ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA I ORGANIZACJA

PRZECIWDZIAŁANIA ICH SKUTKOM

Dr

hab. inż. Edward Kołodziński prof. WAT

Streszczenie

Szybki rozwój technologiczny i ekonomiczny, zwiększający się zakres globalizacji,

zanik tradycyjnych granic, to niektóre z wielu czynników

powodujących wzrost zagrożeń

bezpieczeństwa cywilnego. Czynnikiem zagrożeniotwórczym jest sam proces rozwoju
cywilizacyjnego i demograficznego ludności. Gwałtowny wzrost populacji ludzkiej,

szcze

gólnie w miastach, i uzależnienie ludzi w nim żyjących od scentralizowanych dostaw

żywności, wody, gazu, energii elektrycznej oraz sprawności systemu odprowadzania ścieków
i ich oczyszczania stwarza poważne zagrożenia związane z ewentualnymi awariami

infrastruktury technicznej i komunikacyjnej niebezpiecznymi nie tylko dla zdrowia, ale i

życia ludzi. Stopień zagrożenia dla mieszkańców może spotęgować niewłaściwe
zagospodarowanie przestrzenne, objawiające się, między innymi: nadmiernym

zaasfaltowaniem powierzchni i pomniejszeniem wskutek tego terenów zielo

nych, czy też

zabudową uniemożliwiającą dojazd pojazdów służb ratowniczych do miejsc zdarzeń.

Kolejny rodzaj zagrożenia współczesnych czasów to terroryzm, którego skutkiem

działania mogą być zarówno choroby zakaźne, powodzie, skażenia środowiska, jak również
zniszczenia obiektów budowlanych oraz urządzeń technicznych. Miejsca szczególnie podatne

na dzi

ałania terrorystyczne stanowią urządzenia i obiekty infrastruktury gospodarczej,

przemysłowej, kulturalnej i komunalnej itp.

Generalnie można stwierdzić, że ilość czynników generujących zagrożenia wraz

z rozwojem cywilizacyjnym stale wzrasta, pomimo stosowania coraz doskonalszych

systemów zabezpieczeń. Optymistycznym jest to, że w miarę jak pojawiają się nowe rodzaje
zagrożenia, ludzkość potrafi przeciwstawiać się im, tworząc nowe, lub doskonaląc stare,

sposoby, metody i organizacje

zabezpieczania się przed nimi.

W referacie dokonano analizy czynników generujących zagrożenia bezpieczeństwa

ludności z uwzględnieniem ich podziału na naturalne i cywilizacyjne. Wyspecyfikowano

rodzaje ratownictwa oraz

scharakteryzowano je. Przedstawiono organizację monitorowania

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

2

zagrożeń i ratownictwa w Polsce. Scharakteryzowano funkcjonowanie hierarchicznych

systemów: Krajowego Systemu Ratowniczo

– Gaśniczego i Państwowego Ratownictwa

Medycznego.

1.

Wstęp

Naturalnym dążeniem człowieka jest zapewnienie bezpieczeństwa, rozumianego

zgodnie z [3], jako stanu nie zagrożenia, spokoju, pewności. Każdy człowiek, grupa
społeczna czy państwo starają się oddziaływać na swoje otocznie tak aby eliminować, lub co
najmniej oddalać wszelkiego rodzaju zagrożenia, których źródłem są siły natury lub drugi
człowiek (grupa, naród).

W świecie realnym niestety bezpieczeństwo nie jest stanem stabilnym. W zależności

od stopnia szkodliwości oddziaływania otocznia na człowieka (grupę, naród, państwo) stan
ten może ulegać zmianom. Oznacza to, że bezpieczeństwo powinno być postrzegane

i rozpatrywane jako proces.

Rozwój cywilizacyjny ludności, zwiększający się zakres globalizacji mają nie tylko

aspekt pozytywny

ale rodzą nowe, niespotykane wcześniej zagrożenia jak i wzrost skali

zagrożeń już występujących. Przemieszczanie się ludności do miast powoduje co raz większe
jej uzależnienie się od scentralizowanych dostaw: żywności, energii cieplnej, elektrycznej,

gazu,

wody i odprowadzania ścieków. Stwarza to zagrożenia związane z ewentualnymi

awariami infrastruktury technicznej: sieci przepływowych, dystrybucyjnych, komunikacyjnej,
budowlanej itp. Niewłaściwe zagospodarowanie przestrzenne w aglomeracjach miejskich
może powodować: utrudnienia ratownicze, niedostateczną wentylacją powietrza itp. Również
chemizacja rolnictwa oraz choroby zwierząt hodowlanych takie jak: choroba „szalonych
krów”, pryszczyca, itd. również generują zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi.

2.

Analiz

a czynników generujących zagrożenia bezpieczeństwa

Szybki rozwój technologiczny i ekonomiczny, zwiększający się zakres globalizacji,

zanik tradycyjnych granic, to niektóre z wielu czynników powodujących również wzrost
zagrożeń bezpieczeństwa. Wiąże się to z zachowaniem równowagi w skali mikro i

makroekonomicznej, w tym zapewnienia gwarantowanych dostaw surowców strategicznych.

Innym czynnikiem zagrożeniotwórczym jest sam proces rozwoju cywilizacyjnego i
demograficznego ludności. Gwałtowny wzrost populacji ludzkiej, szczególnie w miastach, i
uzależnienie ludzi w nim żyjących od dostaw żywności, wody, gazu, energii elektrycznej oraz
sprawności systemu odprowadzania ścieków i ich oczyszczania stwarza poważne zagrożenia

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

3

związane z ewentualnymi awariami infrastruktury technicznej i komunikacyjnej
niebezpiecznymi nie tylko dla zdrowia, ale i życia ludzi. Stopień zagrożenia dla mieszkańców
może spotęgować niewłaściwe zagospodarowanie przestrzenne, objawiające się, między

innymi: nadmiernym zaasfaltowaniem powierzchni i pomniejszeniem wskutek tego terenów

zielonych, czy też zabudową uniemożliwiającą dojazd pojazdów służb ratowniczych do
miejsc zdarzeń.

Również ze strony wsi i rolnictwa mogą być generowane zagrożenia wynikające z:

 braku infrastruktury kanalizacyjnej i sanitarnej;
 zakwaszenia gleby spowodowanego zanieczyszczeniami atmosfery i opadami

atmosferycznymi (kwaśne deszcze);

 chemizacją i niewłaściwą melioracją;
 chemicznym i promieniotwórczym skażeniem produktów żywnościowych;
 chorobą „szalonych krów” i pryszczycą, powodujących w konsekwencji poważne

problemy ekonomiczne oraz z zaopatrzeniem w żywność, a także powstawanie psychozy
strachu w społeczeństwie. Jest to nowy rodzaj zagrożenia, na które społeczeństwo nie jest

przygotowane.

Narastające anomalie klimatyczne, powodujące katastrofy naturalne i klęski żywiołowe, to
kolejne czynniki stwarzające zagrożenie dla ludzi,. Wzrost częstotliwości występowania tych
zjawisk oraz ocieplenia, będące następstwem emisji „gazów cieplarnianych”, powodują

degrada

cję środowiska naturalnego, np. zmniejszanie się powierzchni lasów i ich

obumieranie. Według klimatologów gwałtowne wichury, ulewy i nawałnice będą pojawiać się
coraz częściej. Regulacja rzek, zabudowa ich naturalnych terenów rozlewowych (wydawanie
zezwoleń na budowę na polderach zalewowych), powiększają zagrożenia powodziowe.
Kolejny rodzaj zagrożenia współczesnych czasów to terroryzm, którego skutkiem działania
mogą być zarówno choroby zakaźne, powodzie, skażenia środowiska, jak również

zniszczenia obiektów budowlanych

oraz urządzeń technicznych. Miejsca szczególnie podatne

na dzi

ałania terrorystyczne stanowią urządzenia i obiekty infrastruktury gospodarczej,

przemysłowej, kulturalnej i komunalnej, takie jak:
 sieci przesyłowe, np. gazu [1];
 zakłady i magazyny przechowujące środki toksyczne;
 ujęcia wody pitnej;
 drogi, mosty, dworce kolejowe i porty lotnicze;
 węzły telekomunikacyjne;
 zbiorniki i instalacje z materiałami niebezpiecznymi;

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

4

 teatry, kina, dyskoteki;
 ośrodki władzy;
 obiekty kultu religijnego;
 elektrownie jądrowe;
 itp.

Generalnie można stwierdzić, że ilość czynników generujących zagrożenia wraz

z rozwojem cywilizacyjnym stale wzrasta, pomimo stosowania coraz doskonalszych

systemów zabezpieczeń. Optymistycznym jest to, że w miarę jak pojawiają się nowe rodzaje

z

agrożenia, ludzkość potrafi przeciwstawiać się im, tworząc nowe, lub doskonaląc stare,

sposoby

zabezpieczania się przed nimi.
Ze względu na źródło (przyczynę) powstania zagrożenia możemy je podzielić na

dwie grupy [3]:

1.

zagrożenia naturalne (związane z działaniami sił przyrody – będącymi przyczynami

powstania katastrof naturalnych);

2.

zagrożenia cywilizacyjne związane z działalnością człowieka, mogące być przyczyną

powstania katastrof i awarii technicznych.

Do

zagrożeń naturalnych należą: powodzie, silne wiatry i huragany, długotrwałe

występowanie ekstremalnych temperatur, susze, intensywne opady i wyładowania
atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, zjawiska lodowe na rzekach, jeziorach i zbiornikach
wodnych, epidemie chorób zakaźnych ludzi lub zwierząt, masowe występowanie

szkodników: gryzoni, owadów itp.

Do

zagrożeń cywilizacyjnych należą: pożary, awarie chemiczne, katastrofy

komunikacyjne, zagrożenia ekologiczne i antropogeniczne, katastrofy budowlane, katastrofy

górnicze, awarie i wypadki radiacyjne, awarie i uszkodzenia infrastruktury technicznej,

działania terrorystyczne, zagrożenia bezpieczeństwa publicznego itp.

Przedstawiony powyżej podział zagrożeń jest podziałem otwartym. Nie zawsze

w pełni i jednoznacznie pozwalającym oddzielić od siebie poszczególne zagrożenia
i przyczyny ich powstawania. W rzeczywistości są to zbiory zagrożeń, mogące wzajemnie się
wzmacniać (efekt synergii), przenikać lub uzupełniać, np. w przypadku katastrofy kolejowej
z udziałem materiałów niebezpiecznych w pobliżu ujęcia wody pitnej, może wystąpić efekt

domina

– oprócz ofiar ludzkich i strat materialnych może dojść do skażenia wody pitnej

i w konsekwencji przerwania jej dostaw dla ludności. Działania terrorystyczne mogą
spowodować powstanie zarówno zagrożeń naturalnych jak i cywilizacyjnych, których skutki

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

5

mogą być przyczyną powstania sytuacji noszącej znamiona kryzysowej i mogącej prowadzić

do konieczno

ści wprowadzenia stanu klęski żywiołowej lub innego stanu nadzwyczajnego.

3.

Monitorowanie zagrożeń

Dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa cywilnego wymaga ciągłej analizy potencjalnych

zagrożeń oraz podejmowania działań eliminujących możliwość ich wystąpienia. Natomiast
w przypadku ich wystąpienia jak najszybszego zidentyfikowania skali i zakresu zdarzenia.
Niezbędne to jest do określenia sił i środków potrzebnych do eliminowania jego skutków, jak
i sposobu prowadzenia działań ratowniczych. Powyższe spowodowało konieczność

stworzenia

wielopoziomowego systemu monitorowania zagrożeń:

1.

zasięgu lokalnym – gminy, powiatu.

Na tym poziomie mon

itorowania źródłami informacji o zagrożeniach i zdarzeniach,

wymagających działań ratowniczych mogą być:
 jednostka wojskowa lub Straży Granicznej, stacjonująca na terenie gminy (powiatu);
 lekarze (lecznica) weterynarii;
 obywatele zgłaszający informację o zdarzeniu (zagrożeniu):

o

do ośrodka zdrowia (szpitala, pogotowia ratunkowego),

o

do lecznicy zwierząt,

o

do urzędu gminy (starostwa),

o

do jednostki Straży Pożarnej (Komendy Powiatowej PSP),

o

na posterunku Policji (Komendy Powiatowej Policji);

 kierownicy zakładów pracy z terenu gminy (powiatu);
 straż gminna (miejska oraz straże: rybacka, leśna, przyrody i inne);

 laboratoria (laboratoria: Sanepid, Higieny Weterynaryjnej, Ochrony Środowiska

i inne);

 gminne (powiatowe) służby komunalne;
 inne.

Istotnym źródłem informacji o zagrożeniach są też działania kontrolno –

rozpoznawcze

prowadzone przez różne organy i instytucje kontrolne. Przykładem mogą tu

być takie instytucje i organizacje jak:

 Państwowa Straż Pożarna – sprawdzająca przestrzeganie przepisów ustawy

o ochronie

przeciwpożarowej;

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

6

 Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska – kontrolująca przestrzeganie przepisów

związanych z ochroną środowiska;

 Państwowa Inspekcja Sanitarna – kontrolująca zachowanie właściwych warunków

sanitarno

– epidemiologicznych;

 Inspektoraty Nadzoru Budowlanego – kontrolujące przestrzeganie przepisów

budowlanych;

 Inspekcja Pracy - badająca przestrzeganie przepisów w zakresie BHP.

Uzyskane w czasie kontroli informacje służą nie tylko celom postępowania

administracyjnego, ale są wykorzystywane również do tworzenia zbiorów archiwalnych
umożliwiających doskonalenie istniejącego systemu bezpieczeństwa.

2.

zasięgu regionalnym – województwa;

3.

zasięgu krajowym.

Stan sytuacji dziedzinowej na tym poziomie

monitorują służby i instytucje powołane do

tego

celu, wśród nich między innymi:

 hydrologiczno – meteorologicznej - Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej;
 radiacyjnej - Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki;
 pożarowej obiektów i lasów, oraz miejscowych zagrożeń - Państwowa Straż Pożarna

i Instytutu Badawczy Leśnictwa;

 bezpieczeństwa publicznego i terroryzmu - Policja Państwowa, Wojskowe Służby

Informacyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencja Wywiadu;

 środowiska - Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska;

 budowlanej - Główny Urząd Nadzoru Budowlanego;
 sanitarnej - Państwowa Inspekcja Sanitarna;
 katastrof technicznych - Urząd Dozoru Technicznego.

4.

zasięgu krajów sąsiadujących – obejmuje zagrożenia transgraniczne (np. dorzecza

Odry,

wybrzeże Bałtyku, itd.) w ramach podpisanych umów międzypaństwowych;

5.

zasięgu światowym - przykładem może być globalny system monitorowania
środowiska (GEMS), powołany w 1973r na mocy uchwały Zgromadzenia Ogólnego
NZ, posiadający sieć stacji bazowych i regionalnych w większości krajów świata oraz

Ce

ntralny Bank Danych z ośrodkami w Genewie i Nairobi. W Polsce do tego systemu

należy lądowa stacja pomiaru tła zanieczyszczeń środowiska usytuowana na obrzeżu

Puszczy Boreckiej.

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

7

4.

Organizacja ratownictwa w Polsce

Aktualnie w Polsce( pomijając ratownictwo branżowe np. morskie, górnicze, górskie, itd.)

ratownictwo zorganizowane jest w dwóch systemach:

 Krajowy System Ratowniczo – Gaśniczy (KSRG);
 Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM).

4.1.

Krajowy System Ratowniczo

– Gaśniczy

Celem działania Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego jest ochrona życia,

zdrowia, mienia lub środowiska poprzez:

1)

walkę z pożarami;

2)

walkę z klęskami żywiołowymi;

3) ratownictwo techniczne;

4) ratownictwo chemiczne;

5) ratownictwo ekologiczne;

6) ratownictwo medyczne przedlekarskie.

Walka z pożarami obejmuje:

 rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń pożarowych;
 ocenę rozmiarów powstałego pożaru i prognozowanie jego rozwoju;
 ratowanie ludzi i zwierząt przed skutkami zagrożenia pożarowego;
 dostosowanie sprzętu oraz technik gaśniczych do rodzaju i miejsca pożaru;
 lokalizowanie pożaru;
 gaszenie pożaru.

Do walki

z klęskami żywiołowymi są przeznaczone wszystkie podmioty systemu

w zakresie wynikającym z ich możliwości sprzętowo - technicznych, ze szczególnym
uwzględnieniem środków ochrony osobistej.

Główne zadania ratownictwa technicznego, to:
 analizowanie awarii oraz katastrof technicznych i budowlanych;
 ocena rozmiarów powstałego zdarzenia i prognozowanie jego rozwoju;
 dostosowanie sprzętu oraz wdrożenie technik stosowanych do poszukiwania,

uwalniania i ew

akuacji poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt

w zależności od rodzaju i miejsca zdarzenia;

 ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych awarią techniczną;
 wykonywanie przejść i dojść do poszkodowanych lub zagrożonych ludzi i zwierząt;

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

8

 usuwanie przeszkód naturalnych i sztucznych utrudniających niesienie pomocy

poszkodowanym lub zagrożonym ludziom oraz ratowanie środowiska;

 oznakowanie i wydzielenie strefy bezpośrednich działań ratowniczych sił systemu oraz

stref zagrożenia;

 przewietrzanie lub wentylowanie stref zagrożenia i bezpośrednich działań

ratowniczych sił systemu;

 oświetlenie oraz zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed osobami postronnymi;
 wypompowywanie, obwałowywanie lub uszczelnianie miejsc wycieku substancji

stwarzającej zagrożenie.

Do

zasadniczych zadań ratownictwa chemicznego i ekologicznego

należy:

 rozpoznawanie zagrożeń oraz ocena i prognozowanie ich rozwoju oraz skutków dla

ludzi i środowiska;

 analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych;
 ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych skażeniem substancją niebezpieczną;
 identyfikacja substancji stwarzającej zagrożenie w czasie powstałego zdarzenia;
 prognozowanie rozwoju skażenia środowiska i ocena rozmiarów zagrożenia oraz

zmian wielkości strefy zagrożenia dla ludności;

 ograniczanie parowania substancji niebezpiecznej;
 zatrzymanie emisji toksycznych środków przemysłowych;
 stawianie kurtyn wodnych;
 neutralizacja substancji niebezpiecznej substancjami chemicznymi.

Ratownictwo medyczne pr zedlekar skie

obejmuje zespół działań planistyczno -

organizacyjnych i stosowanie technik z zakresu pomocy medycznej, na poziomie

przedlekarskim, mających na celu ratowanie życia i zdrowia, podczas zdarzeń prowadzących
do nagłej groźby utraty życia ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia.

W Krajowym Systemie Ratowniczo -

Gaśniczym wyróżnia się trzy poziomy

zarządzania:
 powiatowy;
 wojewódzki;
 centralny /kraju/.

Na poziomie powiatowym

wykonuje się wszystkie podstawowe zadania systemu,

związane z obszarem powiatu. Poziomy wojewódzki i centralny (kraju) spełniają rolę

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

9

wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza

obszaru danego powiatu lub województwa.

Od 2000 r.

KSRG zaczął przekształcać się w system otwarty na różne podmioty

ratownicze.

Aktualnie zadania z zakresu poszczególnych rodzajów ratownictwa realizują

na

stępujące podmioty i organizacje:

 jednostki ratowniczo – gaśnicze PSP i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej;
 organizacje pozarządowe, w tym ochotnicze straże pożarne i inne ratownicze

organizacje społeczne, np. Grupy Ratownictwa Specjalnego i Polskiego Czerwonego
Krzyża;

 jednostki ochrony zdrowia, w tym szpitalne oddziały ratunkowe;
 służby, inspekcje i straże oraz instytucje i specjaliści w sprawach ratownictwa;
 inne podmioty włączone do systemu w drodze umowy cywilnoprawnej.

Nową sytuacje w zakresie organizacji i funkcjonowania KSRG i systemu zarządzania

kryzysowego spowodowa

ło też podjęcie w 2000 r. decyzji o włączeniu Obrony Cywilnej

w zakres działalności Państwowej Straży Pożarnej. Proces integracji obu systemów rozpoczął
się od szczebla centralnego poprzez stworzenie Krajowego Centrum Koordynacji

Ratownictwa i Ochrony Lud

ności (KCKRiOL). Stanowi ono centrum koordynacyjno –

operacyjne KSRG (centralny punkt wczesnego ostrzegania i alarmowania szczebla krajowego

oraz krajowy punkt kontaktowy do powiadamiania o zagrożeniach transgranicznych
i zgłaszania pomocy wzajemnej). Do głównych zadań KCKRiOL, w stanach normalnych

(niekryzy

sowych), należy [2]:

 zbieranie i aktualizowanie danych o zagrożeniach transgranicznych oraz występujących

na terenie kraju;

 zbieranie i aktualizowanie danych o zagrożeniach i zdarzeniach spowodowanych

n

aruszeniem porządku publicznego;

 zbieranie i aktualizowanie danych o zagrożeniach i zdarzeniach spowodowanych

katastrofami i klęskami żywiołowymi;

 analiza i koordynacja procesu zapobiegania zagrożeniom wynikającym z rozwoju

cywilizacyjnego lub działania sił natury;

 zbieranie i aktualizowanie danych o siłach i środkach ratowniczych;
 zbieranie i aktualizowanie danych o specjalistach branżowych będących w dyspozycji

KSRG;

 zbieranie danych o prowadzonych działaniach ratowniczych;

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

10

 opracowywanie procedur ratowniczych;
 koordynacja opracowywanie procedur i koordynacja działań związanych

z monitorowaniem zagrożeń oraz alarmowaniem w przypadku ich wystąpienia;

 przekazywanie decyzji w zakresie zarządzania kryzysowego i ocena ich wykonania.

Niezbędne dane potrzebne do realizacji wymienionych zadań pozyskiwane są z:

 istniejących systemów monitorowania np. pogodowego, radiacyjnego itp.;
 właściwych służb resortu Spraw Wewnętrznych i Administracji;
 urzędów administracji rządowej i samorządowej wszystkich szczebli;
 specjalistycznych baz danych;
 informacji przekazywanych przez środki masowego przekazu i przez Internet.

W sytuacjach kryzysowych KCKRiOL ma zapewnić warunki niezbędne do działania

Rządowego Centrum Koordynacji Kryzysowej (RCKK), wspomagającego informacyjnie i

t

echnicznie funkcjonowanie Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej (RZKK). Do

głównych zadań RZKK należy:

 opracowywanie prognoz i symulacji sytuacji kryzysowych;
 opracowywanie planów rocznych;
 opracowywanie planów zdarzeniowych działania i przeciwdziałania;
 planowanie wsparcia jednostek (organów) niższych szczebli;
 koordynowanie działań pomocniczych;
 prowadzenie polityki informacyjnej o zagrożeniach i ich skutkach;
 monitorowanie obszaru kraju lub jego części w zakresie skutków i rozwoju sytuacji

kryzysowej;

 organizowanie i koordynowanie działań wymagających angażowania znacznych sił

i środków.

Ogólna struktura systemu ratownictwa i reagowania kryzysowego pokazana jest na rys.1.[3].

Skuteczność działania systemu ratownictwa reagowania kryzysowego zależy w dużej

mierze od obowiązujących uregulowań prawnych istniejących w tym zakresie. Stąd wynika
konieczność ciągłego ich doskonalenia oraz dostosowywania do rozwiązań państw Unii
Europejskiej, a także dążenia do utworzenia w kraju jednego (powszechnego) Krajowego

Systemu Ratowniczego (KSR) i jego dalszej integracji ze strukturami ratownictwa

europejskiego. Jak wynika z przyjętych założeń, realizacja tego przedsięwzięcia powinna
odbywać się na drodze ewolucji KSRG. Nowy, powszechny, system powinien być otwarty

dla wszystkich podmiotów ratowniczych (zawodowych, ochotniczych, komercyjnych), bez

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

11

względu na strukturę własności, wielkość i poziom organizacji danego podmiotu. Muszą one
jednak dostosować się do tworzonych przez państwo reguł i procedur ratowniczych oraz
standardów sprzętowych dla ratowników. W skład powszechnego systemu ratowniczego,
poza jednostkami już funkcjonującymi w ramach KSRG, powinny wejść, między innymi:

a) ratownictwo górnicze;

b)

Morska Służba Poszukiwawczo-Ratownicza;

c)

wydzielone siły ratownicze jednostek ochrony zdrowia;

d)

wydzielone siły ratownicze Sił Zbrojnych;

e)

organizacje pozarządowe i społeczne organizacje ratownicze;

f) wolontariusze;

g)

przedsiębiorstwa, których rodzaj działalności może być skutecznie
wykorzystywany do prowadzenia działań ratowniczych.

Doświadczenia ostatnich lat wykazały, że w rozwoju KSRG powinny być

uwzględniane możliwość realizacji zadań z dziedziny obrony cywilnej: zarządzania
kryzysowego, działań ratowniczych na dużą skalę, takich jak usuwanie skutków powodzi
i śnieżyc oraz innych współczesnych zagrożeń. Przedsięwzięcia związane z rozwojem KSRG
powinny obejmować:

 doskonalenie systemu alarmowania służb ratowniczych i innych podmiotów oraz

dysponowania sił i środków do działań ratowniczych;

 doskonalenie i unifikację systemów: wykrywania, alarmowania i ostrzegania ludności;
 wdrażanie ratownictwa medycznego;
 doskonalenie zasad koordynacji działań ewakuacyjnych;
 wdrażanie nowych rozwiązań organizacyjnych oraz form działania Państwowej Straży

Pożarnej np. poprzez tworzenie nowych grup ratownictwa specjalistycznego oraz stałych i
czasowych oddziałów (posterunków) jednostek ratowniczych PSP lub jednostek łączonych

PSP-OSP;

 doskonalenie współpracy z międzynarodowymi stanowiskami koordynacji ratownictwa

oraz służbami ratowniczymi krajów sąsiednich w zakresie wzajemnej pomocy
w działaniach ratowniczo-gaśniczych oraz prognozowania i ostrzegania przed
zagrożeniami.

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

12

MINISTER SPRAW WEWNĘTRZNYCH

I ADMINISTRACJ I

KOMENDANT GŁOWNY PAŃSTWOWEJ STRAŻY

POŻARNEJ, SZEF OBRONY CYWILNEJ KRAJU

Kr ajowe Centr um Koor dynacji Ratownictwa i

Ochrony Ludności

KOMENDA WOJ EWÓDZKA

PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

Wojewódzkie Stanowisko

Koor dynacji Ratownictwa

Jednostki podporządkowania
centralnego:
-Centralny odwód operacyjny,
-

Krajowe bazy sprzętu specjalnego,

-

Szkoły,

-Inne podmioty.

WOJ EWODA

Rządowy Zespół Koordynacji

Kr yzysowej

Rządowe Centrum

Koor dynacji Kr yzysowej

Wojewódzki Zespół

Reagowania Kr yzysowego

Wojewódzkie Centr um

Zarządzania Kryzysowego

Jednostki podporządkowania wojewódzkiego:
-Wojewódzki odwód operacyjny,
-

Baza sprzętu specjalistycznego,

-

Służby, inspekcje,

-Inne podmioty.

STAROSTA

Powiatowy Zespół

Reagowania Kr yzysowego

Powiatowe Centr um

Reagowania Kr yzysowego

KOMENDA POWIATOWA

PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

Powiatowe Stanowisko Kier owania

/Centr um Powiadamiania

Ratunkowego

/

 Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze PSP

 Ochotnicze Straże Pożarne (w i poza KSRG)

 Gminne Straże Pożarne

 Zakładowe Straże Pożarne

 Zakładowe Służby Ratownicze

WÓJwT

Gminny Zespół
Reagowania

Gminne siły i środki ratownicze

Rys. 5.1. Struktura organizacyjna krajowego systemu ratownictwa i reagowania kryzysowego

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

13

Realizacja wymienionych przedsięwzięć i zamierzeń wymaga zastosowania nowych

uregulowań organizacyjno-prawnych i poprawy wyposażenia jednostek KSRG
w specjalistyczny sprzęt ratowniczy.

4.2.

Państwowe Ratownictwo Medyczne

System Państwowego Ratownictwa Medycznego, działa w ramach systemu

bezpieczeństwa cywilnego państwa oraz systemu ochrony zdrowia. Jego celem jest
zapewnienie sprawnego i efektywnego podejmowania medycznych działań ratowniczych
wobec każdej osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia.
Osiągnięcie tak sformułowanego celu wymaga:

a)

zapewnienia możliwości natychmiastowego wezwania pomocy;

b)

niezwłocznego przybycia na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego;

c)

niezwłocznego podjęcia właściwych medycznych działań ratowniczych na miejscu

zdarzenia;

d) zapewnieniu stosownego do potrzeb transportu;

e)

zapewnienia niezwłocznego przyjęcia poszkodowanych w najbliższym szpitalnym

oddziale ratunkowym lub oddziale szpitalnym.

System zorganizowany jest w sposób zapewniający jego ciągłe funkcjonowanie na

trzech poziomach zarządzania:

1.

powiatowym ;

2.

wojewódzkim;

3.

centralnym (kraju).

Poziom powiatowy Systemu Ratownictwa Medycznego jest poziomem wykonawczym.

Realizowane są zadania ratownictwa medycznego w całym zakresie „łańcucha przeżycia”, to

jest od momentu zdarzenia do udzielenia wykwalifikowanej pomocy przedszpitalnej przez

zespó

ł ratunkowy i następnie transport, aż do działań na izbie przyjęć szpitala włącznie.

Wszystko to powinno odbywać się z zachowaniem zasady "jednych noszy", co oznacza, że nie
wolno zmieniać noszy osobie poszkodowanej od miejsca zdarzenia, aż do umieszczenia w

szpitalu.

Zadania ratownictwa medycznego na poziomie powiatowym realizowane są przez następujące

jednostki systemu [3]:

1.

zespoły ratownictwa medycznego (ZRM), w tym lotnicze służby ratownicze (LSR) i

lotnicze grupy poszukiwawczo

– ratownicze (LGPR);

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

14

2. szpi

talne oddziały ratunkowe (SOR) i ewakuacyjne izby ratunkowe (EIR);

3. zintegrowane centrum powiadamiania ratunkowego (CPR).

Zespoły Ratownictwa Medycznego są elementami wykonawczymi systemu

Państwowego Ratownictwa Medycznego. Wyróżnia się następujące rodzaje zespołów

ratownictwa medycznego:

1)

zespoły reanimacyjne „R”;

2)

zespoły wypadkowe „W”;

3)

zespoły transportu sanitarnego „TS”;

4)

zespoły ratownictwa lotniczego;

Środki transportu ZRM dzielą się na:
 ambulanse sanitarne (ratunkowe), służące do przewozu chorych i udzielania im świadczeń

zdrowotnych. Stanowią one podstawowe wyposażenie medycznego zespołu

specjalistycznego;

 specjalne środki transportu ratowniczego – tj. inne niż ambulanse ratunkowe, służące do

transportu pacjentów drogą powietrzną (samolot sanitarny, śmigłowiec ratunkowy),
wodną, bądź lądową poza drogami publicznymi.

Wymienione środki transportu muszą być wyposażone w środki łączności,

(umożliwiające współpracę z siecią telefoniczną PSTN w systemie DTMF i pracy w systemie
pagera) niezbędne środki lecznicze i wyroby medyczne oraz spełniać inne kryteria, określone

w ustawie.

Medyczne działania ratownicze w warunkach szpitalnych realizuje Szpitalny Oddział

Ratunkowy

(SOR). Do jego podstawowych zadań należy:

1.

przyjęcie, wstępna diagnostyka i leczenie pacjentów w zakresie niezbędnym dla
stabilizacji funkcji życiowych osób, które uległy nagłemu zachorowaniu, zatruciu, bądź
urazowi i zostały przywiezione przez zespoły ratownictwa medycznego lub zgłosiły się do
oddziału samodzielnie;

2.

pomoc ofiarom katastrof i zdarzeń masowych;

3.

prowadzenie dokumentacji oddziału i zespołów ratownictwa medycznego według
odrębnych przepisów;

4. nadzór merytoryczny i analiza funkcjonowania systemu w rejonie operacyjnym

szpitalnego od

działu ratunkowego;

5. edukacja i promocja zdrowia w zakresie ratownictwa medycznego.

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

15

Oddział może być zorganizowany w szpitalu, w którym są następujące oddziały:

chirurgii ogólnej z częścią urazową, chorób wewnętrznych, anestezjologii z intensywną
terapią, radiologii i diagnostyki obrazowej oraz istnieje laboratorium umożliwiające
całodobowe prowadzenie badań diagnostycznych. Ponadto oddział powinien dysponować
miejscem do lądowania śmigłowca ratunkowego z możliwością przyjęcia chorego bez
pośrednictwa ambulansu kołowego.

Do głównych zadań Centrum Powiadamiania Ratunkowego w zakresie ratownictwa

medycznego, należy:
 przyjmowanie powiadomień o stanach nagłego zagrożenia życia lub zdrowia;
 selekcja i ustalanie priorytetów wyjazdów;
 niezwłoczne dysponowanie najbliższych jednostek systemu do zdarzeń;
 przekazywanie niezbędnych informacji osobom udzielającym pierwszej pomocy,

w szczególności przed przybyciem zespołu ratownictwa medycznego na miejsce

zdarzenia;

 przekazywanie kierującemu działaniami ratowniczymi lub innym jednostkom

wykonującym zadania w zakresie ratownictwa medycznego, niezbędnych informacji
ułatwiających podejmowanie rozstrzygnięć na miejscu zdarzenia;

 monitorowanie i analiza medycznych działań ratowniczych.

Na poziomie województwa

realizowane są zadania wspomagania i koordynacji

m

edycznych działań ratowniczych obejmujących obszar województwa. Ustalana jest liczba

i rozmieszczenie centrów powiadamiania ratunkowego, szpitalnych oddziałów ratunkowych,

ewakuacyjnych izb ratunko

wych oraz zespołów ratownictwa medycznego, a także zasady ich

współdziałania, w tym ustalanie obszaru, z którego zespoły ratownictwa medycznego
transportują pacjentów do danego szpitalnego oddziału ratunkowego lub ewakuacyjnej izby

ratunkowej.

Poziom centralny

wspomaga i koordynuje medyczne działania ratownicze na

obszarze kraju.

5.

Podsumowanie

Celem pracy

była identyfikacja zagadnienia zagrożeń bezpieczeństwa człowieka

(ludności), ich monitorowania oraz organizacji przeciwdziałania i eliminacji skutków

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.

16

wystąpienia zdarzeń. Przeprowadzono analizę czynników generujących zagrożenia

bezpie

czeństwa ludności, dokonując ich podziału na naturalne i cywilizacyjne.

Wyspecyfikowano rodzaje ratownictwa oraz scharakteryzowano je. Przedstawiono

organizację monitorowania zagrożeń i ratownictwa w Polsce. Scharakteryzowano

funkcjonowanie hierarchicznych systemów: Krajowego Systemu Ratowniczo

– Gaśniczego

i Państwowego Ratownictwa Medycznego. Opracowanie stanowi materiał wyjściowy do

dalszych prac

nad zwiększaniem bezpieczeństwa cywilnego.

6.

Literatura

1.

Fedorowicz R,

Kołodziński E., Solarz L.:Bezpieczeństwo użytkowania sieci

przesyłowych gazu w warunkach zagrożeń terrorystycznych. Zagadnienia Eksploatacji

nr1/2004 (52) str.19 - 28

http://www.infocorp.com.pl/

http://www.infocorp.com.pl/

2.

Grosset R.:

System Zarządzania Kryzysowego. Materiały XI Międzynarodowej

Konferencji Naukowo-

Technicznej Inżynierii Wojskowej, t.1, Warszawa – Rynia

7-9 listopada 2000.

3.

K

ołodzinski, J. Matela, T. Pietkiewicz: Komputerowe wspomaganie zarządzania

bezpieczeństwem cywilnym. Warszawa 2003.

4.

Słownik języka polskiego. Tom I. PWN, Warszawa 1978.

LEADTOOLS ePrint IV evaluation

Evaluation notes were added to the output document. To get rid of these notes, please order your copy of ePrint IV now.