludzi

ale i sfery non-human. Efektem tego jest poprawa stanu moralności w

społeczeństwie.

•   Opór przed prowadzeniem wiwisekcji na zwierzętach może przyczynić się

do propagowania zdrowego stylu życia, co poprzez poprawę stanu

zdrowia obywateli w znaczący sposób może zmniejszyć zapotrzebowanie

na tego typu doświadczenia

•   Skuteczność form protestu niewątpliwie integruje społeczeństwa i

przygotowuje je do kolejnych działań w obronie praw ludzi i innych

organizmów żywych.

•   Rozpowszechnianie się wegetarianizmu i ruchów obrońców praw

zwierząt.

•   Powstawanie licznych organizacji broniących praw zwierząt

(Greenpeace, PGTA, FWZ)