1

Ocena czynników ryzyka

wpływających na stan

zdrowia populacji i jednostki

Rola epidemiologii w określaniu przyczyn

chorób

Poznanie przebiegu naturalnej historii
choroby

Określanie związków przyczynowo-
skutkowych -

poszukiwanie czynników

etiologicznych, czynników ryzyka.

PRZYCZYNA

Przez przyczynę choroby rozumiemy zdarzenie lub

stan, który albo sam, albo
w połączeniu z innymi czynnikami inicjuje pewną
sekwencję zmian patologicznych prowadzących do
określonego skutku (choroby).

Reakcja biologiczna w odpowiedzi na

ekspozycję

Zgony

Chorobowość

Biochemiczne

wskaźniki choroby

Zmiany biochemiczne

o niepewnym znaczeniu

Dawka wewnętrzna

Ekspozycja

Przez związek przyczynowy należy rozumieć takie
współwystępowanie zdarzeń, w których zmiana
ilości lub jakości jednego z nich, powoduje
odpowiednią zmianę ilościową lub jakościową
drugiego zdarzenia, przy czym za przyczynę
uważamy to zdarzenie lub takie warunki, które
rozpoczynają lub wywołują wystąpienie określonego

skutku.

Postulaty Henlego-Kocha dla potwierdzenia

związku infekcji z daną chorobą

1.

Patogen musi byd obecny w każdym przypadku danej
choroby

2.

Patogen można wyizolowad i hodowad w czystej kulturze

3.

Patogen wszczepiony podatnemu zwierzęciu musi
wywoład daną chorobę

4.

Patogen musi byd odzyskany od tego zwierzęcia i
zidentyfikowany

2

Zależnośd przyczynowa dla chorób

niezakaźnych

1.

Logiczna sekwencja zdarzeo (przyczyna zawsze poprzedza w
czasie skutek)

2.

Zgodnośd występowania związku statystycznego pomiędzy
badanymi zjawiskami w wielokrotnych obserwacjach

3.

Odpowiednia siła asocjacji pomiędzy badanymi zjawiskami

4.

Jednoczesna zmiennośd współwystępowania obu zdarzeo
(gradacja ekspozycji z gradacją skutków)

5.

Swoistośd związku pomiędzy badanymi zjawiskami

6.

Biologiczna spójnośd hipotezy

Zależnośd bezwarunkowa i warunkowa

1. zdarzenie X jest warunkiem wystarczającym dla powstania
zdarzenia Y, co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli
uprzednio pojawiło się zdarzenie X

X(+)---------> Y(+)

2. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym dla Y, co oznacza, że
zdarzenie Y nie pojawia się nigdy, jeśli uprzednio nie pojawi się
zdarzenie X

X(-)---------> Y(-)

3. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym i wystarczającym,
co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli uprzednio
pojawiło się X, a nie występuje nigdy, gdy nie ma X

X(+) ----------> Y(+) ; X(-) ----------> Y(-)

Czynnik etiologiczny

– biologiczny, chemiczny , fizyczny

lub inny czynnik wywołujący określoną chorobę.
(ale również brak, niedobór lub nadmiar jakiegoś
składnika)

Czynnik ryzyka -

cecha lub ekspozycja zwiększająca

prawdopodobieństwo określonego zdarzenia np. choroby

Badania epidemiologiczne

Obserwacyjne

Opisowe

Analityczne

Eksperymentalne

•

Ekologiczne

• Przekrojowe
• Kliniczno-kontrolne
• Kohortowe

•

Losowe badanie

kontrolowane
• B. terenowe
• B. środowiskowe

Badania opisowe

• Kto?

(charakterystyka osób)

- wiek

- wykształcenie

- płed

- zawód

- grupa etniczna

- status społeczno-

- stan cywilny

ekonomiczny

• Gdzie?

(zmiennośd w zależności od miejsca)

- wieś

- kraj

- miasto

- rejon geograficzny

- województwo

• Kiedy?

( zmiennośd w czasie)

-

godzina

- inne zmiany sezonowe

- dzieo

- zmiany długofalowe

- zmiany sezonowe

Badania ekologiczne

• CEL:

1. Określenie czy wysoki poziom ekspozycji w populacji prowadzi do

wysokiej zapadalności na chorobę

2. Porównanie danych między populacjami różnych krajów w tym

samym czasie

3. Porównanie danych w obrębie populacji w różnych okresach czasu

• METODA: badamy średnią ekspozycję w populacji i współczynnik

chorobowości w tej populacji

3

Badania ekologiczne

ZALETY:
• Łatwe do przeprowadzenia
• Tanie

WADY:
• Obserwowany związek między ekspozycją a chorobą na poziomie

populacji wcale nie musi istnied na poziomie jednostki

• Trudne do interpretacji – rzadko możliwe znalezienie związku

przyczynowo-skutkowego

• Nie jesteśmy w stanie kontrolowad czynników zakłócających
• Duży błąd wprowadza brak uwzględnienia statusu społeczno-

ekonomicznego w populacji

Badania przekrojowe

(cross - sectional study)

• CEL:

badanie związku między chorobą a innymi zmiennymi, jeśli

istnieją w zdefiniowanej populacji w jednym czasie

• METODA: równoczesny pomiar narażenia na działanie

potencjalnego czynnika ryzyka i jego potencjalnych skutków

(choroby) na poziomie osób

1. wybór grupy osób (definiujemy populację)
2. badanie wszystkich wybranych (znalezienie przypadków)
3. Zbieranie informacji od wszystkich (ekspozycja)
4. porównanie:

porównanie ekspozycji: chorzy vs zdrowi

porównanie choroby: eksponowani vs nieeksponowani

Badania przekrojowe

(cross - sectional study)

ZALETY:
• Szybkie uzyskanie wyniku
• Określenie częstości występowania danego zjawiska / stanu

klinicznego w populacji (chorobowośd)

• Mogą posłużyd do generowania hipotez (dopuszcza się pytania o

przeszłośd w celu ustalenia stałości poziomu ekspozycji)

• Tanie

WADY:
• Ryzyko niewłaściwego kontrolowania przebiegu narażenia w czasie

(ekspozycja poprzedziła chorobę czy choroba ekspozycję?)

• Działanie szkodliwego czynnika nie musi prowadzid do wskazania

choroby (okres latencji)

Badania kliniczno-kontrolne

(case – control study)

•

CEL: określenie związku przyczynowo-skutkowego

•

METODA: pomiar ekspozycji w przeszłości w grupie osób chorych
i zdrowych

1.

Punkt wyjścia – JEDNOSTKA CHOROBOWA

- definiujemy „przypadki” i „grupę kontrolną”

2. Pomiar ekspozycji w przeszłości

– wywiad, dokumentacja medyczna

3. Porównanie:

ekspozycja

vs

ekspozycja

w grupie przypadków

w grupie kontrolnej

Badania kohortowe

(prospektywne)

• CEL: określenie związku przyczynowo-skutkowego

• METODA: pomiar zapadalności w grupie eksponowanej i

nieeksponowanej

1. Punkt wyjścia – EKSPOZYCJA
- dobór grupy eksponowanej i nieeksponowanej
2. Obserwacja stanu zdrowia obu grup
3. Punkt koocowy – stan kliniczny (choroba)
3. Porównanie:

zapadalnośd

vs

zapadalnośd

w grupie eksponowanej

w grupie nieeksponowanej

4

Interwencja populacyjna

•

Ocena skuteczności interwencji na
poziomie populacji (np. szczepienia)

Ograniczenia
•

Trudność kontrolowania w aspekcie

zmiennych zakłócających

•

Wysokie koszty interwencji

Eksperyment medyczny

(losowe (randomizowane) badanie kontrolowane)

Badanie polegające na wprowadzeniu interwencji w grupie osób

chorych i porównaniu jej wyników z rezultatami w grupie
odniesienia (kontrolnej)

Zastosowanie:
• Ocena interwencji leczniczych – nowe leki, procedury medyczne

• Ocena nowych procesów diagnostycznych i profilaktycznych, np.

– skutecznośd szczepieo
– działanie programów profilaktycznych

Strategia badao epidemiologicznych

1.

Określenie celu badao

2.

Wybór planu badania najbardziej odpowiedniego
(i możliwego do realizacji) dla realizacji wyznaczonego celu

3.

Przygotowanie i przeprowadzenie badania

4.

Analiza rezultatów, wyciąganie wniosków

5.

Dyskusja czynników, które mogą mied wpływ na wyniki
badania – trafnośd wewnętrzna i zewnętrzna badania

6.

Podjęcie działao zmierzających do upowszechnienie oraz
praktycznego wykorzystania wyników