„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Aleksandra Tomczak

Ochrona

atmosfery

311[31].O2.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom

2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Daniela Adamska
mgr inż. Grażyna Gonera

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Małgorzata Urbanowicz


Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając


Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej

311[31].O2.02

„Ochrona atmosfery” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
technologii chemicznej

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie
2. Wymagania wstępne
3. Cele kształcenia
4. Przykładowe scenariusze zajęć
5. Ćwiczenia

5.1. Atmosfera i jej zanieczyszczenia

3
5
6
7

12
12

5.1.1. Ćwiczenia
5.2. Wpływ zanieczyszczeń atmosfery na środowisko i zdrowie ludzi

12
15

5.2.1. Ćwiczenia
5.3. Sposoby ograniczania zanieczyszczeń atmosfery
5.3.1. Ćwiczenia
5.4. Przepisy prawne z zakresu ochrony atmosfery
5.4.1. Ćwiczenia
6. Ewaluacja osiągnięć uczniów
7. Literatura

15
21
21
24
24
26
36

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik technologii chemicznej

W poradniku zamieszczono:

− wymagania wstępne,
− wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć,
− przykładowe scenariusze zajęć,
− propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowania u uczniów umiejętności

praktycznych,

− wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki,
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym
uwzględnieniem:
− tekstu przewodniego,
− metody projektów,
− ćwiczeń praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej
pracy uczniów do pracy zespołowej.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel może
posłużyć się zamieszczonym w rozdziale 6 zestawem zadań testowych lub sprawdzianem
praktycznym. W tym rozdziale podano również:
− plan testu w formie tabelarycznej,
− punktacje zadań i uczenia się,
− propozycje norm wymagań,
− instrukcję dla nauczyciela,
− instrukcję dla ucznia,
− kartę odpowiedzi,
− zestaw zadań testowych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[31].O2

Podstawy ochrony

środowiska

311[31].O2.01

Posługiwanie się pojęciami

z zakresu ekologii i ochrony

środowiska

311[31].O2.03

Ochrona hydrosfery

311[31].O2.04

Ochrona litosfery

311[31].O2.02

Ochrona atmosfery

f

311[31].O2.05

Ochrona środowiska

pracy

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

− korzystać z różnych źródeł informacji,
− stosować przepisy bhp obowiązujące w laboratorium chemicznym,
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
− nazywać związki chemiczne na podstawie ich wzory sumarycznego,
− pisać równania reakcji chemicznych,
− posługiwać się terminologią z zakresu ochrony środowiska,
− posługiwać się podstawowym sprzętem laboratoryjnym,
− stosować typowe metody analityczne w procesach badawczych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku, uczeń powinien umieć:

− określić składniki atmosfery i ich znaczenie dla życia na Ziemi,
− scharakteryzować główne zanieczyszczenia powietrza i ich źródła,
− określić wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka,
− określić wpływ poszczególnych zanieczyszczeń atmosfery na powstawanie efektu

cieplarnianego, dziury ozonowej i kwaśnych opadów atmosferycznych,

− ocenić stan zanieczyszczenia powietrza za pomocą metod laboratoryjnych,
− określić wpływ efektu cieplarnianego, dziury ozonowej i kwaśnych opadów

atmosferycznych na środowisko przyrodnicze,

− określić wpływ przemysłu chemicznego na zanieczyszczenie atmosfery,
− wskazać działania wpływające na zmniejszenie zanieczyszczeń powietrza,
− scharakteryzować sposoby ochrony atmosfery,
− określić wpływ różnych czynników na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń atmosfery,
− zastosować przepisy prawne z zakresu ochrony atmosfery.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca …………………………………….………….
Modułowy program nauczania: Technik technologii chemicznej 311[31]
Moduł: Podstawy ochrony środowiska 311[31].O2
Jednostka modułowa: Ochrona atmosfery 311[31].O2.02

Temat: Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego.
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności oceny stanu zanieczyszczenia powietrza

atmosferycznego za pomocą metod laboratoryjnych

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

–

wykryć w powietrzu obecność tlenku węgla(IV),

–

wykryć w powietrzu obecność tlenku siarki(IV),

–

wykryć w powietrzu obecność chloru,

–

wykryć w powietrzu obecność siarkowodoru,

–

wykryć w powietrzu obecność formaldehydu.

Metody nauczania-uczenia się:

− pokaz z objaśnieniem,
− ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

− forma jednolita, indywidualna.

Czas: 90 minut.
Środki dydaktyczne:

–

instrukcja wykonania oznaczenia (zamieszczona w opisie ćwiczenia),

–

odczynniki:
− 10% Ba(OH)

2

,

− 10% Pb(CH

3

COO)

2

,

− Na

2

SO

3

o stężeniu 0,5 mol·dm

-3

− 10% AgNO

3

,

− 5% KClO

3

,

− 10% BaCl

2

,

− odczynnik Trommera,

–

sprzęt:
− aspirator wodny,
− probówki,
− pipeta,
− palnik gazowy,

–

przybory do sporządzenia sprawozdania:
− literatura,
− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Przebieg zajęć:

1. Czynności organizacyjne.
2. Zapoznanie z celami zajęć i przepisami bhp.
3. Zapoznanie uczniów z budową i działaniem aspiratora wodnego.
4. Ćwiczenia praktyczne. Wykrywanie CO

2

, SO

2

, Cl

2

, H

2

S i HCHO.

5. Zapisanie obserwacji.
6. Uporządkowanie stanowisk pracy.

Zakończenie zajęć
Praca domowa
Przygotuj sprawozdanie z przeprowadzonych ćwiczeń. Podaj równania reakcji zachodzących
w czasie oznaczeń poszczególnych gazów. Opisz obserwacje i podaj wnioski.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

− anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności

podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca …………………………………….………….
Modułowy program nauczania: Technik technologii chemicznej 311[31]
Moduł: Podstawy ochrony środowiska 311[31].O2
Jednostka modułowa: Ochrona atmosfery 311[31].O2.02

Temat: Źródła zanieczyszczeń i stopień zanieczyszczenia powietrza najbliższej

okolicy.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności oceny źródeł zanieczyszczeń oraz doboru

sposobów ochrony atmosfery.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

–

wyszukiwać informacje o zanieczyszczeniach atmosfery i ich źródłach,

–

przeprowadzić badania polowe zanieczyszczeń atmosfery,

–

porównać stan zanieczyszczenia powietrza z normami,

–

dobrać sposób ochrony atmosfery w zależności od rodzaju powstających
zanieczyszczeń,

Metody nauczania-uczenia się:

− metoda projektów,

Formy organizacyjne pracy uczniów:

− forma grupowa, niejednolita

Czas: 4 tygodnie.

Środki dydaktyczne:

–

karta obserwacji,

–

skala porostowa,

–

miernik Bergerhoffa,

–

próbniki do wykrywania gazów w warunkach polowych,

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 6.06.2002r w sprawie dopuszczalnych
poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych
substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów
niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, Poz.798, z dnia 27 czerwca 2002 r.),

–

literatura.

Przebieg zajęć:

W pierwszym tygodniu:
1. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć i zasad oceniania projektu.
2. Sprawy organizacyjne. Podział klasy na zespoły 3-osobowe.
3. Wybór lidera w zespołach.
4. Wybór i dokładne oznaczenie na mapie terenu badań dla poszczególnych grup.
5. Ustalenie terminów wykonania poszczególnych elementów projektu i podpisanie

kontraktów na wykonanie projektu.

6. Zbieranie informacji o zanieczyszczeniach środowiska i ich źródłach na wybranych przez

grupy obszarach.

W drugim tygodniu:
1. Przeprowadzenie badań polowych w grupach.
W trzecim tygodniu:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

1. Analiza zebranych informacji i wyników badań polowych.

W czwartym tygodniu:
1. Prezentacja projektów przez poszczególne grupy na forum klasy.
2. Liderzy grup wspólnie z nauczycielem dokonują oceny grup.
3. Przekazanie informacji o pracy domowej.

Zakończenie zajęć
Praca domowa

Na podstawie wysłuchanych prezentacji prac poszczególnych grup zaznacz na mapie

źródła zanieczyszczeń znajdujące się na terenie badanym przez całą klasę. Wypisz metody
ograniczenia emisji zaproponowane dla wszystkich źródeł.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

− anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności

podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

Załączniki do scenariusza:

Informacje dotyczące kontraktu na wykonanie projektu:
Kontrakt na wykonanie projektu powinien zawierać:
1. Temat projektu.
2. Nazwisko nauczyciela i nazwiska słuchaczy wykonujących projekt.
3. Zakres prac, który w szczególności będzie dotyczył:

− zebrania informacji na temat lokalnych źródeł zanieczyszczeń i wytwarzanych przez

nie zanieczyszczeniach,

− zebrania informacji o stanie atmosfery w najbliższej okolicy,
− dokonania selekcji zebranych informacji pod względem ich zgodności z tematem

i przydatności w prezentacji pracy,

− przeprowadzenia badań polowych,
− analizy zebranych informacji i wyników badań polowych oraz porównanie ich

z obowiązującymi normami,

− dobrania sposobów ograniczenia ilości wykrytych zanieczyszczeń,
− przygotowania prezentacji pracy, w tym przygotowania planu prezentacji i środków

niezbędnych do jej przeprowadzenia,

4. Termin ukończenia projektu.
5. Terminy i sposób konsultacji udzielanych przez nauczyciela.
6. Sankcje, jakie grożą za nie dotrzymanie zapisów kontraktu, zarówno przez uczniów jak

i nauczyciela.

7. Datę podpisania kontraktu.
8. Podpisy nauczyciela i słuchaczy zawierających kontrakt.

Kryteria oceny osiągnięć:
Przy ocenie projektu uwzględniane będzie:

− dobór odpowiednich informacji,
− przeprowadzenie badań polowych,
− analiza zebranych informacji i wyników badań,
− dobór odpowiednich sposobów ochrony atmosfery,
− systematyczność i terminowość pracy,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

− sposób prezentacji projektu,
− estetyka pracy,
− wkład pracy poszczególnych członków zespołu.

Informacje dotyczące prezentacji

− prezentacji dokonuje cała grupa,
− sposób prezentacji jest dowolny,

−

czas prezentacji maksymalnie 15 minut,

−

prezentacja będzie oceniana przez nauczyciela i liderów pozostałych grup.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Atmosfera i jej zanieczyszczenia

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj informacje o głównych źródłach zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego

na

terenie województwa, w którym mieszkasz i o ilościach zanieczyszczeń, jakie

wprowadzają do atmosfery.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz sposób prezentacji wyników pracy. Zapoznać uczniów
z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) odszukać w internecie stronę WWW Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska,
2) odszukać na odnalezionej stronie WWW raport dotyczący stany środowiska

w województwie,

3) odszukać w raporcie informacje na temat zanieczyszczeń powietrza w województwie,
4) odszukać w raporcie informacje na temat głównych źródeł zanieczyszczenia powietrza

w województwie,

5) odszukać informację o rodzaju i ilościach zanieczyszczeń wprowadzanych do atmosfery

przez główne źródła zanieczyszczeń zlokalizowane na terenie województwa,

6) zebrane informacje przedstawić w formie tabelarycznej,
7) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

− komputer z dostępem do internetu,
− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Zbadaj wielkość opadu pyłu w wybranym przez siebie miejscu.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Powinien
również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania

.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie regulamin pracowni chemicznej, zasady bhp obowiązujące przy

posługiwaniu się sprzętem laboratoryjnym,

2) zapoznać z instrukcją wykonania oznaczenia zamieszczoną poniżej,
3) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
4) dobrać odpowiedni sprzęt do wykonania ćwiczenia,
5) przeprowadzić pomiar ściśle według instrukcji,
6) przeprowadzić obliczenia opadu pyłu, według wzorów zamieszczonych w instrukcji,
7) sprzątnąć swoje stanowisko pracy,
8) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia, nie zapominając o podaniu wniosków.

Instrukcja wykonania ćwiczenia

Wybrać miejsce pomiarowe do oznaczenia zawartości opadu pyłu, uwzględniając

położenie potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. Zainstalować miernik Bergerhoffa w punkcie
pomiarowym według schematu zamieszczonego poniżej (rys. 1).

Pozostawić miernik na miesiąc, w celu zebrania odpowiedniej wielkości próbki.

Po miesięcznej ekspozycji miernika, zebrany w słoju pył wraz z opadem deszczowym
przesączyć przez uprzednio zważony sączek do zważonej zlewki. Wysuszyć sączek z pyłem
w suszarce laboratoryjnej i zważyć z dokładnością do 0,0001 g. Odparować przesącz
i zważyć zlewkę.

Masa pyłu nierozpuszczalnego w wodzie:

m

pn

= m

ps

- m

s

gdzie:
m

pn

- masa pyłu nierozpuszczalnego w wodzie [g],

m

ps

- masa sączka z pyłem po wysuszeniu [g],

m

s

- masa sączka [g].

Obliczanie masy substancji rozpuszczalnych w wodzie:

m

sr

= m

sz

-

m

z

gdzie:
m

sr

- masa substancji rozpuszczalnych w wodzie, zawartych w badanej próbce [g],

m

sz

- masa zlewki z pyłem po odparowaniu [g],

m

z

- masa zlewki [g].

Całkowita masa pyłu:

m

p

= m

pn

+ m

sr

Wielkość opadu pyłu:

t

F

m

o

p

⋅

=

gdzie:
o- opad pyłu [g/m

2

·miesiąc]

F- pole otworu słoja w mierniku Bergerhoffa [m

2

],

t- czas [miesiąc].

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 1. Schemat miernika Bergerhoffa [5]

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

− instrukcja wykonania oznaczenia,
− miernik Bergerhoffa lub jego części składowe,
− wada analityczna,
− suszarka laboratoryjna,
− zlewka 250 cm

3

,

− sączki,
− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

150

31,5

13,5

19

13

20

11

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

5.2. Wpływ zanieczyszczeń atmosfery na środowisko i zdrowie

ludzi

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Za pomocą aspiratora wodnego sprawdź czy w badanym przez Ciebie powietrzu znajduje

się któryś z wymienionych poniżej gazów:
− tlenek węgla(IV),
− siarkowodór,
− chlor,
− tlenek siarki(IV),
− formaldehyd.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Powinien również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania. Podobne

ćwiczenie można przeprowadzić jako zajęcia terenowe wykorzystując zamiast aspiratora
wodnego próbniki (rurki absorpcyjne) do analizy gazów w terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie regulamin pracowni chemicznej, zasady bhp obowiązujące przy

wykonywaniu oznaczeń chemicznych,

2) ustalić z nauczycielem, które z wymienionych gazów i w jakiej kolejności należy wykryć

w badanym powietrzu,

3) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia zamieszczoną poniżej,
4) dobrać odpowiednie odczynniki do wykonania oznaczenia wybranych gazów,
5) sprawdzić stan aspiratora wodnego i szczelność wszystkich połączeń urządzenia,
6) przeprowadzić wykrywanie gazu zgodnie z załączoną instrukcją,
7) zapisać obserwacje,
8) sprzątnąć swoje stanowisko pracy, umyć używany sprzęt i zabezpieczyć odczynniki,
9) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia, nie zapominając o podaniu wniosków.

Instrukcja do wykonania oznaczenia
I etap - przygotowanie aspiratora.
Przygotować aspirator wodny (rys. 2). Sprawdzić szczelność urządzenia. Ustawić całość na
stole. Napełnić górną butelkę wodą. Napełnić płuczkę odpowiednim roztworem
pochłaniającym.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 2. Schemat prostego aspiratora wodnego [3]

II etap
Wykonanie oznaczenia dla CO

2

i H

2

S

Przeprowadzić absorpcję gazu w roztworze pochłaniającym. W tym celu opuścić butelkę
dolną poniżej poziomu butelki górnej. Po przelaniu się całej wody do butelki dolnej, butelki
zamienić miejscami i ponownie opuścić pustą butelkę. Czynności te powtórzyć trzykrotnie
obserwując równocześnie zmiany wyglądu cieczy pochłaniającej. Powstanie w płuczce
zawiesiny (osadu) świadczy o obecności w powietrzu badanych gazów. W przypadku CO

2

powstająca zawiesina ma kolor biały, w przypadku H

2

S kolor czarny.

Wykonanie oznaczenia dla Cl

2

i SO

2

Przeprowadzić absorpcję gazu w roztworze pochłaniającym. W tym celu opuścić butelkę
dolną poniżej poziomu butelki górnej. Po przelaniu się całej wody do butelki dolnej, butelki
zamienić miejscami i ponownie opuścić pustą butelkę. Czynności te powtórzyć trzykrotnie.
Następnie odlać z płuczki 5 cm

3

do probówki i dodać 1 cm

3

odpowiedniego roztworu

wykrywającego. Obserwować roztwór w probówce. Powstanie zawiesiny (osadu) w
probówce świadczy o obecności badanych gazów w powietrzu. Zarówno w przypadku
obecność Cl

2

, jak i SO

2

w powietrzu, powstający osad (zawiesina) ma kolor biały.

Wykonanie oznaczenia dla HCHO
Przeprowadzić absorpcję gazu w roztworze pochłaniającym. W tym celu opuścić butelkę
dolną poniżej poziomu butelki górnej. Po przelaniu się całej wody do butelki dolnej, butelki
zamienić miejscami i ponownie opuścić pustą butelkę. Czynności te powtórzyć trzykrotnie.
Następnie odlać z płuczki 5 cm

3

do probówki. Roztwór w probówce podgrzewać nad

palnikiem gazowym. Obserwować roztwór w probówce. Pojawienie początkowo czarnego,
a następnie pomarańczowego osadu świadczy o obecności formaldehydu w badanym
powietrzu.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

− instrukcja wykonania oznaczenia,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

− odczynniki do wykrywania CO

2

:

− roztwór pochłaniający: woda barytowa- 10% Ba(OH)2,

− odczynniki do wykrywania H

2

S:

− roztwór pochłaniający: 10% Pb(CH3COO)2,

− odczynniki do wykrywania Cl

2

:

− roztwór pochłaniający: Na2SO3 o stężeniu 0,5 mol·dm-3
− roztwór wykrywający: 10% AgNO3,

− odczynniki do wykrywania SO

2

:

− roztwór pochłaniający: 5% KClO3,
− roztwór wykrywający: 10% BaCl2,

− odczynniki do wykrywania

− roztwór pochłaniający: odczynnik Trommera,

− sprzęt:

− aspirator wodny,
− probówki,
− pipeta,
− palnik gazowy,

− przybory do sporządzenia sprawozdania:

− literatura,
− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Zbadaj wpływ SO

2

i NO

x

na kiełkujące rośliny, szpilki drzew iglastych, metale i skały

wapienne.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Powinien również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie regulamin pracowni chemicznej, zasady bhp obowiązujące przy

wykonywaniu oznaczeń chemicznych,

2) zapoznać się z instrukcją wykonania doświadczenia zamieszczoną poniżej,
3) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii,
4) dobrać odpowiedni sprzęt i odczynniki do wykonania doświadczenia,
5) przeprowadzić doświadczenie ściśle według instrukcji,
6) zapisać obserwacje,
7) sprzątnąć swoje stanowisko pracy, umyć używany sprzęt i zabezpieczyć odczynniki,
8) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia, nie zapominając o podaniu wniosków.

Instrukcja do wykonania ćwiczenia badanie wpływu SO

2

na otoczenie

Do pustego eksykatora wstawić zlewkę z wodą i krystalizator, włożyć kawałki metalu i skał
wapiennych. Do zlewki z wodą włożyć gałązki drzew iglastych. Do szalki Petriego nasypać

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

trochę ziemi i wysiać namoczone uprzednio nasiona rzeżuchy. Szalkę z nasionami umieścić
w eksykatorze.
Dalszą część doświadczenia należy wykonywać pod wyciągiem w rękawicach
ochronnych i okularach. Do umieszczonego w eksykatorze krystalizatora włożyć kawałek
stałego Na

2

SO

3

i zalać go 10% roztworem H

2

SO

4

i natychmiast szczelnie zamknąć eksykator.

W drugim eksykatorze przygotować próbkę kontrolną. Umieścić w nim zlewkę z gałązkami
drzew iglastych, szalkę Petriego z wysianymi nasionami rzeżuchy, kawałki metali i skał
wapiennych, i szczelnie zamknąć. Oba eksykatory pozostawić do następnych zajęć (minimum
tydzień). Pierwsze obserwacje różnic w wyglądzie badanych materiałów w obu eksykatorach
zapisać po

minimum tygodniowej ekspozycji. Drugiego zapisu obserwacji dokonać

po ekspozycji dwutygodniowej.
Instrukcja do wykonania ćwiczenia badanie wpływu NO

x

na otoczenie

Do pustego eksykatora wstawić zlewkę z wodą i krystalizator, włożyć kawałki metalu i skał
wapiennych. Do zlewki z wodą włożyć gałązki drzew iglastych. Do szalki Petriego nasypać
trochę ziemi i wysiać namoczone uprzednio nasiona rzeżuchy. Szalkę z nasionami umieścić
w eksykatorze.
Dalszą część doświadczenie należy wykonywać pod wyciągiem w rękawicach
ochronnych i okularach. Do umieszczonego w eksykatorze krystalizatora wlać ok. 50%
roztwór HNO

3

i natychmiast szczelnie zamknąć eksykator. W drugim eksykatorze

przygotować próbkę kontrolną. Umieścić w nim zlewkę z gałązkami drzew iglastych, szalkę
Petriego z wysianymi nasionami rzeżuchy, kawałki metali i skał wapiennych, i szczelnie
zamknąć. Oba eksykatory pozostawić do następnych zajęć (minimum tydzień). Pierwsze
obserwacje różnic w wyglądzie badanych materiałów w obu eksykatorach zapisać po
minimum tygodniowej ekspozycji. Drugiego zapisu obserwacji dokonać po ekspozycji
dwutygodniowej.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

− instrukcja wykonania doświadczenia,
− odczynniki:

− stały Na2SO3,
− 10% roztwór H2SO4,
− ok. 50%roztwór HNO3,

− materiał do badań:

− nasiona rzeżuchy,
− świeżo zerwane gałązki drzew iglastych,
− kawałki metali (np. gwoździe stalowe, nity aluminiowe),
− kawałki skał wapiennych (np. marmuru),

− sprzęt:

− eksykator - 3 szt.,
− krystalizatory – 2 szt.,
− zlewki 100 cm3 - 3 szt.,
− szalki Petriego - 3 szt.,
− pipety do pobierania kwasów.

− przybory do sporządzenia sprawozdania:

− literatura,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Zbadaj wpływ kwaśnych deszczy na kiełkujące rośliny, gałązki drzew iglastych, metale

i skały wapienne.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Powinien również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie regulamin pracowni chemicznej, zasady bhp obowiązujące przy

wykonywaniu oznaczeń chemicznych,

2) zapoznać się z instrukcją wykonania doświadczenia zamieszczoną poniżej,
3) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii,
4) dobrać odpowiedni sprzęt i odczynniki do wykonania doświadczenia,
5) przeprowadzić doświadczenie ściśle według instrukcji,
6) zapisać obserwacje,
7) sprzątnąć swoje stanowisko pracy, umyć używany sprzęt i zabezpieczyć odczynniki,
8) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia, nie zapominając o podaniu wniosków

Instrukcja do wykonania ćwiczenia
Szalki Petriego napełnić ziemią i wysiać do każdej z nich taką samą ilość nasion rzeżuchy
uprzednio namoczonych w czystej wodzie. Zlewki napełnić wodą i włożyć do nich taką samą
ilość gałązek drzew iglastych. Do krystalizatorów włożyć kawałki metali i skał wapiennych.
Dalszą część doświadczenia należy wykonywać pod wyciągiem. Za pomocą pH-metru
zbadać pH przygotowanych roztworów kwasów. Wyniki pomiaru zapisać. Umieszczone
w krystalizatorach skały i metale polewać oddzielnie kwasami: siarkowym(VI)
i azotowym(V) o różnych stężeniach (w pierwszym krystalizatorze 1% roztworem H

2

SO

4

, w

drugim 5 % roztworem H

2

SO

4

itd.). Zapisać obserwacje. Przygotowane szalki z nasionami

rzeżuchy i

zlewki z gałązkami drzew iglastych podlewać oddzielenie kwasami:

siarkowym(VI) i

azotowym(V) o różnych stężeniach (pierwszą szalkę i

zlewkę 1%

roztworem H

2

SO

4

, drugą 5% roztworem H

2

SO

4

itd.). Jedną z przygotowanych szalek Petriego

z nasionami i jedną zlewkę z gałązkami drzew iglastych potraktować jako próbki kontrolne i
w czasie trwania doświadczenia podlewać je wodą. Podlewanie rzeżuchy i gałązek drzew
iglastych prowadzić przez okres 2 tygodni.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego,
– ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

− instrukcja wykonania doświadczenia,
− odczynniki:

− 1% roztwór H2SO4,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

− 5% roztwór H2SO4,
− 10% roztwór H2SO4,
− 1% roztwór HNO3
− 5% roztwór HNO3,
− 10% roztwór HNO3,

− materiał do badań:

− nasiona rzeżuchy,
− świeżo zerwane gałązki drzew iglastych,
− kawałki metali (np. gwoździe stalowe, nity aluminiowe),
− kawałki skał wapiennych (np. marmuru),

− sprzęt:

− krystalizatory – 6 szt.,
− zlewki 100 cm

3

- 7 szt.,

− szalki Petriego - 7 szt.,
− pipety do pobierania kwasów,

− przybory do sporządzenia sprawozdania:

− literatura,
− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

5.3. Sposoby ograniczania zanieczyszczeń atmosfery

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę schematu ideowego oczyszczania gazów odlotowych

z elektrociepłowni.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Dodatkowo przed przystąpieniem do ćwiczenia można zlecić uczniom odszukanie

potrzebnego do analizy schematu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) odszukać w literaturze schemat ideowy oczyszczania gazów odlotowych

z elektrociepłowni,

2) zapoznać się ze schematem ideowym oczyszczania gazów odlotowych z elektrociepłowni,
3) określić na podstawie schematu kolejność prowadzonych procesów oczyszczania gazów

odlotowych,

4) określić na podstawie schematu reagenty wprowadzane do poszczególnych procesów

oczyszczania spalin,

5) określić jakie zanieczyszczenia usuwane są z gazów odlotowych w kolejnych procesach

oczyszczania gazów odlotowych,

6) określić jakie odpady powstają z kolejnych procesów oczyszczania spalin,
7) zapisać wyniki analizy na karcie pracy,
8) ocenić poprawność przeprowadzonej analizy,
9) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

− schemat ideowy oczyszczania gazów odlotowych z elektrociepłowni (z literatury),
− karta pracy,
− literatura,
− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

W czasie wycieczki na teren zakładów chemicznych zapoznaj się z urządzeniami

i przebiegiem procesów oczyszczania gazów odlotowych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz sposób prezentacji wyników pracy. Powinien również
szczegółowo zapoznać uczniów z zasadami bhp i ppoż. obowiązującymi na terenie zakładu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) zapoznać się z obowiązującymi na terenie zakładu przepisami bhp, i stosować się do nich,
2) pobrać od nauczyciela instrukcję i kartę obserwacji, która pomoże w zebraniu informacji,
3) zebrać informacje o składzie gazów odlotowych z procesów technologicznych,
4) zebrać informacje o procesach oczyszczania gazów odlotowych stosowanych w zakładzie,
5) zebrać informacje o urządzeniach stosowanych do oczyszczania gazów odlotowych,
6) zebrać informacje o odpadach powstających w czasie oczyszczania gazów odlotowych

i sposobach ich zagospodarowania,

7) narysować schemat blokowy instalacji do oczyszczania gazów odlotowych funkcjonującej

na terenie zakładu,

8) na podstawie wypełnionego arkusza obserwacji przygotować sprawozdanie zgodnie

z zasadami podanymi przez nauczyciela.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego,
– wycieczka dydaktyczna

Środki dydaktyczne:

− karta obserwacji,
− instrukcja dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na stanowisku laboratoryjnym do badania skuteczności działania filtrów zbadaj działanie

filtra tkaninowego.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Powinien również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania.
W przypadku braku w szkole odpowiednio wyposażonej pracowni technologicznej

ćwiczenie przeprowadzić można w czasie wycieczki dydaktycznej do instytucji badawczej,
wyższej uczelni lub zakładu produkcyjnego wykonującego badania własnych produktów.
Ćwiczenie można również ograniczyć do omówienia budowy i zasady działania filtra
na modelu i obliczeń skuteczności działania urządzenia na podstawie zebranych wcześniej
danych z rzeczywistych pomiarów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) zapoznać się z regulaminem pracowni technologicznej, zasadami bhp i ppoż.

obowiązującymi przy wykonywaniu badań technologicznych,

2) zapoznać się z instrukcją wykonania badania znajdującą się na stanowisku pracy,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

3) określić rodzaj i typ badanego filtra,
4) zapoznać się z budową badanego filtra,
5) zapoznać się z zasadą działania badanego filtra,
6) przeprowadzić badanie ściśle według instrukcji,
7) przeprowadzić obliczenia skuteczności odpylania i strat ciśnienia zgodnie ze wzorami

podanym w instrukcji,

8) zapisać obserwacje i wyniki,
9) sprzątnąć swoje stanowisko pracy,
10) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia, nie zapominając o podaniu wniosków,
11) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

− stanowisko do badania skuteczności odpylanie filtrów suchych wyposażone w aparaturę

kontrolno-pomiarową,

− instrukcja wykonania doświadczenia,
− kartka formatu A4,
− przybory do pisania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

5.4. Przepisy prawne z zakresu ochrony atmosfery

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Gazy odlotowe z procesu wytwarzania nawozów wieloskładnikowych zawierają między

innymi pyły nawozowe i amoniak. Oblicz miesięczną wysokość opłat za wprowadzanie
do powietrza amoniaku i pyłów nawozów mineralnych przez zakład produkujący dziennie
5000 kg nawozów typu NPK wiedząc, że:
− zakład pracuje średnio 25 dni w miesiącu,
− przy wyprodukowaniu jednego kilograma nawozu powstaje 200 g pyłu nawozowego

i 15 g amoniaku,

− 80% wytworzonego pyłu nawozowego zawracane jest z powrotem do procesu produkcji,

a 20% odprowadzane jest do atmosfery po uprzednim oczyszczeniu na filtrach
tkaninowych o sprawności 95%,

− gazy odlotowe zawierające amoniak kierowane są komina po uprzednim oczyszczeniu

za pomocą utleniania katalicznego, które usuwa 92% amoniaku z gazów odlotowych.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz sposób prezentacji wyników pracy. Zapoznać uczniów
z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) obliczyć miesięczną produkcję nawozu w opisywanym zakładzie,
2) obliczyć masą pyłów nawozowych powstających w procesie produkcji,
3) obliczyć masą 20% powstających pyłów,
4) obliczyć masę amoniaku powstającego w procesie produkcji,
5) obliczyć miesięczną emisję pyłów nawozowych do atmosfery (95% sprawność filtra

oznacza, że tylko 5% z przepływających przez filtr pyłów wydostaje się do atmosfery)

6) obliczyć miesięczną emisję amoniaku,
7) w aktualnym akcie prawnym zawierającym opłaty za korzystanie ze środowiska odnaleźć

stawki opłat za wprowadzanie do powietrza amoniaku i pyłów nawozowych,

8) obliczyć miesięczną opłatę za wprowadzenie do powietrza obliczonych uprzednio ilości

amoniaku i pyłów nawozowych,

9) sprawdzić poprawność przeprowadzonych obliczeń.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego,
– ćwiczenia praktyczne obliczeniowe.

Środki dydaktyczne:

− dzienniki ustaw (zbiór aktów prawnych z zakresu ochrony powietrza lub komputer

z dostępem do internetu),

− literatura,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

− kalkulator,
− kartka formatu A4,
− przypory do pisania.

Ćwiczenie 2

Zbierz informacje o źródłach zanieczyszczeń i stopniu zanieczyszczenia powietrza

w Twojej najbliższej okolicy. Na podstawie zebranych informacji i znajomości metod
ograniczania emisji zaprojektuj sposoby jej ograniczenia w najbliższym otoczeniu.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia,

sposób prezentacji wyników pracy i zasady oceniania.

Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania zawartym w tym poradniku,
2) pobrać od nauczyciela kartę obserwacji, która pomoże Ci w zebraniu informacji,
3) zebrać informacje o ilości i rozmieszczeniu źródeł zanieczyszczenia powietrza

w najbliższej okolicy,

4) zebrać informacje o rodzaju i ilości zanieczyszczeń emitowanych prze te źródła,
5) zebrać informacje o stanie atmosfery w najbliższej okolicy,
6) przeprowadzić badania polowe zanieczyszczeń powietrza za pomocą:

− obserwacji stanu środowiska (wyglądu roślin, ilości i kondycji ptaków oraz innych

zwierząt żyjących w okolicy, ilości i wyglądu kurzu),

− określenia zawartości SO2 w powietrzu za pomocą skali porostowej,
− pomiaru zapylenia powietrza (ćw.2 rozdział 4.1.3),
− analizy wybranych gazów za pomocą próbników do badań polowych,

7) porównać wyniki badań polowych z zebranymi wcześniej informacjami na temat stanu

atmosfery w najbliższej okolicy,

8) porównać wyniki badań i analizy zebranych informacji z normami zanieczyszczenia

powietrza,

9) określić, które z badanych (analizowanych) zanieczyszczeń przekraczają NDS,
10) określić źródła pochodzenia zanieczyszczeń przekraczających NDS w najbliższej okolicy,
11) zaproponować sposoby ograniczenia emisji tych zanieczyszczeń,
12) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

Zalecane metody nauczania-uczenia się:

– metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

− karta obserwacji,

− skala porostowa,

− miernik Bergerhoffa,

− próbniki do wykrywania gazów w warunkach polowych,

− Rozporządzenie Ministra Środowiska z 6.06.2002r w sprawie dopuszczalnych poziomów

niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji
w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych
substancji (Dz. U. Nr 87, Poz.798, z dnia 27 czerwca 2002 r.)

− literatura.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Ochrona atmosfery”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

− zadania 1, 2, 3,4, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17 są z poziomu podstawowego,
− zadania 5, 6, 7, 18, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

− dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
− dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,
− dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
− bardzo dobry – za rozwiązanie 19 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. d, 3. a, 4. a, 5. b, 6. a, 7. c, 8. d, 9. b, 10. c, 11. b,
12. a, 13. d, 14. d, 15. c, 16. b, 17 a, 18 c, 19. d, 20. a

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1 Podać główne składniki atmosfery

A

P

a

2

Podać znaczenie atmosfery dla życia na
ziemi

A P d

3

Podać główne antropogeniczne źródła
zanieczyszczeń powietrza

A P a

4

Podać główne naturalne źródła
zanieczyszczeń

A P a

5

Wskazać szkodliwe zanieczyszczenia
pyłowe powietrza

B PP b

6

Scharakteryzować główne
zanieczyszczenia gazowe powietrza

C PP a

7

Określić wpływ różnych czynników na
rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń

C PP c

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

8

Określić wpływ zanieczyszczeń
pyłowych na zdrowie ludzi

C P d

9

Określić wpływ zanieczyszczeń
gazowych na zdrowie ludzi

C P b

10

Wymienić zanieczyszczenia
wpływające na zwiększanie się efektu
cieplarnianego

A P c

11

Wymienić zanieczyszczenia
wpływające na powstawanie kwaśnych
opadów

A P b

12

Wymienić zanieczyszczenia
wpływające na powstawanie dziury
ozonowej

A P a

13

Określić wpływ efektu cieplarnianego
na środowisko

B P d

14

Określić wpływ dziury ozonowej na
środowisko

B P d

15

Określić wpływ kwaśnych opadów na
środowisko

B P c

16

Podać wpływ przemysłu chemicznego
na środowisko

A P b

17

Wskazać działania wpływające na
zmniejszenie zanieczyszczeń powietrza

B P a

18

Wybrać urządzenie do ochrony
atmosfery przed zanieczyszczeniem
pyłowym

B PP c

19

Scharakteryzować sposoby ochrony
atmosfery przed zanieczyszczeniem
gazowym

C PP d

20

Zastosować przepisy prawne z zakresu
ochrony atmosfery

C PP a

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Przebieg testowania

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

1. Omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

2. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

3. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

4. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.

5. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

6. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

7. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

9. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.

10. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

12. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru o różnym stopniu trudności. W każdym

pytaniu tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. W czasie pracy możesz korzystać z kalkulatora do wykonywania niezbędnych obliczeń.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw zadań testowych,
– karta odpowiedzi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W suchym, czystym powietrzu najwięcej jest:

a) azotu, tlenu, argonu,
b) azotu, tlenu, tlenku węgla(IV),
c) azotu, tlenu, helu,
d) azotu, tlenu, wodoru.

2. Które z poniższych stwierdzeń nie jest prawdziwe?

a) atmosfera chroni Ziemię przed promieniowaniem UV,
b) atmosfera podwyższa temperaturę na Ziemi,
c) atmosfera jest rezerwuarem tlenu dla organizmów żywych,
d) atmosfera obniża temperaturę na Ziemi.

3. Głównym antropogenicznym źródłem tlenków siarki w atmosferze jest:

a) energetyka,
b) transport samochodowy,
c) zakłady przemysłu chemicznego,
d) składowanie odpadów.

4. Ze źródeł naturalnych największe ilości pyłów do atmosfery wprowadzają:

a) erupcje wulkanów,
b) wywiewanie soli morskiej,
c) pylenie roślin,
d) erozja skał.

5. Pyły szkodliwe zawierają w swym składzie:

a) azbest,
b) krzemionkę,
c) substancje radioaktywne,
d) metale ciężkie.

6. Tlenek azotu(IV) to gaz:

a) brunatny o drażniącym zapachu,
b) bezbarwny i bezwonny,
c) bezbarwny o zapachu zgniłych jaj,
d) niebieskawy o charakterystycznym zapachu.

7. Największy udział w rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń w atmosferze mają:

a) opady,
b) warunki topograficzne,
c) wiatry,
d) zmiany ciśnienia.

8. Toksyczne pyły nie powodują:

a) zmian nowotworowych,
b) rozedmy płuc,
c) nieżytu oskrzeli,
d) blokowania przesyłu tlenu przez krew.

9. Działanie ozonu na organizm ludzi powoduje:

a) zmiany w układzie chłonnym,
b) podrażnienia błon śluzowych,
c) zmiany nowotworowe narządów,
d) blokowanie przesyłania tlenu przez krew.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

10. Efekt cieplarniany zwiększają:

a) tlenek siarki(IV), ozon,
b) tlenek węgla(IV), WWA,
c) tlenek węgla(IV), metan,
d) tlenek siarki (IV), metan.

11. Zjawisko kwaśnych opadów wywołują:

a) ozon, tlenek węgla(IV),
b) tlenek siarki(IV), tlenek azotu(IV),
c) tlenek siarki(IV), metan,
d) WWA, tlenki siarki,

12. Zjawisko dziury ozonowej wywołują:

a) freony, tlenki azotu,
b) freony, tlenki siarki,
c) freony, ozon,
d) tlenki azotu, WWA,

13. Zwiększanie się efektu cieplarnianego powoduje:

a) zniszczenie chlorofilu w liściach roślin,
b) zwiększenie zachorowalności na raka skóry,
c) uszkodzenie aparatów szparkowych w liściach roślin,
d) zmiana długości i czasu następowania pór roku.

14. Powiększanie się dziury ozonowej powoduje:

a) przesuwanie się stref klimatycznych,
b) zmianę kierunków przepływu prądów morskich,
c) erozję skał wapiennych,
d) wzrost zachorowalności na choroby oczu.

15. Występowanie kwaśnych opadów powoduje:

a) podnoszenie się wód oceanów,
b) zwiększenie częstotliwości występowania powodzi,
c) zniszczenie aparatów szparkowych w liściach roślin,
d) wzrost zachorowalności na zaćmę.

16. Przemysł chemiczny emituje do atmosfery:

a) O

3

, LZO,

b) CO

2

, węglowodory,

c) HCl, tlenki azotu,
d) tlenki siarki, ozon.

17. Do pierwotnych metod ograniczania emisji zliczamy:

a) wzbogacanie paliw,
b) odpylanie spalin,
c) zastosowanie katalizatorów samochodowych,
d) zastosowanie skruberów.

18. Do odpylania gazów odlotowych nie stosuje się:

a) cyklonów,
b) eletrofiltrów,
c) katalizatorów,
d) płuczek.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

19. Katalityczny rozkład tlenków azotu opisuje reakcja:

a) 2NO

2

+ 4NH

3

+ O

2

⎯→

⎯

kat

3N

2

+ 6H

2

O,

b) 2NO

2

+ CH

4

⎯→

⎯

kat

N

2

+CO

2

+2H

2

O,

c) 2NO

2

+4CO

⎯→

⎯

kat

N

2

+ 4CO

2

,

d) 2NO

2

⎯→

⎯

kat

N

2

+ 2 O

2

.

20. Opłata za wprowadzenie do powietrza 7 kg benzenu i 5200 kg tlenku węgla(IV)

wyniesie:
a) 45,89 zł,
b) 4589, 00 zł,
c) 6,61 zł,
d) 661,00 zł

urywek załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów

z dnia 09.09.2001 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska

l.p. rodzaj gazu lub pyłu stawka

jednostkowa

w zł/kg

1 azbest

279,95

2 benzen

6,40

3 tlenek

siarki(IV)

0,40

4

tlenek węgla(IV)
(stawka zł/Mg)

0,21

5 kadm

39,99

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Ochrona atmosfery

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź Punktacja

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Test próba pracy

Proponowany test sumujący jest przeznaczony do przeprowadzenia po zakończonym

procesie kształcenia w module „Ochrona atmosfery”. Test ma charakter próby pracy
i pozwala na ocenę umiejętności uczniów w zakresie oceny stanu zanieczyszczenia powietrza
za pomocą metod laboratoryjnych, charakteryzowania wpływu zanieczyszczeń powietrza na
zdrowie ludzi i zastosowania przepisów prawnych z zakresu ochrony atmosfery.
Test ma charakter sprawdzający, tzn. ukierunkowany jest na porównanie wyników
z założonymi w programie celami kształcenia.

Proponuje się następujące normy wymagań:

Uczeń może maksymalnie otrzymać 16 punktów.
Aby otrzymać ocenę dopuszczającą, uczeń powinien uzyskać 8 punktów,
aby otrzymać ocenę dostateczną, powinien uzyskać 11 - 12 punktów,
na ocenę dobrą, powinien uzyskać 13 - 14 punktów,
a ocenę bardzo dobrą, powinien uzyskać 15 - 16 punktów wykonując wszystkie zadania.

Skategoryzowana karta obserwacji.

Lp. Czynność

Maksymalna

liczba punktów

Uzyskana liczba

punktów

do otrzymania
odczynnika Tollensa

1

1

dobór odpowiedniego
sprzętu laboratoryjnego

do wykrywania
formaldehydu

1

do otrzymania
odczynnika Tollensa

1

2

dobór odpowiednich
odczynników

do wykrywania
formaldehydu

1

3 sprawdzenie stanu i szczelności aspiratora

1

otrzymywanie
odczynnika Tollensa

1

4

przeprowadzenie analizy
zgodnie z przepisem

wykrywanie
formaldehydu

1

5 stosowanie

się do przepisów bhp

1

otrzymywanie
odczynnika Tollensa

1

6 zapisanie

obserwacji

wykrywanie
formaldehydu
w powietrzu

1

otrzymywanie
odczynnika Tollensa

1

7

napisanie równań
zachodzących reakcji

wykrywanie
formaldehydu

1

wartość

1

8

podaj NDS
dla formaldehydu
w środowisku pracy

jednostka

1

9 wymień wpływ formaldehydu na zdrowie ludzi

1

10 zapisz wnioski z oznaczenia

1

Razem

16

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA

1. Czas trwania testu 45 minut.
2. Należy przygotować indywidualne stanowisko pracy dla każdego ucznia.
3. Zapewnić dostęp do literatury potrzebnej do wykonania zadania.
4. Omówić z uczniami przebieg testu praktycznego.
5. Podczas przeprowadzenia testu nauczyciel pełni rolę obserwatora.

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Możesz korzystać z dołączonego materiału do zadania (załącznik), zbioru aktów

prawnych i literatury.

3. Zanim przystąpisz do wykonania zadania zaplanuj pracę. Pomoże Ci w tym

KARTA PRACY.

4. Odpowiedzi wpisuj w wyznaczonych miejscach KARTY PRACY.
5. Pracuj samodzielnie.
6. Po zakończeniu zadania oddaj nauczycielowi KARTĘ PRACY.

Powodzenia

Na wykonanie zadania masz 45 minut.

Treść zadania

Wykorzystując aspirator wodny i odpowiednio przygotowany roztwór absorpcyjny,

sprawdź czy powietrze w klasie zanieczyszczone jest formaldehydem. Napisz równania,
reakcji zachodzące w czasie przeprowadzanej analizy. Podaj wnioski z przeprowadzonego
oznaczenia. Odszukaj w odpowiednim akcie prawnym NDS dla formaldehydu w środowisku
pracy. Odszukaj w literaturze informacje o wpływie formaldehydu na zdrowie ludzi.

Działanie Twoje powinno przebiegać w trzech etapach:
ETAP I – faza przygotowawcza:
− zapoznaj się z dołączoną dokumentacją do zadnia,
− dobierz sprzęt i odczynniki do wykonania zadania,
− dobierz odpowiednią literaturę do wykonania zadania,
− zaplanuj kolejne czynności,
− zaplanowany układ czynności przedstaw nauczycielowi – uzyskaj jego akceptację.
ETAP II – faza realizacyjna:
− przygotuj odczynnik Tollensa,
− przeprowadź oznaczenie obecności formaldehydu w powietrzu,
− zapisz obserwacje,
− zapisz równania zachodzących reakcji,
− wypisz NDS dla formaldehydu w środowisku pracy,
− wypisz wpływ formaldehydu na zdrowie ludzi.
ETAP III – faza oceniająca:

−

zapisz wnioski z przeprowadzonego oznaczenia,

−

określ, co zrobiłbyś inaczej, gdybyś wykonanie zadania mógł powtórzyć.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Załączniki:

Instrukcja przygotowania odczynnika Tollensa
Do kolby stożkowej wlać 150 cm

3

1% roztworu AgNO

3

. Następnie dodawać powoli,

za pomocą pipety, ciągle mieszając 15% roztwór NH

3

·H

2

O aż do rozpuszczenia

wytrącającego się początkowo osadu.
Instrukcja wykrywania formaldehydu w powietrzu
Przygotować aspirator wodny. Płuczkę napełnić odczynnikiem Tollensa. Przeprowadzić
absorpcję gazu w odczynniku Tollensa za pomocą aspiratora wodnego. W tym celu opuścić
butelkę dolną poniżej poziomu butelki górnej. Po przelaniu się całej wody do butelki dolnej,
butelki zamienić miejscami i ponownie opuścić pustą butelkę. Czynności te powtórzyć
czterokrotnie. Następnie odlać z płuczki 5 cm

3

do probówki. Roztwór w probówce wstawić

do łaźni wodnej i delikatnie podgrzewać (temperatura około 60

o

C). Obserwować roztwór

w probówce. Pojawienie się na ściankach probówki srebrzystego lub czarnego nalotu
świadczy o obecności formaldehydu w badanym powietrzu.

Karta pracy

Nazwisko i imię ucznia

Data

Uzyskana suma

punktów

Zadanie Odpowiedź

otrzymywanie
odczynnika
Tollensa

zapisz obserwacje

wykrywanie
formaldehydu
w powietrzu

otrzymywanie
odczynnika
Tollensa

napisz równania
zachodzących
reakcji

wykrywanie
formaldehydu

zapisz wnioski z oznaczenia

wartość

podaj NDS
dla formaldehydu
w środowisku
pracy

jednostka

wymień wpływ formaldehydu
na zdrowie ludzi

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

7. LITERATURA

1. Łopata K.: Chemia a środowisko zbiór ciekawych doświadczeń. WSiP, Warszawa 1994
2. Najlepsze Dostępne Techniki (BAT) Wytyczne dla Branży Chemicznej w Polsce

Ministra Środowiska Systemy Obróbki / Zarządzania Wodami i Gazami Odpadowymi w
Sektorze Chemicznym. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2005

3. Skinder N.: Chemia a ochrona środowiska. WSiP, Warszawa 1991
4. Trząski L.: Edukacja ekologiczna. Podręcznik do ścieżki edukacyjnej dla liceów

ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników. Videograf Edukacja, Katowice
2003

5. Woźniak M.: Środowisko i gospodarka jego zasobamic. eMPI

2

Poznań 2002

6. Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych

poziomów niektórych substancji w

powietrzu, alarmowych poziomów niektórych

substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów
niektórych substancji

7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20.12.2005 r. w sprawie standardów

emisyjnych z instalacji

8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 09.09.2001 r. w sprawie opłat za korzystanie

ze środowiska

9. edu.pgi.gov.pl/muzeum/efekt/gazy_szlarniowe- Państwowy Instytut Geologiczny
10. www.chem.uw.edu.pl/people/HWilczura/pracownia- Zakład Technologii Chemicznej

Uniwersytetu Warszawskiego

11. www.ciop.pl- Centralny Instytut Ochrony Pracy
12. www.ecocentre.org.uk
13. www.stat.gov.pl- Główny Urząd statystyczny