2015-12-08

1

Randomizowane badania

kontrolowane

Eksperyment medyczny

= losowe (randomizowane) badanie

kontrolowane

Badanie polegające na wprowadzeniu

interwencji w grupie osób chorych i
porównaniu jej wyników z rezultatami w
grupie odniesienia (kontrolnej)

Eksperyment kliniczny

Kliniczne badanie eksperymentalne

–badanie naukowe, którego zasadniczym celem jest

określenie skuteczności oraz bezpieczeństwa

stosowania produktu leczniczego (leku), wyrobu

medycznego lub innej technologii medycznej

(zabiegu, testu diagnostycznego).

www.wikipedia.pl

Badanie kliniczne a eksperyment

medyczny -prawodawstwo

Badaniem klinicznym

jest każde badanie prowadzone z udziałem ludzi w

celu odkrycia lub potwierdzenia

klinicznych, farmakologicznych, w tym

farmakodynamicznych

skutków działania jednego lub wielu badanych

produktów leczniczych, lub w celu zidentyfikowania działań
niepożądanych jednego lub większej liczby badanych produktów
leczniczych, lub śledzenia wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i
wydalania jednego lub większej liczby badanych produktów leczniczych,
mając na względzie ich bezpieczeństwo i skuteczność. (art. 2 pkt 2
Ustawy Prawo farmaceutyczne, Dz.U. 2008 nr 45 poz. 271 z późn. zm.).

W myśl Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2008 r. Nr 136,
poz. 857) badanie kliniczne zalicza się do

eksperymentów medycznych

. Ustawa

wyróżnia dwa rodzaje eksperymentów medycznych -

eksperyment leczniczy i

eksperyment badawczy

Badanie kliniczne a eksperyment

medyczny -prawodawstwo

Eksperymentem leczniczym

jest wprowadzenie przez lekarza nowych lub tylko

częściowo wypróbowanych metod diagnostycznych, leczniczych lub profilaktycznych w
celu osiągnięcia bezpośredniej korzyści dla zdrowia osoby leczonej. Może być on
przeprowadzony, jeżeli dotychczas stosowane metody medyczne nie są skuteczne lub
jeżeli ich skuteczność nie jest wystarczająca (art. 21 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i
lekarza dentysty). Eksperyment leczniczy ma więc na celu polepszenie zdrowia pacjenta i
jest niekiedy jedyną szansą wyleczenia.

Eksperymentem badawczym,

zgodnie z art. 21 ust. 3 ustawy, jest działanie mające na celu przede

wszystkim

rozszerzenie wiedzy medycznej

. Może być on przeprowadzany zarówno na osobach

chorych, jak i zdrowych. Przeprowadzenie eksperymentu badawczego jest dopuszczalne wówczas,
gdy uczestnictwo w nim nie jest związane z ryzykiem albo też ryzyko jest niewielkie i nie pozostaje
w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów takiego eksperymentu. Eksperyment
badawczy ma wyłącznie doświadczalny charakter i zmierza do pogłębienia wiedzy naukowej.
Kobiety ciężarne i karmiące mogą uczestniczyć wyłącznie w eksperymentach badawczych
pozbawionych ryzyka lub związanych z niewielkim ryzykiem. Dzieci poczęte, osoby
ubezwłasnowolnione, żołnierze służby zasadniczej oraz osoby pozbawione wolności nie mogą
uczestniczyć w eksperymentach badawczych (art. 26 ust. 2 i 3 ustawy). Kobieta ciężarna może więc
być uczestnikiem tylko takiego eksperymentu, który nie będzie miał żadnego wpływu na jej dziecko.
Art. 45 ust. 2 wprowadza zaś zakaz przeprowadzania eksperymentów badawczych na embrionach.

Przydatność badań interwencyjnych

Testowanie skuteczności:

1) Nowych procedur leczniczych, technologii (sprzęt medyczny, techniki

operacyjne, in.)

2) Skuteczność profilaktyki pierwotnej (szczepienia)

3) Procedur opieki medycznej

Celem jest ocena jednego czynnika wpływającego na
występowanie punktów końcowych w różnych warunkach
zmienności biologicznej.
Wykorzystywane są tam gdzie prawie niemożliwe jest
uzyskanie identycznej charakterystyki dla wszystkich
uczestników badania (w sposób naturalny, podczas biernej
obserwacji osób objętych badaniem).

2015-12-08

2

Cele klinicznych badań typu RCT

1) Udokumentować skuteczność kliniczną (evidence of efficacy).

2) Porównać skuteczność, bezpieczeństwo oraz tolerancję

(comparative efficacy and safety)

3) Wykazać nadrzędność wobec innego leczenia (evidence of

superiority)

4) Wykazać biologiczną zgodność i równocenność wobec innego

leczenia (Evidence of equivalence or noninferiority)

5) Wykazać zależność efektu od dawki (evidence of dose-responce

relationship)

Zastosowanie badań eksperymentalnych

• Ocena interwencji leczniczych – nowe leki,

procedury medyczne

• Ocena nowych procesów diagnostycznych i

profilaktycznych, np.

– skuteczność szczepień
– działanie programów profilaktycznych

Randomizacja

Populacja eksperymentalna

Badanie interwencyjne

Populacja docelowa

Osoby uczestniczące w badaniu

(populacja badawcza)

Grupa interwencji

Grupa kontrolna (odniesienia)

Punkt końcowy

Osoby nieuczestniczące w

badaniu

Osoby wykluczone (kryteria

włączające, wykluczające)

Osoby, które nie udzieliły

zgody na udział w badaniu

Grupa interwencyjna

Grupa odniesienia

Punkt

Końcowy

(+)

Badana populacja

Randomizacja

Określenie zapadalności

Określenie zapadalności

Określenie ryzyka względnego

Prowadzenie interwencji

i monitorowanie stanu zdrowia

Porównanie wyników

Punkt

Końcowy

(-)

Punkt

Końcowy

(+)

Punkt

Końcowy

(-)

NNT – number needed to treat

• NNT – określa liczbę osób, które należy

poddać leczeniu (terapii), aby uzyskać
pozytywny efekt u jednej osoby

• NNH (number needed to harm) - określa liczbę osób

poddanych terapii, na którą przypada jedna osoba, u
której wystąpiły niepożądane skutki (objawy)

Badana populacja

Badana populacja powinna być bardzo dokładnie

zdefiniowana.

Kryteria włączania i wyłączania z badań powinny

być jednoznaczne i bardzo precyzyjne.

2015-12-08

3

Randomizacja

Randomizacja to losowy przydział do grupy

interwencyjnej i grupy odniesienia (placebo)

Różne systemy losowania:

losowanie proste

losowanie warstwowe

itp.

Oślepienie próby

Ślepa próba

– sytuacja przeprowadzania

badań, w której osoba badana nie wie,
do której grupy interwencyjnej czy
odniesienia została zaliczona.

Podwójnie ślepa próba

– zarówno osoba

badana jak i osoba zbierająca dane
(interpretująca wyniki) nie wiedzą do
której grupy interwencyjnej czy
odniesienia został zaliczony respondent.

Problemy etyczne

Badania eksperymentalne wymagają zawsze

dobrowolnej zgody badanego (pisemnej) na udział
w badaniach.

W każdym przypadku wymagana jest zgoda Komisji

Bioetycznej na przeprowadzenie badań.

Komisja Bioetyczna musi podjąć decyzję, czy

przeprowadzenie badań jest konieczne i
uzasadnione (czy przyniesie efekty znacznie
przewyższające ewentualne skutki uboczne)

Eksperyment jako badanie losowe

- Losowy przydział do grupy interwencyjnej i

odniesienia

Dzięki randomizacji badane grupy są

(powinny być) podobne do siebie pod
względem wszystkich czynników ryzyka z
wyjątkiem tego, który ma być przedmiotem
interwencji

Eksperyment jako badanie

kontrolowane

W trakcie przeprowadzania eksperymentu

kontrolujemy:

• Natężenie czynnika interwencyjnego (np.

dawkę leku, częstość jego podawania, itp.)

• Wystąpienie skutków ubocznych (może to

doprowadzić nawet do przerwania
eksperymentu)

• Pojawienie się nieprzewidzianych

czynników zakłócających lub

modyfikujących

Interwencja populacyjna

•

Ocena skuteczności interwencji na poziomie
populacji (np. szczepienia)

Ograniczenia

•

Trudność kontrolowania w aspekcie zmiennych

zakłócających

•

Wysokie koszty interwencji

2015-12-08

4

Analiza danych z badań

eksperymentalnych – jak?

• ITT (intention to treat)

– zgodnie z

zaplanowanym leczeniem

• PP (per protocol)

– zgodnie z protokołem

analiza ITT (intention to treat) – zgodnie

z zaplanowanym leczeniem

Analiza wystąpienia punktów końcowych w grupach, do

których badane osoby byty wyjściowo przydzielone
przez randomizację, niezależnie od tego czy ostatecznie
zostały poddane zaplanowanej interwencji, czy nie.

Metoda ta pozwala zachować istotę randomizacji, czyli

wyjściową równowagę znanych i nieznanych czynników
rokowniczych między grupami.

analiza PP (per protocol) – zgodnie z

protokołem

• Analizia wyników w grupach wyodrębnionych

zgodnie z protokołem badania - grupy tworzą
tylko osoby, które faktycznie zostały poddane
(grupa eksperymentalna) i niepoddane (grupa
kontrolna) badanej interwencji.

W takiej sytuacji wiarygodność wyników jest

podważalna, ponieważ nie ma pewności co do
wyjściowego podobieństwa porównywanych
grup szczególnie pod względem nieznanych
czynników rokowniczych.