„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zdzisław Feldo
Określanie właściwości skór futerkowych
743[02].O1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr inż. Jadwiga Rudecka
inż. Jolanta Górska
Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Jadwiga Rudecka
Konsultacja:
dr inż. Zbigniew Kramek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej „Określanie
właściwości skór futerkowych” 743[02].O1.04, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu kuśnierz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Charakterystyka skóry surowej futerkowej
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2.
Pytania sprawdzające
18
4.1.3.
Ćwiczenia
18
4.1.4.
Sprawdzian postępów
21
4.2. Podstawy wyprawy i uszlachetniania skór futerkowych
22
4.2.1. Materiał nauczania
22
4.2.2.
Pytania sprawdzające
27
4.2.3.
Ćwiczenia
28
4.2.4.
Sprawdzian postępów
29
4.3. Ocena jakości skór futerkowych wyprawionych i uszlachetnionych
30
4.3.1. Materiał nauczania
30
4.3.2.
Pytania sprawdzające
39
4.3.3.
Ćwiczenia
39
4.3.4.
Sprawdzian postępów
41
4.4. Charakterystyka podstawowych rodzajów skór futerkowych wyprawionych
i uszlachetnionych
42
4,4.1. Materiał nauczania
42
4.4.2.
Pytania sprawdzające
56
4.4.3.
Ćwiczenia
57
4.4.4.
Sprawdzian postępów
59
5. Sprawdzian osiągnięć
60
6. Literatura
65
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Otrzymujesz poradnik, który będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności teoretycznych
i praktycznych niezbędnych, do określania oraz oceny właściwości i cech charakterystycznych
dla skór futerkowych. W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia, czyli umiejętności jakie powinieneś osiągnąć w trakcie realizacji tej
jednostki.
3. Materiał nauczania, który umożliwi samodzielne przygotowanie się teoretyczne do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Podzielony on jest na rozdziały, których
zakres tematyczny powinien ułatwić przyswajanie wiadomości teoretycznych i nabycie
umiejętności praktycznych. Materiał nauczania poradnika stanowi niezbędne minimum
informacji, które należy poszerzyć wykorzystując wskazaną na końcu poradnika literaturę
oraz inne źródła informacji podane przez nauczyciela. Każdy rozdział zawiera również:
−
pytania sprawdzające wiedzę, którą opanowałeś po przerobieniu materiału
teoretycznego,
−
ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz
ukształtować umiejętności praktyczne.
−
sprawdzian postępów, czyli krótki test sprawdzający, czy opanowałeś umiejętności
z zakresu przerobionego materiału.
4. Sprawdzian osiągnięć, czyli zestaw pytań testowych sprawdzających Twoje opanowanie
wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej.
5. Literaturę.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
realizacji materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie wykonywania zadań i ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych i ochrony środowiska, wynikających
z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
743[02].O1
Podstawy zawodu
743[02].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpiecze
ństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpo
żarowej
oraz ochrony
środowiska
743[02].O1.03
Charakteryzowanie maszyn
i urz
ądzeń stosowanych
w ku
śnierstwie
743[02].O1.02
Sporz
ądzanie rysunku
technicznego i odzie
żowego
743[02].O1.04
Okre
ślanie właściwości skór
futerkowych
743[02].O1.05
Charakteryzowanie dodatków
i materia
łów pomocniczych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
korzystać z różnych źródeł informacji zawodowej,
−
interpretować podstawowe prawa i zasady chemii i fizyki,
−
charakteryzować podstawowe grupy związków chemicznych,
−
posługiwać się symbolami chemicznymi pierwiastków i wzorami podstawowych związków
chemicznych,
−
wyjaśniać pojęcie – badania organoleptyczne,
−
określać cechy i właściwości różnych ciał i materiałów na podstawie badań
organoleptycznych,
−
dobierać i stosować odzież ochronną i środki ochrony osobistej do pracy na stanowiskach
produkcyjnych w zakładzie kuśnierskim,
−
stosować regulaminy i zasady bezpiecznej pracy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
scharakteryzować budowę histologiczną i topograficzną skóry surowej,
−
określić budowę włosa i okrywy włosowej w układzie topograficznym skóry,
−
wyjaśnić wpływ warunków bytowania na jakość okrywy włosowej zwierząt futerkowych,
−
wyjaśnić pojęcia – zmienność osobnicza, zmienność wzrostowa, zmienność sezonowa,
−
scharakteryzować poszczególne rodzaje włosów wchodzących w skład okrywy włosowej,
−
określić wpływ budowy okrywy włosowej na jakość wyrobów futrzarskich,
−
wyjaśnić cel wyprawy i uszlachetniania skór,
−
scharakteryzować poszczególne fazy wyprawy skór futerkowych,
−
rozróżnić podstawowe rodzaje skór futerkowych wyprawionych w stanie naturalnym,
−
rozróżnić podstawowe rodzaje skór futerkowych wyprawionych i uszlachetnionych,
−
ocenić jakość okrywy włosowej - barwę, połysk, gęstość, długość, miękkość, sprężystość,
siłę osadzenia włosa, zdolność do filcowania,
−
ocenić jakość tkanki skórnej - wygląd mizdry, grubość, miękkość, pulchność i ciągliwość,
−
wyjaśnić cel i metody badania właściwości skór wyprawionych,
−
określić sposób pobierania i przygotowania próbek skór do badań,
−
określić jakość tkanki skórnej - powierzchnię i ciężar skór, grubość tkanki skórnej
w różnych częściach topograficznych, luźność, ścieralność tkanki, wytrzymałość na
rozciąganie i rozdzieranie, stopień wydłużenia,
−
określić temperaturę skurczu tkanki skórnej,
−
rozróżnić rodzaje skór futerkowych,
−
scharakteryzować skóry futerkowe zwierząt domowych, hodowlanych oraz dziko
żyjących,
−
posortować skóry futerkowe według ich przeznaczenia,
−
sklasyfikować wady skór,
−
zidentyfikować wady i uszkodzenia skór uszlachetnionych,
−
wyjaśnić system punktacji wad i uszkodzeń okrywy włosowej,
−
określić wielkość skór futerkowych,
−
rozróżnić imitacje skór.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Charakterystyka skóry surowej futerkowej
4.1.1. Materiał nauczania
Budowa skóry surowej
Budowa tkanki skórnej
Skóra jest warstwą graniczną między ustrojem żywym a otaczającym go środowiskiem. W
życiu zwierzęcia spełnia szereg funkcji:
−
przyjmuje wpływy czynników zewnętrznych fizycznych, chemicznych i biologicznych,
−
ulega działaniu bodźców wewnętrznego środowiska, dochodzących przez układ
krwionośny, limfatyczny, nerwowy,
−
chroni ciało zwierzęcia przed wpływami zewnętrznymi,
−
tworzy przegrodę chroniącą ustrój przed utratą wody, elektrolitów i innych związków,
−
reguluje wymianę cieplną między organizmem a środowiskiem, umożliwiając wydzielanie
nadmiaru ciepła lub chroniąc przed jego utratą,
−
jest narządem czucia w zakresie dotyku, bólu, ciepła,
−
jest organem wydalniczym ze względu na posiadane gruczoły łojowe i potowe.
Skóra zwierząt składa się z trzech odrębnych warstw różniących się między sobą budową,
składem chemicznym i spełnianymi funkcjami. Są to: naskórek, skóra właściwa
i tkanka podskórna, co ilustruje rys 1.
Rys. 1. Przekrój poprzeczny skóry [6, s. 54]
1 – naskórek, 2 – skora właściwa (A – warstwa termostatyczna. B – warstwa
siatkowa). 3 – warstwa podskórna, 4 – cebulka włosowa,
5 – gruczoł tłuszczowy, 6 – mięsień włosowy
Naskórek jest najbardziej zewnętrzną warstwą tkanki skórnej i jest niejako płaszczem
ochronnym skóry. Warstwa naskórka zbudowana jest z komórek.
W miarę tworzenia się nowych komórek, wcześniej powstałe stopniowo przesuwają się
w kierunku powierzchni skóry. Tracą jednak zdolność do dzielenia się, przyjmują bardziej
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
płaski wygląd, zmniejszają się, a osiągnąwszy warstwę zewnętrzną naskórka – rogowacieją,
łuszczą się i odpadają w postaci łupieżu.
Na większości powierzchni skóry pokrytej włosem naskórek jest bardzo cienki.
U większości zwierząt stanowi on 1-4% grubości skóry.
Skóra właściwa tworzy główną masę skóry zwierzęcej i znajduje się miedzy naskórkiem
i warstwą podskórną. Najważniejszym elementem budowy strukturalnej skóry właściwej jest tkanka
włóknista, złożona głównie z włókien kolagenowych, poprzeplatanych rzadką siatką przestrzenną
włókien elastycznych i retykulinowych. Nazwa tych włókien została przyjęta od nazwy białek,
które je tworzą, tj.: kolagen, elastyna i retykulina.
Skóra właściwa składa się zasadniczo z dwóch warstw:
– warstwy dolnej, zwanej siatkową,
– warstwy górnej, zwanej termostatyczną,
Warstwa termostatyczna stanowi górną, leżącą bezpośrednio pod naskórkiem, cześć skóry
właściwej i sięga do głębokości końców korzeni włosa. Stanowi to u skór 25−50% grubości całej skóry
właściwej. Warstwa ta składa się z włókien kolagenowych, tworzących gęstą i delikatną siatkę
przestrzenną, jakby „naturalną włókninę”. W górnej części warstwy termostatycznej siatka ta jest
bardzo gęsta i spleciona jest z włókien układających się prawie równolegle do powierzchni skóry.
Ta część skóry właściwej nosi nazwę błony licowej lub lica skóry.
Warstwa termostatyczna zawiera jeszcze inne elementy, jak np. przewody gruczołów
potowych i łojowych, brodawki włosowe, naczynia krwionośne i limfatyczne oraz włókienka
nerwowe. Elementy te rozluźniają znacznie tkankę włóknistą warstwy termostatycznej i tym samym
mają wpływ na jej wytrzymałość i rozciąganie.
Warstwa siatkowa jest dolną, przymięsną częścią skóry. Włókna w tej warstwie są grubsze
i bardziej zwarte niż w warstwie termostatycznej. Z tego też względu warstwa siatkowa wykazuje
zawsze większą wytrzymałość mechaniczną. Właściwości wytrzymałościowe tej warstwy zależą
przede wszystkim od ilości tych włókien, a także od sposobu przeplatania się pęczków włókien.
Warstwa podskórna składa się z dwóch części: warstwy tłuszczowej i mięśniowej.
Grubość warstwy tłuszczowej, znajdującej się między skórą właściwą i warstwą
mięśniową, zależy od gatunku zwierzęcia i warunków odżywiania. Odznacza się dużą
zawartością tłuszczu.
Warstwa mięśniowa położona bezpośrednio pod warstwą tłuszczową jest zbudowana
z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Grubość tkanki podskórnej zależy od takich
czynników, jak: gatunek zwierzęcia, płeć, wiek, czas uboju oraz warunki odżywiania.
Warstwa podskórna jako bezużyteczna, jest usuwana w czasie przygotowywania skóry do
wyprawy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Skład chemiczny skóry surowej przedstawia schemat:
Rys. 2. Skład chemiczny skóry i włosa [1, s. 50]
Białka są najważniejszym składnikiem skóry. Zarówno tkanka skórna jak i okrywa
włosowa skóry futerkowej zbudowane są z białek. W skład skóry surowej wchodzą białka
włókniste (strukturalne) i bezpostaciowe (globularne). Pierwsze z nich tworzą włóknistą
strukturę skóry i są jej podstawowym tworzywem, drugie – wypełniają przestrzenie
międzywłókniste. Do najważniejszych białek włóknistych tkanki skórnej należą: kolagen,
elastyna i retikulina. Natomiast głównym białkiem włóknistym włosów jest keratyna.
Budowa włosa
Włos składa się z dwóch podstawowych części:
−
korzenia włosa - części tkwiącej w tkance skórnej,
−
trzonu włosa- części, która wystaje ponad powierzchnię skóry.
Skóra surowa
Inne substancje:
węglowodany,
pigmenty,
enzymy itp.
Tłuszczowce
do 30%
Składniki
mineralne
Białko
25 – 35%
Woda
65 – 75%
Białka
bezpostaciowe
Białka
włókniste
Glikoproteidy
Fosforoproteidy
Chromoproteidy
Albuminy
Globuliny
Keratyna
(włosy, naskórek itp.)
Kolagen
62–95% w stosunku
do suchej masy białek
Elastyna ok. 1%
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
Rys. 3. Budowa włosa ościstego: [1, s. 39]
Dolna część włosa tzw. korzeń, jest osadzona w torebce włosowej, której wewnętrzne ścianki
są zbudowane z tkanki naskórkowej otoczonej tkanką skóry właściwej.
Dolna, poszerzona cześć korzenia włosa zwana cebulką włosową, jest źródłem
powstawania włosa. Komórki narastają i rozwijają się ku górze wzdłuż kierunku włosa,
dostarczając materiału wyjściowego dla coraz bardziej zrogowaciałych i obumierających komórek
górnej części. Gdy włos zakończył swój wzrost, górne komórki cebulki zaczynają powoli zamierać,
rogowacieją, a w ślad za tym włos traci łączność z cebulką i ma tendencję do wypadania.
Zjawisko to nazywamy linieniem. Dolna część cebulki pozostaje nadal żywotna i jest źródłem
powstawania nowego włosa. Ważną częścią składową cebulki jest pochewka, umieszczona
u dołu, w którą wchodzi brodawka, stanowiąca wyrostek skóry właściwej, przenikająca głęboko do
wnętrza cebulki wraz z naczyniami krwionośnymi, limfatycznymi i nerwami.
Rys. 4. Budowa torebki włosowej [ 6, s. 68]
1 – stary wypadający włos, 2 – torebka włosowa, 3 – nowy wyrastający włos, 4 – gruczoły tłuszczowe, 5 – mięsień
włosowy, 6 – gruczoły potowe
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Torebka włosowa położona jest w warstwie skóry właściwej pod różnym kątem do jej powierzchni.
Głębokość osadzenia włosa zależy od wielu czynników: gatunku zwierzęcia, typu samego włosa,
pory roku, części topograficznej skóry itp. Włos ościsty jest osadzony głębiej niż włos puchowy.
Ponadto w okresie linienia włos jest osadzony głębiej niż w czasie jego pełnej dojrzałości.
Gruczoły łojowe umieszczone są tuż obok torebki włosowej, a pod nimi jest położony mięsień
przywłosowy, który jednym końcem przyczepiony jest do dolnej części torebki włosowej,
drugim zaś przechodzi stopniowo we włókna kolagenowe skóry właściwej. Na skutek tego
zwierzę może zjeżyć sierść i ściągnąć skórę.
Włos wyrasta w różnych kierunkach w zależności od topografii skóry: na grzbiecie układa się
w kierunku od łba do ogona, na bokach skośnie w dół ku tyłowi, a na brzuchu - w dół ku linii
środkowej podbrzusza.
Najistotniejszą częścią włosa jest trzon, czyli część włosa, która wystaje ponad
powierzchnię skóry. Trzon włosa zwęża się ku górze, mając spiczaste zakończenie, ale nie dotyczy to
włosów strzyżonych, na przykład runa owiec.
Forma trzonu włosa zwierząt futerkowych jest bardzo zróżnicowana i zależy nie tylko od
gatunku zwierzęcia i rodzaju włosa lecz także od miejsca topografii skóry. Typowe są cztery
podstawowe formy trzonu włosów :
Rys. 5. Podstawowe kształty trzonów włosów, [1, s. 39]
l - stożkowy, 2 - cylindryczny, 5 - wrzecionowaty, 4 – lancetowaty
– stożkową - o przekroju kolistym, stale zwężającym się ku wierzchołkowi;
– cylindryczną – mającą jednakową grubość na całej długości włosa, oprócz wierzchołka, który
jest zakończony ostro – przekrój kolisty;
– wrzecionowatą – mającą u nasady przekrój kolisty, a następnie na wysokości ok. 2/3 długości
włosa przybierającą kształt wrzecionowaty;
– lancetowatą – mającą u nasady przekrój kolisty, jednakowy do wysokości ok. 2/3 włosa, dalej
spłaszczający się i rozszerzający, a następnie znowu zwężający się, przyjmujący wreszcie ostre
zakończenie przypominające lancet. W tym przejściu następuje zwykle lekkie zgięcie włosa. Tę
formę mają w większości przypadków włosy ościste.
Kształt poprzecznego przekroju trzonu włosa w jego najszerszej części może być bardzo
różny, jednakże najczęściej spotyka się następujące kształty:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
– kolisty – zbliżony do walca (kret, chomik);
– owalny – lekko spłaszczony, przekrój ma kształt elipsy lub owalu (soból, kuna, lis
niebieski);
– spłaszczony – zbliżony do prostokąta z zaokrąglonymi krótszymi bokami (opos, wydra, nutria)
– sierpowaty – ma jedną stronę wypukłą, a drugą wklęsłą (owca, świstak);
– sercowaty – spotykany we włosach z bardzo rozbudowanym rdzeniem (lama);
– biszkoptowaty – dwie przeciwległe ściany są wypukłe, dwie wklęsłe (królik);
– gwiaździsty (antylopa) i inny.
Rys. 6. Schematy przekroju poprzecznego włosów pokrywowych [1, s. 40]
1 – kolisty, 2 – owalny, 3 – spłaszczony, 4 – sierpowaty, 5 – sercowaty, 6 – biszkoptowaty, 7 – gwiaździsty
Ze względu na charakter i stopień zgięcia trzonu rozróżnia się kilka typów zgięć włosów:
proste, zgięte, złamane, faliste (karbikowate), ślimakowate, podwinięte i wielokrotnie złamane.
Rys. 7. Typy zgięć trzonu włosa[1, s. 41]
1 – prosty, 2 – zgięty, 3 – załamany, 4 – falisty, 5 – ślimakowaty,
6 – podwinięty, 7 – wielokrotnie załamany
Zabarwienie trzonów włosów można podzielić na:
– jednokolorowe – równomiernie zabarwione na całej długości trzonu, o jednakowej
intensywności;
– jednokolorowe – nierównomiernie zabarwione; trzon włosa na całej swej długości ma ten sam
kolor, lecz jego intensywność zwiększa się stopniowo w kierunku końca włosa;
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
– różnokolorowe – różne części trzonu włosa zabarwione są na różne kolory, stopniowo
przechodzące jeden w drugi;
– strefowe – na długości trzonu włosa zabarwienie zmienia się, a poszczególne strefy
kolorów wyraźnie oddzielają się od siebie.
Badania przekroju poprzecznego trzonu włosa wykazują, że w większości przypadków składa
się on z trzech podstawowych warstw, ułożonych współśrodkowo:
– zewnętrzna warstwa zwana łuską,
– kora,
– rdzeń – zajmuje środek włosa.
Rys. 8. Przekrój poprzeczny trzonu włosa[1, s. 41]
l – oskórek włosa (łuska), 2 – kora, 3 – rdzeń
Dwie pierwsze warstwy występują we wszystkich rodzajach włosów, natomiast włosy
puchowe i częściowo włosy przejściowe, zajmujące pośrednie miejsce pod względem długości
i grubości między włosami puchowymi i ościstymi, pozbawione są warstwy rdzeniowej.
Łuska włosa - kutikula, to bardzo cienka zewnętrzna otoczka trzonu włosa, składająca się
ze zrogowaciałych płaskich komórek w postaci łusek. Łuski te przylegają i zachodzą na siebie,
podobnie jak łuski rybie. Końce łusek skierowane są do góry, mniej lub bardziej wystają,
a czasem jest ich brak i wówczas dwie sąsiednie łuski schodzą się, tworząc wyraźną linię
połączenia.
Kształt łusek nie jest jednakowy i zmienia się w zależności od gatunku zwierzęcia oraz
rodzaju włosa, a nawet od miejsca, w którym znajdują się na tym samym trzonie włosa.
Obrzeża łusek mogą być rozmaite, poczynając od prawidłowych prostych, poprzez
ząbkowane, kończąc na falistych. Cechy te oraz stosunek długości do szerokości łusek
i głębokość ich zachodzenia, charakteryzują uwłosienie poszczególnych gatunków zwierząt
i pozwalają na identyfikowanie pod mikroskopem pochodzenia włosa.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Rys. 9. Podstawowe kształty łusek[1, s. 42]
1 – 5-niepierścieniowe, 6 – 8-pierścieniowe, 9 – brukowe
Od charakteru powierzchni łuski, kształtu brzegów i jej wielkości zależy nie tylko połysk
włosa, który jest tym większy im drobniejsze są łuski, lecz także zdolność do filcowania się.
Od układu łuski zależy w pewnym stopniu sprężystość włosa.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Grubość warstwy korowej u różnych gatunków zwierząt jest różna i od niej zależy
w pierwszym rzędzie wytrzymałość mechaniczna włosa. W zasadzie im kora jest
grubsza, tym
włos jest bardziej wytrzymały, a wyroby trwalsze w noszeniu. Najbardziej łamliwy włos mają
skóry reniferów, saren, królików i zajęcy.
Warstwa rdzeniowa (rdzeń) zajmuje środek włosa i przylega do warstwy korowej.
Zbudowana jest z niedużych, zrogowaciałych cienkościennych komórek różnego kształtu.
W przestrzeniach międzykomórkowych znajduje się znaczna ilość powietrza, a we włosie
niektórych gatunków zwierząt (np. renifera) powietrze znajduje się także w samych
komórkach. Rozmieszczenie komórek rdzenia zmienia się w zależności od grubości i formy
włosa. Dzięki zawartości powietrza włosy posiadają zdolność izolacji cieplnej skóry.
We włosach cienkich - puchowych brak jest komórek rdzenia lub ciągną się środkiem
włosa jednym rzędem lub są przerywane. We włosach grubych, ościstych i przewodnich, rdzeń
ciągnie się kilkoma rzędami, zwiększając się w najszerszym miejscu włosa, by na samym końcu
zupełnie zaniknąć. Od budowy rdzenia zależy wiele właściwości włosa. Przede wszystkim
stopień rozwoju i budowa rdzenia ma duży wpływ na ciepłochronne właściwości skóry
futrzarskiej. Rozwój rdzenia ma też duży wpływ na właściwości wytrzymałościowe włosa - im
grubszy rdzeń, tym gorsze są właściwości mechaniczne włosa.
Budowa okrywy włosowej
Okrywa włosowa to zespół wszystkich włosów wyrastających na powierzchni skóry.
Składa się ona z olbrzymiej ilości różnych włosów, które okrywając całe ciało zwierzęcia
spełniają wiele fizjologicznych funkcji. Przede wszystkim jest jednym z najważniejszych
organów termoregulacji organizmu zwierzęcia. Oprócz tego okrywa włosowa pomaga
w zachowaniu wewnętrznej wilgoci tkanek ciała, chroni zwierzę od wpływu różnych
czynników mechanicznych, a także – ze względu na przystosowaną do otoczenia barwę -
maskuje i chroni je przed człowiekiem lub drapieżnikami.
Okrywa włosowa każdego zwierzęcia jest inna i ma charakterystyczne właściwości, związane
z przystosowaniem się zwierzęcia do określonego środowiska.
Okrywa włosowa zwierząt futerkowych składa się z włosów, różniących się długością,
grubością i budową mikroskopową.
Rys. 10. Budowa okrywy włosowej skóry futrzarskiej [1, s. 37]
1 – włosy kierunkowe, 2 – włosy ościste, 3 – włosy pośrednie, 4 – włosy puchowe,
A – włosy pokrywowe (zwane okrywą zewnętrzną), B – podszycie
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Okrywa włosowa
Włosy czuciowe
Włosy pokrywowe
Włosy puchowe
Włosy przewodnie
Włosy ościste
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje włosów: przewodnie - kierunkowe, ościste
i puchowe.
1. włosy puchowe, podszycie – najkrótsze i najcieńsze włosy występujące w największej
ilości;
2. włosy pokrywowe (okrywa zewnętrzna) – wszystkie rodzaje włosów wyrastających ponad
włosy puchowe, tj.:
– włosy ościste – wystające ponad warstwę włosów puchowych, grubsze od nich,
mocniejsze i bardziej sprężyste;
– włosy pośrednie, przejściowe – zajmujące pośrednie miejsce pod względem długości
i grubości miedzy włosami puchowymi i ościstymi;
– włosy przewodnie, kierunkowe – dłuższe i grubsze niż włosy ościste, wokół nich
centralnie wyrastają włosy ościste i puchowe;
– włosy czuciowe, wibrysy – długie, grube i sztywne, wyrastające pojedynczo lub grupowo na
niektórych częściach skóry, jak np. na wargach i policzkach - wąsy, nad oczami - rzęsy, brwi,
w okolicy podżuchwowej, a także na końcu ogona.
Rząd I II III IV V VI VII
Rys. 11. Struktura okrywy włosowej skór futrzarskich [1, s. 47]
Włosy przewodnie, inaczej zwane kierunkowymi są najdłuższe, proste i głęboko
osadzone w tkance skórnej, wystające ponad włosy puchowe i ościste. Ilość włosów
przewodnich jest nieznaczna (0,5 - 1%). Najczęściej wokół włosa przewodniego wyrastają
włosy ościste i puchowe, tworząc zwartą grupę, dla których jest on osią i podporą. Włosy
przewodnie najczęściej wyrastają na stronie grzbietowej, natomiast na brzuchu występują
rzadko lub jest ich brak.
Włosy ościste są nieco krótsze od przewodnich, a dłuższe od puchowych, dlatego też
wystają ponad nimi, stanowiąc jakby ich ochronę. Włosy te stanowią ilościowo tylko 1 - 6%
okrywy włosowej. Włos ościsty może być prosty lub mieć kształt zgięty. Niekiedy jest on
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
spiralnie skręcony w kształcie loka, jak to ma miejsce u niektórych owiec grubowełnistych.
Rdzeń tych włosów u podstawy składa się z 1–2 rzędów komórek.
Włosy puchowe (podszyciowe) są zwykle pozbawione rdzenia i służą głównie do
ochrony zwierzęcia przed zimnem. Są one cienkie i delikatne, tworząc najniższą lecz
podstawową warstwę okrywy włosowej. Włosy puchowe są mniej lub bardziej faliste,
karbikowate. Połysk włosów puchowych jest słaby.
Włosy przewodnie i ościste, jako włosy wystające ponad włosy puchowe stanowią
tzw. okrywę zewnętrzną, a włosy puchowe stanowią tzw. podszycie.
Zróżnicowanie okrywy włosowej zależy m.in.
od jej
gęstości, topografii i warunków
bytowania zwierzęcia. U większości zwierząt lądowych okrywa
włosowa
jest najgęściejsza na
grzbiecie, gdzie też znajduje się największa liczba kategorii
włosów ościstych.
U zwierząt
lądowo-wodnych najgęściejsza okrywa znajduje się
na
stronie
brzusznej,
np.
u
bobra, nutrii.
Ponadto istnieje pewna prawidłowość
między liczbą włosów puchowych i
liczbą włosów
pokrywowych.
Rozmieszczenie włosów na powierzchni skóry może być pojedyncze
i grupowe.
Rozróżnia się grupy proste, pęczki i grupy złożone.
Rys. 12. Rozmieszczenie włosów na powierzchni skóry (schematycznie):
1 – włosy pojedyncze, 2 – w grupach prostych,
3 – w pęczkach, 4 – w grupach złożonych [1, s. 48]
W grupach prostych
każdy włos
położony w rzędzie ma swój otwór. W środku rzędu
między włosami puchowymi
położony
jest
włos ościsty
lub przewodni. W układzie
pęczkowym grupa włosów puchowych wraz
z jednym włosem
ościstym wychodzi z jednego
otworu, przy czym każdy włos ma
samodzielną torebkę
włosową. Grupy złożone składają się
z kilku pęczków włosów puchowych umieszczonych
wokół
jednego włosa przewodniego.
Poszczególne gatunki zwierząt mają rozmaite rozmieszczenie włosów: rozmieszczenie
pojedyncze występuje np. u kreta; grupy proste - u owiec, kóz, koni, bydła i innych zwierząt
kopytnych; pęczki spotyka się u niektórych gryzoni, np. susła, świstaka, a grupy złożone
spotykamy u zająca, królika, wiewiórki oraz u większości drapieżnych zwierząt futerkowych.
Na tej podstawie można po usunięciu włosa zidentyfikować pochodzenie surowca.
Włosy mogą wyrastać z torebek pierwotnych lub wtórnych oraz ich pochodnych. Należy
podkreślić, że właściwości fizyczne i chemiczne włosów pierwotnych i wtórnych są różne.
Również ich proporcje u różnych zwierząt są różne, ale i charakterystyczne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Topografia skór futerkowych
Opis uwzględniający strukturę i właściwości skóry w określonym miejscu jej powierzchni
nazywa się topografią skóry (topos - miejsce). Budowa tkanki skórnej na całej powierzchni
skóry nie jest jednakowa, a więc występują w niej wyraźne różnice topograficzne. Szczególnie
u zwierząt dorosłych obserwuje się wyraźną różnicę grubości i ścisłości między
poszczególnymi częściami skóry. Różnice te niekiedy są tak znaczne, że decydują
o użytkowaniu każdej części osobno, a nawet o stosowaniu odrębnych sposobów wyprawy.
Poszczególne części topograficzne skóry futerkowej różnią się znacznie jakością okrywy
włosowej i tkanki skórnej, a w szczególności: gęstością, wysokością, grubością
i zabarwieniem włosów oraz grubością, zwięzłością, strukturą i zawartością tłuszczu
w dermie. Różne właściwości poszczególnych części topograficznych skór futerkowych
powinny być brane pod uwagę zarówno .podczas obróbki technologicznej i oceny jakości, jak i
przy wyborze sposobu konfekcjonowania skór. Topografię skór futrzarskich przedstawia
rysunek:
a b
Rys. 13. Topografia skóry futrzarskich [1, s. 33]
a) zdjętej workowo b) zdjętej płasko
W skórze zdjętej workowo rozróżnia się dwie podstawowe części:
1. stronę grzbietową,
2. stronę brzuszną.
Ze względu na duże zróżnicowanie części brzusznej i części grzbietowej niektórych
rodzajów skór, np. nutrii, piżmaków itp., w konfekcjonowaniu są one wykorzystywane
oddzielnie, po uprzednim rozcięciu skór na bokach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką rolę pełni skóra w organizmie zwierzęcia?
2. Jakie warstwy wyróżniamy w skórze surowej?
3. Z czego zbudowany jest naskórek?
4. Jakie warstwy wyróżniamy w skórze właściwej?
5. Jak zbudowana jest warstwa termostatyczna?
6. Jak zbudowana jest warstwa siatkowa?
7. Jaką rolę pełni warstwa podskórna?
8. Dlaczego białka są najważniejszymi składnikami skóry?
9. Jakie rodzaje włosów wyróżniamy w okrywie włosowej?
10. Jakie warstwy wyróżniamy w przekroju poprzecznym włosa?
11. Jak zbudowany jest trzon włosa?
12. Jakie formy przybiera trzon włosa?
13. Jaki może być kształt przekroju poprzecznego włosa?
14. Jaką rolę pełnią we włosie warstwy: łuskowa, korowa i rdzeniowa?
15. Jak mogą być rozmieszczone włosy w skórze?
16. Jakie właściwości skóry decydują o jej podziale topograficznym?
17. Na jakie części topograficzne można podzielić skórę futerkową zdjętą workowo?
18. Na jakie części można podzielić skórę zdjętą płasko?
19. Jakie wyróżniamy typy okrywy włosowej skór futerkowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj obserwacji pod mikroskopem przekrojów poprzecznych skór surowych. Narysuj
zaobserwowane przekroje skór na arkuszu kartonu, oznacz strzałkami i wpisz nazwy
poszczególnych warstw.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować mikroskop i preparaty mikroskopowe skóry w przekroju poprzecznym,
4) dokonać obserwacji mikroskopowych próbek skór,
5) narysować na arkuszu kartonu obejrzane próbki,
6) zaznaczyć, nazwać i zapisać poszczególne warstwy budowy skór,
7) porównać warstwową budowę różnych rodzajów skór,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia,
9) zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
zestaw preparatów mikroskopowych przekrojów poprzecznych skór: owczej, nutrii,
cielęcej,
–
przybory do rysowania i pisania,
–
mikroskop,
–
literatura zgodna za punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Ćwiczenie 2
Dokonaj obserwacji pod mikroskopem różnych rodzajów włosów skór futerkowych.
Narysuj zaobserwowane widoki włosów i oznacz poszczególne warstwy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować mikroskop i preparaty mikroskopowe różnych rodzajów włosów
w przekroju poprzecznym,
4) dokonać obserwacji mikroskopowych różnych włosów,
5) narysować na kartonie obejrzane próbki i zaznaczyć poszczególne warstwy,
6) porównać warstwową budowę różnych rodzajów włosów,
7) zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
zestaw próbek skór różnych rodzajów włosów z różnych skór np. norki, nutrii, lisa,
−
przybory do rysowania i pisania,
−
mikroskop,
−
literatura zgodna za punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Dokonaj rozróżnienia okrywy włosowej zewnętrznej i wewnętrznej różnych rodzajów
skór futerkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować kawałki skór futrzarskich wyciętych z części grzbietowej np. skóry lisa
niebieskiego, nutrii, norki, piżmaka, karakuła, królika, i innych,
4) dokonać obserwacji przekroju poprzecznego próbek skór wraz z okrywą włosową,
5) pokazać granice włosów puchowych tj. okrywy wewnętrznej (podbicia) oraz okrywy
zewnętrznej (włosy ościste i kierunkowe),
6) wskazać różnice pomiędzy okrywą włosową różnych skór,
7) zapisać obserwacje w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
próbki skór futrzarskich z okrywą włosową naturalną,
–
lupa,
–
przybory do pisania i rysowania,
–
literatura zgodna za punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj części topograficzne różnych skór futerkowych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy ze stołem sortowniczym,
3) rozłożyć skóry na stole do sortowania skór,
4) rozpoznać części topograficzne skór: owczej i jagnięcej,
5) rozpoznać części topograficzne skór: lisa, norki tchórza i kuny,
6) rozpoznać części topograficzne skór: nutrii i piżmaka,
7) narysować na kartonie kontury profilu różnych skór i zaznaczyć części topograficzne,
8) wpisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stół sortowniczy,
–
skóry zwierząt futerkowych: owczej, jagnięcej, lisa, norki, tchórza, kuny, nutrii i piżmaka,
–
literatura zgodna za punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Rozpoznaj typy okrywy włosowej różnych skór futerkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy ze stołem sortowniczym,
3) rozłożyć skóry,
4) określić rodzaj skóry futerkowej,
5) obejrzeć okrywę włosową poszczególnych skór zwracając szczególną uwagę na długość
włosów i ich gęstość w różnych częściach topograficznych skóry,
6) ustalić typ okrywy włosowej różnych skór futerkowych,
7) zapisać wyniki w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stół sortowniczy,
–
wyprawione skóry futerkowe w stanie naturalnym: lisa, norki, kuny leśnej, kota
domowego, tchórza, króla, nutrii, piżmaka,
–
przyrząd do pomiaru długości włosa,
–
literatura zgodna za punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) scharakteryzować pojęcia: budowa histologiczna skóry i włosa?
2) zdefiniować pojęcia: tkanka skórna, okrywa włosowa?
3) nazwać i scharakteryzować poszczególne warstwy w budowie
histologicznej skóry?
4) nazwać i scharakteryzować poszczególne warstwy w budowie włosa
w przekroju poprzecznym i podłużnym?
5) zdefiniować pojęcie topografia skóry futerkowej?
6) wyjaśnić budowę topograficzną skóry futerkowej zdjętej płasko?
7) wyjaśnić budowę topograficzną skóry futerkowej zdjętej workowo?
8) rozpoznać i nazwać rodzaje włosów?
9) scharakteryzować typy okrywy włosowej skór futerkowych?
10) narysować przekroje poprzeczne skór surowych , oglądanych pod
mikroskopem?
11) dokonać obserwacji mikroskopowej i scharakteryzować włosy skór
futerkowych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.2. Podstawy wyprawy i uszlachetniania skór futerkowych
4.2.1. Materiał nauczania
Wyprawa skór to szereg procesów chemicznych oraz czynności i operacji mechanicznych
wykonywanych na skórach, a mających na celu:
−
zabezpieczenie skór przed działaniem bakterii i drobnoustrojów,
−
podwyższenie temperatury skurczu tkanki skórnej,
−
nadanie skórze odpowiednich cech i właściwości takich jak: pulchności, miękkości,
ciągliwości oraz przyjemnego i estetycznego wyglądu.
Cały cykl produkcyjny wyprawy skór futerkowych składa się z czterech etapów:
Przygotowanie skór do garbowania
Etap ten polega na oczyszczeniu skóry surowej z wszelkich części zbędnych, które
przeszkadzałyby w prowadzeniu procesów technologicznych i otrzymaniu gotowego towaru
o właściwościach użytkowych do przerobu na konfekcję futrzarską.
W pierwszej kolejności usuwane są ze skóry: brud, środek konserwujący, różne części
stałe zanieczyszczające okrywę włosową i tkankę skórną, a także niektóre bezużyteczne części
topograficzne skór. Po wstępnym oczyszczeniu skór przez wytrzepanie i odcięcie
niepotrzebnych części, skóry dobiera się w partie produkcyjne i przekazuje do wyprawy
futrzarskiej.
Moczenie skór polega na nawodnieniu tkanki skórnej do takiego stopnia, jaki skóra miała
zaraz po zdjęciu ze zwierzęcia. Skóra staje się miękka, podatna na zginanie i obróbki
mechaniczne. Jednocześnie w czasie rozmoczenia skór, wymywa się główną warstwę brudu
i zanieczyszczeń mechanicznych z tkanki skóry i z okrywy włosowej, resztki krwi i środków
konserwujących oraz białek bezpostaciowych rozpuszczalnych w wodzie. Proces rozmoczenia,
podobnie jak inne procesy kąpielowe wykonywane na skórach, przeprowadza się
w specjalnych urządzeniach: kadziach, cytrokach futrzarskich lub specjalistycznych
mieszalnikach.
Rys. 14. Cytrok futrzarski do prowadzenia procesów
technologicznych wyprawy skór futerkowych w kąpielach
[Fot. autor]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Rozmoczenie skór odbywa się w wodzie z zastosowaniem środków powierzchniowo
czynnych przyspieszających nawodnienie tkanki skórnej i soli kuchennej jako środka
rozpuszczającego w skórze białka bezpostaciowe i hamującej rozwój bakterii. Na proces
moczenia mają wpływ:
−
czas moczenia – zbyt długi prowadzi do nadmiernego rozluźnienia tkanki skórnej,
a nawet wypadania włosów, zbyt krótki powoduje zbyt słabe rozmoczenie skór. Czas
moczenia zależny jest od rodzaju skór, ich grubości i zwartości tkanki, oraz siły osadzenia
włosa,
−
temperatura kąpieli – powinna wynosić 18–20
0
C.Wyższa, może powodować zbytnie
rozluźnienie tkanki skórnej, a zbyt wysoka degenerację białka,
−
obecność środków pomocniczych – zmniejsza napięcie powierzchniowe wody i ułatwia
nawilżenie wnętrza przestrzeni między włóknami białek,
−
oddziaływanie mechaniczne - polega na poruszaniu skór w kąpieli, przy pomocy skrzydeł
cytroka lub obrotów komory mieszalnika.
Odmięśnianie jest procesem mechanicznego oddzielania i usuwania błony przymięsnej
z tkanki skórnej. Usunięcie błony ułatwia wnikanie do skóry różnych środków chemicznych
zadawanych w kąpielach technologicznych wyprawy skór. Operację odmięśniania dla skór:
−
zdejmowanych płasko o dość mocnej i zwartej tkance skórnej na przykład skóry owcze,
cielęce - przeprowadza się maszynowo na odmięśniarkach futrzarskich, których głównym
elementem roboczym jest wałek z nawiniętym spiralnie, ostrym nożem powodującym
zeskrawanie błony ze skóry,
−
zdejmowanych workowo i dla skór o słabej i delikatnej tkance, przeprowadza się ręcznie
na tak zwanych kosach kuśnierskich, przeciągając mizdrę skór po ostrzu stałego, ostrego
noża, lub przy pomocy ścieniarki talerzowej, ścinającej błonę przymięsną ostrzem
obracającego się noża tarczowego.
Odtłuszczanie, czyli usuwanie substancji tłuszczowych zarówno z okrywy włosowej jak i
tkanki skórnej. Obecność tłuszczu naturalnego utrudnia dalsze procesy technologiczne
wyprawy i uszlachetniania skór. Pozostawiony tłuszcz ulega utlenianiu co powoduje osłabienie
tkanki skórnej podczas przechowywania skór.
Odtłuszczanie skór prowadzane jest przez:
−
pranie skór w kąpielach wodnych z dodatkiem środków powierzchniowo czynnych i stąd
nazwa procesu – pranie skór,
−
ekstrakcyjne odtłuszczanie rozpuszczalnikami organicznymi stosowane do skór silnie
zatłuszczonych.
Odtłuszczone skóry posiadają czystą tkankę skórną, włos staje się puszysty i sypki, a całe
skóry są lżejsze.
Piklowanie jest procesem chemicznego oddziaływania na tkankę skórną roztworów
kwasu w obecności soli kuchennej jako środka zabezpieczającego przed pęcznieniem
kwasowym białek skórnych.
Celem procesu piklowania jest w futrzarstwie:
−
rozluźnienie struktury skóry przez kwasową hydrolizę białek bezpostaciowych,
−
przygotowanie odczynu pH skóry do reakcji z garbnikami,
−
pseudogarbowanie skór, obecnie nie stosowane jako metoda garbowania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Garbowanie właściwe skór
Garbowanie skór polega na chemicznym wiązaniu się i sieciowaniu włókien białka
kolagenu skóry przez związki zwane garbnikami. Przez garbowanie skóra uzyskuje odporność
na:
−
działanie bakterii i drobnoustrojów,
−
podwyższoną temperaturę skurczu,
−
działanie wody i innych czynników.
Garbnikami stosowanymi obecnie w technologii wyprawy skór są obecnie zasadowe
związki chromu trójwartościowego zwane garbnikami chromowymi.
Praktycznie garbowanie skór przeprowadza się w bębnach garbarskich w kąpielach
roztworów garbnika chromowego, zwanych brzeczkami chromowymi. Brzeczki otrzymuje się
przez rozpuszczenie w wodzie sproszkowanych preparatów gotowych garbników.
Skóry wygarbowane garbnikami chromowymi posiadają cechy:
−
odporności na działanie czynników atmosferycznych,
−
odporności na drobnoustroje,
−
zwiększonej wytrzymałości na działania mechaniczne, na przykład na rozerwanie,
−
podwyższoną temperaturę skurczu.
Jako ujemne można określić zwiększenie masy skór oraz zielonkawy odcień tkanki skórnej
i włosa przy wykończaniu skór futerkowych w kolorze naturalnym.
Oprócz garbowania chromowego znane są jeszcze metody garbowania aldehydowego
i glinowego, ale stosowane bardzo rzadko.
Natłuszczanie skór – jest procesem, który wpływa na właściwości skór gotowych,
a szczególnie na takie ich cechy jak: pulchność, miękkość i ciągliwość tkanki skórnej. Do
natłuszczania skór stosuje się tłuszcze:
−
naturalne roślinne i zwierzęce poddane uprzednio siarczanowaniu lub sulfonowaniu, aby
nadać im właściwości tworzenia emulsji wodnych i łączenia się z tkanką skórną,
−
syntetyczne otrzymywane na drodze syntezy chemicznej produktów ropy naftowej.
Natłuszczanie skór przeprowadza się po procesie garbowania właściwego i odleżeniu skór
w celu utrwalenia wiązania garbnika z włóknem skórnym. W technologii futrzarskiej
stosowane są dwie podstawowe metody natłuszczania skór:
−
natłuszczanie kąpielowe – polegające na traktowaniu skór emulsją tłuszczu w kąpieli
wodnej,
−
natłuszczanie przez smarowanie tkanki skór zagęszczoną emulsją tłuszczową przy pomocy
szczotki lub ścierki. Metoda ta stosowana głównie do skór o słabej i delikatnej tkance
skórnej i z zagrożeniem uszkodzenia okrywy włosowej. Skóry przed natłuszczaniem
odwirowuje się z nadmiaru wody i rozprostowuje, aby nałożenie tłuszczu było dokładne
we wszystkich częściach topograficznych skóry.
Suszenie skór – prowadzi się po wygarbowaniu i natłuszczeniu w celu odprowadzenia ze
skór wilgoci, która przeszkadzałaby w procesach mechanicznego wykończania. Skóry po
wygarbowaniu i natłuszczeniu zawierają około 60 % wody, a przygotowane do następnych
procesów nie powinny zawierać więcej niż 16 %. Suszenie skór prowadzi się w suszarniach
różnego typu:
−
tunelowych – rozwieszone na drążkach,
−
ramowych – rozpięte na ramach,
−
bębnowych - obracanie skór w ciepłym powietrzu w specjalnych perforowanych bębnach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Wykończanie mechaniczne skór futerkowych
Wykończanie mechaniczne skór to szereg operacji i czynności mechanicznych jakim
poddaje się skóry we wstępnej fazie wykończania, aby nadać tkance skórnej cechy miękkości
i elastyczności oraz wyczyścić i wyrównać okrywę włosową. Operacje te obejmują:
−
trocinowanie skór – przeprowadzane dwustopniowo: trocinowanie I – wilgotnymi
trocinami w celu nawilżenia skór po procesie suszenia i trocinowanie II − suchymi
trocinami z dodatkiem rozpuszczalników organicznych celem oczyszczenia okrywy
włosowej i mizdry z brudu, tłuszczu i resztek pozostawionych w okrywie środków po
poprzednich procesach technologicznych. Operację trocinowania przeprowadza się
w bębnach, tak zwanych trociniakach.
Rys. 15. Bęben do trocinowania i siatkowania skór futerkowych [6, s. 109]
1 – sciany boczne bębna, 2 – segmenty stałe, 3 – segmenty
siatkowe wymienne, 4 – przekładnia napędu bębna,
5 − silnik
Bębny te jednocześnie mogą służyć do siatkowania skór, czyli do wytrzepania zużytych
trocin ze skór. Trzepanie można przeprowadzić po wymianie segmentów obudowy bębna
ze stałych na ażurową – siatkową.
−
rozbijanie skór, które ma na celu zmiękczenie tkanki skórnej oraz nadanie jej pulchności
i ciągliwości. Czynność rozbijania skór przeprowadza się kilkakrotnie w ciągu procesu
wyprawy. Rozbijanie skór dużych o mocnej tkance, zdjętych płasko, przeprowadza się
maszynowo, podsuwając i dociskając mizdrę skóry pod wał roboczy maszyny, wyposażony
w tępe noże, ułożone równolegle na szerokości wałka. Rozbijanie skór małych o delikatnej
tkance, zdejmowanych workowo, wykonuje się na kosach kuśnierskich z tępym nożem,
−
czesanie skór przeprowadzane po rozbijaniu i polega na rozdzieleniu włosów
w okrywie całej skóry. Skóry płaskie rozczesuje się przy pomocy maszyny z wałkiem
wyposażonym w nawiniętą taśmę gręplarską ze stalowymi igłami, a skóry małe, delikatne i
zdjęte workowo – ręcznie przy pomocy metalowego grzebienia kuśnierskiego.
Jednocześnie podczas czesania zostają usunięte resztki trocin i słabo osadzone włosy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Rys. 16. Schemat pracy czesarki do skór [6, s. 110]
1 – wałek roboczy, 2 – taśma z igłami stalowymi, 3 – górny
wałek podający, 4 – dolny wałek podający, 5 – czesana skóra,
6 – stół podający maszyny
−
prasowanie skór w celu rozprostowania i rozdzielenia włosów, co w efekcie nadaje im
cechy jedwabistości, zwiększa połysk i puszystość okrywy. Prasowanie przeprowadza się
maszynowo na prasowaczkach futrzarskich wyposażonych w metalowy wałek prasujący,
podgrzewany do temperatury 180–240
0
C. Przed prasowaniem okrywę włosową nawilża
się specjalna apreturą dla uzyskania efektu polofiksowania,
−
strzyżenie skór, czyli skracanie długości włosów i ich wyrównanie na całej powierzchni
skóry. Strzyżeniu poddaje się niektóre tylko rodzaje skór, na przykład: owcze, jagnięce,
nutrii. Skóry szlachetne wykończane są z okrywą włosową naturalną. Do strzyżenia skór
futerkowych stosuje się specjalne strzyżarki futrzarskie. Rozprostowywany włos podczas
przesuwania skóry wchodzącej pod spód stołu podającego, układany jest na ostrzu stałego
noża i ścinany ostrym nożem nawiniętym spiralnie na wałek roboczy strzyżarki,
−
epilowanie skór polegające na usuwaniu włosów ościstych, a pozostawieniu bez zmian
włosów puchowych. Operacja stosowana tylko do niektórych rodzajów skór, na przykład
króliczych przy uszlachetnianiu na skóry fok, lub niekiedy skór nutrii standard
posiadających gruby ordynarny włos ościsty na grzbiecie,
−
szlifowanie tkanki skórnej aby otrzymać gładką i czystą powierzchnię mizdry, a zawsze
przy wykończaniu skór na welur. Szlifowanie skór płaskich i dużych przeprowadza się na
maszynach różnego rodzaju z wałkiem roboczym pokrytym papierem ściernym. Skóry
małe, z delikatną mizdrą należy szlifować na szlifierkach odgórnych, regulując docisk skóry
do wałka ręką zabezpieczoną w odpowiednią rękawicę ochronną.
Uszlachetnianie skór futerkowych
Niektóre rodzaje skór takie, jak np. skóry owcze i jagnięce, skóry królicze, skóry nutrii
standard i inne, w całości partii produkcyjnej lub w dużym procencie nie nadają się po
wyprawie do konfekcjonowania w stanie naturalnym. W celu nadania im estetycznego wyglądu
i poprawy jakości, skóry takie poddawane są uszlachetnianiu. W technologii futrzarskiej
stosowane są różne metody i sposoby uszlachetniania skór:
−
mechaniczna, chemiczna i termiczna obróbka okrywy włosowej powodujące zmianę
formy okrywy włosowej na skutek strzyżenia, epilowania, apreturowania i prasowania,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
−
barwienie okrywy włosowej - uzyskując poprawienie lub zmianę wyglądu estetycznego
skór, wynikającą na przykład z wymagań panującej mody.
Obecnie w technologii futrzarskiej barwienie okrywy włosowej skór jest procesem
powszechnie stosowanym. Proces barwienia pozwala na uzyskanie skór o wyraźnym
kolorze i odcieniu skór naturalnych, lub barwie często niespotykanej w naturze, ale
zobligowanej na przykład panującą modą. W futrzarstwie często stosuje się techniki
barwienia pozwalające osiągać ciekawe efekty, na przykład z rezerwacją końcówek
włosów lub z zabarwionymi końcówkami i naturalną barwą włosów puchowych. Specjalne
techniki barwienia pozwalają uzyskiwać skóry centkowane przy uszlachetnianiu skór
owczych na imitację pantery. Proces barwienia jest chemicznym oddziaływaniem różnych
barwników na włos. Technika barwienia wymaga od futrzarza wysokich kwalifikacji i
wieloletniej praktyki zawodowej,
−
szlifowanie i barwienie tkanki skórnej - przy uszlachetnianiu skór na welur futrzarski.
Ten rodzaj skór gotowych wymaga specjalnego surowca. Skóry na welur muszą
charakteryzować się ścisłością tkanki skórnej bez uszkodzeń i wad, która po oszlifowaniu
daje cienkie i krótkie włókno. Barwienie tkanki skórnej może być w kolorze okrywy
włosowej lub innym kontrastowym. W drugim przypadku należy specjalnie zabezpieczyć
okrywę włosową aby kąpiel barwiąca tkankę nie wpłynęła na zmianę kolorów włosa.
−
nakładanie sztucznego lica na mizdrę skór futerkowych,
Niektóre rodzaje skór, głównie owczych i jagnięcych, nie nadają się do wyprawy na
konfekcję włosem na zewnątrz, a tkanka tych skór jest lekko uszkodzona, co eliminuje je
jako surowiec na welur. Takie skóry przeznacza się do uszlachetniania przez nałożenie na
mizdrę skór sztucznego lica. Polega to na nanoszeniu na tkankę skórną specjalnych
zestawów farb i apretur garbarskich. Skóry takie nazywamy pololuksami lub wykończane
z efektem nappa,
−
imitacja – czyli nadawanie okrywie włosowej zwierząt pospolitych, wyglądu skór
zwierząt szlachetnych.
Do uszlachetniania na imitację różnych zwierząt szlachetnych przeznacza się skóry
wyprawione z gatunków zwierząt pospolitych, ale o ściśle określonych cechach. Na
przykład do uszlachetniania skór króliczych na imitację foki przeznacza się wyłącznie
skóry królicze o bardzo gęstej okrywie włosowej.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy możesz zdefiniować proces wyprawy skór futerkowych?
2. Na jakie etapy można podzielić proces wyprawy skór futerkowych?
3. Jaki cel ma etap przygotowania skór futerkowych do garbowania?
4. Jaki jest cel garbowania skór futerkowych?
5. Co to jest wykończanie na biało skór futerkowych?
6. Jakie znasz operacje mechaniczne etapu wykończania skór futerkowych?
7. Czy wszystkie skóry futerkowe są wykończane w stanie naturalnym?
8. Jakie są metody uszlachetniania skór futrzarskich od strony okrywy włosowej?
9. Jakie są metody uszlachetniania skór futrzarskich od strony mizdry?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na arkuszu kartonu narysuj schemat kolejnych operacji i procesów technologicznych
wyprawy skór futerkowych wybranego asortymentu w etapie przygotowania do garbowania.
Wyjaśnij cel poszczególnych procesów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) narysować na kartonie schemat kolejnych procesów w etapie przygotowania skór do
garbowania,
4) obok nazw procesów technologicznych wpisać sposób i cel prowadzenia procesu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
arkusz kartonu,
−
przybory do rysowania i pisania,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Na arkuszu kartonu narysuj schemat kolejnych procesów technologicznych wyprawy skór
owczych futerkowych w etapie wykończania mechanicznego. Wyjaśnij cel poszczególnych
procesów i sposób ich przeprowadzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) narysować na kartonie schemat kolejnych procesów wyprawy skór owczych na biało,
4) obok nazw procesów technologicznych wpisać sposób i cel prowadzenia procesu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
arkusz kartonu,
−
przybory do rysowania i pisania,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Na podstawie próbek gotowych skór futerkowych określ metodę wykończenia skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) rozłożyć i ponumerować próbki skór,
4) obejrzeć dokładnie przedstawione próbki skór futerkowych wykończonych,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
5) scharakteryzować poszczególne próbki skór,
6) przydzielić odpowiednią metodę wykończenia skór, z których pochodzą próbki,
7) zapisać w dzienniczku praktyki swoje spostrzeżenia i wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
próbki skór futerkowych o różnym wykończeniu,
−
stół do pracy,
−
przybory do pisania,
−
dzienniczek praktyki,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) scharakteryzować pojęcia: wyprawa, wykończanie, uszlachetnianie
skór futerkowych?
2) nazwać i scharakteryzować kolejne procesy technologiczne procesu
wyprawy skór futrzarskich?
3) nazwać i scharakteryzować metody uszlachetniania skór futrzarskich?
4) wyjaśnić cel i sposób przeprowadzania operacji mechanicznych
w etapie wykończania skór?
5) wyjaśnić na czym polega wykończanie skór na welur futrzarski?
6) rozpoznać metodę wykończenia gotowej skóry futerkowej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
4.3. Ocena
jakości
skór
futerkowych
wyprawionych
i uszlachetnionych
4.3.1. Materiał nauczania
Identyfikacja wad i uszkodzeń skór futerkowych
Każda skóra futrzarska wyprawiona poddawana jest ocenie, mającej na celu ustalenie jej
jakości i wielkości. Ważnym elementem oceny skór futerkowych jest system punktacji wad
i uszkodzeń.
Wadami skór futrzarskich nazywamy cechy, które obniżają ich wartość użytkową. Wady
mogą być:
−
wadami strukturalnymi tkanki skórnej,
−
cechami ujemnymi okrywy włosowej,
−
brakiem właściwości wymaganych dla skór danego rodzaju przez obowiązujące normy
przedmiotowe, na przykład brak profilu lub odpowiedniej wielkości.
Wady mogą powstawać na skutek uszkodzenia mechanicznego, biologicznego,
chemicznego lub termicznego. Mogą one powstawać:
−
za życia zwierzęcia − powodowane chorobami, zranieniami, złymi warunkami hodowli,
−
podczas uboju, konserwacji i magazynowania jako surowca,
−
w czasie procesów technologicznych wyprawy i uszlachetniania,
−
nieprzestrzegania zasad transportu i magazynowania skór gotowych.
Wady, które obniżają wartość skór w sposób nieznaczny, określane są jako wady
niepoliczalne i mogą być wadami dopuszczalnymi. Wady obniżające istotnie jakość skór,
określane są jako policzalne, a wady dyskwalifikujące skóry jako skóry nieprzydatne dla
futrzarstwa, są wadami niedopuszczalnymi.
Najczęściej spotykane wady skór futrzarskich występujące w okrywie włosowej:
−
częściowy brak włosów – miejscowo za mała ilość włosów puchowych lub ościstych
w stosunku do przyjętej dla danego rodzaju skóry futerkowej,
−
łamliwość – łatwość łamania kosmyka włosów przy zginaniu go w palcach,
−
łysina – miejscowy brak owłosienia,
−
matowość włosa – brak naturalnego połysku okrywy włosowej, właściwego dla danego
rodzaju skóry futerkowej,
−
molowatość – zmierzwienie i uszkodzenie włosów, często także uszkodzenie tkanki
skórnej przez larwy moli,
−
nierównomierne epilowanie lub skubanie – występowanie włosów ościstych na
powierzchni okrywy włosowej w skórach epilowanych lub skubanych,
−
nierównomierne ostrzyżenie – różna wysokość włosa okrywy skóry strzyżonej,
−
nierównomierność barwy – różny odcień barwy okrywy włosowej skór barwionych,
−
nietrwałość osadzenia włosów - wychodzenie włosów przy lekkim pociągnięciu lub
przesunięciu wilgotną dłonią w kierunku układania się włosa,
−
nietrwałość wybarwienia – słaba odporność okrywy włosowej barwionej na tarcie na
sucho i mokro,
−
haczykowate zagięcie wierzchołków ościstych – wierzchołek włosów nie jest prosty, lecz
haczykowato zakończony,
−
niewłaściwy układ wysokości włosa – niejednakowa, naturalna wysokość włosa,
nietypowa dla danego rodzaju skóry,
−
niewyraźny druk – zlewanie się konturów szablonu,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
−
plamy i zacieki – miejscowe, nienaturalne zmiany barwy włosów.
−
przerośnięcie włosów – wychodzenie włosów ościstych od strony mizdry,
−
przypalenie końców włosów – brązoworudy nalot na powierzchni okrywy włosowej
z jednoczesnym brakiem połysku,
−
rozdwajanie się włosa ościstego – pękanie włosa ościstego wzdłuż osi podłużnej,
−
różnokierunkowy układ włosów – układ włosów nietypowy dla danego rodzaju skóry
futerkowej; występowanie mory nie jest wadą,
−
rzadkość okrywy włosowej – mniejsza ilość włosów od przyjętej dla danego rodzaju skóry
futerkowej,
−
sfilcowanie – trudne do rozczesania splątanie okrywy włosowej,
−
ślady reperacji – reperacja dermy, zszywanie, wstawienie kawałka skóry, widoczna od
strony okrywy włosowej,
−
watowatość – brak sprężystości i połysku włosa,
−
wytarcie – miejscowe występowanie krótszego owłosienia,
−
zanieczyszczenie – obecność ciał obcych w okrywie włosowej,
−
zatłuszczenie – występowanie zlepionych kosmyków włosów oraz skłonność zlepiania się
włosów przy ściskaniu palcami,
−
żebrowatość – pasmowa, naturalna nierównomierność wysokości okrywy włosowej.
Wady tkanki skórnej to:
−
dwojenie – rozwarstwianie się skóry
−
dziura – otwór spowodowany mechanicznym, chemicznym lub biologicznym
uszkodzeniem tkanki skórnej,
−
kruchość, łamliwość, zrogowacenie – właściwość dermy polegająca na tym, że jej
struktura i wygląd przypomina żelatynowaną masę, która przy rozdarciu nie wykazuje
wyraźnie oddzielających się włókien,
−
lepkość sztucznego lica – lekkie przywieranie powłok przy zetknięciu lica z licem,
−
luźność – mała zwartość strukturalna dermy wyczuwalna w dotyku skór wykończonych
od strony mizdry,
−
nadmierna grubość skóry – zbyt gruba tkanka skórna w porównaniu do ogólnie przyjętej
dla danego rodzaju skóry,
−
niejednolita barwa – różny odcień barwy skóry, barwionej od strony mizdry,
−
gąbczastość – nienaturalna pulchność i słaba ciągliwość dermy,
−
nieprawidłowe natłuszczenie – osadzenie tłuszczu na powierzchni mizdry, wyczuwalne
w dotyku,
−
nierównomierny połysk sztucznego lica – brak równomierności połysku sztucznego lica,
−
nietrwałość apretury – wada skór pololuks polegająca na pękaniu, łuszczeniu się lub
odbarwianiu sztucznego lica,
−
odstawanie sztucznego lica – oddzielanie się sztucznego lica przy zginaniu skór licem do
wewnątrz,
−
odtłuszczenie – plamy tłuszczowe występujące najczęściej w karku i zadzie widoczne od
strony mizdry,
−
pękanie warstwy licowej – niedostateczna wytrzymałość lica, które pęka przy lekkim
pociągnięciu palcami dwóch kosmyków włosa w przeciwnym kierunku,
−
plamy – zabrudzenie skór wykończonych od strony mizdry,
−
niewłaściwa reperacja – przecięcie szwu, przepuszczenie szwu, nadmierna wysokość
szwu,
−
rozdarcie – liniowe, mechaniczne uszkodzenie dermy,
−
skaleczenie sztucznego lica – zadrapanie lub rysy na sztucznym licu skóry uszlachetnionej
na pololuks,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
−
sztywność – brak miękkości i pulchności dermy,
−
wychwyt – miejscowe ścienienie naturalnej grubości dermy wskutek nadmiernego jej
ścięcia od strony mizdry. Rozróżnia się wychwyt płytki i wychwyt głęboki, który traktuje
się jak dziurę,
−
wysokie włókno – długie włókno dermy skór uszlachetnionych na welury- poza częścią
pachwinową,
−
zacięcie – uszkodzenie mizdry ostrym narzędziem, zacięcie do 1/4 grubości skóry - nie
uznaje się za wadę oprócz skór welurowych i licowych,
−
zacięcie głębokie – traktuje się jako przecięcie,
−
źle wykończona mizdra – nieprawidłowe usunięcie części warstwy podskórnej z mizdry,
−
zły profil – niewłaściwy obrys skóry zmieniający naturalny jej kształt wskutek
nieprawidłowego rozcięcia, reperacji lub ubytku,
−
żebrowatość tkanki skórnej – poprzecznie występujące jakby załamania dermy od strony
mizdry w skórach owczych i jagnięcych,
−
blizny – po zagojonych bolakach czy zacięciach skóry za życia zwierzęcia, szczególnie
widoczne przy welurach.
Ocena jakościowa skór futrzarskich przeprowadzona jest na podstawie obowiązujących
norm przedmiotowych lub warunków technicznych dla danego rodzaju skór. Przewidują one
warunki jakim powinny odpowiadać: okrywa włosowa i tkanka skórna oraz precyzują
wymagania dotyczące profilu skór, ich właściwości fizycznych i chemicznych. Za każde
odstępstwo od normy przewiduje ona punkty karne. Po zsumowaniu punktów i porównaniu
z tabelą, w normie następuje zaliczenie skóry do odpowiedniego gatunku, czyli klasy jakości.
Skóry futrzarskie zwykle dzieli się na 5 gatunków. Jednak niektóre rodzaje skór na
przykład skóry owcze i jagnięce oraz królicze dzieli się na 3 gatunki
Określanie cech i właściwości skór futerkowych
Każdy rodzaj skór futrzarskich charakteryzuje się pewnymi cechami wynikającymi z jej
pochodzenia oraz nadanymi skórom w procesie wyprawy i uszlachetniania. Cechy te można
pogrupować na cechy określające właściwości:
1. okrywy włosowej.
2. tkanki skórnej,
3. skóry futerkowej jako całości.
Jakość okrywy włosowej określają właściwości:
−
barwa i jej odcień – jest cechą charakterystyczną, identyfikującą wiele rodzajów skór
futerkowych. Wymagane jest, aby w każdym przypadku okrywa włosowa odznaczała się
dostateczną czystością barwy oraz niewielkim jej zróżnicowaniem w ramach danej
odmiany barwnej. U wielu rodzajów skór występujących w różnych odmianach barwnych,
umaszczenie okrywy może występować jako standard, jako typowa barwa dla danego
rodzaju skóry oraz odmiany kolorowe, na przykład skóry norek, szynszyli, nutrii,
i tym podobne.
Naturalna barwa okrywy włosowej uwarunkowana jest obecnością pigmentu.
W zależności od stopnia utlenienia otrzymujemy całą gamę kolorów, które można
odpowiednio uszeregować: kolor biały – brak pigmentu, żółtawy, rudawy, rdzaworudy,
oliwkowobury, bury, czrnobury, czarny – nadtlenienie pigmentu. Od stopnia rozwoju
pigmentacji – ilość pigmentu, stopnia jego utlenienia i kombinacji różnie utlenionego
protopigmentu zależą wszystkie kolory okrywy włosowej, jakie spotykamy w świecie
ssaków. Pigment może znajdować się we wszystkich warstwach włosa.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
−
połysk włosa – cechuje się różnym stopniem intensywności. Skóra futerkowa o włosie
błyszczącym wygląda zawsze świeżo i jest cenniejsza od skóry o włosie matowym czy
szklistym.
Połysk włosa zależy od zdolności odbijania padających na niego promieni świetlnych,
przy czym im powierzchnia jego jest gładsza, tym lepiej i więcej promieni świetlnych się
odbija i połysk włosa jest większy.
Na połysk okrywy ma wpływ wiele czynników, a przede wszystkim wielkość, kształt i
rozmieszczenie
łusek
na
trzonie
włosów,
grubość
włosa,
zatłuszczenie
i zabrudzenie włosa, kierunek wyrastania. Połysk okrywy włosowej zależy od gatunku
zwierzęcia, sposobu jego odżywiania, miejsca przebywania, terminu uboju, wieku. Włos
puchowy w porównaniu z włosem ościstym jest bardziej matowy, a wyrastające na min
łuski mają większą zdolność spilśniania się. Okrywa włosowa skór zwierząt lądowo-
wodnych, takich jak bóbr, wydra, piżmak, foka, cechuje się lepszym połyskiem aniżeli
okrywa włosowa skór ze zwierząt lądowych. Skóry ze zwierząt młodych cechują się
lepszym połyskiem okrywy włosowej niż pochodzących ze zwierząt starych. Skóry
o jednakowej barwie włosa na całej jego wysokości, z ciemniejszymi wierzchołkami mają
lepszy połysk od skór o warstwowo zmiennej barwie włosa na przykład wydry, kuny, czy
nawet lisy srebrzyste w porównaniu z szynszylami czy zającami.
W praktyce futrzarskiej połysk ocenia się organoleptycznie, wzrokowo i dzieli się
zwykle na cztery stopnie: silny, średni, słaby, matowy.
−
gęstość włosów – to ilość włosów wszystkich kategorii wyrastających na jednostce
powierzchni danej skóry futerkowej. Zwykle podaje się ilość włosów na 1 cm
2
skóry.
Zasadniczo im włos jest gęściejszy, tym skóra jest wartościowsza. Od gęstości okrywy
włosowej zależy piękno skóry, jej okazałość, trwałość futra i jego właściwości
ciepłochronne.
Gęstość włosów różnych rodzajów skór futerkowych jest różna i zależy od bardzo
wielu czynników, a przede wszystkim, wieku, rasy, części topograficznej skóry i tym
podobne. Na grzbiecie skór znajduje się więcej i dłuższych włosów niż na stronie
brzusznej.
Skóry z uboju letniego mają rzadszą okrywę włosową, podobnie jak skóry pochodzące
z tego samego gatunku zwierzęcia lecz żyjącego na południu. Skóry zwierząt młodych
mają rzadszy włos, aniżeli zwierząt dorosłych.
Gęstość okrywy włosowej ocenić można organoleptycznie oraz laboratoryjnie, gdzie
stosuje się różne metody, mniej lub bardziej pracochłonne. Mówiąc o gęstości włosów,
mamy na myśli wszystkie włosy znajdujące się na 1 cm
2
powierzchni skóry. Należą tu
przede wszystkim włosy puchowe, tworzące podszycie, a także włosy ościste
i kierunkowe. Stosunek włosów ościstych i kierunkowych, stanowiących tak zwaną
okrywę zewnętrzną, do włosów puchowych ma bardzo istotne znaczenie, decydujące
o właściwościach estetycznych wyrobu, a także o jego trwałości, zgniatalności, spilśnianiu
czy sprężystości. Okrywa zewnętrzna jest jakby rusztowaniem dla całej okrywy włosowej,
tworząc zewnętrzną warstwę okrywy, stanowi ochronę przeciwko wszelkim czynnikom
mechanicznym oraz decydujące o wyglądzie i przeznaczeniu skóry. Powinny one dobrze
„kryć” podszycie i są charakterystyczne dla każdego rodzaju skóry futerkowej.
Okrywa o dużej gęstości, odpowiedniej wysokości i sprężystości włosów stwarza
puszystość okrywy. Jest to istotna i dodatnia cecha skóry w porównaniu z tak zwaną
okrywą płaską, w przypadku małej puszystości.
−
długość włosa – decyduje o wyglądzie estetycznym skóry, jej właściwościach
ciepłochronnych oraz o jego przydatności do konfekcjonowania. Każdy rodzaj skóry
futerkowej ma określoną wysokość włosa i okrywy włosowej, które są zwykle różne na
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
poszczególnych częściach topograficznych skóry. W różnych okresach czasu modne są
futra długo-, w innych krótkowłose.
Zależnie od wysokości włosów, skóry futerkowe zwykle dzieli się na:
−
długowłose – gdy trzon włosa jest dłuższy niż 40 mm, na przykład wilk, lisy, szop,
kuny,
−
średniowłose – gdy trzon włosa ma długość od 20 do 40 mm, na przykład tchórz,
królik, piżmak,
−
krótkowłose – gdy trzon włosa ma długość poniżej 20 mm, na przykład suseł, kret,
chomik.
Wysokość okrywy włosowej zależy od obecności w niej podstawowych rodzajów włosów
kierunkowych, ościstych i puchowych. Każdy z nich tworzy jakby kondygnację
wyrastającą jedna nad drugą, dlatego też u większości skór futrzarskich można wydzielić
okrywę zewnętrzną i wewnętrzną, zwaną podszyciem.
−
grubość włosa − mierzona jest zwykle w najgrubszej jego części, wiąże się z wieloma
właściwościami okrywy włosowej, a przede wszystkim z miękkością, trwałością
w noszeniu, właściwościami wytrzymałościowymi, sprężystością i tym podobne. Grubość
włosa jest różna w różnych rodzajach skór futerkowych, zależy zarówno od rodzaju
włosów, ich kategorii, części topograficznej, jak i od szeregu cech związanych z samym
zwierzęciem, z którego skóra pochodzi: rasa, wiek, płeć, warunki bytowania, termin uboju
i inne. Grubość włosa, zwłaszcza ościstego i kierunkowego, jest różna, zależnie od
wysokości. W większości skór włos ma jednakowy przekrój podstawy do 2/3 wysokości,
potem przekrój zaczyna się zwężać i przechodzi w tak zwaną szyjkę, czyli część
najcieńszą, a następnie zwiększa swoją średnicę i znowu stopniowo zwęża się, aby przejść
w ostro zakończony wierzchołek. Wyjątek stanowią włosy owcze i okrywy strzyżone,
−
miękkość włosa − należy rozumieć subiektywne odczucie stopnia sprężystości przy
nacisku włosa palcami. Jeśli włos odpręża się gwałtownie, świadczy to o jego dużej
sprężystości, sztywności i grubości, jeśli odwrotnie, niechętnie wraca do stanu
pierwotnego, jest to dowodem, że jest zbyt cienki i mało sprężysty.
Cechą przeciwstawną miękkości okrywy włosowej jest jej szorstkość. Najbardziej miękkie
są włosy puchowe, mniej - włosy ościste i najmniej - kierunkowe. O stopniu miękkości
okrywy decyduje okrywa zewnętrzna, która składa się z włosów ościstych
i kierunkowych.
Zwykle skóry posiadające miękką i delikatną okrywę włosową są wyżej cenione, niż skóry
o grubej i sztywnej okrywie. Miękka okrywa włosowa czyni skórę przyjemną
w noszeniu. Jednakże zbyt duża miękkość staje się wadą, ponieważ włos traci sprężystość
i daje się łatwo sfilcować, na przykład okrywa lisów polarnych, szynszyli.
Miękkość okrywy włosowej oceniana jest organoleptycznie, za pomocą dotyku, przy
czym rozróżnia się kilka stopni miękkości: jedwabista - szynszyla, bardzo miękka - soból,
miękka - kuna, piżmak, mało miękka - wydra, świstak, królik oraz szorstka - cielak, koza,
nutria.
−
sprężystość i zdolność do spilśniania – Sprężystość to zdolność powrotu włosów do
stanu poprzedniego po usunięciu działającej siły. Jest to dodatnia cecha włosa. Ujemną
cechą jest zdolność do spilśniania, czyli tworzenia zbitej masy,
−
zgniatalność − rozumiemy zmniejszenie grubości warstwy włosów skóry futerkowej pod
wpływem obciążenia zgniatającego, działającego w płaszczyźnie równoległej do
powierzchni tkanki skórnej. Zgniatalność okrywy włosowej zależy od gęstości, wysokości,
grubości i sprężystości włosów, od kąta nachylenia włosów do powierzchni tkanki
skórnej, od ilościowego stosunku włosów kryjących do puchowych, części topograficznej
i innych czynników. Zgniatalność jest ściśle związana z ciepłochronnymi właściwościami
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
skóry futerkowej, im mniejsza zgniatalność, tym większe ciepłochronne właściwości skóry
i wyrobów gotowych,
−
siła osadzenia włosa − w tkance skórnej skór futrzarskich jest różna. Zależy ona przede
wszystkim od rodzaju skóry, głębokości osadzenia torebki włosowej w dermie, gęstości
splotów włókien kolagenowych, czasu uboju, a także od prawidłowości przeprowadzenia
procesów działu wyprawy. Najsilniej włos związany jest z tkanką skórną w okresie pełnej
dojrzałości okrywy włosowej, to jest późną jesienią, kiedy włos nie ukończył jeszcze
swego wzrostu i nie odłączył się od brodawki włosowej. W surowcu ulegającym psuciu,
ze względu na niewłaściwą konserwację czy warunki magazynowania, siła osadzenia,
włosów w skórze wyraźnie się obniża i występuje tak zwane sypanie się włosa. W czasie
wyprawy wadę tę można częściowo usunąć, albowiem środki garbujące ściągają tkankę
skórną. Trwałość osadzenia włosów w tkance skórnej sprawdza się organoleptycznie,
a także laboratoryjnie, ustalając siłę, jakiej trzeba użyć, aby wyrwać wydzielony pęczek
włosów z tkanki skórnej o powierzchni 1 mm
2
. W przypadku sprawdzania tej cechy
organoleptycznie, należy pojedynczo lub małymi pęczkami wyrywać włosy albo też
przeciągać dłonią, przy średnim nacisku, po okrywie włosowej i obserwować ilość
wypadających włosów.
−
wytrzymałość mechaniczna i wydłużenie włosa − czyli wytrzymałość na rozciąganie
w stanie prostym i w pętli, wytrzymałość na wielokrotne zginanie oraz wydłużenie
maksymalne włosa w momencie jego rozerwania.
Właściwości wytrzymałościowe włosa, a szczególnie wytrzymałość włosa na
wielokrotne zginanie należą do ważniejszych wskaźników trwałości futra w noszeniu.
Włosy różnych skór futerkowych, ze względu na różną histologiczną i morfologiczną
budowę, cechują się różnymi właściwościami wytrzymałościowymi. Zależą one od
stosunku grubości warstwy korowej do rdzeniowej. Im włos ma bardziej rozwiniętą
warstwę korową, tym jego wytrzymałość jest większa.
Właściwości tkanki skórnej to:
−
grubość i zwartość tkanki skórnej
−
zależy od rodzaju skóry, od topografii, wieku
zwierzęcia, z którego skóra pochodzi, jego płci, warunków życia. Skóry futerkowe
najgrubszą tkankę skórną mają najczęściej na grzbiecie - kot, królik, tchórz, piżmak, owca.
Skóry pochodzące ze zwierząt młodych mają cieńszą skórę od skór pochodzących ze
zwierząt starych. Zwartość skóry określa się organoleptycznie. Skóra miękka
w dotyku i ciągliwa jest mniej zwarta i odwrotnie.
Dla celów kuśnierskich wymaga się, aby tkanka skórna była cienka, możliwie lekka,
a przede wszystkim pulchna, miękka i ciągliwa. Ciągliwość i miękkość tkanki skórnej
zależą też od wilgotności i zawartości tłuszczu. Ogólnie – im jest ich więcej w tkance
skórnej, tym odznacza się większą miękkością.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
−
wytrzymałość na rozciąganie – czyli właściwości wytrzymałościowe skór futerkowych.
Grubość włókien kolagenowych, ich gęstość, kąt splotu, metoda garbowania, zawartość
tłuszczu, grubość warstwy siatkowej, oraz topograficzna cześć skóry, wpływają na
właściwości wytrzymałościowe skór.
Tkanka skórna skór futerkowych wzdłuż linii grzbietowej ma zwykle większą
wytrzymałość mechaniczną i mniejszą ciągliwość, aniżeli w kierunku poprzecznym.
Najmniejszą wytrzymałością fizyczną cechują się skóry w części podbrzusznej.
Badając wytrzymałość skóry na rozerwanie, tkankę skórną rozciągamy aż do
momentu jej rozerwania. Rozciągając skórę określamy jej ciągliwość, która jest
maksymalna w momencie urwania się badanego paska skóry. Jest to wydłużenie
maksymalne. Przy badaniu wytrzymałości na rozciąganie określa się również bardzo
ważną cechę niektórych skór, to jest wytrzymałość warstwy licowej. Szczególnie istotne
to jest u skór owczych, karakułów i kozich, których skóry, pochodzące z niektórych ras,
mają bardzo słabą warstwę termostatyczną, która łatwo rozrywa się przy rozciąganiu.
Warstwa ta odrywa się wraz włosem.
−
właściwości plastyczne tkanki skórnej – skóra futerkowa powinna cechować się
odpowiednią miękkością, pulchnością, ciągliwością i plastycznością. Te cechy są istotne w
kuśnierstwie i podczas użytkowania wyrobu gotowego. Właściwości te zależą przede
wszystkim od histologicznej budowy skóry, od grubości i gęstości włókien skórnych,
a także od topografii skóry, sposobu wyprawy, zawartości tłuszczu i wody.
W praktyce miękkość, sprężystość i plastyczność tkanki skórnej skór gotowych określa
się organoleptycznie. Można jednak za pomocą dynamometru określić dokładnie
kształtowanie się sprężysto-plastycznych właściwości skóry futrzarskiej. Badanie to
przeprowadza się jednocześnie z badaniem właściwości wytrzymałościowych.
−
temperatura skurczu − tkanki skórnej określa stopień jej wygarbowania. Skóra
futerkowa dobrze wygarbowana powinna wytrzymywać temperaturę 80
o
C. Skóry
przeznaczone na przykład do prasowania muszą być intensywnie wygarbowane, co
zabezpiecza warstwę licową przed pękaniem. Im wyższa temperatura skurczu, tym lepiej
zachowuje się wyrób gotowy przy użytkowaniu i przechowywaniu.
Wskaźnik temperatury skurczu określa się jako minimalną temperaturę przy której próbka
skóry w podgrzewanym stopniowo środowisku wodnym kurczy się.
Cechy skóry futerkowej jako całości:
−
wielkość powierzchni skór – jest charakterystyczna dla danego rodzaju zwierzęcia, ale
uzależniona od rasy, wieku, płci, warunków hodowli. Wpływ ma także sposób wyprawy
skór. Powierzchnię mierzy się głównie dla skór zdejmowanych płasko.
−
długość skór – mierzy się przymiarem liniowym, a skóry przydziela się do odpowiedniej
wielkości określonej w normie przedmiotowej. Pomiar długości dokonuje się mierząc
długość skóry wzdłuż linii grzbietu od czubka nosa do nasady ogona i odnosi się
przeważnie do skór szlachetnych zdejmowanych workowo.
−
masa skóry futerkowej – im jest mniejsza, tym skóra bardziej wartościowa, gdyż odzież
z niej będzie również lżejsza. Masa skór zależy głównie od ich wielkości, grubości
i zwartości tkanki skórnej oraz od ilości związków chemicznych wprowadzonych
w czasie wyprawy skór.
−
trwałość w użytkowaniu – oznacza trwałość wyrobu w czasie jego użytkowania. Jest to
stopień odporności okrywy włosowej i tkanki skórnej na niszczące działanie czynników
zewnętrznych i czasu. Podstawowym wskaźnikiem trwałości okrywy włosowej podczas
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
użytkowania jest ścieralność. Oznacza ona masę ubytku okrywy włosowej wyrażoną
w gramach podczas tarcia próbki skóry o papier ścierny w określonym czasie.
−
ciepłochronność – należy do podstawowych cech skóry futerkowej. O ciepłochronności
decyduje: charakter okrywy włosowej /gęstość, wysokość, budowa poszczególnych
włosów/ i charakter tkanki skórnej /struktura, grubość, porowatość/. Te właściwości
skóry decydują o ilości zatrzymanego powietrza między poszczególnymi włosami, we
włosach
i w tkance skórnej. Powietrze to stanowi warstwę izolacyjną decydującą o wartościach
ciepłochronnych skóry.
Oceniając cechy i właściwości skór futerkowych zauważamy, iż pomimo że pochodzą
z tego samego rodzaju i gatunku zwierząt, różnią się między sobą w sposób zasadniczy.
Różnice te wynikają z tak zwanych w futrzarstwie zmienności:
−
osobniczej – różnice pomiędzy skórami samców i samiczek,
−
wzrostowej – cechy skór młodych zwierząt są inne niż wyrośniętych zwierząt dorosłych,
−
sezonowej – wynikającej z okresu pory roku na przykład w zimie okrywa włosowa
zwierząt jest gęstsza, bujniejsza, bardziej rozwinięta niż tych samych osobników z okresu
letniego.
Aby określić cechy i właściwości skór futerkowych, poddaje się je badaniom w trakcie
całego procesu wyprawy jak i w towarze gotowym, aż do momentu przekazania ich do
konfekcjonowania. Badania mają potwierdzić zgodność jakości skór z obowiązującymi
normami.
Najczęściej prowadzonym rodzajem badań jest badanie organoleptyczne za pomocą
zmysłów: dotyku, wzroku, zapachu.
Dokładniejszą ocenę jakości i właściwości skór otrzymuje się po badaniach
laboratoryjnych skór. Badania laboratoryjne obejmują:
−
badania fizyczne - czyli oznaczenia właściwości wytrzymałościowych włosa i tkanki
skórnej,
−
badania chemiczne – obejmujące badanie składu chemicznego skór.
Badania laboratoryjne przeprowadza się na próbkach skór pobranych ze skór zgodnie z normą
i klimatyzowanych około 24 godziny w komorze klimatyzacyjnej w celu ujednolicenia
warunków badań.
Sposób oceny jakości gotowych skór futrzarskich
Oceniając jakość gotowej skóry futerkowej, określamy jej właściwości i obliczamy punkty
karne wynikające z występujących wad i cech okrywy włosowej, tkanki skórnej
i ogólnych cech skóry jako całości. Oceny dokonuje się na każdej kolejno skórze. Warunki
jakim powinna odpowiadać skóra są następujące:
−
okrywa włosowa gęsta, dojrzała, a włosy ościste równomiernie rozmieszczone.
Dopuszcza się występowanie mniejszej ilości włosów ościstych w częściach bocznych niż
w części grzbietowej – 0 punktów karnych,
−
okrywa niecałkowicie dojrzała lub przejrzała, średniogęsta. Włosy ościste na stronie
grzbietowej powinny być równomiernie rozmieszczone. Dopuszcza się występowanie
mniejszej ilości, włosów ościstych w częściach bocznych niż w części grzbietowej – 20
punktów karnych,
−
okrywa niecałkowicie dojrzała lub przejrzała, podszycie rzadkie. Włosy ościste
nierównomiernie rozmieszczone – 40 punktów karnych.
Jeśli chodzi o wady, to wyróżnia się zwykle:
wady dopuszczalne niepoliczalne,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
−
wady niedopuszczalne w skórach zaliczanych do gatunków,
−
wady dopuszczalne punktowane indywidualnie,
−
wady dopuszczalne, policzalne, określane powierzchniowo, to jest wady, które występują
na skórze w różnych miejscach i zajmują określone powierzchnie; powierzchnie te sumuje
się dla danej skóry i za 1 cm
2
powierzchni skóry objętej wadami liczy się 1 lub
2 punkty, zależnie od miejsca jej występowania – grzbiet, brzuszek.
Do najczęściej występujących wad dopuszczalnych, a niepoliczalnych, to znaczy nie
wpływających na obniżenie gatunku skóry, należą wszelkie wady i uszkodzenia znajdujące się
na obrzeżu o szerokości 1 cm, zacięcia do 1/4 grubości tkanki, i tym podobne.
Do wad niedopuszczalnych należą: brak części skóry powyżej 20% powierzchni, dwojenie
tkanki, łamliwość włosa, nieprawidłowe natłuszczanie dermy, pękanie warstwy licowej,
zanieczyszczenie okrywy, czy jej zatłuszczenie.
Pozostałe wady, które są dopuszczalne, punktowane indywidualnie mają w normach
przedmiotowych określone ilości punktów karnych zależnie od rodzaju wady, jej wielkości,
czy miejsca występowania.
Po ustaleniu sumy punktów karnych dla danej skóry, porównuje się ją z tabelą według
norm i przydziela do odpowiedniego gatunku. A więc do:
gatunku I
– należeć będzie skóra mająca do 10 punktów karnych,
gatunku II
– należeć będzie skóra mająca od 11 do 25 punktów karnych,
gatunku III – należeć będzie skóra mająca od 26 do 45 punktów karnych,
gatunku IV – należeć będzie skóra mająca od 46 do 55 punktów karnych,
gatunku V – należeć będzie skóra mająca od 66 do 85 punktów karnych.
Dla dokonania oceny jakości skóry futerkowej należy ująć ją w rękę za ogon i łeb,
potrząsnąć kilkakrotnie i obserwować zachowanie się włosa. Jeśli będzie "grał", to znaczy
jeżeli włosy będą się oddzielały od siebie i równomiernie układały, dowodzi to dobrej jakości
skóry. Następnie skórę kładzie się na stół i przeciąga dłonią kilkakrotnie powoli pod włos. Po
przesunięciu ręką, włos powinien wracać do pierwotnego stanu, równomiernie się układać i nie
tworzyć schodków. Pod ręką powinno się wyczuwać pełność i gęstość włosa. Włos słabo
rozwinięty i rzadki zwykle układa się po przesunięciu dłoni w sposób schodkowy. Badania
powyższe nie mogą mieć zastosowania do skór o włosie krótkim i ostrym, na przykład
karakuła, skóra źrebaka.
Włosy skóry nie barwionej powinny mieć barwę odpowiadającą danemu rodzajowi skóry
futerkowej. Przy skórach puszystych włos ościsty powinien być rozłożony równomiernie
i symetrycznie po obu stronach linii grzbietowej, nie może go nigdzie brakować, gdyż
wówczas od spodu widoczny jest puch o odmiennej barwie. Przeważającą barwą skór
futerkowych naturalnych jest barwa brązowa i im bardziej jest intensywna, tym skóra jest
cenniejsza - wydra, soból, kuna. Wszelkie odchylenia w kierunku barwy, rdzawej, rudej
i płowej zmniejszają wartość skóry, a więc i wyrobu gotowego.
Skóry barwione powinny mieć barwę jednolitą, zdecydowaną, bez plam i o równym
wybarwieniu włosów okrywy zewnętrznej, które zwykle są ciemniejsze od barwy puchu.
Skóry barwione na czarno powinny wykazywać pełną czerń bez odcienia fioletowego lub
rudego.
Skóry strzyżone powinny mieć równą, gładką powierzchnię. Dużą rolę w ocenie wartości
skóry odgrywa gęstość i połysk włosa; im większa gęstość i im połysk jest intensywniejszy,
tym skóra i później wyrób gotowy jest ładniejszy, trwalszy i cenniejszy.
Przy odbiorze jakościowym sprawdza się 100% skór metodą organoleptyczną.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie grupy dzielimy skóry futrzarskie ze względu na barwę okrywy włosowej?
2. Jakie czynniki wpływają na połysk włosa?
3. Jak określa się gęstość okrywy włosowej?
4. Jakie rozróżniamy rodzaje długości włosów?
5. Na jakie właściwości okrywy włosowej wpływa grubość włosów?
6. Na jakie rodzaje dzieli się okrywę włosową skór futrzarskich ze względu na miękkość?
7. Jakie rodzaje wad występują w skórze futerkowej gotowej?
8. Jak dzielimy wady skór ze względu na miejsce pochodzenia?
9. Od czego zależą właściwości wytrzymałościowe włosa?
10. Jakie wady skór futerkowych nazywamy dopuszczalnymi, a jakie niedopuszczalnymi?
11. Co oznacza zwrot punktacja wad?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj gęstość okrywy włosowej skóry futrzarskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyciąć z przygotowanej skóry próbkę o powierzchni 0,5 cm
2
,
4) zestrzyc u nasady włosy tak, aby trzon włosa pozostał nieuszkodzony,
5) policzyć zestrzyżone włosy posługując się lupą, szpilką lub pincetą,
6) oblicz gęstość włosów na 1 cm
2
mnożąc otrzymaną liczbę przez 2.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
próbka skóry wyprawionej np. owczej grubowełnistej,
–
stół roboczy z płytą szklaną lub białym kartonem,
–
nóż do wycięcia próbki,
–
linijka,
–
lupa,
–
pęseta lub szpilka,
–
przybory do pisania,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Zbadaj organoleptycznie siłę osadzenia włosów w tkance skórnej różnych skór
futrzarskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozłożyć badaną skórę włosem do góry,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
4) zwilżyć dłoń wodą,
5) przeciągnąć wilgotną dłonią po okrywie włosowej stosując średni docisk,
6) ocenić siłę osadzenia włosa na podstawie ilości przylepionych do dłoni włosów,
7) przeprowadzić badanie w ten sam sposób dla innych rodzajów skór,
8) porównać otrzymane wyniki,
9) uwagi zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stół roboczy,
–
5 próbek wygarbowanych różnych skór futrzarskich,
–
dostęp do bieżącej wody lub pojemnik z wodą,
–
przybory do pisania,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Rozsortuj skóry futrzarskie na grupy ze względu na rodzaj występujących wad:
1) skóry z wadami okrywy włosowej,
2) skóry z wadami tkanki skórnej dopuszczalnymi dla skór futerkowych,
3) skóry z wadami tkanki skórnej niedopuszczalnymi dla skór futerkowych.
Nazwij i scharakteryzuj te wady.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia – stół sortowniczy,
3) rozłożyć skóry,
4) obejrzeć dokładnie okrywę włosową i stronę mizdrową skór zwracając szczególną uwagę
na występujące wady,
5) określić rodzaj wad dla każdej ze skór,
6) rozsortować skóry na grupy według zalecenia w zadaniu,
7) zapisać uwagi i spostrzeżenia w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół roboczy - sortowniczy,
– wyprawione różne rodzaje skór futerkowych,
– przybory do pisania,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) określić wady i uszkodzenia skór futerkowych?
2) wskazać i nazwać wady i uszkodzenia mechaniczne skór
futerkowych?
3) wskazać i scharakteryzować wady i uszkodzenia okrywy włosowej
skór futerkowych?
4) określić podstawowe cechy skór futerkowych dotyczące okrywy
włosowej?
5) określić podstawowe cechy skór futerkowych dotyczące tkanki
skórnej?
6) wymienić i scharakteryzować cechy skóry futerkowej jako całości?
7) zbadać gęstość okrywy włosowej skóry futrzarskiej?
8) zbadać organoleptycznie siłę osadzenia włosów?
9) posortować skóry futrzarskie ze względu na rodzaj występujących
wad i uszkodzeń?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
4.4. Charakterystyka
podstawowych
rodzajów
skór
futerkowych wyprawionych i uszlachetnionych
4.4.1. Materiał nauczania
Skóry owcze i jagnięce pozyskiwane są z olbrzymiej różnorodności zwierząt tego
gatunku.
Hodowane rasy owiec dzieli się najczęściej na następujące typy użytkowe:
–
wełniste, których podstawowym zadaniem jest produkcja wysokowartościowej wełny, np.
merynosy i cygaje;
–
mięsno-wełniste, hodowane dla mięsa i wełny, jak np. merynoprekosy, długowełniste owce
polskie,
owce
rosyjskie,
kaukaskie,
owce
ras
angielskich
krótko-
i długowełnistych, owce niemieckie;
–
mleczno-wełniste, hodowane dla mleka i wełny, na przykład polskie owce górskie;
–
mięsne, łojowo-mięsne, których zasadniczym celem jest produkcja mięsa i tłuszczu, a na
jakość wełny zwraca się mniejszą uwagę; należą tu np. owce tłustopośladkowe - kaukaskie,
mongolskie, kirgiskie, tłustoogoniaste - wołoskie i rosyjskie;
–
smuszkowo-mleczne, których głównym produktem są skóry jagniąt i mleko matek, np.
karakuły;
–
kożuchowe - dostarczające przede wszystkim skór na kożuchy, przy czym mięso i mleko
są produktami ubocznymi;
–
wszechstronnego użytkowania - hodowane dla wełny, mięsa, mleka i skór, dla których
w zależności od okoliczności miejscowych jeden z produktów staje się najważniejszy, ale
pozostałe mają również swoje znaczenie.
Histologia skór owczych jest charakterystyczna i w wysokim stopniu zależy od wieku i rasy
zwierząt, ich płci, odżywiania, części topograficznej itp. Skóra właściwa bardzo wyraźnie dzieli się
na warstwę termostatyczną i siatkową, tak że w produkcie gotowym w niektórych przypadkach
dochodzi bardzo łatwo do oddzielania się warstwy termostatycznej. Grubość tej warstwy wynosi 50
÷ 80% a warstwy siatkowej 20 ÷ 50% grubości skóry. U owiec merynosowych stosunek tych dwóch
warstw wynosi 50-50%. Ponadto grubość skóry jest różna w różnych miejscach. Im cieńsza
i delikatniejsza jest wełna, tym delikatniejsza jest tkanka skórna.
Dla celów futrzarskich mogą być wykorzystywane skóry prawie ze wszystkich tych
zwierząt, o różnej budowie i właściwościach okrywy włosowej i tkanki skórnej. Wszystkie
znajdują zastosowanie w przemyśle futrzarskim, gdzie po dokonaniu klasyfikacji wg
przeznaczenia, garbuje się je i uszlachetnia zależnie od właściwości okrywy włosowej i tkanki
skórnej.
Ten bardzo bogaty asortyment skór zwykle dzieli się w futrzarstwie na kilka grup:
−
skóry wyporków,
−
skóry jagniąt kilkudniowych (karakułów i smuszek),
−
skóry jagniąt kilkutygodniowych i kilkumiesięcznych,
−
skóry owcze.
Skóry wyporków to skóry uzyskiwane z jagniąt martwo urodzonych, przedwcześnie
urodzonych lub poronionych, względnie w przypadku padnięcia owcy- matki – z jagniąt
jeszcze nie urodzonych. Zależnie od stopnia rozwoju okrywy włosowej wyróżnia się tu: golaki
oraz tzw. brajtszwance.
Golakami nazywa się skóry pochodzące z niedonoszonych (do czwartego miesiąca
rozwoju embrionalnego) jagniąt owiec różnych ras grubowełnistych (karakułowych,
smuszkowych). Okrywa włosowa golaków jest bardzo niska, o długości włosów 0,3÷3 mm,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
gładka lub z ledwie zauważalnym rysunkiem, zwanym morą, o słabym połysku. Są to skóry małe,
o powierzchni 3÷13 dm
2
i małej masie (konserwacji suchej – ok. 12 dag), z cienką tkanką skórną,
mało ścisłą, słabą i łamiącą się. Na przedniej części skóry włosy rozwinięte są silniej niż na części
przyogonowej, gdzie skóra często jest prawie pozbawiona włosów. Skóry golaków należą do
małowartościowych skór, jeżeli nie mają mory. Im gęściejszy jest włos i bardziej zaznaczająca się
mora o ładnym połysku, tym skóry są bardziej wartościowe. Zależnie od koloru okrywy włosowej
skóry golaków dzieli się na czarne i kolorowe (szare, brązowe, łaciate).
Skóry brajtszwanców pochodzą z jagniąt niedonoszonych, zabitych na 10−15 dni przed
ich normalnym terminem wykotu. Skóry te pochodzą z jagniąt owiec karakułowych i ich
krzyżówek. Pokryte są włosem niskim, lecz bardziej rozwiniętym niż u golaka, błyszczącym
lecz nie szklistym, oraz morą. Nie tworzą jeszcze charakterystycznych dla karakułów loków.
Ich okrywa włosowa powinna być delikatna i jedwabista.
Skóry jagnięce są to skóry zdjęte z niedojrzałych zwierząt płci męskiej lub żeńskiej,
charakteryzujące się równomierną grubością tkanki skórnej z nieznacznym ścienieniem
w częściach bocznych oraz miękkim, na ogół niestrzyżonym włosem. Specjalną grupę skór
jagnięcych stanowią skóry karakułów.
Karakułami nazywa się skóry pochodzące z jagniąt rasy karakuł, zabitych w wieku 1−7 dni po
urodzeniu, których okrywa włosowa występuje w postaci charakterystycznych loków, zaś skóry
jagniąt kilkudniowych różnych ras owiec grubowełnistych skrzyżowanych z trykami karakułowymi,
zwane są w handlu smuszkami. Owce karakułowe należą do ras owiec tłustoogoniastych
i dostarczają bardzo cennego surowca dla przemysłu futrzarskiego.
Cechą charakterystyczną okrywy włosowej skór karakułowych jest to, że na powierzchni
skóry włosy nie są proste i gładkie, jak w innych rodzajach skór futrzarskich, lecz tworzą
charakterystyczne loki, wykazujące pewien rysunek. Piękno skóry zależy nie tylko od jakości
loków ale również od tego rysunku,. Oceniając loki skóry karakułowej należy zwracać uwagę
na ich rodzaj, połysk, wielkość, wyrównanie, sprężystość, stopień zwinięcia, zasięg loków itp.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
Utworzone loki odznaczają się dużą sprężystością, trwałością i połyskiem. Cechy te zanikają
w kilka dni po urodzeniu jagnięcia, tak że jego okrywa włosowa stopniowo rozluźnia się,
a włos wyprostowuje i upodabnia się do runa zwykłej owcy.
Rys. 17. Rodzaje loków skór karakułowych zależnie od ich formy
[1 s. 212]
a) rurki, b) fasolki, c) fale, d) grzywki, e) groszki (pieprz), f) pierścienie, g) korkociągi,
h) układ zdeformowany
Skóry karakułów pochodzące z czystej rasy jagniąt karakułowych odznaczają się tym, że:
– ich okrywa włosowa jest w różnym stopniu jedwabista, błyszcząca i pokryta różnymi
lokami na całej powierzchni skóry;
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
szyja pokryta jest lokami, a głowa i łapy mają rysunek mory lub mogą być też pokryte lokami;
na tylnych łapach poniżej stawu skokowego dopuszcza się występowanie prostego włosa;
– ogon jest szeroki u podstawy i zwężający się ku końcowi z charakterystycznym dla
karakułów małym, suchym zakończeniem; sam ogon pokryty jest mało ścisłymi lokami;
– długość włosa na szyi nie powinna być większa niż 30mm.
Skóry krzyżówek karakułów, zwane smuszkami, odznaczają się:
– grubawą lub mało jedwabistą okrywą włosową o szklistym połysku (lub są matowe)
z różnymi lokami na powierzchni skóry;
– szyja, głowa i łapy pokryte są słabo morowym lub prostym włosem;
– tylne łapy powyżej stawu skokowego pokryte są luźnymi lokami lub nawet prostym
włosem;
– ogon jest szeroki u podstawy, lecz skrócony lub w kształcie klina, czy w postaci
wydłużonej; okrywa włosowa na ogonie składa się z włosa słabo rozwiniętego lub
prostego.
Skóry owiec są to skóry zdjęte z dojrzałych zwierząt płci żeńskiej lub ze skopów (kastratów).
Skóry te odznaczają się równomierną grubością tkanki skórnej w części środkowej, lekkim
zgrubieniem
tkanki
w
części
karkowej,
wyraźnym
ścienieniem
tkanki
w częściach bocznych i wyraźnie wykształconymi pachwinami. Inny charakter posiadają skóry
tryków, to jest skór zdjętych ze zwierzęcia dojrzałego płci męskiej, charakteryzujące się grubą
tkanką skórną w części karkowej i znacznie cieńszą i luźniejszą tkanką w części środkowej.
Okrywa włosowa skór owiec i tryków jest na ogół strzyżona.
Wśród skór owczych wyróżnia się tzw. golce, jako skóry owcze, zdjęte ze zwierzęcia
niezależnie od wieku, płci i rasy, o wysokości włosa do 10 mm. Skóry owcze o długości włosa
11-20mm nazywane są skórami półwełnistymi, a skóry owcze o długości włosa powyżej 20mm
nazywa się skórami wełnistymi
O wykorzystaniu i przeznaczeniu skór owczych i jagnięcych decydują właściwości okrywy
włosowej, tj. grubość i długość włosów, zróżnicowanie okrywy, jej gęstość i topografia oraz
właściwości tkanki skórnej, tj. grubość, zwartość, wytrzymałość, występowanie wad i uszkodzeń oraz
topografia tych właściwości. Przyjmuje się zasadę, że jeżeli okrywa włosowa jest delikatna, odpowiednio
gęsta i długa, a tkanka skórna cienka i rzadka, to skóry takie przeznaczane są do uszlachetniania
okrywy włosowej poprzez jej strzyżenie, barwienie, prasowanie, polofiksowanie itp. Jeżeli
natomiast okrywa włosowa nie nadaje się do uszlachetnienia, a tkanka skórna jest odpowiednio
zwarta, silna, bez wad i uszkodzeń, to takie skóry przeznaczane są do produkcji welurów,
polegającej na uszlachetnianiu tkanki skórnej od strony mizdry. W tym przypadku jakość okrywy
włosowej odgrywa rolę drugorzędną, gdyż wyroby z takich skór noszone są włosem do wewnątrz.
Do
produkcji
welurów
wykorzystuje
się
skóry
owcze
i
jagnięce
pochodzące
z różnych krzyżówek oraz ras owiec grubowełnistych.
Skóry owcze i jagnięce w całości przeznaczane są do uszlachetnienia. Aby skóry te
racjonalnie i jak najlepiej wykorzystać, sortuje się je według przeznaczenia na różne
asortymenty. Najdroższe i najcenniejsze spośród skór owczych są obecnie skóry welurowe.
Dlatego w pierwszym rzędzie z wyprawionych i wykończonych w stanie naturalnym
wysortowuje się skóry nadające się do uszlachetniania na welury. Skóry takie powinny mieć
zwięzłą i cienką tkankę skórną o jak najmniejszej liczbie wad i uszkodzeń. Od okrywy
włosowej nie wymaga się natomiast wysokiej jakości. Z pozostałych, wysortowuje się skóry
o gęstej, jedwabistej okrywie włosowej do uszlachetniania na polofiks. Resztę skór przeznacza
się do barwienia okrywy włosowej lub otrzymywania imitacji skór szlachetnych. Do najczęściej
produkowanych imitacji ze skór owczych i jagnięcych należą:
1) barwione i uszlachetniane, strzyżone;
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
−
polofiksy – okrywa włosowa barwiona i uszlachetniona przez prasowanie; jest gęsta,
o dużym połysku, puszystości i jedwabistości, cienkowełnista równo zestrzyżona na
długości 8-18 mm (± l mm). Kolor wybarwienia - to najczęściej brązowy i popielaty,
−
nutriety – okrywa włosowa barwiona jest na kolor jasnobrunatny, gęsta, cienkowełnista,
miękka, puszysta i równo zestrzyżona do wysokości 15-18 mm (± l mm),
−
oceloty – okrywa włosowa barwiona na kolor jasnożółty lub kremowy, na imitację
ocelota, cienkowełnista lub typu krzyżówki, gęsta, puszysta, równo zestrzyżona do
wysokości 14-16 mm (± 1 mm), rysunek wzoru powinien być wyraźny, naniesiony
szablonowo i symetrycznie w stosunku do linii grzbietu skóry,
−
biberole – okrywa włosowa barwiona na kolor ciemnobrunatny, gęsta, równo zestrzyżona
do wysokości 14-22 mm ( ±1 mm),
−
bobrole – okrywa włosowa barwiona na kolor popielaty z odcieniem niebieskim,
cienkowełnista, puszysta, o długości powyżej 20 mm,
−
bodesy i borkale – okrywa włosowa barwiona na kolor najczęściej popielaty, nisko
strzyżona, do wysokości 5-6 mm, tworząca płaskie loki naturalne,
−
szronówki – okrywa włosowa gęsta, puszysta, z połyskiem, wybarwiona w dolnej
i środkowej części zwykle na kolor czarny, a w górnej - wierzchołki włosów, pozostaje
biała; długość włosów od 8 do 16 mm ( ±1 mm),
−
szablonowa – okrywa włosowa biała lub barwiona, według uzgodnienia, z naniesionym
szablonem o różnym kształcie i kolorach, równo zestrzyżona do wysokości 14–16 mm (±1
mm), wzór rysunku powinien być wyraźny;
2) barwione długowłose:
−
oposy – okrywa włosowa gęsta, jedwabista, z połyskiem, barwiona na imitację skór
oposów – w dolnej i środkowej części biała lub szara, a w górnej - wierzchołki włosów −
czarnobrunatna; długość włosów naturalna, powyżej 20 mm,
−
piżmaki – okrywa włosowa jak wyżej, z tym, że barwiona na imitację piżmaków,
w dolnej i środkowej części szaroniebieska, w górnej - wierzchołki włosów,
ciemnobrunatna lub brunatnoczarna,
−
kuny – okrywa włosowa jak wyżej, wybarwiona na imitację skór kun, w dolnej
i środkowej części jasnoszara, w górnej - wierzchołki włosów − jasnobrunatna
z odcieniem niebieskim, o długości naturalnej powyżej 20 mm,
−
lisy srebrzyste – okrywa włosowa puszysta, jedwabista z połyskiem, wybarwiona na
imitację skóry lisa srebrzystego, to znaczy w dolnej i środkowej części czarna, w górnej
- wierzchołki włosów − biała; długość naturalna powyżej 20 mm,
−
tchórze – okrywa włosowa wybarwiona na imitację skóry tchórzy, to jest w dolnej
i środkowej części jasnożółta, a w górnej - wierzchołki włosów − czarnobrunatna lub
czarna, puszysta, z połyskiem; długość naturalna powyżej 20 mm.
Najgorsze jakościowo skóry przeznacza się do wykorzystania na konfekcję krytą innymi
materiałami, bądź na cele techniczne.
Skóry królicze wyprawione rozsortowuje się wybierając w pierwszym rzędzie skóry
nadające się do wykorzystania w stanie naturalnym, jako długowłose, oraz skóry o gęstej
okrywie włosowej przeznaczone do uszlachetniania na imitację foki i bibretów. Pozostałe
skóry w zależności od potrzeb przeznacza się do barwienia. Białe - barwi się na jasne kolory
pastelowe, a łaciate - barwi się na kolory ciemne i czarny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
Tablica2. Charakterystyka barwy okrywy włosowej skór króliczych, [2, s. 203]
Grupa barwna Odmiana
Barwa okrywy włosowej
Skóry białe
białe
na całej powierzchni skóry jednolicie biała bez cętek
i nalotów barw obcych
Skóry kolorowe zajęczate
brunatnoszara, brązowoszara, żelazistoszara i ciemnoszara
(kangurawata), stopniowo rozjaśniające się na bokach, aż do
brudno białej na podbrzuszu
szynszylowate srebrzystoszara z ciemniejszym woalem na grzbiecie,
stopniowo rozjaśniająca się na bokach, aż do białej na
podbrzuszu
czerwone
rdzawożółta, jaśniejsza na podbrzuszu
niebieskie
jednolicie ciemnostalowa z niebieskim odcieniem, jaśniejsza
na podgardlu i podbrzuszu
srebrzyste
srebrzyste o typie ciemnym oraz jasnym
czarne
czystoczama do granatowoczarnej
czarne
podpalane
na grzbiecie i bokach lśniącoczarna, a na podbrzuszu
pomarańczo woruda
plamiste
na białym tle oznaki barwne czarne, zajęczate lub inne
w kształcie pręgi wzdłuż grzbietu oraz plam owalnych
na bokach i podbrzuszu
różne
inne
Jakość okrywy zależy od samej gęstości włosów, a także od jej topografii. Chodzi tu o jak
najmniejszą różnicę w gęstości okrywy włosowej strony grzbietowej i brzusznej. Gęstość
okrywy włosowej jest podstawową właściwością decydującą o zaklasyfikowaniu skóry do
odpowiedniego gatunku, a następnie {po wyprawieniu) decyduje o przeznaczeniu skóry do
uszlachetnienia na poszczególne rodzaje imitacji.
Zależnie od jakości okrywy włosowej, skóry królicze dzieli się na dwa rodzaje
i przeznacza na:
−
skóry królicze futerkowe,
−
skóry królicze filcowe, nie nadające się do celów futrzarskich.
Skóry królicze powinna być zdejmowane systemem workowym. Masa pojedynczej skóry to
180-250 g, a powierzchnia 6-20 dm
2
, w zależności od rasy i wieku zwierzęcia.
Skóry królicze należą do podstawowego rodzaju surowca futrzarskiego w Polsce. Skóry te
wykorzystuje się do konfekcjonowania wyrobów futrzarskich zarówno w stanie naturalnym
okrywy włosowej, jak też po uszlachetnieniu okrywy włosowej lub tkanki skórnej.
Skóry królicze należą do surowca nieszlachetnego, o niskiej trwałości w użytkowaniu.
Skóry zwierząt futerkowych dzikich i hodowlanych stanowią najliczniejszą
i najbardziej różnorodną grupę skór. W Polsce największe znaczenie mają skóry nutrii, lisów,
norek, tchórzy i tchórzofretek, kun, piżmaków, a ostatnio także szynszyli.
Skóry nutrii sortowane są na 5 gatunków i mogą być wyprawiane jako:
−
całe,
−
rozcięte na grzbiecie,
−
rozcięte na boczkach,
−
rozcięte na brzuszkach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
W skórach nutrii bardziej wartościową stroną jest brzuszek, posiadający delikatny,
dwukrotnie gęstszy włos puchowy bez ordynarnego, długiego włosa ościstego
charakterystycznego dla strony grzbietowej.
Skóra nutrii ma charakterystyczny wygląd dzięki stosunkowo dużej różnicy między
okrywą włosów pokrywowych a podszyciem. Włosy pokrywowe są rzadkie, lecz znacznie
dłuższe niż włosy puchowe i one też głównie nadają wygląd okrywie włosowej. Włosy na
grzbiecie są znacznie dłuższe i ciemniejsze niż na brzuchu. Długość włosa ościstego
u zwierząt dorosłych dochodzi nawet do 8 cm, puchowego zaś tylko do 2,5 cm. Włos ościsty
odznacza się też znaczną grubością, sztywnością, twardością oraz dużą wytrzymałością na
rozciąganie. Blisko powierzchni skóry włosy są szare, następnie przechodzą w kolor
ciemnobrązowy lub czarny, a wierzchołek jest jaśniejszy. Niekiedy można zaobserwować jasną
pręgę o szerokości ok. l cm. Ogólnie włosy pokrywowe na grzbiecie są zwykle ciemniejsze, na
brzuchu zaś jaśniejsze, barwy brązowej lub brązowożółtej. Jest to barwa nutrii standard. Włosy
ościste podobne są pod względem barwy i kształtu do włosów przewodnich, są od nich jednak
krótsze i nieco cieńsze. Na grzbiecie zabarwienie tych włosów jest strefowe. Włosy puchowe
skór
nutrii
są
lekko
i
nieregularnie
faliste,
barwy
ciemnoszarej
z odcieniem niebieskawoszarym, siwym lub czerwonawoszarym.
Poza wyraźnym zróżnicowaniem okrywy włosowej na grzbiecie i brzuchu, skóry nutrii
charakteryzują się również wyraźnym zróżnicowaniem właściwości tkanki skórnej na tych
częściach topograficznych skóry. Na stronie grzbietowej skóra jest grubsza i bardziej ścisła niż
na stronie brzusznej. Głębokość osadzenia korzenia włosów na stronie grzbietowej dochodzi
do 70% grubości skóry właściwej bez większych różnic przy włosach ościstych czy
puchowych.
Duże zróżnicowanie właściwości okrywy włosowej i tkanki skórnej skór nutrii na
grzbiecie i brzuchu powoduje, że skóry tych części są różne i oddzielnie wykorzystywane
w konfekcji, a nawet oddzielnie garbowane. Skóry nutrii z tego też względu rozcina się nie
wzdłuż brzucha, czy wzdłuż linii grzbietu jak to ma miejsce przy innych skórach futrzarskich,
ale na bokach, uzyskując oddzielnie grzbiety i brzuszki
Tabela 2. Charakterystyka barwy okrywy włosowej skór nutrii różnych odmian, [PN-91/P-22023]
Odmiana
Charakterystyka barwy okrywy włosowej
Standard
Barwa ogólna brunatno brązowa z odcieniem szarym lub złocistym;
umaszczenie włosów pokrywowych - strefowe; włosy puchowe
ciemnobrązowe z odcieniem szaroniebieskim lub bez takiego odcienia;
dopuszcza się rozjaśnienie szarobrązowe.
Standard
pociemniony
Barwa ogólna jak u nutrii standard z czarnymi wierzchołkami włosów
pokrywowych, wyraźnie pociemniających barwę ogólną.
Standard srebrzysty Barwa ogólna jak u nutrii standard z rozjaśnionym podszyciem i z gęsto
rozmieszczonymi pojedynczymi białymi włosami pokrywowymi.
Czarna
Barwa ogólna czysto czarna bez zaznaczonej strefowości; podszycie
czarne nie kontrastujące z włosami pokrywowymi z niewielkim
rozjaśnieniem w części przyskórnej; dopuszczalna biała oznaka na czole.
Sobolowa
Barwa ogólna czarna z odcieniem brązowym; podszycie czarne lub
czarne z odcieniem brązu - lekko rozjaśnione w części przy skórnej na
stronie brzusznej.
Stalowosrebrzysta Barwa ogólna pośrednia między szarostandardową a szafirową
z pociemnieniem grzbietu i wyraźnym posrebrzeniem boków
i podbrzusza; włosy puchowe szarobrązowe.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
Grenlandzka
Barwa ogólna szarobeżowa od ciemnej z wyraźnie zaznaczoną
szroniastością; barwa podszycia od ciemnobrązowej do kremowoszarej.
Perłowa
Barwa ogólna biała z odcieniem jasnoszarobeżowym na stronie
grzbietowej; podbrzusze białe do szarokremowego; podszycie na
grzbiecie białe ze słabo zaznaczonym odcieniem jasnoszarobeżowym,
zaś na stronie brzusznej białe przydymione.
Pastelowa
Barwa ogólna jednolicie brązowa od ciemnej do jasnej bez większych
różnic w umaszczeniu włosów pokrywowych i puchowych - strefowość
barwna włosów nie występuje.
Bursztynowo-
ziodsta
Barwa ogólna jednolicie rudozłocista lub jasnozłocista z rozjaśnieniem
przyskórnej części włosów na podbrzuszu.
Biaiozłocista
Barwa ogólna biała z kremowozłocistym odcieniem, zwykle ciemniejsza
na grzbiecie niż na podbrzuszu.
Biała
Barwa ogólna czystobiała, podszycie białe.
Różne i krzyżówki Mozaikowate - o barwie ogólnej zbliżonej do barwy nutrii grenlandzkiej
z białymi oznakami na głowie, podbrzuszu i boku; Srokate - o barwie
ogólnej czarnej lub standard z dużymi plamami na głowie i szyi;
Łyskowate - o barwie ogólnej standard lub grenlandzkiej z białym
pyszczkiem i z białą oznaką na czole;
Pastelowoszroniaste - o barwie ogólnej pastelowej z występującymi
białymi wierzchołkami włosów pokrywowych;
Płowe - o barwie ogólnej beżowobrązowej (spłowiały brąz);
Krzyżówki - wszystkie inne będące mieszańcami odmianowymi.
Duża różnorodność skór nutrii (mnogość odmian barwnych, sposobów uszlachetniania
oraz wykorzystywania poszczególnych części topograficznych ) daje możliwość otrzymania
szerokiego asortymentu konfekcji futrzarskiej. Do najczęściej produkowanych wyrobów należą
płaszcze, kurtki damskie i męskie, podpinki, pelisy, czapki, kołnierze, błamy.
Skóry nutrii rozsortowuje się na kolorowe i standardy, po rozsortowaniu, skóry
z odcieniem rudym i płowym przeznacza się do barwienia. Skóry kolorowe przeznacza się do
konfekcjonowania w stanie naturalnym.
Skóry posiadające najwięcej odcienia rudego barwi się na kolor ciemnego brązu i na
imitację wydry.
Natomiast skóry posiadające mało odcienia rudego barwi się na kolory: grafitowy, szary,
szarobrązowy.
Biorąc pod uwagę te duże różnice w budowie tkanki skórnej i okrywy włosowej, skóry
nutrii wyprawionych poddaje się różnym zabiegom uszlachetniającym:
−
strzyżeniu naturalnej zewnętrznej okrywy włosowej do pewnej wysokości, nieco ponad
puch; operacji tej poddaje się zarówno grzbiety, jak i brzuszki;
−
strzyżeniu i barwieniu na ciemny brąz, oddzielnie grzbiety i oddzielnie brzuszki, imitując
skórę wydry;
−
strzyżeniu i wybielaniu grzbietów lub brzuszków nutrii standard, uzyskując imitację łasic;
−
skubaniu i prasowaniu brzuszków, to jest włosy ościste i kierunkowe zostają wyskubane, a
pozostałe włosy puchowe poddaje się prasowaniu celem uzyskania połysku okrywy,
rozbicia włosa, jego częściowego wyprostowania.
Do konfekcjonowania powinny być przeznaczane skóry o zbliżonych cechach,
z których łatwo jest dobierać komplety identycznych skór na jednostkę konfekcyjną.
Na duże jednostki konfekcyjne, takie jak futra czy kurtki, rozsortowywane są skóry dobre
i średniej jakości o zbliżonych cechach okrywy włosowej i tkanki skórnej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
Skóry gorszej jakości przeznacza się na podpinki, błamy, pelisy oraz konfekcję drobną.
Na kołnierze przeznacza się skóry najwyższej jakości o gęstej puszystej okrywie włosowej,
charakteryzującej
się
dużym
połyskiem,
równomiernym
ubarwieniem
bez
wad
i uszkodzeń.
Skóry lisów w których z futrzarskiego punktu widzenia, zwykle wyróżnia się trzy grupy
skór:
– lisów rudych;
Skóry lisów rudych krajowych są małowartościowe, najczęściej o płoworudym
zabarwieniu okrywy włosowej. Ogólna barwa okrywy włosowej jest ruda. Strona
grzbietowa jest ruda lub ruda z żółtawym odcieniem, a na stronie brzusznej jest
jasnopopielata. Łeb, łopatki i krzyż pokryte są białym nalotem jaki stwarzają białe
pierścienie znajdujące się pod wierzchołkiem włosów ościstych .Włosy puchowe są koloru
szarego, rudziejącego ku wierzchołkom. Powierzchnia skóry przeważnie 20-40 dm
2
.
Zależnie od jakości okrywy włosowej, występowania i nasilenia wad, zarówno okrywy,
jak i tkanki skórnej, skóry lisów rudych dzieli się na 5 gatunków.
– lisów pospolitych;
W wyniku selekcji i doboru lisów rudych uzyskano szereg jego odmian barwnych, wśród
których najbardziej znane są: lis srebrzysty i platynowy.
Skóry lisów srebrzystych pochodzą ze zwierząt dziko żyjących oraz z hodowli.
W obrocie znajdują się przede wszystkim skóry lisów hodowanych. Zabarwienie włosów
ościstych jest z reguły czarne, przy czym część ich ma około 1–1,5 cm, od wierzchołka
włosa różnej szerokości, strefę białą. Ta strefa powinna być czysto biała ze srebrzystym
połyskiem. Zakończenie zaś włosa jest znów czarne. Od szerokości tego białego odcinka
oraz od powierzchni skóry zajmowanej przez te włosy srebrzyste zależy stopień
srebrzystości okrywy. Samo posrebrzenie w postaci niepigmentowanego odcinka nie jest
jednak charakterystyczne tylko dla lisa srebrzystego, takie bowiem włosy mają i lisy rude,
ale charakterystyczne jest to, że usrebrzenie występuje na tle czerni. O jakości usrebrzenia
okrywy włosowej decyduje stopień srebrzystości, gęstość srebra, równomierność
i symetryczność jego rozłożenia, a także wielkość strefy srebrnej.
Łapy, ogon i brzuch, niezależnie od stopnia srebrzystości są czarne. Ogon zaś, o kształcie
cylindrycznym, tak zwana kita, jest czarny, a tylko samo zakończenie jest białe – tak
zwany kwiat. Wzdłuż grzbietu ciągnie się ciemniejszy pas – pręga grzbietowa, która na
karku przybiera postać czarnej grzywy. Dobrze wyrośnięta, intensywnie czarna grzywa
i wyraźnie zaznaczona pręga grzbietowa podnoszą wartość skóry. Jednakże nadmiernie
wyrośnięta grzywa uznawana jest za wadę.
Do podstawowych wad okrywy włosowej skór lisów srebrzystych, oprócz wad
dotyczących stopnia srebrzystości, należą:
−
nieczystość barwy, to jest występowanie odcieni brunatnych lub beżowych,
−
występowanie tak zwanej perliczki, to jest wyraźnie przerywanej srebrzystości na stronie
grzbietowej, podobnej do umaszczenia perlic,
−
kredowa biel srebra,
−
brak ciemnej pręgi wzdłuż linii grzbietu.
Lis platynowy powstał w wyniku doboru i selekcji lisów srebrzystych w kierunku coraz
większego rozjaśniania okrywy włosowej.
Skóry lisów platynowych należą do bardzo cennych, lecz podobnie jak przy skórach
srebrzystych ich ceny na rynkach międzynarodowych znacznie się wahają zależnie od mody.
Wymagania i klasyfikacja jakościowa - jak przy skórach lisów srebrzystych lisów
polarnych.
Wśród lisów polarnych wyróżnia się następujące odmiany barwne:
−
skóry lisów niebieskich,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
51
−
skóry lisów białych,
−
skóry lisów cienistych.
Skóry te pochodzą z lisów polarnych zwanych też piesakami i to zarówno z dziko
żyjących (- arktyczna strefa całej północnej półkuli), jak i z hodowli. Skóry te są niniejsze od
skór lisów pozostałych.
Okrywa włosowa skór lisów polarnych różni się znacznie od okrywy włosowej innych
skór lisów. Przede wszystkim jest ona znacznie delikatniejsza i bardzo gęsta. Długość
i puszystość wszystkich włosów u tego lisa jest bardziej wyrównana, podczas gdy u lisów na
przykład srebrzystych porost włosów na stronie brzusznej jest wyraźnie gorszy
w porównaniu ze stroną grzbietową. W związku z tą dużą delikatnością i gęstością włosów
oraz bardzo małą ilością włosów ościstych, okrywa włosowa skór lisów polarnych ma
tendencję do spilśniania się.
Skóry lisa polarnego niebieskiego cechują się ogólną barwą okrywy włosowej
grafitowoczarną do jasnopopielatej. Występowanie w okrywie tych lisów odcienia
beżowobrązowego uznaje się za wadę.
Skóry
lisa
cienistego
cechują
się
ogólną
barwą
okrywy
włosowej
białą
z pigmentowanymi wierzchołkami włosów pokrywowych, rozmieszczonych równomiernie na
stronie grzbietowej skóry, stwarzających nalot barwny, bez zaznaczonej plamistości barwnej.
Ten typ lisa znajduje miejsce pośrednie pomiędzy typem bardzo jasnym lisa niebieskiego
a białym. U skór tych brak jest wyraźnej pręgi grzbietowej.
Skóry lisów sortuje się na 5 gatunków w zależności od jakości okrywy włosowej
i tkanki skórnej, oraz na 5 wielkości w zależności od długości skór:
I − powyżej 90 cm długości,
II − 80-90 cm długości,
III − 70-80 cm długości,
IV − 60-70 cm długości,
V − poniżej 60 cm długości.
Od wyprawionych skór lisów wszystkich odmian wymaga się, aby były zachowane
w stanie nie uszkodzonym łapki, łeb, nosek, małżowiny uszne i ogon. Gotowe skóry
przeznacza się do konfekcjonowania futer, kurtek, kołnierzy, czapek i innych wyrobów.
Skóry norek zależnie od jakości okrywy włosowej i tkanki skórnej, rozsortowuje się na
5 gatunków i różne wielkości w grupach dla samców i samic.
Skóry norek wyprawiane są prawie wyłącznie w stanie naturalnym. Zabiegi
uszlachetniające dotyczą jedynie korygowania naturalnej barwy. Najczęściej stosuje się
podbarwienie w celu pogłębienia naturalnego odcienia oraz przyciemnienie wierzchołków
włosów.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
52
Tabela 3. Charakterystyka barwy okrywy włosowej skór norek, wg [ PN-85/P-22020 ]
Odmiana
Barwa okrywy włosowej
Standard
barwa ogólna czarna z dopuszczalnym odcieniem brązu; barwa podszycia
czarna z dopuszczalnym odcieniem brązu lub ciemnobrązowa; pełne
wyrównanie barwy włosów pokrywowych na grzbiecie i brzuchu;
dopuszczalne rozjaśnienie włosów pokrywowych na stronie brzusznej,
w części przyskórnej włosów podszyciowych
Pastel
barwa ogólna okrywy włosowej od ciemno- do orzechowo brązowej
z odcieniem popielatoniebieskim wpadającym w fiolet; barwa podszycia
jasno brązowa z odcieniem popielato niebieskim; maksymalne
wyrównanie barwy na całym tułowiu, dopuszczalne rozjaśnienie na
stronie brzusznej
Topaz fiński
barwa ogólna okrywy włosowej jasnobeżowopiaskowa z zaznaczonym
odcieniem szaroniebieskim (tzw. odcień zimny); barwa podszycia
jasnobeżowa, z lekkim odcieniem szaroniebieskim; strona brzuszna
nieznacznie rozjaśniona
Platyn
barwa ogólna okrywy włosowej stalowoszara, z lekkim odcieniem
niebieskim (platynowa); barwa podszycia szaroniebieska; strona brzuszna
nieznacznie rozjaśniona
Szafir
barwa ogólna okrywy włosowej popielato niebieska, barwa podszycia
nieco jaśniejsza od ogólnej; dopuszczalne nieznaczne rozjaśnienie na
stronie brzusznej
Palomino
barwa ogólna okrywy włosowej mlecznobeżowa z zarysem ciemniejszej
pręgi wzdłuż grzbietu; barwa podszycia jaśniejsza i odcieniem
jasnoniebieskim; nieznaczne rozjaśnienie barwy na stronie brzusznej
Perła
barwa ogólna okrywy włosowej perłowa, z lekko zaznaczonym
odcieniem beżowym; barwa podszycia jasnobeżowa; nieznaczne
rozjaśnienie barwy na stronie brzusznej
Biała
barwa ogólna okrywy włosowej śnieżnobiała, wyrównana na grzbiecie
i brzuchu, barwa podszycia biała; dopuszczalne pojedyncze ciemne,
pigmentowane włosy pokrywowe na tułowiu
Czarny krzyżak
barwa ogólna okrywy włosowej biała z pigmentowanymi włosami; czarne
włosy pokrywowe występują w zagęszczeniu na głowie, wzdłuż grzbietu
i w pasie barkowym oraz pojedyncze na, bokach; barwa podszycia biała;
strona brzuszna jednolicie biała
Inne, nie wymienio-
ne, czyste
odmianowe
do tej grupy zalicza się skóry innych odmian lecz nie wymienione w nor-
mie, np. finnpalo, biały topaz i inne
Okrywa włosowa norek zalicza się do krótkowłosych; jest dość wyrównana pod względem
gęstości, długości i umaszczenia. Długość włosów ościstych norki dojrzałej wynosi średnio 18-
23 mm, a włosów puchowych 13-15 mm. Na stronie grzbietowej, bokach i krzyżu okrywa
włosowa jest nieco dłuższa niż na brzuchu i karku. Różnice te dla włosów podszyciowych
wynoszą 2-2,5 mm, ościstych ok. 3 mm, a przewodnich 5,5 mm.
Okrywa włosowa skór norek jest bardzo zróżnicowana pod względem rodzajów włosów, ich
kategorii, grubości i długości zależnie od pochodzenia skóry (samce i samice), a nawet od
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
53
wielkości skóry. Skóry norek samców są zawsze nieco grubsze i bardziej zwarte niż skóry
samic. Średnia grubość skór norek samców wynosi 0,47–0,66mm, a samic 0,32–0,45mm.
Skóry norek powinny być wyprawiane w całości i bez rozcięcia – workowe. Tkanka
skórna powinna być pulchna, miękka, ciągliwa i odpowiednio ścieniona, szczególnie samców.
Wszelkie rozdarcia, zacięcia i dziury powinny być zreperowane przez zszycie. Szwy powinny
zawierać od 5 do 7 ściegów na 1 cm długości.
Skóry powinny mieć prawidłowy profil, charakterystyczny dla skór norek i dla danej
wielkości. Sztywność oraz źle wykończona mizdra zaliczana jest do wad obniżających istotnie
jakość skór. Zacięcie do 1/4 grubości tkanki skórnej zalicza się do wad dopuszczalnych,
niepoliczalnych, podobnie jak brak 1/2 ogona, brak pazurków, uszkodzenia na skórze łba do
linii uszu oraz wszelkie wady na obrzeżu skóry do szerokości 1 cm.
Okrywa włosowa powinna być dokładnie oczyszczona z tłuszczu, trocin, pyłu i innych
zanieczyszczeń, a jej zabarwienie i odcień powinny być charakterystyczne dla danej odmiany.
Do częstych wad okrywy włosowej zaliczyć należy:
−
występowanie jasnobrązowego lub jasnopopielatego podszycia oraz odcienia rudego
u norek standard,
−
niewyraźny odcień niebieskawy w barwie podstawowej u szafirów, odcień żółty
w barwie podstawowej u fioletów i norek perłowych niebieskich - platynotopazów,
−
mozaikowatość barwy,
−
wyraźne występowanie odcienia rudego lub żółtego w barwie podstawowej u norek topaz
fiński, a odcienia silnie brunatnego u platynowych, czy kremowe go u norek białych,
−
występowanie odcieni rudych u norek Demi Buff,
−
brak odcienia szaroniebieskiego u pasteli i topazów fińskich,
−
haczykowate zagięcie wierzchołków włosów ościstych.
Gotowe skóry są wykorzystane do produkcji futer, kurtek, etoli, kołnierzy, czapek
i innych luksusowych wyrobów.
Skóry tchórzy, tchórzofretek i fretek klasyfikuje się na 5 gatunków w zależności od
jakości okrywy włosowej i tkanki skórnej, oraz 3 wielkości w zależności od długości
zwierzęcia.
I – wielkości powyżej 50 cm długości,
II – wielkości 40 -50 cm długości,
III – wielkości poniżej 40 cm długości,
Skóry pochodzą nie tylko ze zwierząt dziko żyjących, ale i hodowanych. Do najbardziej
znanych należą:
−
tchórz zwany tchórzem leśnym, europejskim, pospolitym lub czarnym;
−
tchórz stepowy zwany tchórzem jasnym, białym, syberyjskim lub zachodnioazjatyckim;
−
fretka zwana też tchórzem afrykańskim;
−
tchórz hodowlany zwany tchórzofretką.
Zabarwienie okrywy włosowej tchórza jest charakterystyczne. Ponad włosy puchowe
o szaropopielatej lub słomkowej barwie wyrastają włosy pokrywowe o zabarwieniu prawie
czarnym lub czarnobrunatnym. Na grzbiecie są one bardziej gęste i dłuższe, a na bokach
rzadsze i krótsze, przez co boki są jaśniejsze. Na brzuchu włosy są krótkie, barwy
czarnoszarej, a środkiem biegnie niezbyt wyraźny pas rudoszary. Ogon pokryty jest włosem
czarnym. Na podbródku, wargach i wokół oczu występuje białożółtawe zabarwienie.
Okrywa włosowa jest miękka, niezbyt gęsta, o wysokim połysku i wysoka na stronie
grzbietowej, gdzie włosy ościste posiadają długość od 30-50mm, a włosy puchowe 15-30mm.
Charakterystyczną cechą okrywy włosowej tchórza jest słabe i niskie owłosienie szyi
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
54
i brzucha. Okrywa włosowa samców jest zwykle wyższa niż samic, ich włosy puchowe są
również nieco grubsze. Włosy tchórzy wykazują dużą sprężystość.
Biała lub jasnokremowa okrywa włosowa fretki jest rzadsza od okrywy włosowej tchórza
i ma znacznie słabiej rozwinięte włosy puchowe. Stąd też okrywa włosowa fretek jest płaska
i sztywniejsza niż tchórza. Skóry samców są również znacznie większe niż samic. Długość
skóry - ok. 40cm, a ogona - ok. 14cm. Skóry fretek są mniej wartościowym surowcem niż
skóry tchórzy, zwłaszcza ze względu na małą gęstość okrywy włosowej, grubość i sztywność
włosów pokrywowych.
Skóry tchórzy hodowlanych, zwanych tchórzofretkami (mieszaniec tchórza z fretką).
charakteryzują się kombinacją cech okrywy włosowej tchórzy i fretek. Okrywa włosowa
tchórza hodowlanego jest nieco jaśniejsza niż tchórza, a tkanka skórna grubsza. W Polsce
spotyka się 3 odmiany tchórzy hodowlanych:
– o włosach podszyciowych intensywnie pomarańczowych, żółtych i czarnobrązowych,
prawie czarnych włosach pokrywowych. Włosy te mają zabarwienie jednolite i strefowe: na
kończynach, ogonie i zadzie są ciemniejsze, a na podbrzuszu występuje ciemna pręga;
– o podszyciu popielatoszarym z beżowym odcieniem i czarnobrązowych, prawie czarnych,
włosach pokrywowych;
– o wyraźnie rozjaśnionej okrywie – jasnożółtych włosach puchowych i jasnobrązowych
włosach pokrywowych; na kończynach, zadzie i ogonie wykazujących odcień
jasnobrązowy.
Preferowany jest typ barwny popielaty o umaszczeniu zbliżonym do tchórza. Barwa włosów
pokrywowych winna być czarna, a włosów puchowych – jasnopopielata, zbliżona do białawej.
Kontrast pomiędzy włosami podszycia, a włosami pokrywowymi powinien być wyraźnie
naznaczony. Gęstość okrywy włosowej również powinna być zbliżona do gęstości okrywy
tchórza. Długość włosów pokrywowych powinna wynosić 40–45 mm, a włosów puchowych
-o połowę mniej. Ogólnie - okrywa włosowa powinna być jedwabista i sprężysta.
Powierzchnia skór tchórzy hodowlanych wynosi średnio 6 dm
2
.
Ze względu na dużą zawartość tłuszczu, skóry te winny być szczególnie dobrze odtłuszczone.
Ze skór tych produkuje się futra, kurtki, błamy, podpinki męskie, kołnierze nakrycia głowy
i inne wyroby odznaczające się ładnym wyglądem estetycznym i dużą trwałością.
Skóry kun w Polsce występują w dwóch rodzajach:
– kuny leśne zwane tumakiem lub kuną szlachetną,
– kuny kamionki zwane kuną domową,
Kuna leśna dostarcza bardzo wartościowych skór, które na grzbiecie mają zabarwienie
ciemnokasztanowe, boki i brzuch mają zabarwienie żółtawobrunatne, łapy i ogon
- ciemnobrunatne, prawie czarne, zawsze jednak znacznie ciemniejsze od reszty okrywy
włosowej. Podszycie okrywy włosowej kuny jest szarostalowe u podstawy i jasnoszare na
końcach
włosów
puchowych.
Charakterystyczną
cechą
kuny
leśnej
jest
kremowopomaranczowa plama w różnych odcieniach na dolnej części szyi. Barwa po stronie
brzusznej jest jaśniejsza od grzbietowej. Zwykle skóry pochodzące z uboju letniego mają
zabarwienie bardziej intensywne. Na stronie grzbietowej włos puchowy jest dość wysoki -
nawet do 4cm długości, a włos ościsty ok. 5 cm. Włos ościsty o wysokim połysku jest na
końcu ciemniejszy niż włos puchowy. Im końce włosów kryjących mają ciemniejsze
zabarwienie, tym skóra jest cenniejsza. Długość skóry kuny leśnej wynosi średnio ok. 55 cm,
średnia powierzchnia ok. 600 cm
2
, masa skóry ok. 100 g. Skóry kuny leśnej wykorzystywane
są w stanie naturalnym do produkcji wszelkich wyrobów damskich futrzanych: obszyć sukni,
odzieży zimowej oraz wykończane są i noszone jako tzw. zwierzątka.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
55
Skóry kuny kamionki są nieznacznie większe od skór kuny leśnej, a samce są większe niż
samice. Skóry kuny kamionki można odróżnić od kuny leśnej nie tylko dzięki ogólnemu
jaśniejszemu umaszczeniu, lecz także po następujących cechach:
– plama na podgardlu i na piersiach jest większa i ma biały kolor;
– ogon jest dłuższy i grubszy;
– łapy są krótsze, a uszy mniejsze;
– podeszwy łap są nagie, podczas gdy u kuny leśnej są pokryte gęstym włosem,
zakrywającym poduszki.
Ze względu na zabarwienie okrywy włosowej wyróżnia się dwie grupy tych skór, u których:
1. włos ościsty jest ciemnokasztanowy ze stalowym odcieniem, a puch jest jasnostalowy;
2. włos ościsty jest kasztanowy z brązowym odcieniem, włos puchowy u podstawy jest szary
z jasnopiaskowym lub brązowym odcieniem na końcach.
Ogólnie przyjmuje się, że im okrywa włosowa jest ciemniejsza, tym wartościowsza jest skóra.
Okrywa włosowa kuny kamionki jest mniej delikatna niż kuny leśnej, mniej gęsta (włos
puchowy) oraz ma sprężysty włos pokrywowy. Długość włosów puchowych wynosi ok. 30
mm, a ościstych do 60mm.
Szynszyla swym wyglądem przypomina małego królika. Jej tułów jest krótki, krępy,
z dużą głową osadzoną na krótkiej i grubej szyi oraz o krótkich nogach; ogon ma długość ok.
15 cm, jest puszysty i zakręcony do góry.
Szynszyle hoduje się w klatkach, w pomieszczeniach zamkniętych.
Ogólne zabarwienie okrywy włosowej szynszyli standard jest srebrzystoszare aż do ciemnego,
łupkowoszarego. Włos u podstawy ma barwę ciemnoszaroniebieską, w środku białą obrączkę,
końce popielatoczarne, co razem daje wrażenie srebrzystości. Na grzbiecie okrywa włosowa
jest ciemniejsza, o jednakowej barwie bez cętek. Podbrzusze i nogi białe. Ogon szynszyli jest
pokryty czarnymi szczeciniastymi włosami długości 6–8 cm, tworzącymi dwie ciemne pręgi.
Okrywa włosowa odznacza się wyjątkową delikatnością, jedwabistością, wysokim połyskiem i
jest bardzo gęsta.
Oprócz szynszyli standard coraz więcej w obrocie międzynarodowym znajduje się skór
szynszyli odmian kolorowych, między innymi:
– białe o czysto białej okrywie włosowej,
– platynowe o okrywie włosowej lekko szarej i czarnymi końcami włosów przewodnich,
– beżowe, w tym beżowa polska o barwie okrywy włosowej od jasnobeżowego do
jasnobrązowego,
– szafirowe − cechują się jasnoniebieskim umaszczeniem okrywy,
– węglowe – zabarwienie okrywy jest ciemne w różnych odcieniach, od ciemnoszarego przez
brązowy do czarnego,
– czarna, aksamitna - odznacza się czarną barwą woalu i podszycia, białym pasem
brzusznym, białą strefą włosa pokrywowego oraz wyjątkową gęstością okrywy włosowej,
jedwabistością i połyskiem. Czerń występuje na głowie, karku i grzbiecie, a boki na linii
styku z białym pasem brzusznym mają barwę okrywy włosowej szynszyli standard.
Szynszyle czarne aksamitne są powszechnie uznane za najcenniejsze zarówno pod
względem hodowlanym, jak też futrzarskim. Są one też nazywane welwetami.
Skóry zdejmuje się systemem płaskim z rozcięciem brzusznym.
Szynszyle należą do szlachetnych zwierzał futerkowych dostarczających skór o bardzo
delikatnej, łatwo spilśniającej się okrywie włosowej, bardzo reagującej na wilgoć i promienie
słoneczne. Również ich tkanka skórna jest bardzo cienka i słaba, stąd wyroby gotowe należą
do nietrwałych, ale efektownych, lekkich i ciepłych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
56
Skóry piżmaków klasyfikuje się na 5 gatunków w zależności od jakości okrywy włosowej
i tkanki skórnej.
Skóry piżmaków odznaczają się bardzo dużym zróżnicowaniem właściwości okrywy włosowej
i tkanki skórnej strony grzbietowej i brzusznej. Zabarwienie okrywy włosowej grzbietu bywa
od barwy brunatnoburej z domieszką szaroczarnej, poprzez ciemnobrązową aż do czarnej.
Strona brzuszna jest znacznie jaśniejsza - jasnobrązowa, a nawet srebrzystoszara. Ogólne
zabarwienie skórze nadają włosy ościste, zwłaszcza na stronie grzbietowej. Zdarzają się
piżmaki albinosy.
Wysokość włosa ościstego na grzbiecie wynosi 25-40 mm, a na brzuchu ok. 20 mm.
Ponadto na grzbiecie włos ościsty jest znacznie gęściejszy i ciemniejszy.
Włos puchowy, którego wysokość dochodzi do 20 mm, jest gęsty, barwy niebieskawo-szarej,
czasem białoszarej, jaśniejszy u nasady.
Tkanka skórna skóry piżmaka jest dość gruba i zwarta, zwłaszcza na stronie grzbietowej. Na
stronie brzusznej jest cienka, delikatna i słaba. Ponadto skóry piżmaków charakteryzują się
dużą zawartością tłuszczu naturalnego, który przy niedostatecznym odtłuszczeniu skóry
surowej powoduje zmniejszenie wytrzymałości tkanki skórnej w gotowym produkcie.
Włosy pokrywowe okrywy piżmaka zalegają bardzo głęboko, bo nawet do 70% grubości
skóry, o czym należy pamiętać podczas obróbki mechanicznej skór.
Średnia powierzchnia skóry piżmaka wynosi 4–7 dm
2
.
Wyprawione i uszlachetnione skóry piżmaków wykorzystywane są do produkcji
efektownych wyrobów futrzarskich, jak: futra, kurtki, błamy, kołnierze, nakrycia głowy i inne
konfekcjonowane z grzbietów, brzuszków lub całych skór.
Dobieranie skór o zbliżonych cechach jakościowych, jednego rodzaju, barwy, wielkości
i charakterystyki tkanki skórnej nosi nazwę sortowania.
Sortowanie skór polega na wyborze skór najlepszych jakościowo z przeznaczeniem na
futra i galanterię futrzarską, na przykład kołnierze i czapki. Skóry które nie nadają się na futra
lub galanterię, są przeznaczone na błamy. Są to skóry mniej atrakcyjne kolorystycznie lub
gorsze jakościowo.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje skór futerkowych stanowią w Polsce podstawowy surowiec futrzarski?
2. Jak można scharakteryzować skóry owcze?
3. Czym różnią się skóry owcze cienkowełniste i grubowełniste?
4. Co to są skóry owcze?
5. Do jakiej grupy zaliczymy skóry karakułów?
6. Czym charakteryzują się skóry karakułów?
7. Jak scharakteryzować okrywę włosową skór króliczych w różnych częściach
topograficznych skór?
8. Jak scharakteryzować skóry nutrii?
9. Która część topograficzna skór nutrii jest bardziej wartościowa: grzbiety czy brzuszki?
10. Jakie skóry nazywamy nutriami kolorowymi, a jakie standardami?
11. Jakie znane są podstawowe odmiany skór lisów?
12. Czym charakteryzuje się okrywa włosowa skór lisów srebrzystych?
13. Jak scharakteryzować skóry lisów niebieskich i polarnych?
14. Jak scharakteryzować skóry norek?
15. Co to są odmiany kolorowe skór norek?
16. Jak scharakteryzować skóry kun?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
57
17. Jak odróżnić skórę kuny domowej od skóry kuny leśnej?
18. Jakie skóry zaliczamy do skór z grupy tchórzy?
19. Czym charakteryzują się skóry piżmaków?
20. Jak scharakteryzować skóry szynszyli?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rodzaj skóry futrzarskiej na podstawie charakterystyki okrywy włosowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego rozdziału poradnika,
2) przygotować stanowisko pracy:
−
ułożyć i ponumerować próbki różnych rodzajów skór,
−
przygotować dzienniczek praktyki,
3) dokonać szczegółowych oględzin próbek skór,
4) rozpoznać i zinterpretować cechy okrywy włosowej kolejnych próbek,
5) rozpoznać i nazwać rodzaj skóry,
6) zapisać wyniki oględzin i rozpoznania w dzienniczku praktyki,
7) zaprezentować wyniki oględzin i rozpoznanej skóry.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
próbki skór różnych rodzajów,
–
stół do rozłożenia próbek,
–
przybory do pisania,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Określ rodzaje loków skór karakułowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego rozdziału poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać szczegółowych oględzin przygotowanych próbek skór karakułowych,
4) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry karakułowe o różnych rodzajach loków: rurki, fasolki, grzywki, pierścienie, groszki,
korkociągi oraz skóry z morą
–
stół do rozkładania i oceny próbek,
–
przybory do pisania,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
58
Ćwiczenie 3
Porównaj i scharakteryzuj różne części topograficzne okrywy włosowej skóry nutrii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego rozdziału poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać szczegółowych oględzin skór nutrii zwracając uwagę na okrywę włosowa
w różnych częściach topograficznych,
4) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry nutrii,
–
stół do rozkładania i oceny próbek,
–
przybory do pisania
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Otrzymałeś różne kawałki skóry z królika. Na podstawie charakteru włosa zidentyfikuj,
z jakiej części topograficznej pochodzą te kawałki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego rozdziału poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać szczegółowych oględzin kawałków skór z królika,
4) przydzielić poszczególne kawałki do odpowiedniej części topograficznej skóry,
5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
kawałki skór z różnych części topograficznych,
–
stół do rozkładania i oceny próbek,
–
przybory do pisania,
–
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
59
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) scharakteryzować
okrywę
włosową
różnych
rodzajów
skór
futerkowych?
2) zinterpretować odmiany kolorowe skór nutrii i norek?
3) odróżnić na podstawie charakterystyki okrywy włosowej skóry kuny
domowej i kuny leśnej?
4) rozpoznać rodzaj skór po charakterystyce okrywy włosowej?
5) rozpoznać rodzaje loków skór karakułowych?
6) scharakteryzować różne odmiany skór lisów?
7) wskazać i określić różnicę między skórami samców i samiczek
w skórach norek?
8) wskazać i opisać charakterystykę okrywy włosowej w różnych
częściach topograficznych skór zdjętych workowo i płasko?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
60
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
−
instrukcja,
−
zestaw zadań testowych,
−
karta odpowiedzi.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
61
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Rysunek przedstawia schematyczny przekrój skóry surowej. Warstwa termostatyczna
oznaczona jest cyfrą
a)
1.
b)
2.
c)
3.
d)
4.
2. Kłąb, bok, zad, brzuszek to nazwy
a) warstw budowy histologicznej skóry.
b) rodzajów skór surowych.
c) rodzajów okrywy włosowej skór.
d) części topograficznych skóry.
3. Warstwa rozrodcza wchodzi w skład
a) skóry właściwej.
b) skóry surowej.
c) naskórka.
d) trzonu włosa.
4. Główny składnik skóry surowej to
a) woda kapilarna.
b) tkanka tłuszczowa.
c) białko kolagen.
d) białko bezpostaciowe.
5. Okrywę zewnętrzną skóry tworzą włosy
a) ościste i puchowe.
b) ościste i kierunkowe.
c) kierunkowe i puchowe.
d) kierunkowe i czuciowe.
6. Część włosa wyrastająca ponad powierzchnię tkanki skórnej to
a) trzon włosa.
b) cebulka włosa.
c) torebka włosa.
d) korzeń włosa.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
62
7. Przekrój poprzeczny trzonu włosa zbliżonego kształtem do walca nosi nazwę
a) owalnego.
b) kolistego.
c) spłaszczonego.
d) płaskiego.
8. Za barwę włosa naturalnego odpowiada
a) pigment.
b) elastyna.
c) torebka włosowa.
d) naczynia krwionośne.
9. Właściwości wytrzymałościowe włosa zależą przede wszystkim od
a) grubości warstwy korowej.
b) grubości warstwy łuskowej.
c) wielkości i kształtu łusek.
d) kształtu komórek warstwy korowej.
10. Długie, grube i sztywne włosy, wyrastające pojedynczo lub grupowo na niektórych częściach
skóry, jak np. na wargach i policzkach (wąsy), nad oczami (rzęsy, brwi), w okolicy
podżuchwowej, a także na końcu ogona to włosy
a) ościste.
b) pośrednie.
c) czuciowe.
d) puchowe.
11. Podbicie okrywy włosowej stanowią włosy
a) ościste.
b) puchowe.
c) czuciowe.
d) pośrednie.
12. Skóry nutrii posiadają dłuższy włos ościsty na
a) grzbiecie..
b) brzuszku.
c) bokach.
d) pachwinach.
13. Celem wstępnych procesów wyprawy skór jest
a) odbarwienie włosa..
b) nawodnienie tkanki skórnej.
c) rozkrój na części topograficzne.
d) zlokowanie okrywy włosowej.
14. Wykończenie skór futerkowych na welury futrzarskie polega na
a) nałożeniu na mizdrę sztucznego lica.
b) zestrzyżeniu włosa ościstego okrywy włosowej.
c) oszlifowaniu i wybarwieniu mizdry skór.
d) polofiksowaniu okrywy włosowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
63
15. Skóry karakułów to skóry z
a) jagniąt specjalnej rasy owiec.
b) nutrii standard barwionych
c) króli uszlachetnianych.
d) lisów polarnych barwionych.
16. W skórze futerkowej zdjętej workowo wyróżnia się dwie podstawowe części
a) przednią i tylnią.
b) grzbietową i brzuszną.
c) dolna i górną.
d) środkową i boczną.
17. W okrywie włosowej skór futerkowych najdłuższe są włosy
a) puchowe.
b) ościste.
c) pośrednie.
d) kierunkowe.
18. Największym połyskiem charakteryzuje się skóra
a) norek.
b) nutrii.
c) królika.
d) piżmaka.
19. Uszlachetnianie skór futerkowych przeprowadzane jest przez
a) rozmoczenie surowca.
b) garbowanie chromowe.
c) natłuszczanie tkanki.
d) barwienie okrywy włosowej.
20. W bębnie trociniaku przeprowadza się operację
a) czyszczenia okrywy włosowej i tkanki skórnej.
b) garbowania i barwienia okrywy włosowej.
c) moczenia i prania okrywy włosowej.
d) szlifowania i barwienia tkanki skórnej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
64
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Określanie właściwości skór futerkowych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punktacja
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
65
6. LITERATURA
1. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. AE, Kraków 1992
2. Duda I.: Towaroznawstwo gotowych skór futrzarskich, SWP, Łódź 1980
3. Persz T.: Technologia wyprawy skór cz.I Garbowanie. WSiP, Warszawa 1977
4. Persz T.: Materiałoznawstwo dla techników przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa 1992
5. Praca zbiorowa: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1971
6. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP, Warszawa 1985
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
kusnierz 743[02] o1 04 n
kusnierz 743[02] o1 04 n
kusnierz 743[02] o1 04 u
kusnierz 743[02] o1 01 u
kusnierz 743[02] o1 05 n
kusnierz 743[02] o1 02 u
kusnierz 743[02] o1 01 n
kusnierz 743[02] z2 04 n
kusnierz 743[02] z2 04 u
kusnierz 743[02] z3 04 u
kusnierz 743[02] z3 04 n
kusnierz 743[02] o1 03 n
kusnierz 743[02] o1 01 u
kusnierz 743[02] o1 01 u
kusnierz 743[02] o1 03 u
kusnierz 743[02] o1 05 n
kusnierz 743[02] z2 04 u
więcej podobnych podstron