FILOZOFIA CZYM JEST I SKĄD SIĘ WZIĘŁA. ETYMOLOGIA SLOWA. PODZIAŁ
FILOZOFII. POCZATKI FILOZOFII EUROPEJSKIEJ. GRECKI CUD.
- filozofia jest najstarszą dziedzina, z której wyemancypowały się inne, jest źródłową matką
wszystkich nauk w Kulturze Zachodniej.
- filozofia: umiłowanie mądrości
- podział filozofii: 1. ontologia (nauka o bycie), 2. epistemologia (nauka o poznaniu), 3.
aksjologia (nauka o wartościach/ etyka i estetyka)
- grecki cud: tzw. kultura grecka, wiąże się z narodzinami filozofii i Kultury Zachodu; Kreta
kolebką kultury greckiej; XX-XVIII w.p.n.e. kultura kreteńska, XVII-XII w.p.n.e. kultura
mykeńska, XII-VIII w.p.n.e. wieki ciemne, VIII-VII w.p.n.e. czasy Homera i Hezjoda

MĘDRCY Z MILETU I PROBLEM TWORZYWA ŚWIATA
- Tales z Miletu: pytanie o arhe; na początku była woda, wszystko jest jej formą
- Anaksymander z Miletu: arhe to apeiro (bezkres), świat wylania się z pustki i tam znika –
cykliczność
- Anaksymenes z Miletu: arhe to powietrze

AKTUALNOŚĆ HERAKLITA
- arhe to ogień
- wariabilizm: wszystko jest w stanie permanentnej zmiany, w zmienności istnije głęboki sens

PARMENIDES I SZKOŁA ELEJSKA
- Parmenides z Elei: założyciel szkoły; ruch nie istnieje wszystko jest w idealnym spoczynku;
istnije tylko to co da się pomyśleć; byt pozbawiony początku i końca, byt jako kula wypełniająca
wszystko; zmysły dostarczają doxa
- Zenon z Elei: cztery dowody na istnienie ruchu – Achilles i żółw, strzała, dychotomia, stadion
- Eubulides z Megary: paradoks Kreteńczyka kłamcy

MAGIA LICZB I MUZYKA SFER NIEBIESKICH, CZYLI POMYSŁY WIELKIEGO
PITAGORASA
- użył pierwszy raz pojęcia filozofia
- filozofia bezinteresownym poszukiwaniem mądrości
- TA MATHEMATA wszystko co można poznać
- matematyczna kontemplacja świata; czczono liczby, zwłaszcza 10
- wszystkie ruchy gwiazd i ciał niebieskich są uporządkowane
- zależność miedzy długością struny a wysokością dźwięku, matematyczna natura muzyki

ATOMIZM DEMOKRYTA
- istnieją atomy i próżnia; atomy są w stanie ciągłego ruchu, są niepodzielne ich pula jest stała;
atomy mogą się łączyć tworząc wszystko to, co istnieje
- dusza jest śmiertelna
świat jest uporządkowany, istnieje regularność, wszystko jest zdeterminowane
- filozofia poszukuje przyczyn

SOFIŚCI A SOKRATES
- zainteresowanie życiem społecznym
- nacisk na retorykę
- Protagoras z Abdery: miarą wszystkich rzeczy jest człowiek
- Sokrates – demoniczna żona Ksantypa; TECHNE DIALEKTE – sztuka rozmowy; pytał o
rzeczy, o których tylko pozornie nie wiedział; trzy etapy rozmowy: 1. elenktyka (udawanie
niewiedzy), 2. propteptyka (zaczęta), 3. maiełtyka (poszukiwanie prawdy); intelektualizm

etyczny – przekonanie, że rozum dominuje nad uczuciami; zło wynika z niewiedzy; wiem że nic
nie wiem; wiedza nie determinuje moralności; DAIMONION – głos wewnętrzny Sokratesa

PLATON I NARODZINY EUROPEJSKIEJ WIZJI POZNANIA. KONCEPCJA
IDEALNEGO PAŃSTWA
- świat nas otaczający jest zmienny i poznajemy go za pomocą zmysłów
- metafora jaskini/pieczary: na co dzień mamy do czynienia z cieniami, które są odbiciem świata
idei, to idea dobra; zmysły kłamią, należy kierować się rozumem; świat nas otaczający jest
kruchy; świat mogą poznać dusze, gdyż między wcieleniami obcują z ideami
- natywizm: istnieje wiedza wrodzona (nawiązanie do Sokratesa)
- anamneziz: przypomnienie sobie
- cechy dobrego człowieka: mądrość, męstwo, sprawiedliwość, panowanie nad sobą
- dobre państwo: pierwsza utopia polityczna; głowa – władca filozof; ramiona – strażnicy,
wojsko; nogi – rzemieślnicy; cele – harmonia, siła, potęga, prawda
- powstanie świata: świat powstaje z wiecznie istniejącej materii za sprawą Demiurga
- miłość: miłość prawdziwa to miłość duszy, miłość cielesna nieistotna, kwestia szukających się
połówek
- dusza ważniejsza od ciała; dusza musi panować nad ciałem, które jest siedliskiem namiętności

ARYSTOTELES I JEGO WPŁYW NA UKSZTAŁTOWANIE SIĘ EUROPEJSKIEGO
SPOSOBU MYSLENIA
- założył Liceum, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego
- „Metafizyka”: istnieje substancja – wszystkie rzeczy które istnieją, składa się ona z dwóch
elementów tj. z materii i formy, samej materii nigdy nie poznamy; cztery przyczyny
przechodzenia materii: 1. przyczyna materialna (z czego powstaje), 2. przyczyna sprawcza (kto),
3. przyczyna formalna (wedle czego, jakiego zamysłu), 4. przyczyna celowa (w jakim celu)
- wizja finalistyczna: nie ma w naturze rzeczy nie powstających dla jakiegoś celu
- „Etyka”: koncepcja złotego środka/idea umiaru; EUDAIMONIA – szczęście, osiągnąć je
można poprzez połączenie wymiaru sfery indywidualnej i społecznej
- człowiek to zoon politikon – zwierze wspólnotowe i polityczne
- „Poetyka” dzieło o estetyce; mimesis – naśladownictwo; katharsis – oczyszczenie;
epistemologia – poznanie
- klasyczna koncepcja prawdy: ten sąd jest prawdziwy, który jest zgodny z rzeczywistością, brak
kryterium prawdy

NIEKLASYCZNE KONCEPCJE PRAWDY
- koncepcja ewidencyjna (oczywistościowa): ten sąd jest prawdziwy który jawi się z
oczywistością, jasnością, wyrazistością - Kartezjusz
- koncepcja apragmatyczna: ten sąd jest prawdziwy, który opłaca się wierzyć, jest użyteczny,
wielość prawd – W. James
- koncepcja koherencyjna (spójnościowa): ten sąd jest prawdziwy, który jest zgodny z sądami
wczesnej uznanymi za prawdziwe – neopozytywiści
- koncepcja konsensualna: ten sąd jest prawdziwy, który jest zgodny z rzeczywistością, co
potwierdza praktyka
EPIKUREIZM, STOICYZM, SCEPTYCYZM, CYNICY
- Epikur: problem osiągnięcia szczęścia, podstawą szczęścia jest przyjemność (hedone), wrogiem
szczęścia jest lęk; lek na lęk – szczęście można osiągnąć , gdyż samo istnienie przynosi radość;
nade wszystko ważne własne szczęście – rys egoistyczny; szczęście sprzyja rozwojowi
duchowo-fizycznemu
- Stoicy: filozofia poszukująca szczęścia, człowiek osiąga szczęście gdy osiągnie wewnętrzny
spokój – stoicki spokój; świat jest dobry, przenika go boskie tchnienie; ataraksja – brak poruszeń

duszy, ideał wewnętrznego spokoju; Zenon z Kiton, Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz
- Sceptycy – przeciwstawiali się dogmatyce; należy powstrzymać wsię od wydawania sądów w
celu uzyskania spokoju, rozum i zmysły są zawodne; katatonia – bezruch i milczenie, ideal
sceptyka; pułapka sceptycyzmu – pułapka samoodniesienia; Pyrron z Elidy i Sekstus Empiryk
- Cynicy - Diogenes z Synopy, Krates z Teb; sensualizm – doktryna mówiąca, że istnieje tylko to
co się poznaje zmysłami, a reszta to czyste spekulacje; realizm atomistyczny – przekonanie, że
istnieją tylko poszczególne, jednostkowe byty materialne, które ludzie mają tendencje łączyć w
pewne wspólne pojęcia

PLOTYN I NOWA KONCEPCJA POZNANIA ORAZ DOŚWIADCZENIA. GŁÓWNE
STANOWISKA EPISTEMOLOGICZNE. BYT I JEGO NATURA GŁÓWNE
STANOWISKA.
- emanuacyjna koncepcja pytać (promieniująca)
- absolut jest w centrum, wszystko jest duchem
- celem życia jest poznanie absolutne
- ekstaza: przy jej pomocy można poznać absolut
- Byt i jego natura: 1. monizm – materialistyczny (istnieje tylko jedna forma bytu, istnieje tylko
materia, Halbach, Engels, Demokryt), spirytystyczny (istnieje tylko duch, Ploty, Berkeley,
Hegel), panteistyczny (istnieje byt który jest zarazem materialny i duchowy, Spinoza); 2. dualizm
(istnieją dwa rodzaje bytu duch i materia, Kartezjusz); 3. pluralizm (istnieje wiele różnych
rodzajów bytu, każda rzecz jest odrębnym rodzajem bytu, Leibniz)
- Stanowiska epistemologiczne: 1. racjonalizm (źródłem wiedzy o świecie jest rozum,
Parmenides, Plotyn, Kartezjusz); 2. empiryzm (źródłem wiedzy o świecie jest doświadczenie
empiryczne, Lock, Hume, Berkeley); 3. irracjonalizm (wszelką wiedzę uzyskuje się wykraczając
poza poznanie naukowe i rozumowe, św. Augustyn, Jan od Krzyża, W. Blade)

MANICHEIZM I GNOZA STAROŻYTNA ORAZ JEJ PÓŹNIEJSZE KONTYNUACJE
(ALBIGENESI, KATARZY, BOGOMIŁOWIE)
- prorok Mani/Mannes
- źródłem zła jest zły Bóg
- świat zawsze będzie arena walk dobra ze złem, człowiek też

ŚW. AUGUSTYN I KODYFIKACJA FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ. PROBLEM
POWSTANIA ŚWIATA
- „młot na heretyków”
- zło jest brakiem dobra, a więc wszystko jest dobre, tylko gdzieniegdzie jest go mniej – teodycea
- niczego poznać nie można, we wszystko trzeba wątpić, a więc w jedno zwątpić nie można tj. w
zwątpienie
- aby poznać Boga potrzebna jest iluminacja
- nie poszukujemy Boga w świecie, chrześcijanin powinien poznać własną duszę i studiować
Pismo Święte
- rola i funkcja kościoła: Pismo Święte studiujemy pod przewodnictwem kościoła, teoria
predestynacji – jedni z góry skazani są na potępienie inni nie, wszyscy ci którzy zostali wybrani
tworzą państwo boże, reszta tworzy państwo ziemskie
- powstanie świata i czasu: Bóg stworzył świat z niczego, Bóg stworzył świat mocą swojego
słowa (egzemplaryzm); świat jest w czasie, Bóg jest poza światem, linearyzacja czasu, wszystko
tracimy nic nie powraca
- kochaj i rób co chcesz; przeklęty człowiek który ufa człowiekowi
kwestie społeczne i polityczne: każda władza jest prawomocna tylko wtedy gdy jest
pobłogosławiona przez kościół, pokój boży będzie wtedy, gdy każdy człowiek będzie zajmował
swoje miejsce

CZY ISTNIENIE BOGA DA SIĘ UDOWODNIĆ? ŚW. TOMASZ Z AKWINU I
ŚREDNIOWIECZY OBRAZ ŚWIATA. GŁÓWNE STANOWISKA W KWESTII
ISTNIENIA BOGA
- od XIII wieku TOMIZM oficjalną nauką kościoła; św. Tomasz swoją teorię zbudował na bazie
Arystotelesa i Platona
- filozofia służką teologii
- da się rozumowo udowodnić istnienie Boga; pięć dowodów na istnienie Boga: 1. dowód z ruchu
(niektóre rzeczy są w ruchu, źródłem ruchu Pierwszy Poruszyciel); 2. pojecie przyczyny
sprawczej (istnieje ciąg przyczyn sprawczych, a więc dochodzi do zmian, musi istnieć pierwsza
przyczyna, która nie ma swej przyczyny, ale jest przyczyną innych); 3. dowód z możliwości i
konieczności (musi istnieć taki byt, który nie może istnieć, ten byt istnieje z konieczności i jest
źródłem wszystkich bytów – byt konieczny); 4. dowód ze stopnia doskonałości bytów (w świecie
istnieją byty mniej lub bardziej doskonałe, a więc musi istnieć byt doskonały, który jest miarą
innych); 5. dowód z celowości świata (wszystkie rzeczy w świecie mają swój cel, musi istnieć
byt, który te cele nadaje)
- koncepcja osoby ludzkiej: byt materialny mający kontakt z transcendencją
- dusza obliczem Boga w człowieku

POLITYKA A MORALNOŚĆ: MACHIAVELLI A STAROŻYTNA TRADYCJA
POLITYKI. FILOZOFIA RENESANSU.
- Renesans: odrodzenie powraca do antyku, krytykuje średniowieczną filozofie, pojawia się
samodzielne, krytyczne myślenie; sztuka – kult miłości i człowieka; przyroda – skrywa swą
wiedzę, człowiek elementem przyrody, panpsychizm – dusza jest wszechobecna; reformacja –
Luter (człowiek jest zupełnie wolny, może wybierać czy chce robić dobrze czy źle)
- NICOLO MACHIAVELLI: polityka jako sztuka realizowania zamierzonych celów przy
użyciu wszystkich środków – cel uświęca środki; polityka powinna się kierować innymi cnotami
niż chrześcijaństwo; racja stanu – nadrzędny interes państwa, kwestia poza dyskusja; państwo –
twór stojący ponad społ.; machiavellizm – skuteczność ponad wszystko, pewna nieelastyczność

SPOŁECZEŃSTWO TO WOJNA WSZYSTKICH PRZECIW WSZYSTKIM: POGLĄDY
HOBBESA
- wizja człowieka/ natury ludzkiej: pesymizm antropologiczny, człowiek z natury zły
- człowiek człowiekowi wilkiem
- stan pierwotny/ stan natury: w stanie pierwotnym jesteśmy wolni, ale żyjemy w strachu;
oddajemy trochę wolności za kawałek bezpieczeństwa
- wolność jednostki
- człowiek jest z natury aspołeczny

KARTEZJUSZ I NARODZINY NOWOŻYTNEGO REALIZMU. PROBLEM RELACJI
UMYSL – CIAŁO
- gest kartezjański: zobaczymy czy zwątpiwszy we wszystko, pozostaje coś w co zwątpić nie
można, zwątpiwszy we wszystko w jedno się zwątpić nie da, w zwątpienie
- dusza myśląca ale nie rozciągła; byt rozciągły zajmuje miejsce w przestrzeni, dusza myśląca
jest nieśmiertelna
- gest introspekcji: sprawdzenie czy w duszy myślącej nie ma czegoś wrodzonego
- natywizm (wiedza wrodzona): przekonanie, że istniej Bóg; prawa matematyki; przekonanie, że
świat na zewnątrz myśli istnieje
- dowód ontologiczny na istnienie Boga
- dualizm ontologiczny: materia jest rozciągła i niemyśląca, a wic można ją podzielić i zniszczyć,
ciało jest zniszczalne, a dusz nie; dusza ludzka znajduje się w szyszynce

- metoda myślenia: analityczna (ten sąd jest prawdziwy, który jest oczywisty)
- cogito ergo sum
- wizja przyrody: zrywa z teologicznym wyobrażeniem; mechaniczna wizja przyrody, ruch jest
wieczny
- problem „MIND-BODY”: myśl i ciało są tożsame, myśl jest procesem wynikającym z mózgu;
nie da się sprowadzić myślenia do czynników fizyczno-chemicznych, myśl jest z innego świata

PASCAL, CZYLI PROBLEM WIARY W OBLICZY ROSZCZEŃ ŚWIECKIEJ WIEDZY
PORAZ PIERWSZY POSTAWIONY
- oprócz porządku rozumu istnieje porządek serca, nie można sprowadzić człowieka tylko do
rozumu
- człowiek jest trzciną myślącą: człowiek byt niesłychanie kruchy; człowiek wie, że musi umrzeć
- zakład Pascala: Czy Bóg istnieje, czy wiara jest uzasadniona? Lepiej założyć, że Bóg istnieje,
wtedy nic nie tracimy

F. BACON I POTĘGA WIEDZY. NARODZINY NOWEGO SPOSOBU WIDZENIA ROLI
POZNANIA W KULTURZE EUROPEJSKIEJ
- empirysta w wersji metodologicznej, umysł ludzki podlega złudzeniom
- źródło wiedzy: trzeba od nowa zbudować naukę dwa skrajne i przeciwstawne modele badań
- idea postępu: walka z wszelkimi objawami rezygnacji oraz wiara w dynamiczny charakter
nauki; człowiek nie jest zatem niewolnikiem losu, może go bowiem kontrolować i na niego
oddziaływać; możliwe jest to wyłącznie dzięki nauce i rozwojowi nauk
- konieczność zrewolucjonizowania warunków życia: wiedza i potęga powinny zatem prowadzić
do pożytecznego - utylitarnego działania, a więc takiego, które zapewnia pomoc społeczeństwu

FILOZOFIA EMPIRYZMU BRYTYJSKIEGO: LOCKE, BERKELEY, HUME
- Locke i początki liberalizmu; idea tolerancji: człowiek rodzi się jako tabula rasa; całość
naszej wiedzy pochodzi z doświadczenia empirycznego (doświadczenie zmysłowe i
psychologiczne); asocjacja – kojarzenie wrażeń i odczuć; introspekcja – wgląd w siebie; idea
tolerancji jako lekarstwo na wojny religijne; zadania państwa związane z bytem ziemskim; musi
istnieć wolność sumienia; koncepcja wolności jednostki – samoposiadania (jesteśmy
właścicielem samego siebie); koncepcja własności prywatnej (wł. prywatna = dobro niczyje +
praca); stan natury – człowiek jest wolny, istnieje wolność i chęć stowarzyszania się; „Dwa
traktaty o rządzie” – źródłem władzy wiara ludowa
- Berkeley i idealizm do końca doprowadzony: polemika z Lockiem; wszystkie jakości
zmysłowe są subiektywne; jest nominalistą – nie istnieją żadne powszechniki; jedyny sposób
poznania to zmysły, wszystko rozpoznajemy w sobie; esse est perticipi – istnieć to być
postrzeganym; dowód na istnienie Boga – musi istnieć taki byt, który postrzega wszystko, takim
bytem może być Bóg, to on jest gwarantem istnienia i trwałości świata; stanowisko solipsyzmu –
świat zamyka się w naszej świadomości; dusza odbiera wrażenia, dusza jest niematerialna;
immaterializm i spirytualizm
- Hume i sceptycyzm nowożytny: krytyka związku przyczynowego; skrajny empiryzm – wiedza
pochodzi z doświadczenia; natura wewnętrznie uporządkowana – błędny pogląd; oczekiwanie
wynika z przyzwyczajenia, nie zawsze po zjawisku A występuje B; nauka wspiera się tylko na
faktach empirycznych; dedukcja i indukcja

PANTEIZ SPINOZY
- punktem wyjścia kartezjanizm, krytyka dualizmu kartezjańskiego
- przedstawiciel monizmu panteistycznego (istnieje jedna jedyna substancja, której atrybutami są
rozciągłość i myślenie, jest nią natura = Bóg)
- ciało i dusza są tym samym

- determinista: naturą rządzą ścisłe prawa, ale nie ma żadnych celów
- w naturze nie ma miejsca na zło
- poglądy polityczne: idea tolerancji, opowiada się za rozgraniczeniem państwa i religii, wolność
dla wszystkich religii; zwolennik demokracji

MONADOLOGIA LEIBNIZA
- pluralizm ontologiczny (wynika z koncepcji monady, nie jest bytem materialnym, rozciągłym,
jest bytem duchowym, każda monada jest innym światem; wszystko i wszyscy są monadami)
- harmonię świata doskonale odwzorowuje matematyka i logika, harmonia z góry ustalona jest
przez Boga
- żyjemy na najlepszym z możliwych światów (teodycea) – optymizm metafizyczny

MONTESKIUSZ I POCZĄTKI NOWOŻYTNEJ KONCEPCJI PRAWA
- trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)
- ustrój konstytucyjny musi honorować podział władzy
- tylko podział władzy zapewnia wolność jednostce – liberalizm

CZŁOWIEK NATURY I SZLACHETNY DZIKI, CZYLI J.J. ROUSSEAU WALKA Z
CYWILIZACJĄ. ROUSSEAU O FILOZOFIA OŚWIECENIA
- manifest pesymizmu historycznego (rozwój nie przyczynia się do poprawy obyczajów)
- optymizm antropologiczny: człowiek był szczęśliwy w stanie natury, okres przedspołeczny
- filozof równości i braterstwa
- idea demokracji (wola powszechna – prowadząca do konsensu nie jest suma woli
jednostkowych, jest to wola którą ludzie uważają za swoją)
- wprowadził terminy obywatel i społeczeństwo
- koncepcja edukacji: „Emil albo o wychowaniu”, koncepcja romantyczne; wyższość uczuć nad
rozumem, koncepcja samowychowania
- wynalazł dzieciństwo – miłość do dziecka wyrazem człowieczeństwa
ideolog umowy społecznej (obok Locka)

DLACZE I. KANT WIELKIM FILOZOFEM BYŁ. TRANSCENDENTALIZM
KANTOWSKI. KANT JAKO MYŚLICIEL OŚWIECENIOWY. IMPERATYW
KATEGORYCZNY PRZECIWKO ZASADZIE UZYTECZNOŚCI. UTYLITARYZM J.
BENTHARNA I J.S. MILLA. MILL JAKO KLASYK LIBERALIZMU
-„Krytyka czystego rozumu”- fragment epistemologiczny
- przewrót kopernikański (zmienił radykalnie perspektywę, punkt odniesienia; uważał że
przedmiot poznania musi dostosować się do podmiotu, poznajemy tylko rzeczywistość dla nas, a
nie w ogóle)
- teoria sądów Kanta (1. sądy analityczne – nie rozszerzają naszej wiedzy o świecie, stwierdzają
coś co już widzieliśmy, sądy definicyjne; 2. sądy syntetyczne – rozszerzają naszą wiedzę o
świecie; 3. sądy aprioryczne sądy wydane przed wszelkim doświadczeniem; 4. aposterioryczne –
wydane po doświadczeniu; większość sądów analitycznych jest aprioryczna, zaś sądy syntetyczne
są aposterioryczne)
- aprioryczne formy zmysłowości – czas i przestrzeń
- podział umysłu: zmysłowość, rozsądek, rozum – regulatywne idee
- NOUMEN – rzecz sama w sobie, jest niepoznawalna
- transcendentalizm: stanowisko kompromisowe miedzy empiryzmem a racjonalizmem, badanie
warunku wszelkiego możliwego poznania
- „Krytyka praktycznego rozumu” – poświęcona etyce
- nie ma moralności jeśli nie ma wolności
- człowiek jest zjawiskiem i rzeczą sama w sobie, jako zjawisko jest zdeterminowany, a jako

rzecz sama w sobie wolny
- racjonalność ludzi; autonomia – sam o sobie decyduje
- prawo moralne powinno obowiązywać wszystkich bez wyjątku
- harmonijna wizja człowieka (niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne pode mną)
- imperatyw kategoryczny (1. formuła ogólna – postępuj tak, by twoje postępowanie mogło stać
się podstawą prawodawstwa powszechnego; 2. formuła szczegółowa – traktuj człowieczeństwo w
sobie i innych zawsze jako cel, nigdy jako środek)
- rygorystyczna etyka obowiązku (każdy ma obowiązek wypełniać prawo)
- etyka przeciwna utylitaryzm – J. Bentharn – ludzkie działania należy oceniać przez skutki a nie
intencje
- sumienie stoi na straży prawa moralnego
- Bóg jest bytem który może zajrzeć do świadomości i później nagrodzić lub nie
- etyka Kanta – etyka formalistyczna
- „Krytyka władzy sadzenia”- poświęcona estetyce
- filozofia, historia, polityka: optymizm Kanta – mamy do czynienia z postępem, celem ludzi
jest wieczny pokój; handel cywilizuje; zasada gościnności państw federalnych; pochwala
kosmopolityzmu; dobry ustrój musi wspierać się na rządach prawa.
- John Stuart Mill: filozof liberalny; “O wolności”; utylitaryzm – celem powinno być jak
najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi; pochwala autonomii i wolności jednostki;
przeciwnik rozbudowanego państwa; prawo do tolerancji i własnego światopoglądu; despotyzm
opinii publicznej niebezpieczny dla jednostki, gdyż może tłumić indywidualizm; opowiadał się za
demokracją

ROZUM ZWYCIĘŻA NIE BEZ ORĘŻA: OPOWIEŚĆ G.F.W. HEGLA
- stworzył ostatni system filozoficzny w Europie
- teza ontologiczna – wszystko co istnieje jest postacią ducha; idealizm obiektywny – duch jest
obiektywny, niezależny od człowieka
- duch jest bytem dynamiczny i przejawia się w rożnych postaciach: duch subiektywny,
obiektywny, absolutny
- duch ewoluuje w czasie, zmienia się, nie jest bytem stałym (stan początkowy – byt w sobie; stan
końcowy – byt dla siebie)
- panlogizm – prawa myślenia są jednocześnie prawami rzeczywistości
- wolność urzeczywistniona to wolność uświadomiona jako wynik procesu historycznego
- rozum jest immanentny historycznemu istnieniu i spełnia się w nim i przez nie
- państwo warunkiem wolności

FILOZOFIA ROMANTYCZNA

MARKS O ALIENACJI, KOMUNIZMIE I WARUNKACH UDANEJ REWOLUCJI
- marksizm stal się podstawą rewolucji październikowej w Rosji
- komunizm: nie istnieje podział pracy, praca wyłącznie przyjemnością i sprzyja twórczości, nie
ma władzy, jest całkowita wolność, równość; istotą człowieczeństwa jest działanie; dobra
rozdzielone – każdemu według potrzeb
- aby doprowadzić do komunizmu trzeba znieść kapitalizm
- kapitalizm jest zły: nierówność społeczna; alienacja pracy
- przekleństwem podziału pracy jest tworzenie fach-idioty
- człowiek całościowy – totalne mensch
- klasa robotnicza musi przejąć władzę aby przejść do socjalizmu a potem komunizmu
- mechanizmy zmiany społecznej: konflikt pcha na przód; rozwój techniczny i technologiczny
wymusza zmiany; walka klasowa
- warunki udanej rewolucji: rozwój techniczno-technologiczny powinien być wyrównany dla

wszystkich krajów; nie może się udać rewolucja w jednym kraju, albo obejmie ona całość albo
nie ma sensu

POZYTYWIZM

A. SCHOPENHAUERA PESYMISTYCZNA WIZJA ŻYCIA
- pojecie woli podstawą destrukcji (ślepa, irracjonalna siła, która pcha do realizacji siebie, jest
osnową świata)
- wola jest nade wszystko wolę życia, która przejawia się jako walka
- wola realizacją egoistycznych celów, wola jest nigdy nienasycona
- nadzieja dla człowieka tkwi w sferze moralności
- współczucie, litość przezwycięża wolę
- społ. powinno służyć geniuszom
- metafizyka woli woluntarystyczna
- świat jest przejawem woli i ona jest jego istotą
- filozofia pesymizmu

MORALNOŚĆ PANÓW I MORALNOŚĆ NIEWOLNIKÓW: FILOZOFIA F.
NIETZSCHEGO
- uważany za nacjonalistę niemieckiego
- punktem wyjścia przekonanie, że człowiek zdeterminowany jest przez wolę mocy (ślepa siła o
charakterze irracjonalnym mająca źródło w biologicznej naturze człowieka)
- nadczłowiek: człowiek który ma dużą wolę mocy; nadczłowiek ma prawo do narzucania swojej
woli, nie musi się stosować do przyjętych norm; nie zna litości
- chrześcijaństwo moralnością niewolników
- moralność zwykłych ludzi to moralność niewolnicza
- przeciwny demokracji
- krytyka chrześcijaństwa; Bóg nie żyje, religia jest martwa, złudzenie ludzkości
- przewartościowanie wszystkich wartości
- ludzie kierują się resentymentem: zawiść słabych wobec mocnych
- amorfati: miłość losu, nadczłowiek to ktoś kto kocha wszystko co mu się przytrafia, aprobuje
życie we wszystkich jego przejawach
- wieczny powrót: wszystko wraca
- teoria sztuki: sztuka apolińska (harmonia, ład, spokój), sztuka dionizyjska (niepokój, ekspresja,
anarchia)

H. BERGSON I SILA INTUICJI
- przedstawiciel intuicyzmu
- dwa sposoby poznania rzeczywistości (1. analiza – sposób nietrafny, dzielenie rzeczywistości na
elementy; 2. intuicja – sposób trafny)
- ewolucja twórcza: życie jest czymś twórczym, cechą immanentną życia jest twórczość
- rzeczywistość = strumień życia = ciągły przepływ; strumień życia możemy poznać przez
intuicję
- elan vital = pęd życiowy
- wyższość intuicji nad rozumem; poznanie intuicyjne jest niewyrażalne
- czas jest strumieniem, wszystko jest nieuchwytne
- sztuka może zbliżać do natury życia, narzędzie wyższe od nauki; wyraża niewyrażalne; budzi w
nas bowiem emocje

Z. FREUD I PSYCHOANALIZA
- jako pierwszy zastosował w swej praktyce hipnozę

- metoda psychoanalityczna: metoda wolnych skojarzeń; interpretacja snów pacjentów
- teoria psychoanalizy (1. id – podświadomość, decyduje o zdrowiu/chorobie, sfera popędów; 2.
ego/jaźń – rola nadzorcza wobec id; wewnętrzny wróg; 3. super ego/nadjaźń – nadzorca id i ego,
uwewnętrznia wszystkie normy, społ. uwewnętrznione w nas)
- libido: energia o podłożu seksualnym
- id dochodzi do władzy kiedy ego śpi; wszystkie sny to sny erotyczne
- etapy rozwoju seksualności: dziecięca, analna, latentna, genitalna
- kompleks Edypa (zazdrość przeciwko ojcu wobec matki), kompleks Elektry (zazdrość
przeciwko matce wobec ojca)
- tanatos – popęd śmierci popęd do destrukcji
- panseksualizm
- mechanizmy radzenia sobie z nadwyżką libido: pozytywne (sublimacja popedu, skierowanie
energii w innym kierunku), destrukcyjne (samowywyższanie się, samoponiżanie, dążenie do
zależności, agresja)
- religia to zbiorowa nerwica ludzkości, źródło w poczuci winy

ŻYĆ AUTENTYCZNIE: EGZYSTENCJALIZM SARTRE’A
- czerpał inspirację z Martina Heideggera; uprościł i spopularyzował jego filozofię
(egzystencjalizm)
- esencja nie poprzedza egzystencji: nie ma planu, który by człowiek realizował, Bóg nie istnieje,
a więc nikt nie może go stworzyć
- człowiek jest bytem absolutnie wolnym i może zrobić z życiem absolutnie co chce
- człowiek jest skazany na wolność, ale ma tendencję by od niej uciekać
- zła wiara: oglądanie się na poglądy innych, nieautentyczność
- wybierając nie możemy liczyć na żadne wskazówki; nasze wybory mogą wpływać na innych
- człowiek jest tym czym nie jest – jest permanentną możliwością bycia kimś
- człowiek jest osamotniony, żaden inny nie jest mu w stanie pomóc
- etyka i moralność: można się opowiedzieć za pewnymi wartościami