Młoda Polska – polska odmiana modernizmu w literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego

na lata 1890 – 1918. Młoda Polska, to okres w historii literatury i sztuki przypadający na czas

twórczości dwóch pokoleń – pisarzy urodzonych w latach 60. i 70. XIX wieku. Rozwijała się jako

odpowiedź na sytuację ideową, filozoficzną, polityczną i artystyczną końca wieku, którą

młodopolszczanie oceniali negatywnie.

Modernizm - kierunek literacki, występujący w pierwszej fazie epoki Młodej Polski, w latach 1880-

1910, w następstwie zmian, jak te, dotyczące przepływu informacji. Literaci młodopolscy odrzucali

racjonalistyczna filozofie pozytywizmu , nawiązywali do tradycji romantycznej oraz wiary w

szczególną pozycje artysty w społeczeństwie. K Przerwa-Tetmajer, Stanisław Wyspiański.

(NEOROMANTYZM) Modernizm, sztuka nowoczesna, ang. modern art - umowny okres w dziejach

sztuki, którego ramy czasowe wyznacza się od lat 60. XIX wieku (w związku z impresjonizmem) do lat

70. XX wieku (konceptualizm). Sztuka nowoczesna silnie związana jest z pojęciem modernizmu w

filozofii i zjawiskiem awangardy. Terminu modern art, we w miarę skrystalizowanej formie użył jako

pierwszy Joris-Karl Huysman w 1883.

Impresjonizm (fr. impressionisme < łac. impressio 'odbicie', 'wrażenie') – nurt w sztuce europejskiej, a

później także amerykańskiej, który został zapoczątkowany przez grupę paryskich artystów

studiujących w Atelier Gleyère oraz w Académie Suisse w drugiej połowie XIX wieku. Najbardziej

charakterystyczną cechą malarstwa i rzeźby impresjonistycznej było dążenie do oddania zmysłowych,

ulotnych momentów – "złapania uciekających chwil". Nazwa kierunku została ironicznie nadana przez

krytyka sztuki oraz dziennikarza Louisa Leroy i pochodzi od tytułu obrazu Claude'a Moneta Impresja,

wschód słońca.

Symbolizm – kierunek w poezji i sztukach plastycznych, powstały we Francji i Belgii w drugiej połowie

XIX wieku, zakładał że świat poznawany zmysłami (materialny) jest złudą skrywającą prawdziwy,

idealny świat, którego zmysłami i rozumem nie można zinterpretować. Pojęć ze świata prawdziwego

nie da się opisać za pomocą zwykłego języka, może to zrobić tylko symbol.

Dekadentyzm (inaczej: choroba wieku) – nurt światopoglądowy i artystyczny, który swój początek

miał około 1890 roku. Pojęcie to wywodzi się od francuskiego słowa décadence, oznaczającego

"chylenie się ku upadkowi", "schyłek" (wieku). Swoje korzenie filozoficzne dekadentyzm znalazł w

dziełach Schopenhauera, Fryderyka Nietzschego i Nikolaia Hartmanna. U jego podstaw znajdował

się lęk przed otaczającym światem (głównie postępem technicznym, w którym upatrywano przyczynę

destrukcji dotychczasowych, naturalnych więzi międzyludzkich)i przekonanie o nadchodzącej

zagładzie cywilizacji.

Ekspresjonizm (łac. expressio – wyraz, wyrażenie) – awangardowy prąd literacki, który pojawił się

około 1910 roku w Niemczech i trwał do końca lat 20. XX wieku. Miał liczne odpowiedniki w

literaturach narodowych Europy, ale nigdzie nie uzyskał takiego stopnia zaawansowania jak na

niemieckim obszarze językowym. Ekspresjonizm literacki postulował całkowitą reorganizację

człowieka i warunków jego życia oraz eliminację mieszczaństwa. Natomiast w formie kładł nacisk na

zerwanie z naturalizmem i realistyczną psychologią; żądał w zamian symbolizmu, wizyjności i stylizacji

językowej. twórczość Walta Whitmana, Émilego Verhaerena, Fiodora Dostojewskiego, Arthura

Rimbauda.

Stańczycy – ugrupowanie polityczne w zachodniej części Galicji, powstałe w latach 60.XIX w. Nazwa

wzięta od pamfletu politycznego Teka Stańczyka (1869), opublikowanego na łamach "Przeglądu

Polskiego". Stańczycy zmierzali do rozszerzenia praw narodowych w Galicji przy zachowaniu

lojalności wobec cesarza. Wzywali do współpracy z zaborcą i zwalczali tendencje rewolucyjne.

Głównymi działaczami byli: Stanisław Tarnowski, Józef Szujski, Stanisław Koźmian, Michał

Bobrzyński, Walerian Kalinka.

Teka Stańczyka – pamflet o charakterze politycznym, drukowany przez „Przegląd Polski” w 1869.

Wydany w Krakowie w 1870. Autorami Teki Stańczyka byli: Józef Szujski, Stanisław Tarnowski, Ludwik

Wodzicki i Stanisław Koźmian. Składa się z 20 listów, pisanych przez fikcyjne postacie,

opowiadających o sprawach aktualnych. Wywołał silną reakcję w środowiskach, które zostały w nim

skrytykowane.

Femme fatale, kobieta fatalna - związek frazeologiczny oznaczający kobietę przynoszącą mężczyźnie

porażkę i zgubę. Zwrot femme fatale jest zwyczajowo używany do opisania kobiet, za których

przyczyną rozpadają się małżeństwa, a także kobiet wykorzystujących swoją pozycję społeczną lub

cechy osobiste do wykorzystywania mężczyzn na różne sposoby ze szkodą dla nich. Kobieta

świadomie zdobywająca, wykorzystująca i porzucająca mężczyznę.

Hedonizm (gr. ἡδονή, hedone, 'przyjemność', 'rozkosz') - pogląd, doktryna, uznająca przyjemność,
rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i
bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia. Wyróżnia się: hedonizm etyczny, hedonizm
psychologiczny, hedonizm materialistyczny (hedonistyczny materializm, konsumpcjonizm,
konsumeryzm).

Mizoginia lub mizoginizm (grec. μῖσος, misos – nienawiść, γυνή, gyne - kobieta) – nienawiść albo
silne uprzedzenie w stosunku do płci żeńskiej. Często bywa też przyrównywany do antykobiecego
seksizmu lub mizoandryzmu. Generalnie jest uważany za stosunek mężczyzny wobec kobiet, ale
niewykluczona jest sytuacja, w której również kobieta może cechować się postawą mizoginistyczną.

Motyw EROSA I TANATOSA: „Dzieje Tristana i Izoldy” „Romeo i Julia” Sonet „do trupa”

Projekcja (od łac. proicere, wyrzucać przed siebie) — w psychologii jeden z narcystycznych

mechanizmów obronnych; przypisywanie innym własnych poglądów, zachowań lub cech, najczęściej

negatywnych. Przyczyną jest większa dostępność tych poglądów, zachowań i cech u osoby, która je

posiada, a tym samym łatwiejsze podciąganie pod daną kategorię.

Idea Teatru Ogromnego – idea teatru nawiązujaca do tradycji antycznej, kiedy to widowisko

artystyczne mmialo charakter na wpół religijny i stanowiło przez to przezycie o mistycznym

oczyszczającym charakterze.

Idea Syntezy Sztuk – idea i praktyka syntezy sztuk, rozumianej jako ich wspólnota mimo rozmaitości

tworzywa. Związana z poszukiwaniem uniwersalnego języka sztuki. Od okresu romantyzmu określana

jako „correspondance des arts’ – z fr. Wspólnota sztuki.

Neologizm (z gr. νεος + λογός – nowe słowo) – środek stylistyczny; nowy wyraz utworzony w danym

języku, aby nazwać nieznany wcześniej przedmiot czy sytuację lub osiągnąć efekt artystyczny w

utworze poetyckim.

Weryzm (z wł. verismo od vero - prawdziwy, prawda, łac. verus, verum, ang. verismo, verism, fr.

vérisme, niem. Verismus, ros. верuзм) – kierunek w twórczości artystycznej, głównie włoskiej

ostatniego ćwierćwiecza XIX w., będący odmianą naturalizmu. Głosił estetykę skrajnie mimetyczną,

postulował wierne odtwarzanie rzeczywistości, prawdę, realizm, interesował się współczesnymi

problemami społecznymi, przede wszystkim życiem wsi, krytykował ówczesne stosunki społeczne i

sztukę symboliczną. Giovanni Verga, reprezentowany m.in. przez P. Mascagniego, R. Leoncavalla i G.

Pucciniego.

Katastrofizm – dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej

zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji, całkowite zatracenie wartości, które stoją u podstaw

człowieczeństwa, przejawiające się w literaturze i sztuce fin de siecle'u, dwudziestolecia

międzywojennego, okresu II wojny światowej, a także powojennego. Nawiązuje do wizyjnej liryki

romantycznej, ukazując obrazy zbliżającej się zagłady świata. Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz

Gajcy, Tadeusz Różewicz.

Prometeizm lub postawa prometejska – postawa etyczna, dla której ideałem moralnym jest

dobrowolne podporządkowanie działań jednostki dobru większych grup społecznych lub nawet całej

ludzkości. Nawiązuje do mitycznej postaci Prometeusza. Oznacza także bunt przeciwko boskim

wyrokom i siłom natury oraz cierpienie własne w imię szczęścia ogółu.

Chłopska epopeja – nowatorstwo, bohater zbiorowy, utwor zawiera uniwersalny obraz zycia

chłopów, pokazuje proces kształtowania się świadomości klasowej i narodowej.

Dialektyzacja – stylizacja gwarowa jest elementem obrazowania realistycznego. K. Przerwa-Tetmajer

„na skalnym podhalu” gwara pohalanska.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer (ur. 12 lutego 1865 w Ludźmierzu, zm. 18 stycznia 1940 w Warszawie) –
polski poeta, nowelista, powieściopisarz, przedstawiciel Młodej Polski, brat przyrodni malarza
Włodzimierza Tetmajera. Sfinks, Zawisza Czarny, Mąż-poeta, Rewolucja, Judasz.

Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński, pseudonim literacki Boy (ur. 21 grudnia 1874 w Warszawie,

zamordowany 4 lipca 1941 we Lwowie) – polski pisarz, poeta-satyryk, kronikarz, eseista, tłumacz

literatury francuskiej, krytyk literacki i teatralny, lekarz, działacz społeczny. Flirt z Melpomeną, Nasi

okupanci, Piekło kobiet, Murzyn zrobił swoje, Stendhal i Balzac.

Włodzimierz Tetmajer (ur. 31 grudnia 1861 w Harklowej koło Nowego Targu, zm. 26 grudnia 1923 w

Bronowicach koło Krakowa) – polski malarz i grafik, jeden z czołowych przedstawicieli Młodej Polski;

działacz polityczny; brat przyrodni poety Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Muzykanci w Bronowicach,

Wiosna w Bronowicach

Stanisław Wyspiański (ur. 15 stycznia 1869 w Krakowie, zm. 28 listopada 1907 tamże) – polski

dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt, projektant mebli. Jako pisarz związany z dramatem

symbolicznym. Tworzył w epoce Młodej Polski. Nieoficjalnie nazywany Czwartym Wieszczem Polskim.

Warszawianka, Klątwa, Sędziowie, Wesele, Wyzwolenie.

Stanisław Feliks Przybyszewski (ur. 7 maja 1868 w Łojewie pod Inowrocławiem, zm. 23 listopada

1927 w Jarontach pod Inowrocławiem) – polski pisarz, poeta, dramaturg, nowelista okresu Młodej

Polski, skandalista, przedstawiciel cyganerii krakowskiej i nurtu polskiego dekadentyzmu. Dzieci

Szatan, Homo Sapien, Synowie ziemi.

Leopold Staff (ur. 14 listopada 1878 we Lwowie, zm. 31 maja 1957 w Skarżysku-Kamiennej) – polski

poeta, tłumacz i eseista. Jeden z najwybitniejszych twórców literatury XX wieku

[1]

, kojarzony głównie

jako przedstawiciel współczesnego klasycyzmu. Zaliczany do czołowych poetów młodopolskich, w

okresie międzywojennym stał się duchowym przywódcą skamandrytów. Skarb (1904) Godiwa (1906),

Igrzysko (1909), Wawrzyny (1912).

Wacław Berent (ur. 28 września 1873 w Warszawie, zm. 19 lub 22 listopada 1940 w Warszawie) –

polski powieściopisarz i tłumacz okresu modernizmu. Obok Władysława Reymonta główny

przedstawiciel realizmu w literaturze Młodej Polski. Fachowiec (1895) Próchno (1903) Ozimina

(1911)

Czesław Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 w Szetejniach, zm. 14 sierpnia 2004 w Krakowie) – polski

prawnik i dyplomata, poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz; w latach 1951–1989 na

emigracji, do 1960 we Francji, następnie w Stanach Zjednoczonych; w Polsce do 1980 obłożony

cenzurą; laureat Neustadt International Prize for Literature (1978) i Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1980) Kompozycja (1930) Trzy zimy (1936) Pieśń niepodległa (1942) Ocalenie (1945).

Marek Edelman (data i miejsce urodzin nieznane, przyjęto 1 stycznia 1922 w Warszawie lub 1

stycznia 1919 w Homlu, zm. 2 października 2009 w Warszawie) – polski działacz polityczny i społeczny

żydowskiego pochodzenia, lekarz kardiolog, jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim,

kawaler Orderu Orła Białego.

Wilhelm Richard Wagner (ur. 22 maja 1813 w Lipsku, zm. 13 lutego 1883 w Wenecji) – niemiecki

kompozytor okresu romantyzmu. Latający Holender, Tristan i Izolda, Walkiria.

Maurice Polydore Marie Bernard, hrabia Maeterlinck (ur. 29 sierpnia 1862 w Gandawie, Belgia, zm.

6 maja 1949 w Nicei, Francja) – belgijski dramaturg, poeta, eseista, piszący w języku francuskim,

laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1911. Życie pszczół (1901), Inteligencja kwiatów

(1907), Życie termitów (1926) oraz Życie mrówek (1930).

Bolesław Leśmian, właśc. Bolesław Lesman (ur. 22 stycznia 1877

[1]

w Warszawie, zm. 5 listopada

1937 tamże) – polski poeta pochodzenia żydowskiego, tworzący w okresie dwudziestolecia

międzywojennego. Stryjeczny brat innego polskiego poety, Jana Brzechwy i siostrzeniec poety

Antoniego Langego (któremu zawdzięcza spolszczoną formę jego nazwiska (inne źródła podają Franca

Fiszera)). Sad rozstajny (1912) Łąka (1920) Napój cienisty (1936)

Henri Bergson (ur. 18 października 1859 w Paryżu, zm. 4 stycznia 1941 tamże) – pisarz i filozof

francuski. Henri Bergson został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1927.

Przyjmowany za głównego twórcę intuicjonizmu. Opublikował cztery główne dzieła: O bezpośrednich

danych świadomości, Materia i pamięć, Ewolucja twórcza, Dwa źródła moralności i religii.

Ludwig Josef Johann Wittgenstein (ur. 26 kwietnia 1889 w Wiedniu, zm. 29 kwietnia 1951 w

Cambridge) – filozof zajmujący się przede wszystkim kwestiami języka i logiki, poruszał także kwestie

kluczowe dla filozofii umysłu i matematyki.”Traktat filozoficzno-logiczny” „Niebieski Zeszyt”

Stefan Żeromski (ur. 14 października 1864 w Strawczynie koło Kielc, zm. 20 listopada 1925 w

Warszawie) – polski prozaik, publicysta, dramaturg, nazwany "sumieniem polskiej literatury". Ludzie

bezdomni, Rozdzióbią nas kruki, wrony, Siłaczka, Syzyfowe prace.

Charles Pierre Baudelaire (ur. 9 kwietnia 1821 w Paryżu, zm. 31 sierpnia 1867) – poeta i krytyk

francuski, parnasista zaliczany do grona tzw. "poetów przeklętych". Znany także z przekładów, m.in.

utworów Edgara Allana Poego. Prekursor symbolizmu i dekadentyzmu. „Padlina” „kwiaty zła”

Jan Kasprowicz (ur. 12 grudnia 1860 w Szymborzu, zm. 1 sierpnia 1926 w Zakopanem) – polski poeta,

dramaturg, krytyk literacki i tłumacz. Przedstawiciel Młodej Polski, związany z kilkoma głównymi

nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z naturalizmem, symbolizmem oraz ekspresjonizmem.

Prekursor nowoczesnego wiersza wolnego, katastrofizmu. Krzak dzikiej róży w Ciemnych

Smreczynach (1898) Z chałupy (1887) Poezje (1889) Chrystus (1890) Dies irae.

Joseph Conrad, właściwie Józef Teodor Konrad Korzeniowski herbu Nałęcz (ur. 3 grudnia 1857 w

Berdyczowie, zm. 3 sierpnia 1924 w Bishopsbourne) – pisarz i publicysta polskiego pochodzenia,

tworzący w języku angielskim. Lord Jim, Nostromo, Jądro Ciemności.