5.1 Rynek finansowy
5.1.1

Elementy rynku finansowego i ich instrumenty

a) rynek pieniężny (międzybankowy rynek pieniężny, rynek krótkoterminowych bonów pieniężnych,

krótkoterminowy lokacyjno-kredytowy rynek bankowy, rynek walutowy)

Międzybankowy rynek pieniężny
Funkcje
1. Regulacja przez Bank Centralny ilości pieniądza w obiegu – stabilizacja jego wartości (działanie
antyinflacyjne) oraz umożliwiający aktywizację życia gospodarczego.
2. Wyrównanie płynności płatniczej banków – ich zdolności do terminowego realizowania dyspozycji
płatniczych klientów i utrzymania niezbędnych rezerw pieniężnych.
Transakcje otwartego rynku – polegają na regulowaniu pieniądza w obiegu przez bank centralny droga
sprzedaży bankom komercyjnym lub zakupu od nich krótkoterminowych papierów wartościowych (bony Skarbu
Państwa); mogą mieć charakter warunkowy lub bezwarunkowy.
Transakcje warunkowe – polegają na okresowej sprzedaży lub kupnie bonów z jednoczesnym zobowiązaniem
do dokonywania transakcji odwrotnej po pewnym czasie; stanowią one rodzaj pożyczek lub przyjmowanych
depozytów w formie okresowej sprzedaży lub zakupu papierów wartościowych (REPO – Repurchase
Agreement).
Wzajemne lokaty i pożyczki banków komercyjnych – umożliwiające zbilansowanie bieżących codziennych
wpływów i wydatków.
Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych

Krótkoterminowe papiery dłużne (bony pieniężne, certyfikaty) – dokumenty, którymi emitent potwierdza
przyjęcie lokaty pieniężnej (zaciągnięcie pożyczki) i zobowiązuje się do jej zwrotu w ustalonym terminie oraz
do zapłacenia określonych odsetek; cechą specyficzną jest możliwość ich odsprzedaży przez posiadacza innym
partnerom (na wtórnym rynku) przed upływem terminu płatności; mogą być nabywane przez osoby fizyczne.
Sprzedaż bonów przez emitenta na rynku pierwotnym
-

w sposób ciągły (w miarę napływających ofert nabywców) – walory mogą być udostępnianie klientom

według wartości nominalnej (w momencie wykupu bonu jego posiadacz otrzymuje wraz ze zwrotem pożyczki
należne odsetki) lub nominalnej pomniejszonej o dyskonto (po odliczeniu z góry należnych pożyczkodawcy
odsetek – w momencie wykupu bonu emitent wypłaca posiadaczowi bonu jego wartość nominalną).
-

w formie przetargów (aukcji) – emitent oferuje je według wartości nominalnej pomniejszonej o

dyskonto, wg ceny liczonej zgodnie ze wzorem:
C = N * 100 : (100 + d * t / 360), gdzie:
N – jednostka wartości nominalnej bonu,
d – satysfakcjonująca nabywcę minimalna stopa odsetek od lokaty w skali rocznej przy założeniu ich inkasa z
dołu,
t – termin wykupu bonów w dniach,
C – cena bonu proponowana emitentowi, przy której opłacalność lokaty zadowala inwestora (jest wyższa od
innej alternatywnej formy lokaty).
Krótkoterminowe papiery dłużne mogą być emitowane w formie:

-

fizycznej – w postaci oryginalnych dokumentów potwierdzających prawa majątkowe w nich zawarte;

wykup następuje po ich zwrocie a wcześniejsza sprzedaż wymaga ich przekazania nowemu nabywcy;

-

zdematerializowanej – w formie zapisów komputerowych na kontach nabywców; nabywca otrzymuje

świadectwo depozytowe (na mocy ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi podstawowy
dokument potwierdzający złożenie papierów wartościowych do depozytu i legitymację do realizacji wszelkich
praw wynikających z tych papierów), którym udowadnia swoje prawa do własności walorów; w razie sprzedaży
bonów na wtórnym rynku przed upływem terminu ich wykupu, odpowiednich zmian w ewidencji dokonuje
instytucja prowadząca depozyt bonów.
Bony skarbowe – instrument umożliwiający zaciąganie przez skarb państwa kredytu na sfinansowanie budżetu
państwa; są emitowane z terminem wykupu nie przekraczającym 1 roku; sprzedaż bonów skarbowych następuje
z dyskontem w trybie przetargów organizowanych przez Narodowy Bank Polski.
Bony bankowe – bony NBP, emitowane na zasadach zbliżonych do występujących przy bonach skarbowych.
Krótkoterminowy, lokacyjno-kredytowy rynek bankowy
Rodzaje krótkoterminowych rachunków bankowych:
- rachunki bieżące – przeznaczone dla wkładów pieniężnych, którymi posiadacz może dysponować w każdym
momencie; są prowadzone dla jednostek gospodarczych i niegospodarczych (np. budżetowych);
- rachunki terminowe – służą do lokowania zasobów pieniężnych na z góry ustalony w umowie z bankiem
okres, do czego skłaniają wyższe odsetki;
- rachunki oszczędnościowe ludności – płatne na każde żądanie lub stanowią wkłady terminowe.
Kredyty obrotowe:

- kredyt w rachunku bieżącym – może być uzyskany w banku, w którym firma posiada rachunek; po jego

przyznaniu (na podstawie umowy) bank wyra za zgodę na wykonywanie decyzji płatniczych do ustalonej sumy
nawet w razie braku środków na rachunku bieżącym; odsetki opłaca się tylko na czas, w którym wypłaty nie
znajdowały pokrycia w dodatnim saldzie rachunku bieżącego firmy.

- kredyt w rachunku pożyczkowym – ewidencja jego wykorzystania, oprocentowania i spłat przebiega na

oddzielnym rachunku bankowym; w zależności od umowy z bankiem pełna kwota udzielonego kredytu może
być przekazana na rachunek kredytobiorcy w transzach lub w całości albo na rachunku pożyczkowym
ewidencjonuje się dopiero bieżąco wykorzystywane przez kredytobiorcę sumy kredytu (korzystniejsza forma).

- kredyt celowy – przeznaczony na sfinansowanie z góry określonego przedsięwzięcia.
- linia kredytowa (kredyt odnawialny, rewolwingowy) – ustalony limit kredytu do wykorzystania; można

finansować z niego powtarzające się transakcje; nie określa się obowiązujących terminów spłat i rat
wykorzystywanego kredytu, a jedynie termin końcowy jego funkcjonowania.

- kredyt sezonowy – na pokrycie zapasów płodów rolnych, ich przetworów lub przygotowania wyrobów do

sezonowej sprzedaży; wielkość kredytu zależy od cyklu przyrodniczego, hodowli, przetwórstwa itp.; jego spłata
powoduje wygaśniecie kredytu, gdyż jest on nieodnawialny.

- kredyt wekslowy – polega na przyjęciu przez bank, w zamian za przekazaną do dyspozycji gotówkę, weksla

własnego firmy lub obcego z indosem przedsiębiorstwa; bank przekazuje na rachunek sumę weksla
pomniejszoną o dyskonto oraz o ewentualną prowizję.

- kredyt akceptacyjny – polega na przyznaniu przez bank wystawcy weksla kredytu w formie akceptu weksla,

w związku z czym bank staje się głównym dłużnikiem wekslowym; akceptowanie wystawianych przez
kredytobiorcę weksli trasowanych przez bank w celu regulowania zobowiązań wobec innych kontrahentów lub
do zdyskontowania w innym banku; bank ponosi ryzyko finansowe związane z terminowym uregulowaniem
zobowiązania, za co pobiera odpowiednie wynagrodzenie.

- kredyt dyskontowy – odsetki według stopy oprocentowania wyznaczanej w skali rocznej płatne są z góry,

przy przyznaniu kredytu.
Stopa procentowa – cena wykorzystania obcego pieniądza.
d = d

s

* 100 / (100 – d

s

)

d

s

– stopa dyskontowa w skali rocznej,

d – stopa odsetek w skali rocznej pobieranych z dołu.
W celu sprowadzenia do porównywalnych warunków stopy odsetek pobieranych raz w roku z odsetkami
pobieranymi częściej (np. co miesiąc, kwartał) wykorzystuje się wzór:
d

n

= [( 1 + d / 100 )

n

– 1 ] 100

n- liczba okresów, w których pobierane są odsetki
Rynek walutowy
Rynek walutowy obejmuje transakcje kupna – sprzedaży środków płatniczych używanych w transakcjach i
rozliczeniach międzynarodowych; uczestnikami rynku są banki centralne, banki komercyjne upoważnione,
posiadające uprawnienia dewizowe, inne instytucje finansowe a także inne jednostki gospodarcze i w mniejszym
stopniu osoby fizyczne.
Operacje banku centralnego – związane są z tworzeniem rezerw dewizowych oraz ich wykorzystywaniem dla
regulowania wielkości krajowego obiegu pieniężnego jak również w celu wpływania na stabilizację lub
przeciwdziałanie niepożądanym dla danego kraju zmianom kursu jego waluty ( m.in. łagodzenie lub
likwidowanie skutków deficytu bilansu płatniczego kraju i przywracanie jego równowagi); transakcje tego
rodzaju mają z reguły rzeczywisty charakter i są realizowane bezzwłocznie po ich zawarciu.
Transakcje zawierane pomiędzy bankami komercyjnymi – w celu:
- zakupu walut, umożliwiających regulowanie zobowiązań zagranicznych własnych lub klientów,
- sprzedaży posiadanych nadwyżek obcych walut, przekraczających uzasadnioną rezerwę,
- spekulacyjnym, zmierzającym do zysku dzięki wykorzystaniu przewidywanych zmian kursów (w operacjach
takich uczestniczą dealerzy banków centralnych).
Transakcje te mogą mieć charakter natychmiastowy lub terminowy.
-

transakcje natychmiastowe – rozliczane niezwłocznie (nie później niż 1-2 dni po zawarciu transakcji) po

ich zawarciu; ten rodzaj transakcji występuje m.in. w razie interwencji banku centralnego w celu wywarcia
wpływu na stabilizację kursu waluty krajowej lub na pożądane jego zmiany; ma on miejsce także w razie
pozbywania się przez banki nadmiernych rezerw walutowych , oraz uzupełniania lub zmiany struktury rezerw.
-

transakcje terminowe – stanowią formę umowy kupna – sprzedaży, przy zawarciu której ustala się rodzaj,

wielkość oraz cenę waluty wyrażoną w innej walucie (kurs), ale rozliczenie tej transakcji następuje w ustalonym
w umowie późniejszym terminie; mogą mieć charakter spekulacyjny (nastawione na osiągniecie zysku poprzez
wykorzystanie w czasie odchyleń kursu rzeczywistego od przyjętego), lub zabezpieczeniowy (w celu
ubezpieczenia się banku przed nadmiernym ryzykiem kursowym, jakie towarzyszyć może przyszłym wydatkom
lub wpływom); transakcje terminowe mogą mieć charakter rzeczywisty (faktyczna wymiana w ustalonym dniu

określonych walut według z góry umówionego kursu) lub nierzeczywisty – forward (ograniczają się do
rozliczenia różnic kursowych między kontrahentami.
-

transakcje typu futures – dokonywane są na rynku zorganizowanym (giełdach walutowych); przedmiotem

transakcji jest kontrakt (z góry określona wielkość danej waluty) – operacja może dotyczyć jednego lub większej
ilości standardowych kontraktów; standardowy charakter mają także okresy transakcji (np. kontrakty miesięczne,
trzy miesięczne itd.); istnieje także możliwość odprzedawania kontraktów innym partnerom przed terminem
wygaśnięcia umowy.
-

opcje – nabywanie warunkowego prawa do sprzedaży (put option) lub do zakupu (call option) kontraktów

walutowych; nabywca opcji w zamian za ustaloną ze sprzedawcą opcji opłatę uzyskuje prawo do nabycia lub
sprzedaży określonych walut w ustalonym terminie według z góry ustalonego kursu walutowego; z prawa tego
nabywca może skorzystać lub zrezygnować, jeśli transakcja stałaby się dla niego nieopłacalna (ryzyko kursowe
ograniczone o opcję); sprzedający opcję natomiast zobowiązuje się bezwarunkowo do zawarcia transakcji
(ponosi pełne ryzyko kursowe, złagodzone o cenę opcji) .
Transakcje walutowe między bankami komercyjnymi i klientami pozabankowymi
-

przyjmowanie wkładów w walutach obcych od ludności oraz od uprawnionych osób prawnych,

-

udzielanie i obsługa kredytów dewizowych,

-

sprzedaż walut zagranicznych w zamian za walutę krajową lub (rzadziej) za inną walutę zagraniczną

osobom prawnym lub fizycznym;
-

nabywanie walut obcych.

b) weksel jako element rynku pieniężnego (rodzaje weksli, ich elementy i funkcje oraz nadużycia

wekslowe)

Weksel- dokument kredyt u krótkoterminowego; stanowi bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej
osobie określonej sumy, w miejscu i w terminie ustalonym przez wystawcę, osobę przez niego wskazaną lub
osoby podpisane.
Indos (żyro) weksla – przeniesienie wynikających z tego dokumentu praw na inne osoby, polega na
zamieszczeniu na odwrotnej stronie weksla (grzbiecie), a w razie braku miejsca – na przedłużku, oświadczeniu o
odstąpieniu weksla.
Strony indosu
Indosant – odstępujący weksel
Indosatariusz – nabywca weksla
Rygor wekslowy – tryb egzekwowania należności wekslowej.
Dyskonto weksla – kupno weksla przez bank przed terminem płatności.
Bankowe dyskonto weksli – bank komercyjny przyjmując do dyskonta weksel stawia do dyspozycji podawcy
kwotę odpowiadającą sumie nominalnej weksla pomniejszoną o dyskonto i prowizję:
O = d * t / 365 * S / 100, gdzie O – suma potrącanych odsetek
Redyskonto weksli przez NBP – przedmiotem mogą być wyłącznie weksle kupieckie i handlowe wynikające z
obrotów gospodarczych.
Sumę należności wekslowej płatnej w oznaczonym terminie można ustalić na podstawie wzoru (rachunek
w stu):
S = K * 100 : ( 100 – d * t / 365)
Suma weksla płatnego za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu (rachunek od sta):
S = K + d * t / 365 * K / 100, gdzie:

S – suma wekslowa zawierająca już należne odsetki za okres od daty wystawienia do dnia płatności weksla,
d – stopa % w stosunku rocznym,
t – ilość dni, jaka upływa od daty wystawienia do dnia płatności,
K – suma wekslowa pierwotna (bez odsetek).

Rodzaje weksli
Weksel własny (sola, suchy, prosty, płatny w miejscu wystawienia) – bezwarunkowe zobowiązanie się
wystawcy do zapłacenia ustalonej sumy w ustalonym na wekslu terminie określonej osobie (remitentowi).
Weksel trasowany (ciągniony, trata) – zawiera polecenie wystawcy (trasanta) bezwarunkowego zapłacenia
określonej kwoty innej osobie (trasatowi) na rzecz osoby trzeciej (remitenta); głównym dłużnikiem weksla
trasowanego po jego przejęciu jest akceptant.
Awal – poręczenie; awalista – poręczyciel.
Funkcje weksla
-

kredytowa polegająca na udzieleniu kontrahentowi rynkowemu krótkoterminowego kredytu lub
zaciągnięciu pożyczek pieniężnych,

-

obiegowa – oznaczająca, przez indosowanie weksli, kreowanie surogatu środka płatniczego,

-

płatnicza – wiążąca się ściśle z funkcją obiegową i oznaczająca, że za pomocą weksla reguluje się
zobowiązania (zobowiązania te wygasają dopiero po uregulowaniu roszczeń wynikających z weksla),

-

gwarancyjna – polegająca na zabezpieczeniu roszczeń, jakie mogą wystąpić w trakcie wykonywania
umowy zawartej między kontrahentami (dotyczy weksla in blanco, tj. nie wypełnionego, a jedynie
podpisanego przez osobę składającą gwarancję lub kaucję).

Elementy weksla
-

nazwa weksla w samej treści dokumentu,

-

suma kredytu wekslowego podana na wekslu,

-

stwierdzone bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy lub (na jego polecenie) innej osoby,

-

nazwisko trasata przy wekslu ciągnionym,

-

określony termin i miejsce płatności zobowiązania,

-

oprocentowanie kredytu wekslowego,

-

nazwisko remitenta, datę i miejsca wystawienia weksla,

-

podpis wystawcy weksla

Opłaty skarbowe uiszcza się przy wystawieniu weksla. Weksel nie może zawierać żadnych warunków, od
których zależy jego wykup.
Oprocentowanie weksla
Ze względu na termin płatności weksle dzielimy na ścisłe i terminowo-okazowe.
Weksel ścisły (terminowy) płatny jest w terminie określonym przez dzień, miesiąc, rok. Zawiera w sumie
wekslowej oprocentowanie kredytu, które ma formę dyskonta, tj. potrącenia z góry należnej kwoty z tytułu
procentów. Suma wekslowa jest agregatem kwoty udzielonego kredytu plus oprocentowanie tego kredytu
należne właścicielowi weksla do upływu terminu jego wykupu (dyskonto). Suma wekslowa określa przyszłą
wartość aktualnej kwoty kredytu wekslowego, która zależy od: wysokości kredytu wekslowego, okresu trwania
kredytu wekslowego, wysokości stopy procentowej.
K=F*100/(100-d*t/360), gdzie
K - :suma wekslowa, zawierająca kwotę udzielonego kredytu plus dyskonto,
F – kwota udzielonego kredytu wekslowego,
d – roczna stopa oprocentowania kredytu wekslowego,
t – liczba dni upływających od dnia wystawienia weksla do dnia jego płatności.
Weksel terminowo-okazowy – płatny jest w terminie określonym słowami „za okazaniem” lub w „pewien czas
po okazaniu”; nie może w sumie wekslowej zawierać dyskonta, gdyż nie jest z góry wiadomy termin jego
płatności. Odsetki (D) liczy się i pobiera w momencie wykupu weksla, wykorzystując wzór:
D = F / 100 * d * t / 360
Nadużycia wekslowe, np.:
-

brak źródeł finansowania do pokrycia weksla przez wystawcę, trasanta, czy awalistę,

-

fałszerstwo zabezpieczeń,

-

brak poręki wspólników spółki z o. o.,

-

wystawianie wzajemnych weksli przez podmioty przy braku faktycznych zobowiązań w celu przedstawienia

ich do dyskonta w banku,
-

fałszerstwo podpisów na wekslach.

KWIT – komercyjny weksel inwestycyjno – terminowy; stanowi specyficzną formę weksla finansowego,
wykorzystywanego przez wystawców w celu zaciągania większych kwot krótkoterminowych kredytów
bezpośrednio na rynku pieniężnym, jednocześnie u różnych inwestorów; wystawiane są na jednakowe kwoty
oraz na ujednolicony termin wykupu (emisja podobna do emisji bonów pieniężnych); stosunkowo wysoka
wartość jednostkowa jednego weksla ogranicza krąg przyszłych nabywców do poważnych inwestorów.
c) czek jako element rynku pieniężnego (rodzaje czeków, ich elementy i funkcje, czeki w obrocie

zagranicznym)

Czek – dokument o ustalonej przez prawo formie, zawierającym skierowane do banku polecenie wypłacenia
określonej kwoty ze środków pieniężnych wystawcy – właściciela rachunku bankowego lub osoby przez niego
upoważnionej.
Cechy
-

instrument płatniczy; jego wystawienie uwarunkowane jest posiadaniem pieniędzy na rachunku bankowym
przez wystawcę i jest on płatny za okazaniem;

-

może być wystawiony na okaziciela;

-

polecenie zapłaty w czeku kierowane jest tylko do banku;

-

może być indosowany (funkcja obiegowa); indos czeku jest ograniczony, gdyż musi on być zrealizowany
stosunkowo szybko; przy przekazywaniu czeku nie stosuje się dyskonta, gdyż jest to szybki dokument
gotówkowy;

-

brak pokrycia na koncie bankowym wystawcy czeku pociąga za sobą oprotestowania czeku (adnotacja
banku na odwrocie czeku);

Elementy
-

nazwa „czek” w treści dokumentu,

-

bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy,

-

dane osoby, która ma zapłacić (bank),

-

miejsce płatności,

-

data i miejsce wystawienia czeku oraz podpis wystawcy.

Rodzaje czeków
Ze względu na miejsce płatności
-

czeki umiejscowione – płatne są w miejscu osoby trzeciej (posiadacza) lub w innym miejscu.

-

czeki okrężne – realizowane są we wszystkich filiach danego banku.

W zależności od sposobu określenia remitenta
-

czeki imienne – zawierają nazwisko remitenta.

-

czeki na okaziciela

Ze względu na formy obrotu czekowego
-

czek zwykły (gotówkowy, kasowy)- upoważnia do podjęcia gotówki przez wystawcę w banku przez
określoną osobę lub okaziciela czeku lub zapłaty za pomocą czeku wierzycielowi określonej kwoty
zobowiązania, które może ona zainkasować gotówką;

-

czek rozrachunkowy – ma ograniczony obrót i musi zawierać napisy: „czek rozrachunkowy”, „do
rozrachunku”, „przekazać na rachunek remitenta lub indosanta”; jego realizacja następuje tylko w formie
przelewu bankowego; zawiera dyspozycję wystawcy czeku udzieloną bankowi, którego jest on klientem, do
przelania z jego rachunku na rachunek podawcy czeku określonej kwoty pieniędzy;

-

czek rozrachunkowy potwierdzony – wymaga potwierdzenia przez bank, co oznacza jednocześnie
blokadę przez bank wystawcy czeku określonej w czeku kwoty na jego rachunku bankowym;

-

czek rozrachunkowy z gwarancją zapłaty – realizacja zapłaty bez względu na stan konta ich wystawcy; w
razie braku pieniędzy na rachunku wystawcy czeku, bank automatycznie udziela mu kredytu, pobierając
odsetki ustalone w umowie;

-

czek bankierski – jego wystawcą jest bank, który zleca wypłatę przez inny bank określonej kwoty danej
osobie lub okazicielowi czeku; charakteryzuje się tym, że stanowi dokument o wysokim stopniu zaufania ze
względu na charakter wystawcy; w związku z tym jest wypłacany po sprawdzeniu autentyczności podpisów,
bez sprawdzania pokrycia na rachunku wystawcy;

-

czeki podróżnicze – kupowane są przez osoby podróżujące do różnych krajów, poza krajem zamieszkania
(surogat środków pieniężnych); w zasadzie są imienne (nabywca czeku składa swój podpis przy kupnie
takiego waloru); zagraniczne czeki podróżnicze banki danego kraju przedstawione są do wykupu bankom
zagranicznym – ich emitentom.

d) Rynek kapitałowy (rynek długoterminowego kredytu bankowego, rynek długoterminowych papierów

wartościowych, obligacje i akcje jako element tego rynku, ich znaczenie, klasyfikacja, zasady emisji i
obrotu oraz ceny)

Rynek długoterminowego kredytu bankowego
Rynek ogólny – dostępny dla różnych podmiotów gospodarczych; kredytodawcami są banki uniwersalne, dla
których wiodącym motywem udzielania kredytu jest zarobkowanie.
Rynki specjalistyczne – tworzą banki oraz inne instytucje finansowo – kredytowe, które koncentrują swoją
działalność na udzielaniu kredytów dla określonej grupy podmiotów lub ustalonej dziedziny.
Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych - czas, w jakim przewiduje się zrównanie ich z nadwyżkami
finansowymi, których uzyskania oczekuje się dzięki realizacji danego projektu; jeżeli roczne wpływy z
inwestycji są równe, to okres zwrotu inwestycji można określić na podstawie wzoru:
T

z

= I / N

r

T

z

– okres zwrotu (wycofania) nakładów inwestycyjnych w latach,

I – suma nakładów inwestycyjnych,
N

r

– planowana roczna nadwyżka finansowa, będąca rezultatem danego przedsięwzięcia.

Jeżeli nadwyżka wykazuje zróżnicowanie w poszczególnych latach, okres zwrotu nakładów inwestycyjnych
można określić, kompensując stopniowo ich wielkość corocznymi kwotami preliminowanych nadwyżek.
Metoda aktualnej wartości nadwyżki finansowej netto – polega na konfrontacji przewidywanych na
realizację inwestycji nakładów z sumą spodziewanych nadwyżek inwestycyjnych, po uprzednim sprowadzeniu
ich wartości do aktualnego poziomu z uwzględnieniem kosztu zaangażowanego kapitału; opiera się na
następujących zasadach:

-

skalkulowane w poszczególnych latach nadwyżki sprowadza się do aktualnej ich wartości przy pomocy

dyskonta,

-

stopę dyskonta przyjmuje się w wysokości oczekiwanej minimalnej stopy zyskowności kapitału, który ma

być zaangażowany przy realizacji danego projektu (stopę kosztu kapitału),

-

zdyskontowane kwoty oczekiwanych nadwyżek finansowych za poszczególne lata sumuje się oraz

porównuje się ich łączną kwotę z wielkością niezbędnych nakładów, ustalając ich różnicę,

-

za korzystne uważa się wszystkie projekty, przy których kwota zdyskontowanych nadwyżek pokrywa co

najmniej niezbędne nakłady inwestycyjne, a najwyższe oceny zyskują projekty wykazujące dodatnią różnicę
tych dwóch wielkości,

-

warianty, przy których zdyskontowane wpływy nie pokrywają nakładów – odrzuca się, gdyż nie zapewniają

one postulowanej rentowności kapitału, który trzeba zaangażować w realizację danego projektu.
Stopień pokrycia preliminowanych nakładów inwestycyjnych spodziewanymi nadwyżkami finansowymi netto,
można ustalić na podstawie wzoru:
V = Σ

t=1

n

N / ( 1 – d : 100)

n

– I , gdzie:

V – różnica między sumą zdyskontowanych nadwyżek finansowych i kalkulowanymi nakładami
inwestycyjnymi,
d – stopa %, określająca stopień wymaganej minimalnej zyskowności (kosztu kapitału), jaki miałby być
zaangażowany w danym przedsięwzięciu (w skali rocznej),
N – kalkulowane w poszczególnych latach nadwyżki finansowe,
I – suma niezbędnych na realizację danego projektu nakładów inwestycyjnych.
Stopień zyskowności kapitału wymagającego zaangażowania w dany projekt:
Z

i

= Y / I , gdzie:

Z

i

– współczynnik zyskowności kapitału,

Y – suma przewidywanych corocznych nadwyżek finansowych netto (zdyskontowanych),
I - suma nakładów inwestycyjnych niezbędnych do zaangażowania w razie realizacji danego wariantu.
Z

i

< 1 – nie można oczekiwać pełnego wycofania nakładów inwestycyjnych,

Z

i

= 1 – kalkulowane nadwyżki finansowe umożliwią zwrot zaangażowanych kapitałów, z uwzględnieniem ich

zakładanego kosztu.
Stopa zwrotności nakładów – oprocentowanie kapitału wymagającego zaangażowania przy realizacji danego
wariantu inwestowania, przy której suma zdyskontowanych nadwyżek finansowych byłaby równa kwocie
niezbędnych nakładów inwestycyjnych:
Σ

t=1

n

N / ( 1 – d : 100)

n

– I = 0

Efektywna stopa %
E = [ ( 1+ d / 100 )

n

– 1] 100

d - stopa % przypadająca na dany okres, stanowiąca iloraz rocznej stopy % i liczby okresów inkasowania
(naliczania) odsetek w ciągu roku,
n – liczba okresów inkasowania (naliczania) odsetek w ciągu roku.
Funkcje ekonomiczne papierów wartościowych:

-

instrument akumulacji i wprowadzania do obrotu gospodarczego wolnych środków finansowych;

-

centralizacja i przekształcenie w duże kapitały drobnych kwot (emitowanie niskich nominałów);

-

przekształcanie kapitałów krótkoterminowych w długoterminowe;

-

przepływy kapitałów z mniej do bardziej efektywnych dziedzin gospodarki;

-

sygnalizują różny stopień efektywności ekonomicznej rozmieszczenia i wykorzystania kapitałów w różnych

sferach gospodarki i w różnych organizacjach wykorzystujących kapitały;

-

stwarzają szansę osiągania wyższych dochodów niż na lokatach i depozytach bankowych;

-

ułatwiają normowanie operacji spekulacyjnych;

-

upraszczają tworzenie mieszanych kapitałów oraz przemiany form własności przedsiębiorstw;

-

prawa z papierów wartościowych na zlecenie przenoszone są w drodze indosu i wydania dokumentu.

Rynek pierwotny – rynek, na którym emitent przeprowadza pierwsze transakcje, a emisja papierów
wartościowych znajduje pierwszych właścicieli; może mieć charakter obrotu publicznego lub obrotu
adresowanego; wpływy z transakcji służą finansowaniu określonego przedsięwzięcia.
Obrót publiczny (emisja na giełdzie)– oznacza dla emitenta obowiązek ogłoszenia publicznej subskrypcji,
adresowanej do szerszego grona osób lub do nieznanego adresata; dopuszczenie do tej formy emisji zakłada
spełnienie przez emitenta określonych warunków wstępnych (m.in. prospekt); kontrolę nad publiczną emisją i
ich dalszym publicznym obrotem sprawuje Komisja Papierów Wartościowych, giełda i całe społeczeństwo;
publiczny obrót papierami wartościowymi opiera się na zasadzie ich dematerializacji.
Obrót adresowany – oferty emitenta kierowane są do z góry ustalonego kręgu odbiorców.
Rynek wtórny – obrót walorami bez udziału ich emitentów.
Centralna Tabela Ofert S.A. – instytucja zajmująca się organizacją publicznego wtórnego obrotu papierami
wartościowymi.
Emitent papieru wartościowego – podmiot gospodarczy, który dokumentuje w nim swoje potrzeby kapitałowe,
pożyczkowe lub udziałowe; zobowiązanie od właściciela, wynikające z rodzaju papieru wartościowego i
warunków zawartych w samym dokumencie.
Właściciel papieru wartościowego – udokumentowana należność od jego, emitenta, której likwidacja zależy od
rodzaju papieru wartościowego i zawartych w nim ustaleń emitenta.

Obligacja – papier wartościowy, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki oraz
zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym terminie i do zapłaty odsetek liczonych w
stosunku do nominalnej kwoty pożyczki; przed rozpoczęciem emisji obligacji emitent powinien obowiązkowo
zawrzeć z bankiem umowę o reprezentację obligatariuszy wobec emitenta.
Subskrybenci – pierwotni nabywcy obligacji.
Formy
Obligacje klasyczne – wyłącznym dochodem ich posiadacza jest oprocentowanie kredytu obligacyjnego, płatne
raz lub dwa razy do roku; zawierają kupony, na podstawie których następuje wypłata odsetek.
Obligacje bez kuponów odsetkowych (zero-kuponowe) – posiadacz nie otrzymuje bieżąco naliczonego
oprocentowania, gdyż jest ono kapitalizowane przy zastosowaniu formuły procentu składanego; w terminie
wykupu obligacji jej właściciel otrzymuje zwrot kredytu oraz skumulowaną kwotę oprocentowania tego kredytu
za cały okres.
W

k

= K ( 1 + d / 100 )

n

, gdzie:

W

k

- aktualna wartość skapitalizowana,

K – pierwotna wartość nominalna,
d – stopa % dla okresu obrachunkowego (stała),
n – liczba okresów, po upływie których doliczono odsetki.
Odsetki za niepełne okresy obrachunkowe oblicza się wg wzoru:
O = W

k

/ 100 * d * t / 360 , gdzie:

O – kwota odsetek za ostatni niepełny okres obrachunkowy,
t – liczba dni w niepełnym okresie obrachunkowym.
Obligacje premiowe (loteryjne) – nie wypłaca się od nich należnych odsetek poszczególnym właścicielom,
lecz tworzy z nich pulę pieniężną, z której losuje się premie; w momencie wylosowania obligacji otrzymuje się
premię i wykup wartości nominalnej obligacji.
Obligacje państwowej pożyczki jednorocznej – oprocentowanie jest wypłacane przy wykupie wraz z kwotą
nominalną obligacji.
Wartość nominalna obligacji – jest określona w dokumencie przez emitenta i oznacza kwotę, jaką otrzyma jej
właściciel w momencie wykupu długu obligacyjnego przez emitenta; może być wartością stałą lub zmienną,
która występuje w przypadku indeksowania pierwotnej kwoty kredytu obligacyjnego lub w przypadku obligacji
zero – kuponowych.
Wartość bieżąca (rynkowa) – jest ceną, po jakiej można w danym momencie ten walor kupić lub sprzedać.
Wartość tę (Q

w

) wyznacza suma zdyskontowanych kuponów odsetkowych (przyszłe korzyści dla obligatariusza)

i zdyskontowanej wartości nominalnej, wg wzoru:
Q

w

=Σ

t=1

n

S(1/(1+kr))

n-t

+M(1/(1+kr)

n-t

, gdzie

S – roczne odsetki od obligacji (wartość kuponu),
M – wartość nominalna obligacji,
kr stopa bankowa,
n – okres trwania kredytu obligacyjnego w latach,
t- liczba lat od emisji obligacji,
n-t – okres dyskontowania w latach.
Wartość bieżąca obligacji – bieżąca (dzisiejsza) wartość sumy pieniędzy, którą otrzyma się w momencie
wykupu obligacji (wartość zdyskontowana na okres bieżący).
Różnica między ceną nominalną i bieżącą ceną rynkową może oznaczać:
Premię – cena bieżąca jest wyższa od wartości nominalnej,
Dyskonto – cena bieżąca jest niższa od wartości nominalnej.
Zasady emisji i obrotu obligacjami
Obligacje skarbowe – emitowane przez Skarb Państwa, ich celem m.in. jest pokrycie okresowej luki
budżetowej.
Obligacje komunalne – emitowane przez miasto.
Formy emisji
- publiczna subskrypcja
-

emisja adresowana

Akcja – jest dokumentem stwierdzającym uczestnictwo jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej, oznacza to
prawo współwłaścicielskie, a w szczególności prawo do udziału w zyskach spółki akcyjnej i do odpowiedniej
części aktywów netto tej spółki w wypadku jej likwidacji.
Dywidenda – dochód z akcji, zależny od wielkości osiągniętego przez spółkę zysku netto i przyjętych zasad
jego podziału; mogą yć wypłacane w pieniądzu lub w postaci akcji
Podział akcji
Ze względu na wysokość otrzymywanej dywidendy i prawa głosu na WZA
- zwykłe – upoważniające do statutowych, zwykłych uprawnień wynikających z posiadania akcji,

- uprzywilejowane – zapewniają z góry ustaloną dywidendę lub mogą uprawniać do większego wpływu na
decyzje spółki i obsadę jej władz oraz do pierwszeństwa zwrotu wkładów kapitałowych w razie likwidacji spółki
i do pierwszeństwa objęcia akcji z nowej emisji.
Ze względu na formę zapłaty
- gotówkowe – mogą być wydane nawet po częściowej zapłacie (nie mniej jednak ni z 25 % wartości
nominalnej), z obowiązkiem późniejszego uzupełnienia – zgodnie ze statutem spółki,
- aportowe – muszą być wniesione do majątku jednorazowo, w całości , przed zarejestrowaniem spółki; są z
reguły imienne; oznacza to ograniczone prawo zbywalności tych akcji (zazwyczaj nie mogą być zbywane przez
pierwsze dwa lata działalności spółki).
Cena nominalna – podana na akcji, jest odpowiednikiem tej części majątku spółki, co do wysokości, której
określony właściciel odpowiada za jej zobowiązania; wyznacza ona podstawę należności dywidendowych
akcjonariuszy i określa kapitał, którego nie wolno wycofać ze spółki do momentu jej likwidacji; w pewnych
wypadkach określa się arbitralnie poziom nominalny kapitału, ustalając tzw. wartość podstawową akcji (wartość
par).
Cena emisyjna – cena, po której akcje oferowane są na rynku; może być równa cenie nominalnej lub różnić się
od niej;
Cena rynkowa – cena transakcyjna akcji na wtórnym rynku kapitałowym, wyznaczona przez kursy giełdowe
lub transakcje pozagiełdowe; z reguły zależy od wysokości wypłaconych dywidend i bankowych stóp
oprocentowania wkładów terminowych.
Agio (premia) – nadwyżka ceny emisyjnej akcji nad jej wartością nominalną – inna nazwa: kapitał wniesiony
ponad wartość par; jest ona tzw. rezerwą statutową, podczas gdy wartość nominalna wyemitowanych akcji
tworzy kapitał akcyjny (nominalny, zakładowy, subskrybowany).
Współczynnik stopy zwrotu z inwestycji – określa rentowność nominalną lokaty.
R

n

= wypłacone dywidendy na 1 akcję/rynkowa cena 1 akcji

Realna stopa zwrotu z inwestycji portfelowej polega na przeliczeniu nominalnego przyrostu wartości lokaty
inwestycyjnej na przyrost realny wg wzoru:
L

r

=I

n

* R

n

/ R

i

L

r

- realna wartość lokaty portfelowej

I

n

– nominalna wartość portfela akcjonariusza

R

n

– nominalna stopa zwrotu z inwestycji portfelowej

R

i

– stopa inflacji

Notowania giełdowe
Subemitent inwestycyjny – zobowiązuje się na podstawie umowy – do kupna od emitenta na własny rachunek
całości lub określonej części akcji oferowanych w pierwotnym obrocie lub w pierwszej publicznej ofercie, na
które subskrybenci nie zapisali się w wyznaczonym terminie; emitent ma gwarancję, że określona ilość akcji
będzie wykupiona nawet wówczas, gdy ilość ich sprzedana w subskrypcji była mniejsza od oferowanej.
Subskrybent usługowy – zobowiązuje się z góry do nabycia na własny rachunek całości lub części
oferowanych przez emitenta akcji w celu ich samodzielnej sprzedaży w obrocie pierwotnym lub w pierwszej
publicznej ofercie; dzięki temu emitent zyskuje jednorazowo dopływ kapitału w ustalonej z góry kwocie.
Warrant na akcje – dokument, w którym emitent zobowiązuje się do sprzedaży posiadaczowi takiego waloru
określonej ilości akcji w przyszłej emisji w ustalonym terminie i po z góry oferowanej cenie (cenie bazowej);
właściciel warrantu może z tego uprawnienia skorzystać lub zrezygnować (wtedy warrant traci ważność).
Cena teoretyczna warrantu:
C

t

= ( C

r

- C

b

) x, gdzie:

C

t

– teoretyczna cena warrantu,

C

r

- cena rynkowa jednej akcji,

C

b

- bazowa jednej akcji

x – ilość akcji do nabycia który warrant uprawnia.
e) publiczny obrót papierami wartościowymi (charakterystyka i zasady funkcjonowania giełd papierów

wartościowych, transakcje giełdowe, systemy i syntetyczne wskaźniki notowań giełdowych, wskaźniki
rynku kapitałowego)

Giełda – odbywające się w odpowiednio zorganizowanej formie regularne spotkani aosób zainteresowanych
zakupem lub sprzedażą papierów wartościowych według cen kształtujących się na zasadzie popytu i podaży,
które podawane są do publicznej wiadomości.
Notowania giełdowe – ceny (kursy), wg których zawierano danego dnia transakcje giełdowe papierami
wartościowymi, są ujmowane w formie specjalnego wykazu czyli tzw. ceduły giełdowej, podawanej do ogólnej
wiadomości w sposób ustalony w regulaminie giełdy.
Organy Giełdy Warszawskiej
Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy – wybiera radę giełdy i jej zarząd; rozpatruje sprawozdania z jej
działalności, decyduje o podziale czystego zysku, a także zatwierdza regulamin rady giełdy oraz ustala wysokość

opłat na fundusz ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu transakcji giełdowych i sposób
wykorzystywania funduszu.
Rada giełdy – jej połowę powołuje WZA, a połowę spośród przedstawicieli emitentów, izb gospodarczych, oraz
instytucji finansowych; jest organem nadzorczym; sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki, bada jej
bilanse i rachunki wyników, rozpatruje sprawozdania zarządu i przedstawia swoje opinie w tej sprawie WZA; z
ważnych powodów może zawiesić w czynnościach członka zarządu lub cały zarząd; może decydować w
zakresie zatwierdzenia regulaminu giełdy jak również dotyczące dopuszczenia papierów wartościowych do
obrotów na giełdzie (kryteria: dane walory zostały dopuszczone do publicznego obrotu, a ich zbywalność nie jest
ograniczona; wartość minimalna walorów jest odpowiednio wysoka: akcje – 24 mln zł, inne – 12 mln zł dla
rynku podstawowego; kapitały emitenta większe niż 34 mln zł; dostateczne rozproszenie akcji – co najmniej 500
akcjonariuszy, przy obrocie na rynku podstawowym,; zysk brutto za ostatnie 3 lata co najmniej 8 mln zł).
Zarząd giełdy – organ wykonawczy, kierujący jej sprawami, zarządzający jej majątkiem, reprezentujący ją na
zewnątrz; zakres uprawnień określa regulamin.
Członek giełdy – dom maklerski, działa na niej za pośrednictwem swego pełnomocnika, posiadającego
uprawnienia maklera zawodowego, potwierdzone egzaminem państwowym, zatwierdzonego przez radę.
Podstawowe transakcje giełdowe:
-

natychmiastowe (kasowe),

-

arbitrażowe,

-

terminowe (forward):



bezwarunkowe (rzeczywiste),



nierzeczywiste (futures):



standardowe (obrót kontraktami): bez ograniczenia ryzyka kursowego, opcyjne (kupna,

sprzedaży, stelażowe),



niestandardowe: bez ograniczenia ryzyka kursowego, premiowe.

Kurs otwarcia – kurs pierwszych zleceń na giełdzie.
Kurs zamknięcia – kurs ostatnich transakcji zawartych na giełdzie w ciągu dnia.
System kursu jednolitego (notowań przeciętnych) – ustalanie ceny poszczególnych walorów jedynie na
początku sesji giełdowej na podstawie zleceń, jakie napłynęły przed otwarciem sesji; wg tych kursów rozlicza
się wszystkie transakcje, jakie są zawierane w ciągu jednego dnia.
System notowań ciągłych
Pierwsza oferta publiczna – sytuacja, gdy papiery wartościowe trafiają po raz pierwszy do obrotu publicznego,
a podmiotem proponującym ich nabycie jest tzw. wprowadzający, a nie wystawca emitowanych papierów
wartościowych.
WIG (Warszawski Indeks Giełdowy) – określa rentowność lokat w akcje notowane na giełdzie warszawskiej i
pozwala ocenić poziom stopy zwrotu z lokat kapitałowych inwestorów; jest on indeksem łańcuchowym; oblicza
się go porównując ceny akcji określonych spółek po danej sesji z ich wartością na poprzednich sesjach wg
wzoru:
WIG

t

= K

t

* M

t

/ M

o

* 1000, gdzie:

K

t

= K

(t-1)

* m

t

/ M

t

- współczynnik korygujący,

m

t

- skorygowana wartość kapitalizacji giełdy,

M

t

– aktualna wartość rynkowa akcji notowanych na giełdzie,

M

o

– wartość rynkowa akcji notowanych na giełdzie 01.04.1991 (pierwszy dzień giełdy).

Współczynnik korygujący (K

t

) jest to wartość niwelująca wpływ „zewnętrznych” czynników na

porównywalność WIG w czasie (np. wpływ nowych emisji akcji, spadek cen akcji związany z wypłatami
dywidend, emisję praw poboru akcji z nowej emisji).
Wskaźniki rynku kapitałowego:
-

Wskaźnik ceny do zysku - obrazuje relację ceny bieżącej (rynkowej) akcji do przypadającego na nią zysku

netto (price/earning) P/E = cena rynkowa 1 akcji / zysk netto na 1 akcję
-

Wskaźnik ceny do wartości księgowej (price/book value) P/B.V.

= cena rynkowa 1 akcji / księgowa wartość aktywów netto na 1 akcję

Współczynnik ten określa stosunek bieżącej ceny rynkowej akcji do ewidencyjnej wartości aktywów netto
emitenta, przypadających na tę akcję. Norma – ok. 2,5.
- Wskaźnik stopy dywidend (dividend yield) = dywidenda na 1 akcję / cena rynkowa 1 akcji
- Wskaźnik zysku na akcję EPS (earning per share)

= (zysk netto – dywidendy od akcji uprzywilejowanych) / liczba akcji zwykłych

Wskaźnik ten określa próg wypłaty dywidend przez emitenta.
1. Wskaźnik stopy wypłaty dywidend (dividend cover)

= zysk netto na 1 akcję / dywidenda na 1 akcję

5.1.2

Rodzaje instytucji finansowych, ich funkcje i zasady działania

Banki komercyjne – prowadzenie rozliczeń wzajemnych płatności między podmiotami gospodarczymi,
pośrednictwo w przepływie pieniądza pomiędzy oszczędzającymi a kredytobiorcami, oferowanie innego rodzaju
usług finansowych, jak zarządzanie powierzonymi pieniędzmi, usługi związane z pozyskiwaniem i
inwestowaniem kapitału przy wykorzystaniu rynku kapitałowego, udzielanie gwarancji.
Towarzystwa ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne – gromadzą oszczędności inwestorów w postaci
regularnie wpłacanych składek po to, aby zainwestować je w różnych segmentach rynku finansowego (np. przez
zakup akcji lub obligacji); inwestorzy otrzymują w zamian polisy ubezpieczeniowe, które upoważniają ich do
otrzymywania wypłat zgodnie z warunkami umowy określonymi w ramach polisy.
Fundusze powiernicze – gromadzą oszczędności inwestorów po to, aby lokować je przede wszystkim na rynku
kapitałowym:
-

zamknięte – taka forma wspólnego inwestowania, która obraca niezmienną liczbą jednostek uczestnictwa

(kapitał jest stały – łatwiejsze zarządzanie portfelem);

-

otwarte – sprzedają i skupują wyemitowane przez siebie jednostki uczestnictwa; liczba tych jednostek

zależy od napływu i odpływu środków; im więcej uczestników i więcej aktywów, tym większy jest portfel
inwestycyjny takiego funduszu; jednostki uczestnictwa funduszy otwartych nie są zbywalne stronie trzeciej i
dlatego nie mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym; (zaleta: duża płynność powierzonych
środków).

Agresywne fundusze wzrostu – skierowane są na maksymalnie wysoki wzrost ceny jednostki uczestnictwa,
oferując niski potencjalny przyrost innego rodzaju dochodu (np. dywidendy, odsetki); inwestują głównie w akcje
spółek od niedawna funkcjonujących na rynku, charakteryzujące się wysokim wzrostem(wysokie wahania cen
jednostek uczestnictwa).
Fundusze wzrostu – inwestują przede wszystkim w spółki bardziej „ustabilizowane”, nastawione są także na
wzrost kapitału, ale również zwracają uwagę na przyrost innych rodzajów dochodu (wysokie wahania cen
jednostek uczestnictwa).
Fundusze wzrostu i dochodu – mają w swym portfelu zarówno akcje nastawione na wzrost, jak również
instrumenty przynoszące bieżący dochód (dywidendy, odsetki) – potencjalnie wysokie wahania cen jednostek
uczestnictwa.
Fundusze papierów dłużnych – nastawione na odsetki; osiągają zazwyczaj niskie zyski kapitałowe, ale oferują
wysoki dochód z odsetek i średnie niebezpieczeństwo znaczących wahań cen jednostek.
Fundusze zrównoważone – skład portfela może się zmieniać w zależności od sytuacji rynkowej; nastawione są
na utrzymanie wartości kapitału przy stosunkowym bezpieczeństwie lokat.
Fundusze rynku pieniężnego – lokują swe aktywa w krótkoterminowe papiery wartościowe o zapadalności do
jednego roku; cena jednostek uczestnictwa jest stała, natomiast cały dochód pochodzi z wypłat dywidend i
odsetek.
Narodowe Fundusze Inwestycyjne – fundusze zamknięte, do których Skarb Państwa wniósł akcje około 400
jednoosobowych spółek skarbu państwa.
Komisja Papierów Wartościowych
Giełda Papierów Wartościowych
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych – instytucja zajmująca się (najważniejsza) obrotem papierami
wartościowymi z punktu widzenia dematerializacji.
5.2

Finanse przedsiębiorstw

5.2.1

Mechanizmy rynkowe a gospodarka finansowa przedsiębiorstwa

5.2.2

Kapitały (fundusze) własne przedsiębiorstw

Kapitał własny – generalnie kapitał podstawowy i zysk skapitalizowany oraz zysk nie podzielony z lat
ubiegłych, a także do czasu podziału – zysk netto roku obrotowego; równowartość przekazanego majątku dla
jednostki gospodarczej przez jego właścicieli; wkład finansowy bezterminowy właścicieli danej jednostki
gospodarczej.
Funkcje kapitału własnego:
- założycielska – wniesienie określonego wkładu kapitałowego przez właściciela uprawnia przedsiębiorstwo do
uruchomienia firmy,
- finansowa,
- bezzwrotne źródło finansowania majątku, który może być uzupełniany zwrotnym i oprocentowanym
kapitałem obcym,
- gwarancyjna – możliwe źródło pokrycia ewentualnych strat przedsiębiorstwa,
- wyrównawcza – pozwala na kompensatę bieżących strat w ciężar kapitału zapasowego i na zachowanie
ciągłości polityki dywidendy,
- pomiarowa – podstawa do podziału dywidendy dla właścicieli,
- reprezentacyjna – poziom, struktura i udział kapitału własnego w sumie bilansowej określają stabilność
finansową przedsiębiorstwa.

Kapitał akcyjny – może być wyższy od iloczynu liczby akcji i ich nominału, o ile nastąpiło umorzenie akcji z
czystego zysku; akcje przy rejestrowaniu spółki mogą być objęte tylko w zamian za gotówkę lub wkłady
rzeczowe.
Komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego – podwyższenie jej kapitału akcyjnego; następuje drogą
emisji nowych akcji.
Kapitał zapasowy spółki akcyjnej – wolno z niego pokrywać tylko straty bilansowe, ale środki pieniężne
odpowiadające wysokości kapitału zapasowego mogą być przeznaczone na finansowanie różnych zadań.
Źródła tworzenia kapitału:

- zysk kapitalizowany,

Degresywna amortyzacja – powoduje zmniejszenie zysku i poprawienie płynności finansowej.
5.2.3

Rozliczenia pieniężne gotówkowe i bezgotówkowe, w tym w walutach obcych

5.2.4

Zasilanie finansowe, analizowanie i prognozowanie przepływów pieniężnych

Wyznaczanie progu rentowności w przedsiębiorstwie (break even point)
Próg rentowności – ilość produkcji i sprzedaży, przy której zysk będzie równy zeru, a przekroczenie tej ilości
zaczyna przynosić zyski; przychody ze sprzedaży produktów po określonej cenie jednostkowej pozwalają firmie
na pokrycie kosztów zmiennych i kosztów stałych od określonego poziomu zapewniającego wpływy w
wysokości wyznaczonej przez wartość krytyczną (BEP); zależy od jednostkowej ceny sprzedaży, kosztów
stałych i jednostkowych kosztów zmiennych; wyraża się wzorem:
Q = F / ( C

j

- Z

j

), gdzie:

F – suma kosztów stałych,
C

j

– cena jednostkowa sprzedaży,

Z

j

- koszty zmienne przypadające na jednostkę.

Ujęcie wartościowe:
Q

w

= F / (C

j

- Z

j

) * C

j

, gdzie:

Q

w

- wartość produkcji i sprzedaży, przy której zysk będzie równy zeru, a przekroczenie tej wartości zaczyna

przynosić zyski.
Koszty stałe – część kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa, która nie ulega zmianom w granicach
wyznaczonych wielkościami jego zdolności produkcyjnych, niezależnie od zmian w rozmiarach sprzedaży.
Koszty zmienne – zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów działalności wytwórczej, usługowej i obrotu
towarowego.
Dyspozycyjny fundusz nabywczy (DFN) – środki pieniężne, jakie w danym czasie podmiot gospodarujący
może przeznaczyć na pokrycie wydatków rzeczowych (na potrzeby bieżące lub o charakterze inwestycyjnym) i
osobowych.
DFN = P

m

+ P

r

+ P

k

- W

r

- W

k

+ / - różnica O, gdzie:

P

m

- strumień przychodów materialnych z tytułu zainkasowanych wpływów ze sprzedaży produktów, towarów

lub usług,
P

r

- strumień przychodów redystrybucyjnych z tytułu otrzymanych subwencji, odszkodowań, uzyskanych

odsetek od lokat finansowych itp.,
P

k

- strumień przychodów kredytowych z tytułu uzyskanych lub zapromesowanych kredytów bankowych i

pozabankowych,
W

r

- strumień wydatków redystrybucyjnych ponoszonych z tytułu obciążeń podatkowych i quasi podatkowych,

opłat i odsetek oraz prowizji od kredytów itp.,
W

k

-

strumień wydatków kredytowych z tytułu płatnych rat kapitałowych kredytu bankowego lub

pozabankowego,
O – zmiany w stanie rezerw i oszczędności przedsiębiorstwa, przy czy zwiększenie rezerw obniża poziom
dyspozycyjnego funduszu nabywczego w danym czasie, zaś zmniejszenie – powiększa w danym czasie
możliwości jego ekspansji (w wyrazie pieniężnym).
Samofinansowanie prospektywne – finansowanie kredytowe określonych poczynań, przy czym zwrotny
strumień zasilania spłacany jest z łącznych przyszłych przychodów podmiotu gospodarczego, lub z efektów
wypracowanych na danym obiekcie poinwestycyjnym na zasadzie samospłaty.
Samofinansowanie retrospektywne – opiera się na uprzednio zgromadzonych środkach pieniężnych.
Finansowanie:
1. pozyskiwanie kapitału (krótko i długoterminowe),
2. zastosowanie kapitału – odpowiednie zaangażowanie go w środkach majątkowych, przybierających postać
środków obrotowych i środków trwałych (inwestowanie),
3. zarządzanie kapitałem – utrzymanie bieżącej płynności płatniczej zapewniającej nieprzerwaną wypłacalność
przedsiębiorstwa; powinno zapewniać kontrolę i przestrzeganie terminów zapadalności należności z
odpowiednią procedurą windykacyjną, jak również wywiązywanie się z terminów wymagalności w odniesieniu
do swoich zobowiązań.
Zasilanie finansowe:

1. Wewnętrzne

a. o charakterze długoterminowym

- z zysku netto

b. o charakterze krótko- i / lub długookresowym

- z rezerw przedsiębiorstwa,
- z przekształceń składników majątkowych;

o

ze sprzedaży produktów i / lub usług i towarów – refinansowanie bieżące i inwestycje
odtworzeniowe,

o

ze sprzedaży i likwidacji obiektów majątku trwałego – spieniężenie środków trwałych.

2. Zewnętrzne

a. o charakterze długoterminowym – udziałowe (finansowanie własne),
b. o charakterze długo- i krótkoterminowym – subwencyjne i kredytowe (finansowanie obce).

Fazy ruchu okrężnego środków w przedsiębiorstwie
- faza zaopatrzenia ,
- faza produkcji,
- faza zbytu.
5.2.5

Wycena przepływów pieniężnych

a) wartość przyszła i procent składany
Procent – dochód, jaki właściciel środków pieniężnych otrzymuje za czasowe odstąpienie prawa nim
dysponowania (cena kapitału pożyczkowego); dochód powstający wtórnie – odzwierciedla udział właściciela
kapitału w zyskach tego podmiotu, który go pożyczał i efektywnie wykorzystał w swojej działalności.
Cena pożyczki – relacja procentu do sumy wypożyczonego kapitału przez stopę procentową.
Funkcje stopy procentowej:
- narzędzie bilansowania podaży i popytu na kapitał pożyczkowy w swej funkcji regulacyjnej;
- wynagrodzenie kapitału pożyczkowego, gdyż pełni funkcję dochodową,
- miara opłacalności nakładów inwestycyjnych (funkcja kalkulacyjna) – służy wyborom najkorzystniejszych
wariantów technicznych;
- możliwość oddziaływania na globalną wielkość inwestycji w gospodarce i na wybór kierunków rozwojowych
w zależności od poziomu zyskowności, kapitałochłonności i związanego z nimi elementu ryzyka – funkcja
alokacyjna.
Realna stopa procentowa:
i

r

= ( i

n

+ i

i

) / ( 1 + i

i

) * 100, gdzie:

i

r

- realna stopa procentowa,

i

n

- nominalna stopa procentowa w ujęciu ułamkowym,

i

i

- stopa inflacji w ujęciu ułamkowym.

Odsetki proste – jeżeli w całym okresie trwania lokaty (kredytu) naliczane są od tej samej podstawy, równej
początkowej kwocie.
O = K x i / 100
O = K / 100 x i x t, gdzie:
O – wartość odsetek,
K – kapitał podstawowy stanowiący podstawę naliczenia odsetek,
i – stopa procentowa,
t – czas wykorzystania kapitału pożyczkowego.
Odsetki od kapitału powiększonego:
O = K

1

x i / ( 100 + i )

Odsetki od kapitału pomniejszonego:
O = K

2

x i / ( 100 – i ), gdzie:

K

1

- kapitał powiększony

K

2

- kapitał pomniejszony

W sytuacji, gdy ulega zmianie kapitał pożyczkowy, trzeba by oddzielnie ustalać wysokość należnych odsetek dla
każdej zmiany kredytu. Można jednak sprowadzić stopę procentową do skali dziennej:
O = K x t

1

/ 100 : 360 / i, gdzie:

t

1

– ilość dni.

Kapitalizacja odsetek: odsetki nie są wypłacane, ale dopisywane do kwoty głównej, aby od powiększonej w ten
sposób sumy naliczać odsetki w kolejnym okresie bazowym.
Rachunek procentu składanego czyli odsetek złożonych

:

uwzględniający stopniowe powiększanie początkowej

sumy kapitału o niepodejmowane bieżąco odsetki oblicza się wg wzoru:
O

1

= K [ ( 1 + i / 100 )

n

– 1], gdzie:

O

1

- odsetki skapitalizowane,

K – kapitał początkowy,

i – stopa procentowa,
n – okresy bazowe czyli liczba okresów, w których dokonuje się kapitalizacji odsetek.
Przyszła wartość lokaty czyli suma skapitalizowana:
K

kn

= K ( 1 + i / 100 )

n

Przyszła wartość jednostki kapitału ulokowanego na procent składany (przyszła wartość pieniądza z
kapitalizacją roczną):
K

kj

= ( 1 + i / 100 )

n

b) wartość bieżąca i dyskonto
Wartość bieżąca:
Dla odsetek prostych:
K

d

= K

kn

x 1 / ( 1 + i / 100)

n

, gdzie:

K

kn

- suma przyszłej skapitalizowanej płatności po upływie n okresów bazowych,

i – stopa procentowa,
n – liczba okresów bazowych.
Dla procentu składanego:
K

dj

= 1 / ( 1 + i / 100 )

n

= ( 1 + i / 100 )

-n

Dla zmiennej stopy procentowej:
K

d

= K

kn

x ( 1 + i

1

) x ( 1 + i

2

) ... ( 1 + i

n

)

c) annuity i perpetuity
Annuity – strumienie równych płatności (w równej wysokości i w równych odstępach czasu), mające charakter
powtarzalny i cykliczny.
Wartość przyszła:
K

At

= A Σ

n

t=1

( 1 + i )

t-1

, gdzie

K

At

- przyszła wartość sumy stałych płatności rocznych po upływie „n” okresów,

A – cykliczna płatność roczna,
i– stopa procentowa,
n – liczba okresów rozliczeniowych,
Σ

n

t=1

( 1 + i )

t-1

- czynnik przyszłej wartości sumy płatności rocznych.

gdy t=0 (płatności na początku okresu obliczeniowego) – płatności „z wyprzedzeniem”
Wartość obecna płatności rocznych „bez wyprzedzenia”:
CA

0

= A

Σ

n

t=1

1 / ( 1 + i )

t

CA

0

- wartość obecna sumy stałych płatności rocznych „n” realizowanych „bez wyprzedzenia”,

A – cykliczna płatność roczna,
i – stopa procentowa,
Σ

n

t=1

1 / ( 1 + i )

t

- czynnik obecnej wartości sumy płatności rocznych.

Perpetuity – renty wieczyste, wypłacane periodycznie określone kwoty renty w sposób nieprzerwany i bez
wyznaczenia końcowego okresu spełnienia świadczeń.
O = K x i / 100
O – odsetki wypłacane jako renta wieczysta,
K – kapitał rentowy ulokowany na nieskończony okres,
i – stopa procentowa.
5.2.6

Planowanie nakładów kapitałowych (wartość bieżąca netto (NPV) i wewnętrzna stopa zwrotu

(IRR), podejmowanie decyzji inwestycyjnych, analiza i ocena projektu inwestycyjnego, podejmowanie
decyzji inwestycyjnych w warunkach ryzyka i niepewności); zarządzanie majątkiem finansowym
Proste metody oceny finansowej:
- okres zwrotu nakładów – czas niezbędny do odzyskania poniesionych nakładów na realizację zadania z
osiąganych nadwyżek finansowych, czyli zysku netto i amortyzacji obliczanych dla poszczególnych lat
eksploatowania przedsięwzięcia; ustala się go przez odjęcie od nakładów początkowych rocznych nadwyżek
finansowych, jakie inwestor zakłada uzyskać w kolejnych latach funkcjonowania przedsięwzięcia; rok, w
którym nakłady zostaną zrównoważone przez nadwyżki finansowe, będzie zamykającym okresem zwrotu
nakładów.
- prosta stopa zwrotu – określa stosunek rocznego zysku osiąganego z przedsięwzięcia do wartości
zaangażowanego kapitału niezbędnego dla sfinansowania początkowych nakładów inwestycyjnych (prosta
metoda opłacalności poszczególnych projektów inwestycyjnych dla wybrania najbardziej opłacalnego).
- próg rentowności (BEP) wraz z analizą wrażliwości.- podstawą jest założenie optymistycznego i
pesymistycznego wariantu zmian warunków działania firmy, przy czym można przyjmować zmianę tylko
jednego czynnika, np. kosztów bądź ceny, przy innych niezmienionych, albo równoczesną zmianę kilku
czynników; analiza wrażliwości dotyczy również badania granicznego poziomu poszczególnych zmiennych,
czyli takiego poziomu, który przy założonej wielkości sprzedaży (ustalonej przy pełnym wykorzystaniu

zdolności produkcyjnych i / lub prognozy popytu) oraz stałym poziomie innych czynników, zagwarantuje
uzyskanie co najmniej punktu krytycznego.
Graniczny poziom ceny jednostkowej sprzedaży:
C

jmin

= ( Z

j

x Q + F ) / Q, gdzie:

Q – zakładana wielkość sprzedaży,
Z

j

- jednostkowe koszty zmienne,

F – suma kosztów stałych.
Graniczny poziom jednostkowych kosztów zmiennych:
Z

j max

= ( C

j

x Q – F ) / Q

Z

j max

- graniczny poziom jednostkowych kosztów zmiennych,

C

j

- cena jednostkowa sprzedaży,

F – suma kosztów stałych,
Q – zakładana wielkość sprzedaży.
Margines bezpieczeństwa ze względu na minimalną jednostkową cenę sprzedaży:
M

c

= (C

j

- C

jmin

) / C

j

x 100

Margines bezpieczeństwa ze względu na maksymalne jednostkowe koszty zmienne:
M

k

= ( Z

j max

-

Z

j

) / Z

j

Wartość zaktualizowana netto (NPV)
NPV = Σ

n

t=1

NCF

t

/ ( 1 + i / 100 )

t

- I, gdzie:

NPV – wartość zaktualizowana netto określająca obecną wartość wpływów i wydatków pieniężnych związanych
z realizacją inwestycji,
NCF

t

- wpływ środków pieniężnych w kolejnych latach,

i– stopa dyskontowa,
I – wielkość nakładów kapitałowych.
Współczynnik dyskonta:
K

dj

= 1 /

( 1 + i / 100 )

t

Wskaźnik wartości zaktualizowanej netto:
NPVR = NPV / PVI x 100, gdzie:
NPVR – wskaźnik wartości zaktualizowanej netto (Net Present Value Ratio),
NPV – wartość zaktualizowana netto,
PVI – obecna wartość wymaganego nakładu inwestycyjnego (Present Value of the Investment).
NPVR wyższy lub równy jedności potwierdza, że przewidywane nadwyżki finansowe netto pozwolą na zwrot
zaangażowanych kapitałów z uwzględnieniem zakładanego ich kosztu.
Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)
IRR polega na zastosowaniu stopy dyskontowej, przy której zaktualizowana wartość nakładów pieniężnych
porównywana jest z zaktualizowaną wartością przepływów pieniężnych; jest to stopa, przy której wartość
zaktualizowana efektów jest równa zaktualizowanej wartości nakładów inwestycyjnych, a NPV = 0.
Σ

n

t=1

NCF

t

/ ( 1 + i / 100 )

t

- I = 0

Graniczna stopa dyskontowa:
IRR = i

n0

+ NPV

0

/ ( NPV

0

- NPV

1

) x (i

n1

- i

n0

), gdzie:

IRR – wewnętrzna stopa zwrotu,
NPV

0

- NPV przy niższej stopie dyskontowej,

NPV

1

- NPV przy wyższej stopie dyskontowej,

i

n0

- niższa stopa dyskontowa,

i

n1

- wyższa stopa dyskontowa.

Metoda okresu zwrotu nakładów
Okres zwrotu przedsięwzięcia inwestycyjnego jest to czas potrzebny do odzyskania początkowych nakładów
inwestycyjnych przez zyski wypracowane w danym obiekcie poinwestycyjnym, czyli okres, w którym może
nastąpić samospłata nakładów; im okres zwrotu krótszy, tym korzystniej oceniane jest przedsięwzięcie.
Metoda księgowej stopy zwrotu (ARR)
ARR (Accounting Rate of Return) polega na ustaleniu miernika wyrażającego stosunek pomiędzy zyskiem netto
firmy a wielkością kapitału zaangażowanego w danym przedsięwzięciu.
ARR = ( zysk bilansowy brutto – amortyzacja ) / ( wartość księgowa majątku trwałego netto na początku roku )
Rodzaje ryzyka
- ryzyko właściwe, z którym wiąże się prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska na zasadzie prawa wielkich
liczb, np. klęski żywiołowe itp.,
- ryzyko obiektywne, związane z niemożnością przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk,
- ryzyko subiektywne, związane z niedoskonałością przewidywań ludzkich.
Metody oceny ryzyka analizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych:

- analiza wrażliwości projektów inwestycyjnych – ocena skutków wpływu na obecną wartość rachunku
przepływów zmian parametrów przyjmowanych w rachunku; metoda opiera się na analizowaniu wpływu na
bieżącą wartość netto poszczególnych zmiennych oddzielnie;
- korekta stopy procentowej o tzw. premię ryzyka – wymaga oszacowania premii żądanej przez inwestora z
możliwością wykorzystania rachunku prawdopodobieństwa;
- analiza prowadzona metodami symulacyjnymi – pozwala na określenie, na podstawie powtarzalnych obliczeń
prawdopodobieństwa, dowolnych zdarzeń i wartości oczekiwanych zmiennych losowych z wykorzystaniem
technik komputerowych; etapy: pierwszy polega na modelowaniu projektu, który może składać się z: strumienia
dochodów pieniężnych (dochodów ze sprzedaży z uwzględnieniem obciążenia ich podatkiem dochodowym i
powiększeniem o amortyzację), przychodów ze sprzedaży (iloczyn ilościowej ceny sprzedaży przez cenę
jednostkową), kosztów (iloczyn ilościowej sprzedaży przez jednostkowe koszty zmienne powiększony o sumę
kosztów stałych), nakładów inwestycyjnych (koszty prac budowlano – montażowych oraz koszty zakupu
maszyn i urządzeń); drugi sprowadza się do wyznaczenia możliwych błędów szacunku zmiennych w sensie
przyjęcia; trzeci – przeprowadzenie wyliczeń komputerowych, w których obliczana jest bieżąca wartość netto
projektu oparta na losowo przyjmowanych zmiennych z uwzględnieniem wielkości ujmujących założenia
tolerancji.
5.2.7

Długoterminowe decyzje finansowe

a) źródła finansowania długoterminowego
- kredyty i pożyczki długoterminowe
- obligacje, zamienne papiery wartościowe i prawa pierwokupu
obligacje zamienne – dają prawo do ich zamiany w ustalonym terminie i trybie na akcje spółki.
- akcje zwykłe i akcje uprzywilejowane
b) zasady emisji i plasowania emisji na rynku
- koszt kapitału własnego
- koszt kapitału obcego
- średni ważony koszt kapitału
- rynkowa linia kapitału, rynkowa linia papieru wartościowego i model wyceny zasobu kapitałowego
c) koszt kapitału
d) struktura finansowania, zasady działania dźwigni finansowej
dźwignia finansowa – jej stopień działania określa współczynnik elastyczności zysku netto względem zmian
zysku operacyjnego.
e) restrukturyzacja długu
f) polityka dywidend
5.2.8

Krótkoterminowe decyzje finansowe

a) zarządzanie środkami pieniężnymi i płynnością
b) zarządzanie zapasami, należnościami i zobowiązaniami krótkoterminowymi
- polityka kredytu kupieckiego
- koszt kredytów i pożyczek krótkoterminowych
- pożyczki zabezpieczone i obrót wierzytelnościami
- bony komercyjne i inne
c) zarządzanie kapitałem obrotowym netto
5.2.9

Planowanie finansowe: prognozy, zakres, modele

5.2.10 Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa
5.2.11 Postępowanie naprawcze oraz upadłościowe – aspekty finansowe
5.3

Wycena przedsiębiorstw

5.3.1

Wycena przedsiębiorstw metodami majątkowymi

Zadanie biegłego rewidenta w zakresie wyceny polega na zbadaniu dostosowania metody wyceny do
określonego środka gospodarczego.
Do metod wyceny według wartości bieżącej ( np. metody likwidacyjnej, dochodowej) nie zalicza się metody siły
nabywczej pieniądza.
a) metodą księgową
Metoda księgowa – opiera się na danych wykazywanych w bilansie przedsiębiorstwa; wartości uzyskiwane tą
metodą są rezultatem obowiązujących zasad bilansowej wyceny poszczególnych pozycji aktywów i pasywów
przedsiębiorstwa; wyniki uzyskane przy użyciu tej metody nie są uznawane za wiarygodne, ze względu na:
uproszczone metody przeszacowania środków trwałych i amortyzacji (nie uwzględniających inflacji oraz
rzeczywistego tempa zużycia), przyjęte zasady umarzania środków trwałych niskocennych, obowiązujące zasady
wyceny papierów wartościowych.
Metoda księgowa skorygowana (urealniona) – przyjęta wartość ewidencyjna (księgowa) jest korygowana z
uwzględnieniem rynkowej (a nie ewidencyjnej) wartości składników majątku i kapitałów wycenianego
przedsiębiorstwa; korekty dotyczą:

- uwzględnienia wartości pozabilansowych składników aktywów przedsiębiorstwa,
- uwzględnienia wartości rynkowej pozostałych nieruchomości przedsiębiorstwa (grunty własne, budynki,
budowle) oszacowanej w oparciu o obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa,
- uwzględnienia wartości rynkowej ruchomych środków trwałych,
- uwzględnienia wartości rynkowej posiadanych przez przedsiębiorstwo papierów wartościowych,
- uwzględnienia wartości rynkowej należności przedsiębiorstwa z ewentualnym skorygowaniem o trudno
ściągalne;
- uwzględnienia wartości rynkowej zapasów w oparciu o takie wyznaczniki, jak okres ich zalegania,
użyteczność z punktu widzenia przedsiębiorstwa lub innych osób, możliwości upłynnienia zbędnych zapasów;
- uwzględnienie pozabilansowych zobowiązań przedsiębiorstwa jako czynnika pomniejszającego jego wartość
majątkową.
b) metodą ogólnej siły nabywczej pieniądza
c) metodą wartości odtworzenia
Metoda wartości odtworzenia (składnikowa, reprodukcyjna)– wyznacza wartość majątku przedsiębiorstwa
poprzez określenie wartości nakładów koniecznych do poniesienia w celu odtworzenia w danym momencie
czasowym identycznego lub podobnego pod względem strukturalno – rzeczowym majątku; podstawą wartości
odtworzenia stanowią bieżące ceny i koszty odtworzenia poszczególnych składników majątku.
d) metodą likwidacyjną
Metoda likwidacyjna (upłynnienia) – traktuje wartość przedsiębiorstwa jako wielkość możliwych do
uzyskania wpływów netto w sytuacji sprzedaży poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa; może
mieć miejsce w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa, co związane jest z trwałą utratą zdolności do
generowania zysków, bądź przynoszenia przez nie zysków na poziomie, który nie jest zadowalający dla
inwestora.
Formuła Wilcoxa, służy prognozowaniu skutków bankructwa przedsiębiorstwa z punktu widzenia możliwości
zaspokojenia roszczeń jego wierzycieli:
Wartość likwidacyjna przedsiębiorstwa = środki pieniężne + 70% wartości księgowej zapasów i należności +
50% wartości księgowej pozostałych aktywów – zobowiązania (długo i krótkoterminowe) ciążące na
przedsiębiorstwie.
5.3.2

Wycena przedsiębiorstw metodą dochodową (zdyskontowanych przepływów pieniężnych) – nie

ma za główną podstawę danych pochodzących z rachunkowości.
Istotą tej metody jest wyznaczenie nadwyżki finansowej poprzez zestawienie wszelkich strumieni wpływów i
wydatków związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa (operacyjnych, inwestycyjnych i finansowych)w
ciągu kolejnych lat okresu obliczeniowego; nadwyżkę określa wzór:
CF = ZO ( 1 – r

p

) + A – Δ KO – I, gdzie:

CF – nadwyżka finansowa,
ZO – zysk operacyjny,
r

p

- stopa podatku dochodowego, płacona przez przedsiębiorstwo,

Δ KO – przyrost kapitału obrotowego netto,
I – niezbędne nakłady inwestycyjne.
Wartość dochodowa przedsiębiorstwa = teraźniejsza wartość strumienia dochodów (zmiany stanu)
pieniężnych, wyraża spodziewane korzyści, jakie wypracuje przedsiębiorstwo dla jego właścicieli, podstawowa
prognoza dotyczy przewidywanych przychodów:
PV = D = Σ

n

t=1

CF

t

1 / ( 1+r )

t

, gdzie,

D – wartość dochodowa przedsiębiorstwa,
CF

n

-

oczekiwane dochody pieniężne w kolejnych latach,

n- liczba lat okresu obliczeniowego,
t – kolejne lata okresu obliczeniowego,
r – stopa dyskontowa.
W przypadku n dążącym do nieskończoności,
D = CF / r
Wartość rezydualna (wartość końcowa)- wartość przedsiębiorstwa na koniec okresu prognozy ReV.
D = Σ

n

t=1

CF

t

1 / ( 1+r )

t

+ ReV 1 / ( 1+r )

n

ReV = CF

n

/ r – formuła wiecznej renty – przy ciągłej kapitalizacji dochodu

Model stałego wzrostu – coroczny systematyczny wzrost dochodu w wymienionym okresie:
ReV = CF

n

( 1 + q ) / ( r – q ), gdzie:

q – stopa rocznego tempa wzrostu dochodów.
Metoda mnożnikowa oparta na mnożniku cenowo – dochodowym P / E
ReV = Z

n

* P / E

Z

n

– zysk netto przedsiębiorstwa w ostatnim roku sporządzania szczegółowej prognozy,

P / E – wskaźnik giełdowy, wyrażający relację ceny do rocznego zysku netto, przypadającego na 1 akcję,
wyznaczony dla podobnego przedsiębiorstwa notowanego na rynku kapitałowym.
Wartość likwidacyjna- w sytuacji gdy analiza bieżącej i perspektywicznej zdolności przedsiębiorstwa do
generowania dochodów wskazują na jej ograniczoność, wówczas dla celów określenia wartości rezydualnej
przyjmuje się wartość likwidacyjna przedsiębiorstwa (LV).
Metoda fazowa – metoda fazowego dyskontowania zysków:
D = Σ

m

t=1

Z

I

t

* 1 / ( 1+r)

t

+ Σ

m+n

t=m+1

Z

II

t

* 1 / ( 1+r)

t

+ Z

II

t

/ r 1 / ( 1+r)

m+n

, gdzie:

Z

I

t

, Z

II

t –

zyski netto w kolejnych latach I i II fazy,

Z

III

– przeciętny roczny zysk netto w fazie III,

m – długość fazy I,
n – długość fazy II.
-

faza I (pierwsze 3 lata) obejmuje zyski szacowane w sposób szczegółowy dla poszczególnych lat;

-

faza II (dalsze 2-5 lat) obejmuje przewidywane zyski przy uwzględnieniu trendu rozwojowego

oczekiwanego w oparciu o szacunki przeprowadzone w ramach fazy I;

-

faza III (kolejne lata), gdzie przyjmuje się, iż w kolejnych latach przedsiębiorstwo przynosić będzie

corocznie zyski na stałym poziomie, przy czym szacunku dokonuje się w oparciu o szacowaną wielkość
zysku dla ostatniego roku fazy II.

Wartościowanie ryzyka:
D = Σ

n

t=1

CF

t

p

t

1 / ( 1+r )

t

, gdzie:

p

n

– prawdopodobieństwo uzyskania szacowanego dochodu w roku n – tym.

5.3.3

Wycena przedsiębiorstw metodami mieszanymi (majątkowo – dochodowe)

Mieszane metody wyceny uwzględniają przy założonej stopie dyskonta wartość majątkową i wartość
dochodową.
Wartość przedsiębiorstwa:
W = CF / r, gdzie:
W – wartość przedsiębiorstwa,
CF – przeciętny roczny dochód,
r – stopa dyskontowa.
Wartość reputacji – wartość elementów pozamajątkowych.
M + G = CF / r, z tego: CF = M * r + G * r gdzie:
M – wartość majątkowa przedsiębiorstwa obliczana w oparciu o metodę skorygowanej wartości netto,
G – wartość reputacji.
Roczny dochód przedsiębiorstwa jest równy sumie oprocentowania jego wartości majątkowej oraz
oprocentowania posiadanej przez nie wartości reputacji.
a) metodą stopy pomnażania wartości
b) metodą średniej wartości
c) metodą z zyskiem dodatkowym
5.3.4

Wycena przedsiębiorstw innymi metodami

a) rynkową metodą wyceny mnożnikowej
Współczynnik podatności rynkowej – informuje o możliwości sprzedaży wycenianego składnika majątku.
Wybór metody wyceny składników majątku zależy od stanu prawnego dotyczącego danego składnika majątku.
Wartość przedsiębiorstwa:
W = WM * z, gdzie:
W – wartość wycenianego przedsiębiorstwa,
WM – wartość mnożnika,
z – wartość zmiennej ewidencyjnej, służącej jako baza porównań dla wartości rynkowej przedsiębiorstwa,
będącej zarazem jedną z wielkości wykorzystywanej w konstrukcji mnożnika.
Rodzaje mnożników:
-

cena /zysk (P/E) – iloraz ceny rynkowej jednej akcji przedsiębiorstwa oraz jego rocznego zysku netto

przypadającego na jedną akcję (do wyceny udziałów większościowych),
-

cena przychody (P/SR) – iloraz ceny rynkowej jednej akcji przedsiębiorstwa oraz wielkości jego rocznych

przychodów ze sprzedaży, przypadających na jedną akcję (dla przedsiębiorstw usługowych, bądź innych
podobnych, które cechuje niski udział kosztów zmiennych),
-

dywidenda /cena (stopa dywidendy) – iloraz kwoty dywidendy przypadającej na jedną akcję zwykłą oraz

ceny rynkowej jednej akcji przedsiębiorstwa (w sytuacji nastawienia się inwestora na czerpanie „szybkich”
korzyści z tytułu pobierania dywidend),
-

cena /wartość księgowa (P /BV)- iloraz ceny rynkowej jednej akcji przedsiębiorstwa oraz jego wartości

księgowej przypadającej na jedną akcję.

b) uproszczoną metodą drogą porównań

c) z opóźnieniem czasowym
d) metody wyceny przedsiębiorstw nierentownych
5.4 Finanse banków i instytucji finansowych
5.4.1

System bankowy – bank centralny i jego funkcje, banki komercyjne – w tym państwowe i

spółdzielcze w formie spółek akcyjnych, oddziały i przedstawicielstwa banków zagranicznych
5.4.2

Operacje bankowe (sposoby i techniki wykonywania czynności bankowych)

1. Czynności bankowe zastrzeżone do wyłącznej działalności banków
-

prowadzenie rachunków bankowych,

-

udzielanie kredytów i gwarancji bankowych,

-

emitowanie bankowych papierów wartościowych,

-

przeprowadzenie bankowych rozliczeń pieniężnych,

-

wydawanie kart bankowych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu.

2. Czynności, które mogą być wykonywane również przez inne podmioty
-

udzielanie pożyczek pieniężnych,

-

operacje czekowe i wekslowe,

-

terminowe operacje finansowe,

-

nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

-

przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych,

-

udostępnianie skrytek sejfowych,

-

wykonywanie czynności obrotu dewizowego,

-

udzielanie poręczeń,

-

wykonywanie czynności zleconych.

Grupy operacji bankowych:
1. Czynne:
- kredyty i pożyczki,
- papiery wartościowe,
- lokaty międzybankowe.
2. Bierne:
- depozyty pieniężne,
- emitowane przez bank papiery wartościowe,
- depozyty międzybankowe.
3. Pośredniczące:
- obsługa rachunków bankowych,
- rozliczenia pieniężne – operacje polegające na dokonywaniu zmian stanu środków pieniężnych na rachunku
bankowym, na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazanie zmiany w
stanie praw majątkowych klienta,
- pośrednictwo w obrocie papierami wartościowymi, walutami, doradztwo, itp.
Depozyt typu overnight (O/N) – jednodniowy depozyt rozpoczynający się w dniu zawarcia transakcji i
zapadający w następnym dniu roboczym przypadającym po dniu zawarcia transakcji.
5.4.3

Finansowe aspekty struktury aktywów i pasywów banku komercyjnego

Aktywa pracujące – aktywa dochodowe lub oprocentowane
Fundusze własne (podstawowe) w banku – w zależności od jego formy prawnej są (m.in.): fundusz statutowy,
wpłacony i zarejestrowany kapitał akcyjny, fundusz udziałowy, inne fundusze (kapitały) tworzone z zysku po
opodatkowaniu oraz fundusz ogólnego ryzyka na nie zidentyfikowane ryzyko działalności bankowej.
5.4.4

Ryzyko bankowe i jego równoważenie (ogólne zasady i warunki udzielania kredytów –

zabezpieczenia, przestrzeganie granic koncentracji, ograniczenie dopuszczalnej wartości udziałów
wnoszonych przez bank do innych osób prawnych, normy pozycji walutowej, rezerwa na ryzyko ogólne,
rezerwy celowe, fundusz ryzyka ogólnego)
Ryzyko – obiektywnie istniejąca możliwość poniesienia straty, szkody, niepowodzenia, w wyniku realizacji
zamierzonych celów działalności banku.
Rezerwa na ryzyko ogólne – wysokość corocznego odpisu z tego tytułu, służąca pokryciu ryzyka związanego z
prowadzeniem działalności bankowej wynosi maksymalnie 1,5% ustalonej na koniec poszczególnych kwartałów
roku obrotowego średniej kwoty niespłaconych kredytów i pożyczek pieniężnych, pomniejszonej o kwotę
kredytów i pożyczek pieniężnych, na które bank zgodnie z odrębnymi przepisami utworzył rezerwy celowe w
wysokości 100% tych kredytów i pożyczek.
Ryzyko stopy procentowej – wrażliwość dochodów banku na przyszłe zmiany stopy procentowej.
Ryzyko płynności – niedopasowanie kwot i terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów.
Ryzyko kredytowe – niebezpieczeństwo niewypłacalności kredytobiorcy; może wynikać z niepowodzenia w
realizacji przedsięwzięcia z winy kredytobiorcy lub otoczenia gospodarczego.
Ryzyko dewizowe – ryzyko zmiany kursu walut.

Pozycja walutowa (pozycja wymiany) – służy do pomiaru ryzyka walutowego; zestawienie wierzytelności
(należności) i zobowiązań banku w walutach obcych; jeśli są sobie równe – pozycja domknięta.
Pozycja walutowa długa (dodatnia)– gdy należności w danej walucie przeliczone po odpowiednim kursie na
złote przewyższają zobowiązania w tej walucie.
Pozycja walutowa krótka (ujemna) – zobowiązania przewyższają należności w obcej walucie.
Pozycja walutowa otwarta „netto” względem pojedynczej waluty obcej – saldo wartości wszystkich
aktywów i pasywów w tej walucie oraz kontraktów pozabilansowych, obejmujących transakcje terminowe w
zakresie kupna i sprzedaży tej waluty po kursie z góry ustalonym.
Pozycja walutowa globalna – różnica pomiędzy wartością pozycji walutowych długich i krótkich w walutach
obcych.
Pozycja walutowa maksymalna – suma wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich i krótkich w
walutach obcych.
Limit koncentracji kapitałowej – dotyczy obejmowania lub nabywania akcji i prawa z akcji, udziałów innej
osoby prawnej nie będącej bankiem lub jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych; nabywania
nieruchomości oraz wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie; dokonywania dopłat w spółkach z o. o. oraz
wkładów i sum komandytowych w spółkach komandytowych.
Bankowy tytuł egzekucyjny – może być podstawą egzekucji prowadzonej wg przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności.
5.4.5

Ocena wypłacalności banku

Współczynnik wypłacalności = kapitał (fundusz) własny / aktywa wg wag ryzyka

Za pomocą współczynnika wypłacalności nie można ocenić wypłacalności banku, ponieważ współczynnik
wypłacalności jest tylko nadzorczą normą ostrożności, nie uwzględniającą wielu podstawowych czynników
ryzyka działalności banku.
Podstawowym źródłem informacji, warunkującym ocenę wypłacalności banku są zweryfikowany bilans,
rachunek zysków i strat oraz przepływy środków pieniężnych.
Podstawą zarządzania płynnością finansową banku jest odpowiednie zestawienie aktywów, pasywów i pozycji
pozabilansowych według okresu zapadalności aktywów i wymagalności pasywów.
5.4.6

Bankowy Fundusz Gwarancyjny

5.5 Finanse zakładów ubezpieczeń (ubezpieczycieli)
5.5.1

System ubezpieczeń majątkowych i osobowych (formy organizacyjno – prawne prowadzenia

działalności ubezpieczeniowej, istota i rodzaje ubezpieczeń)
Zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej wydaje Minister Finansów.
Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego – sprawuje kompleksowy nadzór nad rynkiem ubezpieczeń w
Polsce.
5.5.2

Operacje w działalności ubezpieczeniowej

Umowy ubezpieczeń obowiązkowych zawierane są na podstawie ogólnych warunków ubezpieczeń ustalanych
przez Ministra Finansów.
Składkę ubezpieczeniową podczas zawierania umowy ubezpieczenia oblicza się za czas trwania
odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu umowy ubezpieczenia.
5.5.3

Finansowe aspekty struktury aktywów i pasywów zakładu ubezpieczeń

5.5.4

Działalność lokacyjna

Lokaty o najwyższym stopniu bezpieczeństwa – bony skarbowe.
5.5.5

Ryzyko ubezpieczeniowe i jego równoważenie (m. in. rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe)

Rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe na udziale własnym określa się mianem kapitału zapasowego lub
rezerwowego.
Składka przypisana – składka należna z tytułu umów ubezpieczenia w okresie sprawozdawczym (lub za okres
odpowiedzialności) niezależnie od tego czy została opłacona.
Rezerwę na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia tworzy się w wysokości odpowiadającej ustalonej
lub przewidywanej wielkości przyszłych wypłat z tytułu odszkodowań i świadczeń związanych z zaszłymi
szkodami, powiększonej o koszty likwidacji szkód.

5.5.6

Ocena wypłacalności zakładu ubezpieczeń

Kapitał gwarancyjny zakładu ubezpieczeń w relacji do marginesu wypłacalności wynosi jedną trzecią.
5.5.7

Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny

Dochody Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego:
-

wpłaty z opłat sankcyjnych za niedopełnienie powinności zawarcia umowy ubezpieczenia

obowiązkowego od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz odpowiedzialności
cywilnej rolników,
5.5.8

Inne instytucje ubezpieczeniowe – aspekty finansowe

5.6 Finanse publiczne

5.6.1

Jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych

-

Organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa,
sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki;

-

Jednostki budżetowe (pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają
na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
podstawą gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków, zwany planem finansowym), zakłady
budżetowe (odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, pokrywają koszty swojej działalności z
przychodów własnych lub otrzymanych dotacji przedmiotowych bądź podmiotowych (nie mogą
przekroczyć 50% jego wydatków – nie dotyczy dotacji inwestycyjnych; podstawą jego gospodarki
finansowej jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności
oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem; dokonuje wpłat do budżetu nadwyżek środków
obrotowych ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego) i gospodarstwa pomocnicze jednostek
budżetowych (wyodrębnione z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część
jej podstawowej działalności lub działalność uboczna, pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych
przychodów własnych lub z dotacji przedmiotowych; podstawą jego gospodarki finansowej obejmujący
przychody, wydatki stanowiące koszty działalności, rachunek wyników, stan środków obrotowych i
rozliczenia z budżetem; wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku),

-

Fundusze celowe – fundusze ustawowo powołane przed dniem wejścia ustawy, których przychody
pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań; mogą
działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ
wskazany w ustawie tworzącej fundusz; podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy;
wydatki mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące
przychody, w tym dotacje z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego i
pozostałości środków z okresów poprzednich; mogą również zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa
tworząca fundusz tak stanowi; mogą być państwowe, gminne, powiatowe lub wojewódzkie, środki
finansowe państwowego funduszu celowego, nie wykorzystane do końca roku budżetowego i pozostające
na rachunku bankowym funduszu w dniu 31 grudnia służą finansowaniu zadań funduszu w roku następnym,

-

Państwowe szkoły wyższe,

-

Jednostki badawczo-rozwojowe,

-

Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

-

Państwowe lub samorządowe instytucje kultury,

-

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie
fundusze,

-

Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych,

-

Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

-

Państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania
zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

-

Skarb państwa nie może tworzyć fundacji.

5.6.2

Ogólne zasady gospodarki finansowej jednostek zaliczanych do jednostek sektora finansów
publicznych (źródła finansowania zadań publicznych, plany finansowe, dyscyplina finansów
publicznych)

Środki publiczne:
-

dochody publiczne,

-

środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, z wyłączeniem środków

pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej,

-

przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek

zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące: ze sprzedaży papierów wartościowych oraz
innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu
terytorialnego, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, z otrzymanych pożyczek i kredytów,

-

przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną

przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

Środki publiczne mogą być przeznaczane na:
-

wydatki publiczne, rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego (spłaty

otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe, udzielone
pożyczki)

Dochody publiczne:
-

daniny publiczne- podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz

państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z
odrębnych ustaw,

-

pozostałe dochody: opłaty, dochody z mienia, w szczególności z najmu oraz z dzierżawy i innych umów o

podobnym charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału, dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i
praw oraz dochody ze świadczenia usług, spadki zapisy i darowizny w postaci pieniężnej, inne dochody
uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowane z dochodów
publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki.

Dochody i wydatki budżetu państwa – klasyfikuje się wg części, działów, rozdziałów, paragrafów.
Częściami budżetu państwa – dysponują ministrowie i wojewodowie.
Finanse publiczne – procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w
szczególności:
-

pobieranie i gromadzenie dochodów,

-

wydatkowanie środków publicznych,

-

finansowanie deficytu,

-

zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,

-

zarządzanie środkami publicznymi,

-

zarządzanie długiem publicznym.

Nadwyżka sektora finansów publicznych – dodatnia różnica między dochodami publicznymi powiększonymi
o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, z wyłączeniem środków pochodzących
z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, ustalona dla okresu rozliczeniowego.
Deficyt sektora finansów publicznych – ujemna różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o
środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, z wyłączeniem środków pochodzących z
funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, ustalona dla okresu rozliczeniowego.
Dochody i wydatki oraz deficyt lub nadwyżkę sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu
przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego samego sektora.
Państwowy dług publiczny – nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po
wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego samego sektora.
Obejmuje zobowiązania z następujących tytułów:
-

wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,

-

zaciągniętych kredytów i pożyczek,

-

przyjętych depozytów,

-

wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych oraz wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych

poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów

Dług Skarbu Państwa – nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.

5.6.3

System finansowy jednostek budżetowych, zakładów budżetowych oraz środków specjalnych i
gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, fundusze celowe

5.6.4

Wykonywanie budżetu

-

budżet państwa i jednostek samorządu terytorialnego (definicja, podstawowe dochody i wydatki,

zasady uchwalania)
-

dysponenci środków budżetowych

-

klasyfikacja środków publicznych

-

dotacje budżetowe, ich rodzaje, przeznaczenie, zasady rozliczania, podmioty uprawnione do

otrzymania