1. Połączenia gwintowe

Do połączeń rozłącznych możemy zaliczyć połączenia: gwintowe (śrubowe), kołkowe i

sworzniowe, wielowypustowe i wielokarbowe oraz rurowe.

Wyjściowym pojęciem w teorii konstrukcji połączeń gwintowych jest

linia śrubowa

-

definiowana jako krzywa przestrzenna opisana na powierzchni bocznej walca lub stożka

obrotowego prostego przez punkt poruszający się w ten sposób, że stosunek jego przemieszczenia
osiowego do odpowiadającego mu przemieszczenia kątowego jest stały, jednak różny od zera lub

nieskończoności. Linia śrubowa walcowa przecina tworzące walca pod stałym kątem różnym od 0

lub π/2 rad.

Linię śrubową poglądowo można przedstawić jako linię powstałą z nawinięcia na walcu

równi pochyłej. Ma to sens ze względu na porównanie właściwości śruby i równi pochyłej,
traktowanej jako tzw. maszyna prosta. Istota działania połączeń gwintowych polega na zamianie

ruchu obrotowego na ruch wzdłuż osi linii śrubowej (lub odwrotnie), albo na wywołaniu
odpowiednich stanów dynamicznych określonych odpowiednimi zależnościami siły obwodowej O i

wzdłużnej W.

Odpowiedni zarys okresowo zmiennej linii falistej lub łamanej leżącej w płaszczyźnie

osiowej walca lub stożka, wykonując ruch obrotowy dookoła tej osi z przesuwem wzdłuż linii

śrubowej, opisuje powierzchnię śrubową, tworząc w ten sposób

gwint wewnętrzny

(w nakrętce)

lub

zewnętrzny

(na śrubie). Sprzężenie gwintu zewnętrznego z gwintem wewnętrznym daje

połączenie

śrubowe

.

Wartość przesunięcia punktu w kierunku osiowym przy pełnym obrocie tego punktu wokół

osi linii śrubowej, nazywany jest

skokiem s gwintu

.

Rys. 5.1 Linia śrubowa jako krzywa przestrzenna powstała z nawinięcia na walec równi pochyłej.

Informatyka 4 - Lekcja 5

Rozróżnia się

gwint prawy

czyli taki, w którym śruba wkręca się przy obrocie zgodnym z

kierunkiem obrotu wskazówek zegara oraz

gwint lewy

, który wkręca się odwrotnie.

W zależności od geometrycznej postaci krzywej tworzącej zarysu gwintu rozróżniamy różne
rodzaje gwintów. Powszechnie są stosowane gwinty o zarysach trójkątnych, trapezowych, oraz

okrągłych.

Powszechność stosowania gwintów w konstrukcjach technicznych powoduje, że są one w
pełni znormalizowane.

Rodzaj gwintu

Zapis wymiarów

Podstawowe zastosowania

Znak i

elementy

wymiarów

Przykład

[jedn. miary]

Metryczny

M Φ

M 12 [mm]

W połączeniach powszechnie

stosowanych

Metryczny

drobnozwojny

M Φxs

M 14x1,5

[mm]

Do przyrządów precyzyjnych

Calowy

(Whitwortha)

Φ

½” [cal]

W połączeniach powszechnie

stosowanych w krajach

angloamerykańskich

Rurowy walcowy

G Φ(wewn.

rury)

G ¾” [cal]

Instalacje wodociągowe i gazowe

Rurowy stożkowy

R

c

Φ(wewn.

rury)

R

c

1” [cal]

Instalacje wodociągowe i gazowe o

wymaganej dużej szczelności

Trapezowy

symetryczny

Tr Φxs

Tr 24x5 [mm]

Do przenoszenia ruchu

Trapezowy

niesymetryczny

S Φxs

S 30x4 [mm]

Do przenoszenia ruchu

Okrągły

R

d

Φxs

R

d

50x7 [mm]

W złączach wagonowych

Edisona

E Φ

n

(nominalna)

E 27 [mm]

W sprzęcie elektrotechnicznym

Informatyka 4 - Lekcja 5

2. Uproszczenia zapisu połączeń rozłącznych

W graficznym zapisie konstrukcji racja celowości technicznej wymusza przedstawianie

postaci konstrukcyjnej dokładnie odwzorowującej wszystkie szczegóły budowy konstrukcji z

zachowaniem proporcji wymiarowych. Uwzględnienie racji ekonomicznych w graficznym zapisie

konstrukcji dopuszcza wprowadzanie uproszczeń rysunkowych, polegających na przedstawianiu
obrazowanego elementu bez zbędnych szczegółów czyli takich, które nie mają większego wpływu

na jednoznaczność, niesprzeczność i zupełność zapisu. Są to z reguły znane kształty i (lub)
powtarzające się znane zarysy.

Gdy postać konstrukcyjna jest oczywista to stosuje się zasadę zalecającą upraszczanie jej
zapisu graficznego. Zgodnie z tą zasadą przedstawiane są w uproszczeniu kształty części o

powtarzających się zarysach, jak na przykład: zarys gwintu, połączenie wielowypustowe, sprężynę

lub koło uzębione.

Postać konstrukcyjną powszechnie stosowanych na rysunkach złożeniowych lub

zestawieniowych elementów złącza, jak: nity, kołki, sworznie, śruby, nakrętki, podkładki i zawleczki

oraz uszczelnienia i łożyska toczne można przedstawiać w sposób uproszczony. Należy zaznaczyć,

że elementy te obrazowane na rysunkach wykonawczych (na rysunkach wykonawczych nakrętek,
śrub itp.) muszą być pokazane bez uproszczeń.

Zgodnie z ogólnymi zasadami obrazowania powtarzających się kształtów przedmiotów

zarysy gwintów przedstawiane są w sposób uproszczony zgodnie z PN-78/M-01130 Uproszczenia

rysunkowe – Gwinty.

Normatywnie przyjęto następujące zasady dotyczące uproszczeń w obrazowaniu połączeń

gwintowanych: powierzchnię wierzchołków występów gwintu przedstawia się linią grubą, a
powierzchnię den bruzd gwintu - linią cienką. W rzucie na płaszczyznę prostopadłą do osi gwintu

linia cienka powinna mieć długość około 3/4 okręgu (z przerwą w dowolnym miejscu) i nie
powinna zaczynać się ani kończyć na liniach osi przedmiotu gwintowanego z wyjątkiem

przedstawiania gwintu w półwidoku. Linię cienką prowadzi się wówczas na długości około 3/4

widocznej części okręgu, tak aby zaczynała się od osi. Odległość między liniami powinna być w
przybliżeniu równa wysokości gwintu, lecz nie mniejsza niż 0,8 mm .

Widoczne zakończenie długości gwintu przedstawia się linią grubą doprowadzoną do linii

określającej zewnętrzną średnicę gwintu w miejscu zakończenia pełnego zarysu gwintu (na początku

wyjścia gwintu). Wyjścia gwintu można nie zaznaczać.

(2.1) Otwory gwintowane

Informatyka 4 - Lekcja 5

Ścięcia krawędzi (sfazowań) w rzucie na płaszczyznę prostopadłą do osi gwintu nie należy

przedstawiać w przypadku, gdy wymiar ścięcia pokrywa się z wysokością gwintu.

Rys. 5.2 Przedstawienie zarysu gwintu w otworze bez zaznaczania wyjścia gwintu.

Rys. 5.3 Przedstawienie zarysu gwintu w otworze. Postać wyjścia gwintu wewnętrznego

wykonanego: gwintownikiem, toczonego. Ścięcia krawędzi (sfazowań) w rzucie na płaszczyznę
prostopadłą do osi gwintu nie pokazano, ponieważ wymiar ścięcia pokrywa się z wysokością

gwintu.

(2.2) Zakończenia gwintów

Informatyka 4 - Lekcja 5

Ze sposobem wytwarzania jest związana postać zakończenia gwintu, czyli tzw. wyjście

gwintu. Na rys. 5.4 przedstawiono zakończenie gwintu wykonanego: a) narzynką, b) walcowanego,
c) toczonego (podcięcie zapewnia swobodne wyprowadzenie narzędzia nacinającego gwint.

Postać wyjścia gwintu zewnętrznego wykonanego: narzynką, walcowanego, toczonego.

Części złączne (z wyjątkiem nitów) przedstawiamy w uproszczeniu zgodnie z PN-81/N-

01613 Uproszczenia rysunkowe - Części złączne. W połączeniu gwintowym rysowanym w

przekroju przedstawia się na długości gwintu tylko gwint zewnętrzny.

W zależności od rodzaju rysunku, jego podziałki i potrzeby przedstawienia szczegółów,

połączenia śrubowe i kołkowe przedstawia się w uproszczeniu lub umownie, przy czym:
przedstawienie uproszczone polega na rysowaniu części złącznych w połączeniu zgodnie z

ogólnymi zasadami rysunku technicznego z pominięciem takich elementów konstrukcyjnych, jak:

zaokrąglenia, ścięcia krawędzi, podtoczenia, mało istotne linie przenikań, luzy występujące między
elementami łączonymi łącznikiem itp., przedstawienie umowne polega na pokazaniu części

złącznych w połączeniu za pomocą umownych symboli graficznych rysowanych linią grubą. Na

rys. 5.5 przedstawiono połączenie dwóch płyt za pomocą śruby i nakrętki.

Rys. 5.4 Symboliczny zapis zarysu gwintu na śrubie.

(2.3) Połączenia przelotowe i nieprzelotowe

Informatyka 4 - Lekcja 5

Na rys. 5.6 przedstawiono połączenie płyty z korpusem za pomocą wkrętu o łbie stożkowym.

Rys. 5.5 Przykład przelotowego połączenia części za pomocą śruby z łbem sześciokątnym: bez

uproszczeń, w uproszczeniu, umowne.

Rys. 5.6 Przykład nieprzelotowego połączenia części za pomocą śruby z łbem stożkowym: bez

uproszczeń, w uproszczeniu, umowne.

Informatyka 4 - Lekcja 5

Połączenie przedstawiono bez uproszczeń, w uproszczeniu oraz symbolicznie.

Informatyka 4 - Lekcja 5

3. Połączenia nierozłączne

W graficznym zapisie konstrukcji racja celowości technicznej wymusza przedstawianie

postaci konstrukcyjnej dokładnie odwzorowującej wszystkie szczegóły budowy konstrukcji z

zachowaniem proporcji wymiarowych. Uwzględnienie racji ekonomicznych w graficznym zapisie

konstrukcji dopuszcza wprowadzanie uproszczeń rysunkowych, polegających na przedstawianiu
obrazowanego elementu bez zbędnych szczegółów czyli takich, które nie mają większego wpływu

na jednoznaczność, niesprzeczność i zupełność zapisu. Są to z reguły znane kształty i (lub)
powtarzające się znane zarysy.

Gdy postać konstrukcyjna jest oczywista to stosuje się zasadę zalecającą upraszczanie jej
zapisu graficznego. Zgodnie z tą zasadą przedstawiane są w uproszczeniu kształty części o

powtarzających się zarysach, jak na przykład: zarys gwintu, połączenie wielowypustowe, sprężynę

lub koło uzębione.

Postać konstrukcyjną powszechnie stosowanych na rysunkach złożeniowych lub

zestawieniowych elementów złącza, jak: nity, kołki, sworznie, śruby, nakrętki, podkładki i zawleczki

oraz uszczelnienia i łożyska toczne można przedstawiać w sposób uproszczony. Należy zaznaczyć,

że elementy te obrazowane na rysunkach wykonawczych (na rysunkach wykonawczych nakrętek,
śrub itp.) muszą być pokazane bez uproszczeń.

Zgodnie z ogólnymi zasadami obrazowania powtarzających się kształtów przedmiotów

zarysy gwintów przedstawiane są w sposób uproszczony zgodnie z PN-78/M-01130 Uproszczenia

rysunkowe – Gwinty.

Normatywnie przyjęto następujące zasady dotyczące uproszczeń w obrazowaniu połączeń

gwintowanych: powierzchnię wierzchołków występów gwintu przedstawia się linią grubą, a
powierzchnię den bruzd gwintu - linią cienką. W rzucie na płaszczyznę prostopadłą do osi gwintu

linia cienka powinna mieć długość około 3/4 okręgu (z przerwą w dowolnym miejscu) i nie
powinna zaczynać się ani kończyć na liniach osi przedmiotu gwintowanego z wyjątkiem

przedstawiania gwintu w półwidoku. Linię cienką prowadzi się wówczas na długości około 3/4

widocznej części okręgu, tak aby zaczynała się od osi. Odległość między liniami powinna być w
przybliżeniu równa wysokości gwintu, lecz nie mniejsza niż 0,8 mm .

Widoczne zakończenie długości gwintu przedstawia się linią grubą doprowadzoną do linii

określającej zewnętrzną średnicę gwintu w miejscu zakończenia pełnego zarysu gwintu (na początku

wyjścia gwintu). Wyjścia gwintu można nie zaznaczać.

(3.1) Połączenia lutowane

Informatyka 4 - Lekcja 5

Ścięcia krawędzi (sfazowań) w rzucie na płaszczyznę prostopadłą do osi gwintu nie należy

przedstawiać w przypadku, gdy wymiar ścięcia pokrywa się z wysokością gwintu.

Rys. 5.2 Przedstawienie zarysu gwintu w otworze bez zaznaczania wyjścia gwintu.

Rys. 5.3 Przedstawienie zarysu gwintu w otworze. Postać wyjścia gwintu wewnętrznego

wykonanego: gwintownikiem, toczonego. Ścięcia krawędzi (sfazowań) w rzucie na płaszczyznę
prostopadłą do osi gwintu nie pokazano, ponieważ wymiar ścięcia pokrywa się z wysokością

gwintu.

(3.2) Połączenia spawane

Informatyka 4 - Lekcja 5

Ze sposobem wytwarzania jest związana postać zakończenia gwintu, czyli tzw. wyjście

gwintu. Na rys. 5.4 przedstawiono zakończenie gwintu wykonanego: a) narzynką, b) walcowanego,
c) toczonego (podcięcie zapewnia swobodne wyprowadzenie narzędzia nacinającego gwint.

Postać wyjścia gwintu zewnętrznego wykonanego: narzynką, walcowanego, toczonego.

Części złączne (z wyjątkiem nitów) przedstawiamy w uproszczeniu zgodnie z PN-81/N-

01613 Uproszczenia rysunkowe - Części złączne. W połączeniu gwintowym rysowanym w

przekroju przedstawia się na długości gwintu tylko gwint zewnętrzny.

W zależności od rodzaju rysunku, jego podziałki i potrzeby przedstawienia szczegółów,

połączenia śrubowe i kołkowe przedstawia się w uproszczeniu lub umownie, przy czym:
przedstawienie uproszczone polega na rysowaniu części złącznych w połączeniu zgodnie z

ogólnymi zasadami rysunku technicznego z pominięciem takich elementów konstrukcyjnych, jak:

zaokrąglenia, ścięcia krawędzi, podtoczenia, mało istotne linie przenikań, luzy występujące między
elementami łączonymi łącznikiem itp., przedstawienie umowne polega na pokazaniu części

złącznych w połączeniu za pomocą umownych symboli graficznych rysowanych linią grubą. Na

rys. 5.5 przedstawiono połączenie dwóch płyt za pomocą śruby i nakrętki.

Rys. 5.4 Symboliczny zapis zarysu gwintu na śrubie.

(3.3) undefined

Informatyka 4 - Lekcja 5

Na rys. 5.6 przedstawiono połączenie płyty z korpusem za pomocą wkrętu o łbie stożkowym.

Rys. 5.5 Przykład przelotowego połączenia części za pomocą śruby z łbem sześciokątnym: bez

uproszczeń, w uproszczeniu, umowne.

Rys. 5.6 Przykład nieprzelotowego połączenia części za pomocą śruby z łbem stożkowym: bez

uproszczeń, w uproszczeniu, umowne.

Informatyka 4 - Lekcja 5

Połączenie przedstawiono bez uproszczeń, w uproszczeniu oraz symbolicznie.

Informatyka 4 - Lekcja 5